CONCLUSIO.

Divinum esse est simplicissimum.

Respomieo: Dicendum, quod divinum esse est simplicissimum. - Ad cuius rei evidentiam duo oportet intueri , scilicet perfectionem conditionum divinarum et modos considerationum nostrarum.

Si consideramus modos divinarum conditionum, divinum esse, eo ipso quo est primum, est simplicissimum. Nam eo ipso quo est primum, omnia ab ipso fluunt, et eo ipso quo fluunt ab ipso, ad ipsam recurrunt et reducuntur tanquam ad finem ultimum et ex hoc habet, quod sit alpha et omega, primus et novissimus, principium et finis . Quia ergo haec, quae maxime videntur distantia, concurrunt in omnimode unum; necesse est, ipsum divinum esse esse perfectissimum, quasi quendam intelligibilem circulum: necesse est etiam, esse smplfcissirnimuiM

Tripliciter enim aliquid deficit a summa simplicitate : aut quia compositum ex aliis, aut quia compositum alii, aut quia componibile in aptitudine. Divinum autem esse ex hoc, quod est primum, nota est compositum ex aliis, nihil enim habet prius ante se; ex hoc, quod est perfectissimum, non est com-positum alii, perfectum enim non venit ad constitutionem tertii: ex hoc autem, quod ultimum, cetera ad ipsum ordinantur sicut ad terminum quietativum: et ita ipsum est absolutissimum, ac per hoc non solum caret compositione actuali, verum etiam possibilis et sic esse simplicissimum convenit Deo vere et proprie, non enim est haec tria in aliquo alio reperire.

Competit etiam perfecte ex hac triplici conditione. Quia enim est perfectissimum, habet omnes conditiones nobilitatis; quia vero ultimum et optimum, propter quod sunt omnia, omnes illas conditiones habet in summo; quia primum, in quo nulla diversitas, necesse est, quod omnes sint in ipso unum et sic simplicissimum per exclusionem omnis compositionis et inclusionem omnis perfectionis. Sunt ergo in Deo omnes conditiones nobilitatis, scilicet potentia et sapientia et voluntas, bonitas, veritas et unitas, esse, vivere et intelligere et cetera similia vere, perfecte et summe sub propria et perfecta ratione ; sunt tamen unum adeo, ut nullam inducant compositionem nec minuant de simplicitate. - Quod clare non videt, nisi qui similiter intelligit circa divinum esse summam simplicitatem cum summa im- . mensitates quod qualiter possit capi, in consequentibus poterit indagari, sed nunc tanquam certum et indubitabile debet supponi, ut simplicitatem divinam recte intelligamus secundum exigentiam divroartmH conditionum.

Oportet etiam videre diversos modos nostrarum considerationum.

Cum enim ad considerationem necessario concurrant tria, scilicet intelligens, et intellecta et medium sive ratio intelligendi; aliquis modus potest tripliciter attribui nostro intellectui: aut ita, quod illum modum ponat circa rem, tunc est verus, si in re illa reperitur, ut spiritualiter intelligit spiritualia: aut ita, quod ponat illum modum circa se, ut cum abstracte intelligit coniuncta, et tamen non est mendax, quia, sicut dicit Philosophus , " abstrahentium non est mendacium " ; aut eum ponit circa rationem, per quam intelligit, ut cum multipliciter intelligit unum per multa.

Sciendum est igitur, quod intellectus noster omnem intellectum rei complete resolvit in intellectum eius quo est et quod est, et quando intelligit rem compositam, tunc illam resolutionem ponit circa se et circa rem: quando vero rem simplicem omnino, tunc ponit illam non circa rem, sed circa se, quia aliter non potest intelligere. Unde intellectus noster, cum Deum intelligit, omnino intelligit, quod in ipso est omnis simplicitas et nulla compositio, nulla concretio, tamen intelligit per modum quo est et quod est; nec tamen est falsus, quia non ponit modum illum circa rem, nec vanus, quia revera aliquid respondet ex parte Dei, licet non diversum. Vere enim est in Deo essentia et suppositum, sed tamen sunt unum ; vere voluntas et potentia, tamen non sunt plura, sed cognoscuntur per plura.

