CONCLUSIO.

Deus scientia simplicis intelligentiae scil et comprehendit infinita.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod secundum doctores antiquos compellimur ponere, Deum scire infinita, Propheta David dicente in Psalmo : Magnus Dominus noster et magna virtus eius, et sapientiae eius non est numerus: et Augustino non solum istud asserente, verum etiam probante duodecimo de Civitate Dei, decimo octavo capitulo, ubi ait sic: "Illud ergo, quod dicunt quidam, scilicet philosophi, nec Dei scientia posse infinite comprehendi: restet eis, ut dicere audeant atque huic se voragini impietatis immergant,

quod non omnes numeros Deus noverit. Eos quippe infinitos esse, certissimum est, quoniam in quocumque numero finem ponendum putaveris, idem ipse, non dico, uno addito augeri, sed quantumlibet sit magnus et quamlibet ingentem multitudinem continens, in ipsa ratione atque scientia numerorum non solum duplicari, verum etiam multiplicari potest. Ita vero suis quisque numerus proprietatibus terminatur, ut nullus eorum par esse cuiquam alteri possit: ergo et dispares inter se atque diversi sunt, et singuli quique finiti sunt, et omnes infiniti sunt. Itane numeros propter infinitatem nescit Deus omnes, et usque ad quandam summam numerorum scientia Dei pervenit et ceteros ignorat? Quis hoc vel dementissimus dixerit "? Et parum infra: " Infinitas itaque numeri, quamvis infinitorum numerorum nullus sit numerus, non est tamen incomprehensibilis ei cuius intelligentiae non est numerus . Quapropter, si quidquid scientia comprehenditur scientis comprehensione finitur: profecto et omnis infinitas quodam ineffabili modo Deo finita est, quia scientiae ipsius incomprehensibilis non est. Quare si infinitas numerorum scientiae Dei, qua comprehenditur, esse non potest infinita;: qui tandem nos sumus homunculi, qui eius scientiae figere limitem praesumamus " ?

His ergo, tanquam certissimis testibus compellimur dicere vel ponere, Deum scire infinita.

Modus autem istius positionis assignatur per doctores moderatores, qui dixerunt, quod triplex est modus divinae cognitionis, non propter diversitatem divinae scientiae in se, sed in connotatione. Est enim in Deo cognitio approbationis, visionis et intelligentiae. Cognitio approbationis est bonorum tantum et finitorum. Cognitio visionis est malorum et bonorum, sed finitorum, pro eo quod concernit tempus: est enim eorum solum, quae fuerunt, sunt et futura sunt. Cognitio vero intelligentiae est infinitorum, pro eo quod Deus intelligit non tantum futura, verum etiam possibilia: possibilia autem Deo non sunt finita, sed infinita .

Ratio autem huius positionis, quare videlicet ponimus, Deum scire infinita et non facere vel velle vel disponere, est, quia divinum scire secundum tertium modum accipiendi est actus Dei intrinsecus. Intrinsecum autem dico non tantum, quia fit ab intrinseco, sed etiam, quia est ad intrinsecum et per intrinsecum et secundum modum intrinsecum. Ad intrinsecum, inquam, est, quia divinus aspectus in cognoscendo non desilit extra se, sed aspiciendo se ut veritatem cognoscit omnem veritatem.

Per intrinsecum, quia per rationes aeternas, quae sunt idem quod ipse, cognoscit quaecumque cognoscit .

Secundum modum intrinsecum, quia divinum scire non solum abstrahit a ratione causae actualis, sed etiam causae simpliciter. Scit enim mala, quorum non est causa: scit etiam futura, quae nondum facit: scit etiam possibilia, quae nunquam faciet. Et ideo, quia ipsum scire non concernit neque connotat aliquid actuale exterius, ideo dicit ibi actum per modum habitus, actum, inquam, ipsi potentiae adaequatum

quidquid enim Deus potest scire scit

actum etiam dicit in nullo coarctatum nec quantum ad se nec quantum ad connotatum, ideo universalem quantum ad loca, quantum ad tempora et quantum ad obiecta. Quidquid enim alicubi scivit ubique novit, et quidquid semel scit semper scit, et sicut unum novit, ita omnia scibilia novit . Unde quia scibilia non tantummodo sunt entia actu, sed etiam in potentia: cum non sit inconveniens ponere infinita in potentia, non est inconveniens ponere infinita actu a Deo scita.

Et per hoc patet responsio ad quaestionem et ad obiecta.

1. Ad illud ergo quod obiicitur: omne scitum verum etc.; dicendum, quod duplex est scientia, scilicet causans res et causata a rebus. Scitum a scientia causata a rebus est verum in se et in effectu: scitum autem a scientia causante res est verum in causa et in potentia, et illud verum non infert ens actu, sed ens in potentia causae; et ideo ex hoc non sequitur, quodsi Deus scit infinita, quod infinita sunt entia, sed quod infinita Deo sunt possibilia.

