CONCLUSIO.

Tenenda est via media, quod scilicet de pauperibus validis aliqui ad laborem sunt astricti, aliqui vero ab eo absoluti: et quod aliquibus labor indicitur sub praecepto, aliquibus pro consilio, aliquibus nec isto nec illo modo.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod, sicut circa fidem beatissimae Trinitatis triplex est via sentiendi , ita quod duae, quae declinant ad extrema, sunt erroneae, sicut haeresis Sabelliana et Ariana, media vero vera et catholica: sic in hac quaestione pariter duplex est via declinans ad extrema, et ideo erronea et reprobanda, media vero recta et acceptanda.

Unus est modus dicendi, quod nulli pauperes voluntarii, quantumcumque validi, ad opera manualia sunt astricti, sed solum ad spiritualia. Et bi fundaverunt se super illud Matthaei sexto : Respicite volatilia cali.

Hic autem modus dicendi est erroneus, quia est corruptivus Ecclesiae et depravativus Scripturae. Corrumpit Ecclesiam, dum, simulando falsam iustitiam, fovet pigritiam, dum simulat, se velle Evangelium perficere, vult otium carnis nutrire. Unde de talibus Augustinus, in libro de Opere monachorum :" Quis ferat homines contumaces saluberrimis monitis Apostoli resistentes, non sicut infirmiores tolerari, sed sicut sanctiores etiam praedicari, ut monasteria doctrina saniore fundata gemina illecebra corrumpantur: et uissoluta licentia vacationis et falso nomine sanctitatis"? - Depravat etiam Scripturam, quia nimis ampliat verba evangelica et nimis arctat verba apostolica. Vult enim quod Evangelium inhibeat perfectis omne opus corporale, et vult, quod Apostolus non suadeat nisi opus spirituale: quorum utrumque falsum est. Et contra hanc falsitatem Augustinus totum librum de Opere monachorum condidit, ostendens, quod Apostolus intelligit de opere corporali, et quod Evangelium non vetat corporalia opera, sed solum quod or non sollicitetur praeoccupatum circa temporalia. Unde in principio libri de Opere monachorum att: " Prius debemus ostendere, beatum Apostolum opera corporalia servos Dei operari voluisse: deinde ostendere, evangelica illa praecepta, de quibus nonnulli non solum pigritiam, sed etiam arrogantiam suam fovent, apostolico praecepto et exemplo non esse contraria". Unde convincit Augustinus, positionem istam esse reprobandam.

Secundus modus dicentium est, quod omnes validi pauperes, qui non habent unde vivant, ad opera manualia seu corporalia sunt astricti, Et isti innituntur verbis Apostoli, secundae ad Thessalonicenses tertio : Qui non laborat non manducet. Nec possunt excusari, ut dicunt, per opera spiritualia.

Et hic quidem modus dicendi est erroneus, sicut et primus. Nam nimis deviando ad alterum extremum, depravat Scripturam et corrumpit Eeelesiam. Scripturam depravat, quia nimis ampliat verba Apostoli, dum dicit: Qui non laborat non manducet: volens, illa verba de labore manuali non solum ad otiosos, sed quantumcumque utiliter in spiritualibus occupatos extendi, qui non sunt curati. Nimis etiam restringit verba evangelica, dum illa verba : Dignus est operarius mercede sua; ad eos solos extendit, qui habent animarum curam; cum potius fiat homo dignus mercede ex opere quam ex dignitate. Absit omnino a fidelibus mentibus, quod cooperatores habentium curam non sint digni operarii nec digni mercede et sustentatione sua, mar xime qui fideliter collaborant in verbo et doctrina .

Ecclesiam etiam corrumpit, dum simulat districtionem iustitiae et persequitur spiritum vitae. Quid enim aliud est hoc, quam quod significatum est per praepositos Pharaonis, de quibus dicitur Exodi primo , quod oderant filios Israel et ad amantur

dinem perducebant, affligentes eos operibus duris luti et lateris, atque omni servitute? Et ne forte videar moveri spiritu proprio, audi, quid dicit Glossa super illud Exodi quinto: Quare, Moyses et Aaron, sollicitatis populum ab operibus suis? Ite ad onera vestra: " Hodie si Moyses et Aaron, id est propheticus et sacerdotalis sermo, animam sollicitet ad servitium Dei, exire de saeculo, renuntiare omnibus, quae possidet, attendere legi et verbo Dei; continuo audies unanimes amicos Pharaonis dicentes: videte, quomodo seducuntur homines, et pervertuntur adolescentes, ne laborent, ne militent, ne agant aliquid, quod prosit, et relictis rebus necessariis, inerlias sectantur et otium ! Quid est servire Deo ? Laborare nolunt et otii occasiones quaerunt. Haec erant tunc verba Pharaonis, haec et nunc amici eius loquuntur, nec solum verbis, sed etiam verberibus persequuntur ". Hucusque Glossa.