Et hinc est, " quod verius est, quam intelligatur, et verius intelligitur, quam dicatur " ut dicit Augustinus . Propterea a divino esse intelligendo deficit omnis intellectus, et tamen nihilominus intellectus fidelis circa ipsum non intelligit nisi unum, cum unum intelligit multiformiter, abstractum concrete, simplex complexe, immensum finite, aeternum temporaliter, quia, ut dictum est, modos istos non attribuit ipsi intelligibili, sed sibi intelligenti vel rationi intelligendi. Fatetur igitur intellectus verus proprio lumine rationis, divinum esse omnino simplicissimum.

Unde concedendae sunt rationes, quae hoc ostendunt.

1. Ad illud quod primo obiicitur in contrarium, quod divinum esse summe differt ab esse creato; dicendum , quod verum est; sed quod ultra infertur: ergo pluribus differentiis differt; dici potest, quod illud non sequitur, quia prima genera summe differunt, et tamen se ipsis differunt) Differentiae etiam immediate dividentes ipsum genus se ipsis differunt, et tamen maxime a se ipsis distant.

Et si obiicias, quod quanto aliqua in pluribus conveniunt, tanto magis sunt similia: ergo quanto aliqua pluribus differunt, tanto magis sunt differentia: dici potest, quod divinum esse pluribus differentiis differt ab esse creato, quae quidem pluralitatem ponunt et realem differentiam ex parte creaturae, non tamen ex parte Dei, quia quae in creatura sunt per multiformitatem et differentiam realem multo perfectius reperiuntur in Deo per simplicissimam identitatem, sicut patet ex his quae iam dicta sunt et infra dicentur.

2. Ad illud quod obiicitur, quod simplicius est esse omnino abstractum a supposito quam concretum ; dicendum, quod duplex est suppositum: unum, quod addit supra naturam, alterum vero, quod non addit. De primo supposito, quod aliquid addit supra naturam contrahens et distinguens, veritatem habet: sed hoc modo non ponimus suppositum esse in divinis, quia non est ibi distinctio per additionem aliquam factam circa naturam, sed per originem unius personae ab alia: unde non est ibi concretio secundum realem inhaerentiam, sed solum secundum nostram intelligentiam.

Et si obiiciat, quod aut illi intelligentiae respondet aliquid ex parte rei, aut nihil: iam patet responsio, quod aliquid respondet. Est enim in divinis vere natura et vere suppositum, id est deitas et habens deitatem; unde licet intellectus hoc intelligat per modum cuiusdam differentiae, non tamen est falsus, quia modum illum ponit circa se vel circa rationem intelligendi, non autem circa rem, quam intelligit; aut si ponatur, ponitur aliqua differentia realis inter suppositum et naturam, et talis est, quod compositionem nullam inducit, sicut melius in sequenti quaestione patebit .

3. Ad illud quod obiicitur, quod quidquid nobilitatis est in creatura, attribuendum est Creatori: dicendum, quod est nobilitas simpliciter, et est nobilitas secundum quid. Illud autem, quod in creatura dicit nobilitatem simpliciter, proprie et vere attribuendum est creatrici essentiae; quod autem dicit nobilitatem cum diminutione, illud non convenit Deo attribui Cum ergo dicitur, quod maior compositio in creatura facit ad perfectionem nobilitatis, sicut patet in homine: dicendum, quod ista est nobilitas diminuta, quae venit ex multorum aggregatione, quia quod non potest in se habere per unum habet per plura: et ideo talis nobilitas non est attribuenda divino esse, quod quidem est nobilissimum in fine nobilitatis perfectae.

4. Ad illud quod obiicitur, quod in formis ordinatis forma, quae se habet ex additione, est actualior; dicendum, quod est actualitas in genere, et est actualitas extra genus. Actualitas autem in genere est actualitas permixta potentiae, quae quidem potentia salvator in natura generis et ad actam reducitur per superadditionem differentiae distinguentis et specificantis: et de hac actualitate habet praemissa propositio feritatem. - Est etiam praeter hoc actualitas extra genus, quae nihil habet admixtum de potentia, et talis est actus purus; et ideo non est ibi ponere unum additum alteri, sicut aetas additur potentiae praeiacenti: et talis actualitas ponitur in Deo: et ideo non sequitur, quod ponatur aliqua additio sive compositio .

