ARTICULUS I. Utrum Deum esse sit verum indubitabile.

Quaeritur ergo primo, utrum Deum esse sit verum indubitabile? Et quod sic, ostenditur triplici via. Prima est ista: omne verum omnibus mentibus impressum est verum indubitabile.

Secunda est ista: omne verum, quod omnis creatura proclamat, est verum indubitabile.

Tertia est ista: omne verum in se ipso certissimum et evidentissimum est verum indubitabile .

Circa igitur primam viam sic proceditur et ostenditur tam auctoritatibus quam rationibus, quod Deum esse sit omnibus mentibus rationalibus impressum.

1. Damascenus, in libro primo , capitulo tertio : " Cognitio existendi Deum naiuratiiter nobis inserta est".

2. Item, Hugo : " Deus sic notitiam suam in homine temperavit, ut sicut nunquam quid esset lotum poterat comprehendi, ita nunquam quia esset prorsus posset ignorari ".

3. Item, Boethius : " Inserta est mentibus hominum veri bonique cupiditas "; sed affectio veri boni praesupponit cognitionem eiusdem: ergo mentibus hominum impressa est cognitio veri boni et cupiditas maxime desiderabilis. Hoc autem bonum Deus est: ergo etc.

4. Item, Augustinus de Trinitate in pluribus locis dicit, quod imago consistit in mente, notitia et amore, et quod ratio imaginis attenditur in anima per comparationem ad Deum: si ergo impressum est animae a natura esse imaginem Dei: habet ergo naturaliter sibi insertam notitiam Dei. Sed primum cognoscibile de Deo est, Deum esse: ergo illud naturaliter insertum est menti humanae.

5. Item, Philosophus dicit, quod " inconveniens esset, nos habere nobilissimos habitus, et illos latere nos ": ergo cum Deum esse sit verum nobilissimum, nobis praesentissimum, inconveniens est, illud verum latere intellectum humanum.

6. Item, insertus est mentibus hominum appetitus sapientiae, quia dicit Philosophus : " Omnes homines natura scire desiderant "; sed sapientia maxime appetibilis est sapientia aeterna: ergo illius sapientiae potissime insertus est appetitus menti humanae. Sed non est amor, ut dictum est prius, nisi aliquo modo cogniti: ergo oportet, quod illius summae sapientiae notitia qualiscumque sit menti humanae impressa. Sed hoc est primo scire, ipsum Deum vel sapientiam esse: ergo etc.

7. Item, appetitus beatitudinis adeo est nobis insertus, ut nullus possit dubitare de altero, utrum velit esse beatus, ut in pluribus locis dicit Augustinus ; sed beatitudo consistit in summo bono, quod Deus est: ergo si talis appetitus Sine aliquali notitia esse non potest, necesse est, quod notitia, qua scitur, summum bonum sive Deum esse, sit inserta ipsi animae.

8. Item, insertus est ipsi animae appetitus pacis, et adeo insertus, ut quaeratur per suum contrarium, nec etiam ipse appetitus auferri potest ab ipsis damnatis et daemonibus, secundum quod ostenditur decimo nono de Civitate Dei . Si ergo pax mentis rationalis non est nisi in ente immutabili et aeterno, et appetitus praesupponit notionem vel notitiam: notitia entis immutabilis et aeterni inserta est spiritui rationali.

9. Item, insertum est animae odium falsi; sed omne odium habet ortum ex amore: ergo multo fortius insertus est animae amor veri, et illius potissime, ad quod iam anima facta est. Si ergo illud est verum primum, necessario sequitur, quod notitia primi veri sit inserta menti rationali.

Quod autem odium falsi sit insertum menti humanae, apparet per hoc, quod nullus vult falli, sicut dicit Augustinus decimo Confessionum . - Quod iterum odium causetur ex amore, ostendit Augustinus decimo quarto de Civitate Dei: nullus enim odit aliquid, nisi quia amat eius oppositum.

