CONCLUSIO.

Vidualis castitas in utroque sexu est divini consilii: laudabile est ipsam amare, laudabilius cam servare, et laudabilissimum eandem vovere et perpetuo custodire.

Respondeo : dicendum, quod vidualis castitas est divini consilii tam in mulieribus quam in viris; unde et laudabile est ipsam amare, et laudabilius est eam servare, et laudabilissimum est eam vovere et perpetuo custodire.

Ratio autem, quare Dominus consulere voluit, haec est: quia, licet continentia coniugalis plura habeat in se bona, scilicet fidem, prolem et Sacramentum, ac per hoc coniugium sit bonum honestum , conferens et delectabile; tamen post peccatum ipsa honestas matrimonii annexam habet libidinem, quae aliquid dicit inhonestatis, ratione cuius etiam actum illum coniuges erubescunt. Utilitas autem matrimonii, quae consistit in procreatione filiorum ad Dei cultum, adiunctum habet damnum, quia distrahitur homo frequenter, ne orationi divinae totaliter sit intentus. Delectabilitas etiam, quae est in matrimonio, adiunctam habet tribulationem, iuxta quod Apostolus dicit: Tribulationem carnis habebunt huiusnvm, primae ad Corinthios septimo . - Quia ergo matrimonium bonum est, nullus ab eo prohibetur, nullus repellitur; quia vero annexum habet aliquid, quod et minuit honestatem et utilitatem et spiritualem iucunditatem: hinc est, quod nullus ad ipsum arctatur invitus, quia potius ab ipso abstinere sive continere suadetur, tam a Domino quam ab ipso Apostolo, primae ad Corinthios septimo : Si dormierit vir eius, liberata est mulier a lege viri, cui vult nubat, tantum in Domino; beatior autem erit, si sic permanserit secundum meum consilium. Et rationem huius ipse praemittit: Porro hoc ad utilitatem vestram dico, non ut laqueum vobis iniiciam, sed ad id quod honestum est, et quod facultatem praebeat sine impedimento Dominum obsecrandi.

Quoniam ergo continentia vidualis plus habet in se de ratione honesti propter munditiam, phis de ratione commodi propter amotionem impedimenti, plus de ratione iucundi propter amotionem onerum, quae legem matrimonii consequuntur: hinc est, quod vidualis continentia consulitur omnibus, qui soluti sunt: et qui hoc consilio adhaerere volunt secundum evangelicae perfectionis dictamen arcendi non sunt, sed potius inducendi, id est non solum in aetate senili, verum etiam iuvenili.

Unde Ambrosius, in libro de Viduitate : "Illa praeclarior est, quae calorem adolescentiae et iunioris fervescentem edomat calorem aetatis nec mariti gratiam nec uberiora desiderat oblectamenta, quam quae, effeto iam corpore frigidior, senectute matura, nec carere voluptatibus potest nec sperare de partu .

Concedendum est igitur, quod vidualis castitas est vovenda secundum legem evangelicam ; et hoc omnibus suadendum est, qui habent sui corporis literam potestatem: sicut et rationes et auctoritates ostendunt, quae ad istam partem inductae sunt, et ideo sunt concedendae.

1. Ad illud vero quod primo obiicitur in contrarium de verbo Apostoli, quod dicit : Propter fornicationem unusquisque suam habeat uxorem; dicendum, quod textus sequens determinat: Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Unde Glossa super praemissum verbum: "Hoc ideo dicit Apostolus, ut fornicationem excludat, non ut ad meliorem vitam tendentibus iter claudat ". Et quia Apostolus dixerat: Unusquisque suam habeat, et quaeque suum, et iterum revertimini in idipsum: scilicet ne videretur hoc praecipiendo dixisse, subdit: Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Et ideo non peccat qui aliter agit, id est qui continet: immo peccat qui sic agit, quia aliqua culpa est ibi, sed levis.