Ad illud quod obiicitur, quod summum bonum se habet ex additione ad bonum: dicendum, quod per additionem se habet ex parte intellectus, quia in intellectu summi boni clauditur intellectus boni: non autem se habet per additionem ex parte rei: tam quia bonum creatam et increatum non communicant in aliqua natura communi: tam etiam, quia summum bonum maioris simplicitatis est, quam sit ipsa communis intentio, quae significatur nomine boni: tum etiam, quia summum bonum excedit omne creatam bonum excessu improportionali. Unde cum bonum dicitur de bono creato et increato, hoc non est nisi per quandam analogiam, quia omnis bonitas creata manat a bonitate increata tanquam a causa prima: unde posterior illa ac per hoc deficiens a simplicitate summa: illa vero tanquam prima, hoc ipso quia prima, est simplicissima. Unde sicut conditio simplicitatis addita super ens, utpote cum dico ens simplex, non ponit compositionem aliquam circa ipsum: sic nec summitas circa bonum .

5. Ad illud quod obiicitur, quod proprietates divini esse sunt unitas, veritas, bonitas: dicendum, quod veritas dicitur proprietas divini esse, quia, quantum est de se, dicit modum entis: sed quia in divino esse non differt esse et posse , ideo non differt esse et sic esse, quia non potest sic et aliter esse. Et propterea, quia idem est ibi esse et modus essendi, ideo nulla est ibi compositio: quia vero modus essendi est proprietas ipsius entis, et non e converso: hinc est, quod unitas, veritas et bonitas dicuntur esse proprietates divinae essentiae; non autem essentia dici potest proprietas veritatis seu bonitatis vice versa, quia non nominat modum essendi, sicut et illa.

6. Ad illud quod obiicitur, quod aut idem est in Deo veritas et bonitas, aut non: dicendum est, quod, quantum est ex parte principans significati seu rei per haec nomina intellectae, idem dicunt circa este divinum, quia non ano est Deus bonus et alio verus, sed eo ipso bonus, quo verus. Quantam autem est ex parte rationis intelligendi, secundum quam intellectas a creaturis ascendit ad intelligentiam Creatoris: sic differentia est: quia, cum veritas et bonitas increata intelligatur per creatam, et haec in creaturis habeant aliquo modo differentiam: idea ista aliquo modo dicuntur distingui ex parte rationum intelligendi, licet idem sint ex parte reis nec tamen est ibi falsitas vel error in intelligendo, quia haec vere et perfectissime sunt in Deo, licet non diversificentur realiter inter se, sicut in esse creato. Et hoc satis clarum est, si intelligatur illud quod dictum est in solutionis principio de multiplici nostrae considerationis modo.

7. Ad illud quod obiicitur, quod actus diversificantarper obiecta; iam patet responsio: quia, etsi illa sint idem secundum rem in Deo, dicuntur limen diversificari secundum rationem intelligam ex parte nostra. Unde sicut illis respondet alia et alia proprietas repraesentativa in vestigio creaturae repraesentantis, quia non est idem bonitas et veritas in natura creata: sic respondet ei alia et alia potentia in imagine apprehendente, in intellectiva et affectiva, quia tam in vestigio quam in imagine sunt aliqua per diversitatem, correspondentia tamen aliquibus in Deo, quae habent omnimodam identitatem secundum rem.

8. Ad aliud, quod obiicitur, quod aut potentia et sapientia et voluntas plus dicunt quam unum aliquod horum, aut nihil: dicendum, quod explicile aliquid plus dicunt, sed implicite unum eorum clauditur in reliquo: non enim potest esse summa potentia, ubi non sit voluntas et sapientia: et ideo, si unum absque altero Deo attribuatur, diminute attribuitur ; non quia sint realiter differentia, sed quia hoc ipso, quod ponuntur per impossibile separari, ponuntur etiam per impossibile diversificari; et ideo sicut diversificari nequeunt, sic separari non possunt.