10. Item, inserta est animae rationali notitia sui, eo quod anima sibi praesens est et se ipsa cognoscibilis ; sed Deus praesentissimus est ipsi animae et se ipso cognoscibilis: ergo inserta est ipsi animae notitia Dei sui. Si dicas, quod non est simile, quia anima est sibi proportionalis, non sic Deus proportionalis animae; contra: nulla est instantia:

quia, si ad cognitionem necessario requireretur proportionalitas, anima nunquam ad Dei notitiam perveniret, quia proportionari ei non potest, nec per naturam nec per gratiam nec per gloriam.

His igitur rationibus ostenditur, quod Deum esse sit menti humanae indubitabile, tanquam sibi naturaliter insertum; nullus enim dubitat nisi de eo, de quo non habet certam notitiam.

Item ostenditur hoc ipsum secunda via sic: omne verum, quod clamat omnis creatura, est verum indubitabile; sed Deum esse clamat omnis creatura : ergo etc. - Quod autem omnis creatura clamet, Deum esse, ostenditur ex decem conditionibus et suppositionibus per se notis.

11. Prima est ista: si est ens posterius, est et ens prius, quia posterius non est nisi a priori : si ergo est universitas posteriorum, necesse est, esse ens primum. Si ergo necesse est ponere, aliquid esse prius et posterius in creaturis: necesse est, universitatem creaturarum inferre et clamare primum principium.

12. Item, si est ens ab alio, est ens non ab alio: quia nihil educit se ipsum de nonesse in esse : ergo prima ratio educendi necesse est, quod sit in ente primo, quod ab alio non educitur. Si ergo ens ab alio dicitur ens creatum, et ens non ab alio dicitur ens increatum, quod Deus est: omnes entis differentiae inferunt, Deum esse.

13. Item, si est ens possibile, est ens necessarium: quia possibile dicit indifferentiam ad esse et nonesse: nihil autem indifferens ad esse et nonesse potest esse nisi per aliquid, quod est omnino determinatum ad esse . Si ergo ens necessarium, nihil habens omnino de possibilitate ad nonesse non est nisi Deus, omne autem aliud habet aliquid de possibilitate, quaelibet entis differentia infert, Deum esse.

14. Item, si est ens respectivum, est ens absolutum: quia respectivum nunquam terminatur nisi ad absolutum ; sed ens absolutum a nullo dependens non potest esse nisi quod nihil recipit aliunde: hoc autem est ens primum, omne autem aliud ens est habens aliquid de dependentia: ergo necesse est, quod quaelibet entis differentia inferat, Deum esse.

18. Item, si est ens diminutum sive secundum quid, est ens simpliciter: quia, ens secundum quid nec esse nec intelligi potest, nisi intelligatur per ens

simpliciter, nec ens diminutum nisi per ens perfectum , sicut privatio non intelligitur nisi per habitum . Si ergo omne ens creatum est ens secundum partem, solum autem ens increatum est ens simpliciter et perfectum: necesse est, quod quaelibet entis differentia inferat et concludat, Deum esse.

16. Item, si est ens propter aliud, est ens propter se ipsum, alioquin nihil esset bonum ; sed ens propter se ipsum non est nisi ens illud, quo nihil est melius, quod quidem est ipse Deus: ergo eum universitas aliorum entium sit ordinata ad illud; universitas entium infert Deum et secundum esse et secundum intellectum.

17. Item, si est ens per participationem, est ens per essentiam: quia participatio non dicitur nisi respectu alicuius essentialiter habiti ab aliquo, cum omne per accidens reducatur ad per se ; sed quodlibet ens aliud a primo ente, quod Deus est, habet esse per participationem, illud autem solum habet esse per essentiam: ergo etc.

18. Item, si est ens in potentia, est ens in actu: quia nunquam potentia est reducibilis ad actum nisi per ens in actu, nec esset potentia, nisi esset reducibilis ad actum : si ergo ens, quod est actus purus, nihil habens de possibilitate, non est nisi Deus; necesse est, quod omne aliud a primo ente inferat, Deum esse.

19. Item, si est ens compositum, est ens simplex: quia compositum non habet esse a se , ergo necesse est, quod a simplici recipiat originem: sed ens simplicissimum, nihil de compositione habens non est nisi ens primum: ergo omne aliud ens infert Deum.

