QUAESTIO II. Qualiter illa lux fecerit diem et noctem.

Secundo quaeritur, qualiter illa lux faciebat noctem et diem. Et dicit Damascenus , quod faciebat per emissionem radiorum et contractionem. Ait enim sic: "In primis tribus diebus, effluxo et contracto lumine, Dominico praeceplo dies et nox fiebat". Et Basilius in Hexaemero : "Tunc autem non solaris corporis motu, sed diffusione principalis luminis, modo se subducentis, modo denuo reducentis, secundum divinam praeceptionem dies flebat, noxque revertebatur". Beda autem et alii expositores Latini dicunt, quod diem et noctem faciebat sua revolutione; et hoc habitum fuit in auctoritate prius posita, quae inducitur in littera : Occidente luce paulatim etc.

Contra primum modum dicendi obiicitur sic.

1. Primo Scriptura dicit : Divisit Deus lucem a tenebris: ergo simul fuerunt lux et tenebrae: sed si lux illa faceret diem et noctem per emissionem et retractionem radiorum, cum non sit simul emissio et retractio, non esset simul tenebrarum et Iuras divisio.

2. Item, Scriptura dicit , quod lux illa faciendo diem faciebat vespere et manes sed si sola radiorum emissione fleret dies, et sola contractione fleret nox, nunquam esset vespere et mane, sed semper esset clarus dies, vel obscura nox: ergo ille modus dicendi non competit sacrae Scripturae.

3. Item, emittere et contrahere radios sunt operationes oppositae: ergo cum solae potestates rationales sint ad opposita , videtur, quod lux illa esset rationalis substantia: si ergo hoc est absurdum dicere, videtur etc.

4. Item, quod lux illuminet, iste est actus naturalis et necessarius: si ergo nulla substantia potest se ipsam privare sua necessaria et naturali operatione , videtur, quod lux, ubi erat, non poterat non illuminare: ergo non poterat radios suos contrahere.

Contra secundum modum obiicitur sic.

1. Ad hoc, quod fiat motus alicuius corporis regularis et uniformis, non solum requiritur virtus motoris, sed etiam congrua dispositio ex parte mobilis et ex parte spatii: ergo si adhuc non erat facta orbium distinctio, videtur, quod nulla fieret huius corporis revolutio .

2. Item, materia ex omni parte sua erat uniformis: si ergo motus est propter aliquam diversitatem, vel in eo quod movetur, vel in eo circa quod movetur, videtur, quod illa lux non moveretur: ergo non faciebat diem et noctem per suum motum.

3. Item, materia illa ex omni parte erat aeque illuminabilis: ergo si lux illa, ubicumque esset, illuminabat, quocumque moveretur, continue faciebat diem: ergo nunquam faciebat mane et vespere.

4. Item, si per suum motum faciebat diem et noctem, cum lux illa ante fuerit producta quam mota, fuit producta ante omnem diem: ergo non fuit opus primae diei. Si tu dicas mihi, quod simol coepit esse et illuminare et moveri; quaero, ubi primo incepit moveri: aut enim ex oriente, aut ex occidente, aut ex aliqua alia parte caeli. Si ex oriente, ergo videtur, quod primo fecerit mane et postea vesperam, et hoc est contra Scripturam , quae dicit: Factum est vespere et mane. Si ex occidente, ergo videtur, quod lux coeperit in occasu, quod est inconveniens. Si in aliqua parte alia, ut in meridie, tunc videtur, quod dies ille non habuerit viginti quatuor horas, quod est contra expositores .

Et propter hoc est quaestio, ubi lux illa sit facta, et qualiter diem et noctem faciebat.

CONCLUSIO.

Lux illa probabilius noctem et diem fecit suo motu, sicut nunc sol sua facit actione.

Respondeo: Dicendum, quod, sicut praetactum est in principio , duplex est hic modus dicendi: anus secundum doctores Graecos, videlicet Basilium et Gregorium et Damascenum; alter secundum Latinos.