Quoniam igitur utraque harum opinionum vel sententiarum declinat ad extrema et declinando depravat Scripturam et corrumpit Ecclesiam: ideo utraque reprobanda est: prima, quia dat fomentum pigritiae, secunda, quia nititur exstinguere spiritum vitae sub onere servitutis Aegyptiacae; prima, quia fovet otium carnale, secunda, quia persequitur spirituale. Propterea secunda longe perversior est quam prima, licet utraque sit mala. Ideoque, utraque repulsa, tenenda est via media, quod de pauperibus validis aliqui sunt astricti, aliqui vero absoluti, aliquibus indicitur sub praecepto, aliquibus pro consilio, aliquibus nec isto nec illo modo.

Ad cuius pleniorem evidentiam notandum est, quod regimen reipublicae in Ecclesia attenditur circa tria, scilicet quantum ad bonum inferius, quod est corporale: quantum ad bonum exterius, quod est civile; et quantum ad bonum interius, quod est spirituale. Et secundum hoc triplex genus operis est necessarium ad regimen reipublicae et Ecclesiae militantis, scilicet opus artificiale, quod et manuale dicitur, quia "tmanus est organum organorum ", opus ciuile et opus spirituale. Opus manuale sive corporale dico, quod est necessarium ad praeparanda alimenta, vestimenta, habitacula et diversorum opificum et artium instrumenta. Opus civile dico, quod est ipsorum praesidum gubernantium, militum defendentium, mercatorum negotiantium et famulorum ministrantium. Opus spirituale dico, quod consistit in disseminando divina verba, in decantando divina cantica, in dispensando Sacramenta et in distribuendo bona sibi divinitus data, sive terrena, sive spiritualia. Nam distribuere sua pro Christo opus est spirituale, non civile nec civitatis terrenae.

Sicut ergo qui intenti sunt operibus civilibus reipublicae ad opera manualia per apostolicum praeceptum non intelliguntur astricti; sic nec hi qui intenti sunt spiritualibus, maxime si redundent in aliorum salutem , commodum et profectum. Et ideo occupatos in quatuor generibus operum spiritualium praedictorum excipit Augustinus a tentione apostolici praecepti in libro de Opere monachorum , cum dicit: " Si evangelistae sunt, si ministri altaris, si dispensatores Sacramentorum , plane hanc sibi vindicant potestatem; si saltem aliquid habebant in saeculo, quo facile sine opificio sustentarent hanc vitam, quod conversi ad Deum indigentibus dispertiti sunt". Evangelistae autem disseminant divina verba; ministri altaris decantant divinas laudes et divina cantica: dispensatores Sacramentorum dispensant divina Sacramenta, et maxime eucharistiae vel poenitentiae; qui diviserunt suas possessiones distribuerunt bona sua: ergo digni sunt sustentari pro unica distributione temporalium, multo magis pro continua distributione spiritualium, etsi nihil corporaliter operentur; et si ille qui docet filium alicuius grammaticam, meretur ab eo sustentari, quare non ille qui docet viam regni caelestis, qui impetrat gratiam orando, qui etiam exemplis bonae vitae excitat et dirigit ad aeternam salutem?

Cum ergo respublica universalis Ecclesiae seu ecclesiasticae hierarchiae indigeat ad sui conservationem triplici opere supradicto: nec Deus nec Angelus nec pastor Ecclesiae vel rector, sicut Apostolus, astringit ad hujusmodi opera, nisi secundum quod exigit salus, necessitas et utilitas ipsius ecclesiasticae hierarchiae, cuius servi Christi sunt membra.

Et quoniam inter membra Christi sunt quaedam maxime idonea ad operationes corporales et minime ad spirituales, quaedam e converso, quaedam medio modo: hinc est, quod illis pauperibus validis, qui ad opera corporalia maxime sunt idonei et minime ad spiritualia, qui convenienter aliter nesciunt vitare otium et opus facere victu dignum, tales ad opera manualia astringuntur, et eis est opus manuale in praecepto.

His autem, qui simul spiritualibus sufficienter possunt intendere et labore manuum victum acquirere vel in toto, vel magna parte, qualis fuit Apostolus Paulus, est opus manuale in consilio.

His autem, qui maxime sunt idonei ad spiritualia opera praedicta, vel etiam ad civilia, et minime ad haec manualia, hujusmodi opera lucrativa et artificialia non sunt in praecepto nec etiam in consilio: quia stultum esset, quod pro re modicae utilitatis commune bonum magnum incurreret detrimentum ; nec hoc ordinavit Deus nec eius Apostolus, sicut in sequentibus evidenter ostendetur.