9. Ad illud quod obiicitur, quod aut potentia est scientia, aut non: dicendum, quod dupliciter est loqui de potentia et scientia: aut secundum principale significatum, aut secundum connotatum. Idem ergo sunt secundum rem et principalem significationem, differunt autem secundum connolationem; non enim est idem aliquid esse Deo scibile et possibile, sicut non est idem sciri et fieri. Possibile enim nominat quid, ut est in ratione emanantis veli emanabilis; scibile autem, ut in ratione praesentis apud intellectum cognoscentis: et quoniam in Deo non est aliud, quo est potens, et aliud, quo est sciens, quia se ipso competit ei utrumque: ideo, licet ista diversificentur connotatione, sunt tamen idem secundum rem.

10. Ad illud quod obiicitur, quod voluntas est arclativa potentiae; dicendum, quod tripliciter est loqui de potentia et voluntate: aut quantum ad af fecium , aut quantum ad effectum, aut quantum ad respectum. Primo modo habent identitatem et aequalitatem, quia quidquid vult Deus potest velle, vel quidquid potest vult posse. Ultimo modo habent inaequalitatem, quia potentia dicitur respectu possibilium, et voluntas respectu volitorum, et plura sunt possibilia quam volita. Medio autem modo aequalitatem habent, scilicet quantum ad effectum, quia, licet potentia ad plura se extendat quam voluntas, quia tamen Deus nihil facit, nisi quod vult, aequari dicuntur voluntas et potentia quantum ad effectum: et ideo voluntas dicitur esse aretaiMva potentiae, non ratione eius quod sunt, sed ratione eius ad quod comparantur.

11. Ad illud quod obiicitur, quod nihil omnino simplex participatur secundum plus et minus: dicendum, quod dupliciter dicitur aliquid participari, scilicet secundum formam, sicut genus participatur a speciebus ; vel secundum influentiam, sicut causa participatur a suis effectibus. Primo modo habet propositio veritatem: hoc autem modo non dicitur divinum esse participari secundum plus et minus, sed solum secundo modo; et hoc non ponit diversitatem in ipso participato, sed in eo, per quod fit illa participatio, scilicet in aliquo dono creato.

12. Ad illud quod obiicitur, quod nihil omnino simplex habet multiformem operationem: dicendum, quod operatio dicitur et ipsum opus operans et opus operatum, sive actus activus et effectus productus. Primo igitur modo operatio Dei est idem quod ipse Deus, et ideo non multiplicatur ratione sui in se,

sed ratione effectus producti ex parte creaturae. Primo igitur modo habet, propositio veritatem, secundo vero non: quia quanto aliquid simplicius, tanto potentius, ac per hoc tanto magis est principium effectuum multiformium .

13. Ad illud quod obiicitur, quod nihil omnino simplex convertit se simul ad operationes disparatas et infinitas: dicendum, quod simplex contingit esse aliquid duplici modo: uno modo, in quo simplicitas excludit immensitatem: alio modo, in quo includit. De primo habet praedicta propositio veritatem, de secundo vero minime, pro eo.quod infinitum, eo quod infinitum divinum esse est infinitissime infinitum , simul se ad omnia quantacumque et qualiacumque convertere potest absque coarctatione, cum nullam prorsus admittat limitationem.

14. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod nihil omnino simplex est multiforme in specie vel in assimilatione ; dicendum, quod est multiformitas secundum rationem informandi et secundum rationem exprimendi. Primo modo competit multiformitas ei quod habet intra se diversarum formarum naturas: et sic non potest stare cum summa simplicitate. Secundo modo competit multiformitas ei quod habet in se multarum formarum ideas, et hoc modo stat cum summa simplicitate. Sicut enim simplicissimum sua summa actualitate habet summam virtutem, qua omnia potest distincte et plene efficere: sic et summam veritatem, qua omnia potest aeternaliter repraesentare, sicut melius patuit supra in quaestione de rationibus aeternis .