Dixerunt enim Basilius et Damascenus, quod lux illa emissione et contractione radiorum diem et noctem faciebat: hoc autem dicebant esse in potestate ipsius lucis, non per virtutem propriam, sed per praeceptionem divinam. Et unius simile legimus in Scriptura, Exodi decimo : Extendit Moyses mawm in caelum, et factae sunt tenebrae horribiles in tota terra Aegypti tribus diebus. Constat enim, pod in illo triduo sol erat in hemisphaerio terrae nostrae habitabilis, et in terram lessen et in alias habitabiles regiones radios suae lucis emittebat, et; terra

Aegypti radios eiusdem lucis contrahebat. simile etiam forte factum est in passione Domini, ubi sol dicitur obscuratus fuisse : et hoc totum actum est non natura, sed divino praecepto. Et per ranc modum intellexerunt doctores Graeci fuisse in illo primo triduo: et propterea rationes prius inductae de naturali potestate in nullo eos laedunt Auctoritates etiam sacrae Scripturae non videntur contraire, quia divisio illa lucis a tenebris non intelligitur quantum ad situm localem, sed quantum ad distinctionem formalem, sicut distinguitur habitus a sua privatione. Et quia ab hoc habitu in privationem et processus erat et regressus: quantum ad regressum in habitum dicitur fecisse mane, quod quidem fiebat radiorum emissione: quantum vero ad progressum in privationem dicitur fecisse vesperam, quod quidem fiebat radiorum contractione.

Alius modus dicendi est secundum Latinos doctores, qui videtur esse rationabilior, quia virtuti naturali possibilior, scilicet quod lux illa noctem et diem faciebat suo motu, sicut sol sua facit actione. Intelligitur enim lux illa facta fuisse, ubi nunc est sol

nam et ex illa formatus creditur esse sol

producta autem fuit super eam partem, supra quam est nostrum hemisphaerium, et illud hemisphaerium illuminando fecit diem, et progrediens pervenit ad occasum et fecit vespere, et post demum regrediens ad ortum fecit mane. Unde respectu unius et eiusdem hemisphaerii noctem et diem faciebat successive: respectu vero hemisphaerii nostri et alterius simul faciebat diem ex una parte et noctem ex alia , ex obiectu illius naturae densae, quae erat in medio illius materiae: quae quamvis non esset adhuc in forma completa, erat tamen in illa parte ita densata, ut posset proiicere umbram, sicut in parte superiori pro sua raritate et quadam subtilitate poterat suscipere lucis influentiam. Et ideo utrumque horum insinuans Scriptura dicit: Divisit Deus lucem a tenebris, quantum ad existentiam lucis in uno hemisphaerio et tenebrae in alio: et factum est vespere et mane, quantum ad recessum a nostro hemisphaerio et quantum ad regressum.

1. Hunc igitur modum tanquam probabiliorem sustinendo respondendum est ad primum, quod obiicitur in contrarium, quod non erat ibi idoneitas spatii nec corporis, per quod fieret motus alicuius orbis: dicendum, quod sicut sol in claritate illam lucem excedit, ita etiam in motus regularitate propter orbium distinctionem et complementum: et sicut lux illa claritatem habebat sufficientem pro illo statu, sic etiam superior pars materiae, quae rarior erat et purior, viam sibi praebebat ad motum habilem, quamvis non esset in tanta perfectione, in quanta nunc est aether.

2. Ad illud quod obiicitur, quod materia ex omni parte erat uniformis: dicendum, quod etsi ex omni parte esset influentiam lucis aequaliter nata suscipere, illa tamen lux non poterat undique illuminare, sicut et sol nunc non potest . Et ideo, cum ex una parte illuminabatur, ex alia parte erat obscura; et quia ad lumen uniformiter erat disposita, cum non posset simul illuminari, oportebat illuminari successive, et ita oportebat, fieri noctem et diem. Si tu quaeris, quare Deas non fecit lucem ita sufficientem, quod undique posset illuminare: dicendum, quod si sic fecisset, per illam lucem esset illuminatio, sed non horarum distinctio nec temporalis successio. Divinae autem dispositioni placuit, mundum quasi carmen pulcherrimum quodam decursu temporum venustare .

3. Ad illud quod obiicitur, quod semper illuminabat, ergo semper diem faciebat: dicendum, quod non sequitur, quia non quaecumque illuminatio dies appellabatur, sed illuminatio, quae est in nostro hemisphaerio: quae magis dies dicebatur quam illuminatio alterius hemisphaerii, non propter id quod tunc erat solum, sed etiam propter id quod futurum erat .

