CONCLUSIO.

lex naturalis dictat in generalitate quadam, quod inferior superiori obediendo subiaceat, diverso tamen modo secundum diversas superioritatis et inferioritatis differentias: hoc autem consonat legi scriptae et legi gratiae.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod, secundum quod dicit Augustinus in libro Octoginta trium Quaestionum , lex naturalis est impressio facta in anima a lege aeterna; lex autem aeterna est illa, qua incommutabili permanente, celeri ordinantur. Unde Augustinus, primo de Libero Arbitrio: " Ut breviter aeternae legis notionem, quae impressa est nobis, quantum valeo, verbis explicem: ea est, qua iustum est, ut omnia sint ordinatissima ". Sed sicut dicitur decimo nono de Civitate Dei, decimo tertio capitulo: " Ordo est parium dispariumque sua cuique loca tribuens dispositio ". Si ergo superioris est praeesse, et inferioris subesse, lex naturalis, quae manat a lege aeterna, naturaliter dictat, quod inferior superiori obediendo subiaceat: et hoc quidem dictat in generalitate quadam, diversimode tamen, secundum quod superioritatis et inferioritatis reperire contingit differentias diversas.

Dicitur enim alter alteri esse superior aut quantum ad originem naturae, aut quantum ad dominum potentiae seu praesidentiae, aut quantum ad regimen providentiae. Prima superioritas competit ipsi naturae ratione sui, quia " natura est vis insita rebus ex similibus similia procreans "; secunda vero ratione vitii, quia, ut dicit Ambrosius, servitus est poena peccati; tertia autem competit ratione remedii, secundum illud Numerorum vigesimo septimo : Provideat Deus spirituum universae carnis hominem, qui sit super hanc multitudinem, ne sint sicut oves absque pastore.

Primae superioritati debetur obedientia filialis, secundae obedientia servilis, tertiae vero obedientia iurisdictionalis, quae respicit dignitatem praelationis.

Hinc est igitur, quod lex naturalis dictat obedientiam filialem, sive secundum statum naturae lapsae, sive secundum statum naturae institutae. - Obedientiam autem servilem dictat non simpliciter, sed in statu naturae lapsae ad peccati punitionem, secundum dictamen iuris gentium, quod manat ex ratione et instinctu naturae . - Obedientiam vero iurisdictionalem dictat secundum statum naturae reparabilis seu reparatae, et hoc in statu viae, secundum illud primae ad Corinthios decimo quinto : Cum evacuaverit omnem principatum etc.; Glossa I "Dum durat mundus, Angeli Angelis, homines hominibus praeerunt ad utilitatem viventium: sed omnibus collectis, iam omnis praelatio cessabit, quia necessaria non erit ". - Cum igitur secundum triformem differentiam superioritatis triplex sit modus obediendi: primum natura dictat simpliciter, quia universaliter et explicite et secundum omnem statum: secundum autem et tertium implicite et secundum statum determinatum.

Unde quaelibet dictarum obedientiarum consonat legi naturae, nec tantum legi naturae, verum etiam legi gratiae et legi scriptae.

Quia enim lex gratiae considerat naturae ortum, lapsum et remedium: ideo ipsius est approbare triplicem modum et differentiam obedientiae supradictae. Approbat enim obedientiam filialem ad Ephesios sexto : Filii, obedite parentibus vestris in Domino: hoc enim iustum est. Approbat etiam obedientiam servilem, primae ad Timotheum sexto: Quicumque sunt sub iugo servitutis, dominos suos omni honore dignos arbitrentur. Laudat etiam obedientiam iurisdiclionalem ad Hebraeos ultimo: Obedite praepositis vestris et subiacete eis: ipsi enim pervigilant etc.

Econtra autem, quia lex scripta erat lex rigoris, non tantum approbat istam triplicem obedientiam, sed etiam punit istius obedientiae transgressores. Punit enim filium contumacem, Deuteronomii vigesimo primo : Sigenutrit homo filium contumacem et protervum, qui non audiat patris imperium, et coercitus obedire contempserit: apprehendent eum et ducent ad seniores etc

Punit etiam servum rebellem, Exodi vigesimo primo: Qui percusserit servum vel ancillam virga, si uno die vel duobus supervixerit, non subiacebit damno, quia pecunia illius est.

Punit etiam subditum non obedientem, Deuteronomii decimo septimo: Qui superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, morietur homo ille.

Ex dictis igitur manifeste colligitur, quod obedientia hominis ad hominem consona est legi gratiae et legi scriptae et legi naturae.

Unde rationes, quae ad hanc partem inducuntur, concedendae sunt.