2. Ad illud quod obiicitur de verbo Apostoli: Volo, iuniores nubere etc.: dicendum, quod nec illud est praeceptum, sed permissivum est, sicut et praecedens: et ideo non sequitur, quod continentiam vovere sit reprehensibile. Unde Augustinus, in libro de Viduitate : " Quod dicit Apostolus: Volo, iuniores nubere, filios procreare, nuptiarum bonum apostolica auctoritate et sobrietate commendat, non procreandi officium eis quae continentiae bonum capiunt, tanquam ad obsequia legis imponit". Et post : "Filiorum procreationi operam dare honesto ordine coniugali non est in homine improbandus affectus: ipsum tamen laudabilius transcendit et vincit caelestia cogitans animus christianus. Sed quoniam, sicut ait Dominus, non omnes capiunt verbum hoc; quae potest capere capiat, et quae se non continet nubat, quae non coepit deliberet, et quae aggressa est perseveret ; nulla detur occasio adversario, nulla Christo subtrahatur oblatio ".

3. Ad illud quod obiicitur: Vidua eligatur non minus sexaginta annorum: dicendum, quod hoc non intelligitur quantum ad continentiae votum, sed quantum ad ministerium, quod debebat exhiberi Sanctis; quae etiam debebant de bonis ecclesiasticis sustentari. Unde in Glossa : " Vidua eligatur non minus sexaginta annorum, quae Ecclesiae pascatur alimoniis ". Unde quod subiungit: Adolescentiores viduas devita: intelligitur sub eodem sensu. Unde Glossa ibi: " Adolescentulas viduas devita, id est, vota castitatis earum non usque adeo cures, ut eas Ecclesiae alimoniis sustentandas suscipias ". Quod autem non intendit inhibere eis continentiam seu continentiae votum, apparet per illud quod dicit Ambrosius in libro de Virginitate : " Nec virtutem aetatis attendere debemus, sed virtutis aetatem; nec mireris in adolescentulis professionem, cum legas in parvulis passionem". Unde et beata Agnes in legenda sua, quam Ambrosius composuit: " Noli, inquit ad praefectum, infantiam corporalem in me ita despicere, ut putes, me velle te habere propitium: fides enim non in annis, sed in sensibus reperitur, et Deus omnipotens mentes magis comprobat quam aetates".

4. Ad illud quod obiicitur, quod omne, quod repugnat divino praecepto, est vituperandum ; dicendum, quod praeceptum naturae est duplex: quoddam, quod respicit statum communem: quoddam, quod respicit statum singularis personae. Primum non ligat aliquem per se et determinate, quamdiu est alius, qui illud mandatum suppleat vel possit implere. Et quoniam multi sunt, qui generationi carnali operam dant, quantum sufficit naturae; praecepto illi non repugnat in singulari persona servatio continentiae. Praeceptum enim illud non descendit ad aliquam personam determinate, nisi in casu , in quo natura non posset subsistere, nisi persona illa generationi operam daret, sicut fuit in Adam, vel in filiis Noe, quibus dictum est expresse: Crescite et multiplicamini et replete terram.

Ad illud quod obiicitur: quod repugnat naturali dictamini est vituperandum ; dicendum, quod natura dictat aliquid dupliciter, scilicet per modum commodi et per modum honesti. Quod igitur repugnat naturali dictamini per modum honesti semper est vituperabile: quod autem repugnat naturali dictamini, quod dictat aliquid per modum commodi, non necessario est vituperabile, pro eo quod, sicut dicit Anselmus , appetitus commodi est in prima natura corruptus per amorem boni privati, qui libido dicitur: et quod repugnat tali appetitui ratione corruptionis adiunctae potest esse laudabile: quia circa hoc consistit perfectio virtutis, ut dometur delectatio et fugiatur et restringatur passio, maxime illa quae est contemporanea vitae . Quia ergo talis delectatio coniuncta est operi generationis; hinc est, quod cessatio ab illo opere, licet videatur contrariari inclinationi virtutis generativae, vituperari non debet, immo potius est laudabilis, sicut usus virtutis perfectae.