20. Item, si est ens mutabile, est ens immutabile: quia, secundum quod probat Philosophus , motus est ab ente quieto et propter ens quietum: si ergo ens omnino immutabile non est nisi illud ens primum, quod Deus est, cetera autem creata, eo ipso quod creata, sunt mutabilia: necesse est, quod Deum esse inferatur a qualibet entis differentia.

Ex his igitur decem suppositionibus necessariis et manifestis infertur, quod omnes entis differentiae sive partes inferunt et clamant, Deum esse. Si ergo omne tale verum est verum indubitabile: ergo necesse est, quod Deum esse sit indubitabile verum.

Hoc idem monstratur tertia via sic. Omne verum, quod est adeo certum, quod non potest cogitari non esse, est verum indubitabile: sed Deum esse est hujusmodi: ergo etc. Prima per se nota est, secunda ostenditur multipliciter.

21. Nam Anselmus, Proslogii capitulo quarto: " Bone Domine, gratias tibi, quia quod credidi prius, te donante, iam sic intelligo, te illustrante, ut si nolim te esse credere, non possim non intelligere".

22. Item, hoc ipsum probat Anselmus sic: Deus est quo nihil maius cogitari potest: sed quod sic est, quod non potest cogitari non esse, verius est, quam quod cogitari potest non esse: ergo si Deus est quo nihil maius cogitari potest, Deus non poterit cogitari non esse.

23. Item, ens, quo nihil maius potest cogitari, est talis naturae, quod non potest cogitari, nisi sit in re; quia, si est in cogitatione sola, iam ergo non est ens, quo nihil maius cogitari possit: ergo si tale ens cogitatur esse, necesse est, quod tale ens sit in re, quod non posset cogitari non esse .

24. Item, Anselmus : "Tu solus es quidquid esse melius est quam non esse"; sed omne verum indubitabile melius est quam omne verum dubitabile: ergo Deo magis est attribuendum esse indubitabiliter quam dubitabiliter.

2b. Item, Augustinus dicit in Soliloquiis , quod nulla veritas videri potest nisi per primam veritatem: sed verum, per quod omne aliud verum videtur, est verum maxime indubitabile: ergo Deum esse, est verum non solum indubitabile, sed etiam quo nihil indubitabilius cogitari potest: ergo est tale verum, quod non potest cogitari non esse.

26. Item, hoc ipsum sic probat : quidquid contingit cogitare contingit enuntiare: sed nullo modo contingit enuntiare, Deum non esse, quin cum hoc enuntietur, Deum esse. Et hoc patet sic: quia, si nulla veritas est, verum est, nullam veritatem esse: et si hoc est verum, aliquid est verum; et si aliquid est verum, primum verum est: ergo si non potest enuntiari, Deum non esse, nec cogitari.

27. Item, quanto veritas est prior et universalior, tanto notior ; sed haec veritas, qua dicitur primum ens esse, est prima omnium veritatum et secundum rem et secundum rationem intelligendi: ergo necesse est, ipsam esse certissimam et evidentissimam. Sed veritates dignitatum seu communium animi conceptionum adeo sunt evidentes propter suam prioritatem, quod non possunt cogitari non esse: ergo nullus intellectus potest ipsam piimam veritatem cogitare non esse, seu de ipsa dubitare.

28. Item, "nulla propositio est verior illa, in qua idem de se praedicatur "; sed cum dico, Deum esse, esse dictum de Deo est idem omnino quod Deus, quia Deus est ipsum esse suum: ergo nulla verior er evidentior est illa, qua dicitur, Deum esse: ergo nullus potest cogitare, ipsam esse falsam, sive de ipsa dubitare.

29. Item, nullus potest ignorare, hanc esse veram: optimum est optimum, seu cogitare, ipsam esse falsam; sed optimum est ens completissimum, omne autem ens completissimum hoc ipso est ens actu: ergo si optimum est optimum, optimum est.

Simi-Uter argui potest: si Deus est Deus, Deus est; sed antecedens est adeo verum, quod non potest cogitari non esse: ergo Deum esse est verum indubitabile .