4. Ad illud quod obiicitur, quod ante fuit producta quam mota: dicendum, quod in die naturali duo sunt, videlicet claritas aeris sive rei transparentis, et successio temporis. Claritatem autem Iaciebat lux radiorum multiplicatione in parte materiae transparentis; et quia lux simul est et lucet et illuminat, simul coepit isto modo dies cum luce. Successionem autem temporis faciebat vel ipsa mutabilitas, quae erat in materia informi ante productionem lucis, vel etiam ipsa lux mota, quae erat nubes lucida: et ita utroque modo successio temporis vel simul cum luce incipiebat, vel ante: et illa successio ad primum diem spectabat. Et ideo, quocumque modo dicatur dies , formatio lucis est opus prirnae diei, non quia prima dies ipsam lucem praecesserit, sed quia simul incepit dies cum luce. Quamvis enim motus sequatur esse secundum naturam, tamen duratione potest simul cum mobili incipere.

Et si tu quaeras, ubi inceperit moveri: dico, quod ubi facta est. Sed de loco, ubi facta est, duae sunt opiniones. Quidam enim dicunt, quod lux illa facta est in meridie. Et rationem huius assignant duplicem:

unam quia lux illa primo faciebat vespere et postea mane, sicut dicit Scriptura: ergo videtur, quod prius tenderet ad occasum, quam rediret ad ortum. Alia ratio est, quia Dei perfecta sunt opera , et ideo diem et lucem fecit in sua plenitudine et ita in meridie. Et hoc videtur sentire Beda et alii expositores qui dicunt, primum diem a plena luce coepisse. Et si tu obiicias, quod tunc a principio diei usque ad mane non sunt viginti quatuor horae: respondent et dicunt, quod sex horae huius diei praecesserant successione temporis pertranseunte, propter mutabilitatem ipsius materiae, et postmodum sexta hora quae est in numero perfecto, facta est lux, quae est corpus perfectum in sui natura, in plena et perfecta irradiatione, utpote in meridie. Et cum esset tunc tempus aequinoctiale, usque ad occasum fuerunt sex horae, et postmodum usque ad ortum sequentis diei fuerunt duodecim, et sex praecesserant ante formationem lucis post creationem caeli et terrae, et ita factus est dies naturalis perfectus et integer. Alia opinio est, quod non fuerit mora temporis

; interiecta inter creationem et distinctionem, immo statim post creationem caeli et terrae produxit Dominus lucem, ita quod posterius natura, sed simul duratione. Et isti dicunt, quod lux illa coepit in oriente et sua revolutione perfecta, tendendo ab eodem puncto in idem, fecit diem naturalem. Et hoc videtur Hugo in libro de Sacramentis sentire. Ait enim, quod "non fuit mora interiecta inter, creationem et distinctionis inchoationem, quae incepit in lucis forraatione": et istud videtur satis probabile, ut ibi coeperit lux illa in die primo, ubi conditus est sol in die quarto. Creditur enim sol quarto die conditus fuisse in oriente, non in meridie, et luna in occidente. Et si tu obiicias, quod prius deberet dicere: factum est mane et vespere: dicendum est, quod sicut dicit Magister in littera , mane dicit finem praecedentis noctis, et ex hoc dicit quandam obscuritatem propter hoc, quod non tantum dicit diei initium, immo dicit noctis consummationem. Et quia in prima lucis formatione non praecesserat nox, sed statim lux incepit secundum suam totam potestatem illuminare: ideo dicitur dies illa coepisse a plena luce: adeo enim lucebat ibi ubi coepit, sicut si esset in meridie. Ideo non dicitur fecisse mane, quia non praecesserat dies , sed prius vespere, quod est finis diei, et postmodum mane, quod est finis noctis, quia prius fecit diem, et postmodum fecit noctem. - Et tami hic modus dicendi quam praecedens satis est probabilis, nec facile discernitur, quis eorum Plus beat veritatis: et ideo, quocumque istorum modorum dicatur, non est facienda magna vis -