6. Ad illud quod obiicitur, quod omne repugnans communi utilitati est vituperandum: dicendum, quod utilitas spiritualis est praeferenda carnali, et caelestis terrenae, et caelestis superponenda est terrenae, tanquam perpetua temporali, et sicut finis praeponendus est his quae sunt ad finem . Quia igitur haec continentia

licet videatur facere ad diminutionem hominum in civitate terrena

quia facit ad accelerationem numeri electorum, plus utilitati communi consonat, quam repugnet, maxime cum plus abundet in terrenis numerus virorum carnalium quam spiritualium, ex quibus repleri valeat paradisus. Unde Augustinus, in libro de Bono coniugali : " Cuih ad ineundum sanctam, sinceram societatem undique ex omnibus gentibus copia spiritualis exuberet cognationis, etiam propter filios solos coniugia copulare cupientes, ut ampliore continentiae bono potius utantur, admonendi sunt. Sed novi, quid murmurent Quid si, inquiunt, omnes vellent ab omni concubitu abstinere: unde subsisteret genus humanum? Utinam hoc omnes vellent, dumtaxat in caritate de corde puro et conscientia bona et fide non ficta! Multo citius Dei civitas compleretur et acceleraretur terminus saeculi ".

Ex quo apparet, quod hujusmodi continentia secundum veritatem non repugnat, sed consonat communi utilitati.

7. Ad illud quod obiicitur, quod privans se utili et rationali remedio stulte agit: dicendum, quodremedi um illud dupliciter potest considerari: aut ratione sui, aut ratione annexi. Si ergo quis se privet matrimonio, credens, illud remedium non esse bonum nec salutare: hic stulte agit, quia male de matrimonio sentit, tanquam perfidus Manichaeus . Qui autem illud declinat ratione annexi, scilicet libidinis, volens ad altiora conscendere, non agit stulte, sed sapienter: quia etiam in illo statu non caret remedio, dum per firmum propositum et exercitium laboriosum et donum divinitus datum et votum emissum fervor concupiscentias amplius edomatur, quam reprimeretur per contubernium maritale. Unde Augustinus, in libro de Sancta Viduitate : " Plus ardentem ferunt libidinem quae non desperant eiusdem voluptatem: quae autem innuptarum castitatem Deo voverunt ipsam spem subtrahunt, quae fomes est amoris: unde facilius concupiscentia refrenatur, quae nulla exspectatione succenditur ".

8. Ad illud quod obiicitur, quod qui se committit periculo male agit: dicendum, quod, sicut iam patet ex verbo praemisso, castitatem vovens non se committit periculo, sed divino consilio, divino patrocinio et spirituali exercitio, in quo et spiritus consolatur, et carnalitas enervatur, et tanquam ex loco munito contra tentamenta diaboli ad concupiscentiam inflammanlis virilius dimicatur. Unde Augustinus, in libro de Viduitate : " Deliciae spirituales deliciis carnatibus in sancta castitate succedant: lectio, oratio, psalmus, bona cogitatio, bonorum operum frequentatio, spes futuri saeculi et cor sursum, atque de his omnibus gratiarum actio Patri luminum, a quo sine ulla dubitatione omne datum optimum et omne donum perfectum, Scriptura teste, descendit".

9. Ad illud quod obiicitur, quod recedit a medio recedit a virtute: dicendum, quod illud locum habet in illis actibus, qui non dicunt corruptionem, quantum est de se, sicut distribuere et retinere, comedere et bibere: sed actus concumbendi semper habet corruptionem annexam, nisi per bonum matrimonii excusetur; et ideo, licet perfectio consistat in aliis actibus per ipsorum moderationem, in hoc actu consistit per omnimodam restrictionem ; quia, quando actus iste dimittitur omnino, tunc corruptio et libido sibi adiuncta perfectius edomatur ; sicut in quaestione sequenti plenius apparebit .