2. Ad illud quod obiicitur, quod Deus quaecumque scit iudicat etc.; dicendum, quod Deus in cognoscendo infinita iudicat illa infinita simpliciter, sed finita sibi; et hoc non est inconveniens. Sicut enim non sequitur, quodsi aliquid est infinitum finito, quod sit infinitum simpliciter: sic non sequitur, quodsi aliquid est finitum infinito, quod sit finitum simpliciter: et hoc est quod dicit Angustinus in praemissa auctoritate .

3. Ad illud quod obiicitur, quod omne infinitum est impertransibile etc.; dicendum, quod pertransibile dicitur duobus modis: uno modo per modum discursivum ab uno in aliud: et hoc modo habet veritatem verbum praemissum, et sic intelligit Philosophus in sexto Physicorum ; alio modo per universalem et plenarium contuitum eius quod cognoscitur ab intelligentia: et sic infinitum, cum non sit incomprehensibile infinito, non est ei impertransibile, sed finito tantum.

4. Ad illud quod obiicitur quod quaecumque scit et cognoscit distincte cognoscit etc.: dicendum, quod illa consequentia deficit in hoc, quod dicit: quaecumque distinguit numerat ; quia distinguere est in plus quam numerare.

Vel die, quod quaecumque distinguit numerat numero finito, vel infinito; sed tunc non sequitur, quod mensuret, quia mensura dicit quid finitum tantum.

5. Ad illud quod obiicitur: si numerat, aut numero pari, vel impari etc.; dicendum, quod illa consequentia non tenet, pro eo quod numerus infinitus comprehendit utrumque: unde sicut non tenet ista consequentia: homo et asinus sunt animalia, ergo rationalia, vel irrationalia: sic nec consequentia praedicta.

6. Ad illud quod obiicitur, quod quaecumque Deus cognoscit ordinate cognoscit etc.: dicendum, quod divina cognitio habet comparationem et ad cognoscentem et ad cognitum: per comparationem ad cognoscentem quidquid cognoscit simul cognoscit, sicut simul et semel dicit quidquid dicit ; per comparationem autem ad cognitum, dico, quod ordinate cognoscit; sed sicut cognitum a Deo non tantum est praesens, sed etiam futurum et possibile; sic et ordo ille non est tantum ordo actualis, sed etiam potentialis, quia non tantum cognoscit res ordinate ordine, qui factus est, sed etiam ordine, quem potest facere.

Quod ergo dicit, quod omnis ordo habet primum et ultimum; verum est de ordine actuali, non de ordine potentiali: sicut patet in numeris, qui infinitatem habent, et tamen sunt ordinati: habent enim ordinem possibilem, sicut et infinitatem.

7. Ad illud quod obiicitur: aut scit infinita nobis etc.; dicendum, quod scit infinita in se, non quidem actu infinita, sed in potentia: quae autem sunt in potentia sunt actu a. Deo scita. Unde infinitas potentialis in cognitis sufficit ad infinitatem actualem divinae comprehensionis; sicut ergo infinitas in potentia non repugnat finitati actuali in creatura, sic nec infinitas actualis cognitionis divinae repugnat finitati creaturae.

8. Ad illud quod obiicitur: aut scit infinita in causa etc.; dicendum, quod utroque modo.

Et si obiicias, quod in causa sunt unum: non valet, quia, licet sit una ars et potentia, tamen plures sunt rationes rerum cognoscendarum .

Si obiicias, quodin proprio genere sint finita: verum est secundum esse, quod habent: sed tamen secundum esse, quod possunt habere, sunt saltem infinita in potentia, et sic infinita a Deo scita, quia, ut saepe dictum est, quae sunt in potentia sunt actu a Deo scita.

9. Ad illud quod obiicitur: A aut est Deus, aut aliud a Deo etc.: dicendum, quod scitum a Leo aliquando nominat ipsam rationem cognoscendi, aliquando ipsum cognitum extra. Primo modo est Deus, quia, ut dicit Anselmus in Monologio , " creatura in Creatore est creatrix essentia ". Secundo autem modo est aliud a Deo: sed tunc non sequitur, quod sit infinitum actu, quia ad hoc, quod infinita sint actu scita a Deo, non oportet, quod sint actu infinita, sed sufficit, quod sint infinita in potentia in proprio genere.

10. Ad illud quod obiicitur: aut A est aequale Deo etc.; dicendum secundum distinctionem praedictam, quod primo modo est idem quod Deus: secundo modo est aliud a Deo, pro eo quod, licet habeat infinitatem in potentia, non tamen habet infinitatem actualem: Deus autem habet actualem.

11. Ad illud quod obiicitur ultimo de potentia faciendi et sciendi et de velle sicut et facere, patet responsio ex principali solutione .