1. 2. 3. Ad illud ergo quod primo obiicitur de auctoritate Augustini, Gregorii et canonis, dicendum, quod in verbis illis non intendunt excludere subiectionem et obedientiam, sed servitutem coactam, quae quidem non fuit nec esse debuit, nisi interveniente reatu peccati tanquam morbo contrario ipsi naturae; in cuius etiam detestationem secundum dictamen rectae naturae subsequi debet punitio servitutis, propter contemptum maiestatis divinae et captivationem libertatis humanae et dehonestationem dignitatis rationalis naturae. Unde licet hoc non dictet natura pro se stante, dictat tamen pro se a statu cadente, secundum quod in precedentibus dictum est .

4. Ad illud quod obiicitur de dignitate imaginis, iam potest patere responsio: quia, licet huius subiectio non competat imagini formatae, competit tamen imagini deformatae, vel etiam reformandae; sicut videmus in Sacramentis, quod homo reparandus quodam modo subiicitur sensibilibus elementis, licet homini stanti conveniat subiici respectu solius Dei .

Aliter etiam potest dici, quod dupliciter est loqui de imagine: vel in se, vel in relatione ad carnem: et licet ipsa anima ratione sui a solo Deo habeat infundi et illi soli subiici, ratione tamen carnis, quae habet per vim humani ministerii propagari, subiici habet suae origini, sicut proles parenti, ita tamen, quod ex hoc in nullo dignitati imaginis praeiudicium generetur.

5. Ad illud quod obiicitur, quod lex naturae dictat, libertatem voluntatis esse servandam etc: dicendum, quod cum sit libertas a miseria, a culpa et a coactione: libertas a coactione duplex est, scilicet a coactione sufficiente et inducente . Primam quidem dictat natura esse servandam omnino simpliciter et semper. Secundam antem, scilicet a coactione inducente, non dictat nisi pro eo tempore, in quo quis abutitur libertate: et quia hoc est in statu naturae lapsae: ideo dictat pro hoc tempore, quod improbitas voluntatum restringatur per imperia praesidentium potestatum.

6. Ad illud quod obiicitur, quod ius naturae dictat, caritatem esse servandam: dicendum, quod sicut ad perfectionem corporis vivi requiritur aequalitas complexionis, in qua omnia membra conformantur, et multiformitas organizationis, in qua membra distinguuntur et ordinantur et secundum variam influentiam alia aliis praeponontur; sic intelligendum est circa corpus Christi mysticum . Et ideo unitas caritatis non excludit multiformitatem charismatum et discretionem dignitatum et officiorum, secundum quae unum membrum alteri habet subiici et secundum legem praelationis et subiectionis ab altero gubernari.

7. Ad illud quod obiicitur, quod illud quod dictator a natura habet durationem perpetuam; dicendum, quod illud est verum de eo quod natura dictat simpliciter, sed non est verum de eo quod natura dictat pro statu; sicut in statu innocentiae dictabat, omnia esse communia, quod quidem non dictat in natura corrupta . Et ideo propositio illa falsa est, universaliter intellecta.

8. Ad illud quod obiicitur, quod si lex naturae dictat unum correlativorum, dictat et reliquum; dicendum , quod sicut lex naturae dictat subiectionem, sic et praelationem. Sicut enim dictat, quod quis debet subiici alteri ad obedientiam: sic dictat, quod alter debet praefici alteri per providentiam. Sed ex hoc non sequitur, quod ibi debeat appeti praelatio, sicut appetitur subiectio. Nam appetitus subiectionis consonat humilitati et reverentiae: appetitus vero praelationis degenerat ut plurimum in fastum ambitionis et arrogantiae: ideo, quamvis locus dignitatis recte possit administrari secundum dictamen naturae, non tamen debet appeti propter annexum typum superbiae .

9. Ad illud quod obiicitur, quod honor Deo debitus nulli alii est reddendus: dicendum, quod honor debetur Deo et in propria natura et in imagine sua: honor enim, qui exhibetur homini propter Deum, ad Deum refertur: et ideo quod proprium est Dei, scilicet honor latriae, non debet alteri attribui . Quod autem convenit Deo operanti per ministrum, scilicet gubernatio et regnum et imperium respectu subiectorum, non est inconveniens, quod per Deum et propter Deum et secundum Deum alii tribuatur, quia totum refertur ad ipsum secundum rectum ordinem, quem quidem servat in gubernando mundum. 10. Ad illud quod obiicitur, quod impressio legis naturalis movet in arduum; dicendum, quod est arduum honoris et arduum virtutis: arduum honori competit animae secundum statum patriae, arduum virtutis secundum statum viae. Meo enim aliquis honoratur et excellenter laudatur, quia hoc meruit per arduum et excellens et difficile opus virtutis ; et quia tale opus est opus humilitatis et obedientiae, quod superbis mentibus est arduum et inaccessibile: ideo consonum est ipsi legi naturae et gratiae, quod homo per opus humilitatis et obedientiae sublevetur ad culmen honoris et felicitatis aeternae.