Sed e contrario obiicitur, quod Deum esse possit cogitari non esse et quod sit verum dubitabile. Ouod enim possit cogitari non esse, ostenditur sic.

1. Psalmus : Dixit insipiens in corde suo: non est Deus: sed dicere in corde est cogitare: ergo Deum non esse potest cogitari, saltem ab insipiente.

2. Item, Damascenus, in primo libro , capitulo tertio: "In tantum praevaluit perniciosa malitia humanae naturae, ut quosdam in irrationabilissimum et omnium malorum pessimum perditionis deduceret barathrum, ut dicant, Deum non esse": ergo saltem a malignis hominibus cogitari potest, Deum non esse.

3. Item, idolum nihil est, sicut dicitur primae ad Corinthios octavo : ergo idem est cogitare, Deum esse idolum, et Deum non esse: sed cogitabile est et aliquando cogitatur, Deum esse idolum: ergo cogi tabile est, Deum nihil esse.

4. Item, quod contingit significare contingit et cogitare: sed contingit significare, Deum non esse, ut per hanc orationem: Deus non est: ergo contingit illud cogitare.

5. Item, obiicitur contra rationem Augustini,: quando probat, quod per hanc propositionem: nulla veritas est, infertur, aliquam veritatem esse. Si enim est haec propositio vera: aliqua veritas est, habet ergo contradictoriam: sed nulla contradictoria infert vel ponit, immo potius privat suam contradictoriam: ergo per hoc quod est, nullam veritatem esse, non concluditur, aliquam veritatem esse.

6. Item. obiicitur contra rationem Anselmi, qua probat, Deum esse, per hoc, quod ens, quo nihil maius cogitari potest, est in cogitatione: quia pari ratione cogitari potest, si aliquis cogitet insulam, qua nihil maius cogitari potest, quod illa insula sit in re : ergo si illa ratio nulla est, nulla igitur est ratio, quam facit Anselmus.

7. Item, quaeritur: pro quanto dicitur, quod Deum esse non potest cogitari non esse? Si quia nullomodo potest cadere in cogitatione, illud est manifeste falsum: si quia non potest vere cogitari, pari ratione et omne verum necessarium erit tale verum.

Item, ostenditur, quod Deum esse sit verum dubitabile.

8. Richardus de Sancto Victore : " Nihil certius tenemus, quam quod fide apprehendimus"; sed de his quae fide apprehendimus potest esse dubitatio: ergo multo fortius de omni alio cognito.

9. Item, quod maxime latet maxime admittit dubitationem: sed Deus est maxime latens, cum habitet lucem inaccessibilem : ergo de ipso et circa ipsum maxime contingit dubitare: ergo si de aliis contingit dubitare, utrum sint, multo fortius de Deo.

10. Item, contingit dubitare de his quae sunt infra animam et iuxta animam: sed haec sunt animae magis accessibilia, quam illa quae sunt supra animam: si ergo Deum esse est verum, quod est supra intellectum humanum: videtur, quod de ipso maxime contingit dubitare.

11. Item, idem est Deo Deum esse et instum esse: sed contingit de Deo dubitare, an sit iustus: ergo pari ratione contingit dubitare, an sit.

12. Item, frustra nititur quis probare illud, circa quod non potest incidere dubitatio : si ergo Deum esse a nullo potest dubitari, frustra nititur quis illud ostendere: si ergo non frustra conati sunt Sancti et doctores illud ostendentes, constat, quod de ipso contingit dubitare.

13. Item, nullus scit hoc principium: omne totum est maius sua parte, nisi cognoscat, quid sit totum ergo nullus scit, Deum esse, nisi sciat, quid sit Deus: si ergo dubitabile est, quid sit Deus, dubitabile est igitur, an sit.

14. Item, si non posset esse de hoc vero, quod est, Deum esse, aliqua dubitatio, nullum esset meritum illud credere: sed hoc est principium omnis meriti , credere Deum esse, quia dicitur ad Hebraeos undecimo : Accedentem oportet credert, quia est etc.: si ergo hoc cadit sub merito, et cadere poterit sub dubitatione.