Quod autem de huiusmodi operibus et hominibus diversificari debeat iudicium secundum diversitatem donorum, officiorum et gratiarum sibi divinitus collatarum; ostendit Glossa super illud Deuteronomii vigesimo octavo : Benedictus fructus ventris tui et fructus terrae lucio et fructus iumentorum tuorum, ita dicens: " Diversos ordines notat subditorum. Alii enim doctoribus corporalia praebent alimenta: alii laborare possunt quod sibi fuerit praeceptum; alii simplicitate contenti per innocentiam vitae student Deo placere: unusquisque proprium donum habet exDeo".- Concedendum est igitur,quod non omnes validi pauperes, etiam non curati, ad huiusmodi opera manualia sunt astricti: et concedendae sunt etiam auctoritates et rationes hoc ostendentes.

1. 2. Ad illud autem quod primo obiicitur in contrarium de obligatione legis naturae; dicendum, quod natura ad hoc non astringit nisi ratione periculi vitandi. Nam si ex lege naturae haec manaret obligatio, cuncti essent universaliter et aequaliter obligati; quod absurdissimum est. Ideo, si quis a natura astringitur, hoc non est nisi propter vitandum periculum: et hoc potest esse tripliciter: aut quia non potest sine labore vivere, aut quia non potest honeste vivere, aut quia non potest fructuose vivere: in primo periclitatur entitas, in secundo honestas, in tertio utilitas. Est autem naturaliter insertus homini amor sui esse continui, amor honesti et amor commodi: et per hoc lege naturae astringitur homo ad vitandum hoc triplex periculum. Sic igitur astringitur necessario ad manualiter operandum pauper validus, si in tali articulo constitutus est, quod non potest aliter vivere, vel non potest honeste vivere vel etiam non potest aliter vivere fructuose. Si autem aliter potest hoc periculum vitare aeque vel magis utiliter, astringi ad hoc non habet ex lege naturae.

Quod ergo obiicitur, quod homo ex prima sua conditione ordinatus est ad istam operationem: dicendum, quod nullus homo debet esse sine labore in hae vita, ne forte de eo dicatur quod de reprobis dicitur in Psalmo: In labore hominum non sunt et

cum hominibus non flagellabuntur: sed ex hoc non sequitur, quod oporteat occupari circa laborem manuum et maxime lucrativum. - Et per hoc patet responsio ad sequens de exemplo Adae, quia constans est, quod non omnes obligantur ad opus agriculturae. Nec illud quod dicitur: In sudore vultus tui etc., dictum est tunc in praeceptum vitae, sed in paenam culpae perpetratae, sicut patet per textum sequentem.

3. Ad illud quod obiicitur, quod sine huiusmodi opere non potest genus humanum sustentari: dicendum, quod duplex est mandatum: unum, quod respicit conservationem individui, aliud, quod respicit conservationem speciei, sicut est mandatum de manducando et mandatum de generando. Illud ergo, quod respicit conservationem speciei, non obligat nisi in communi, quia, uno implente, alius absolvitur,sicut patet de generatione: et quia opus manuale est huiusmodi, nisi in eo qui constitutus est in statu periculi; ideo non habet nisi talis astringi.

4. Ad illud quod obiicitur, quod sicut os est ad manducandum, ita et manus ad operandum: dicendum, quod non est simile: quia, si homo posset vivere sine comestione, sicut potest vivere sine manuali opere; non teneretur manducare.

Praeterea, unus homo potest operari pro alio, sed non manducare pro alio; et ideo non oportet sic omnes astringi universaliter ad manualem operationem, sicut ad manducationem.

8. 6. 7. 8. Ad illud quod obiicitur de praecepto, exemplo, edicto et verbo apostolico; notandum, quod circa apostolicum praeceptum consideranda est persona, cui praecipitur, causa, pro qua praecipitur, et forma, sub qua praecipitur. Si consideretur persona, non omnibus praecipit hoc generaliter, sed determinate quibusdam. Ait enim sic secundae ad Thessalonicenses tertio : Et audivimus quosdam inter vos ambulantes inquiete, nihil operantes, sed curiose agentes. His autem, qui huiusmodi sunt, denuntiamus, ut cum silentio operantes suum panem manducent. Praecipit ergo inquietis, curiosis et otiosis.

Si autem consideretur causa, non est dubium, quin sit ad remotionem horum trium vitiorum. Quia enim labor corporalis valet ad corpus domandum, ad otium tollendum, ad victum h oneste quaerendum; ideo Apostolus imponebat eis laborem quasi in vitiorum istorum medicamentum. Nam inquieti labore domante, otiosi labore excitante, curiosi " et foeda cura victum quaerentes ", ut dicit Glossa, indigent labore victum promerente. Ideo Apostolus quasi per se loquitur et proprie et sufficientissime in praedicto mandato, si attendatur causa.

- Si vero attendatur forma, sub qua praecipit, constans est, quod debet convenire cum causa. Apostolicum enim hoc praeceptum est ; et ad tria praedicta ille astringitur, qui non potest habere illa tria per aliam viam licitam et convenientem: qui vero potest, non astringitur determinate ad hanc viam, quantum est de ipsius praecepti efficacia, quod dedit Apostolus ad ordinandam et aedificandam Ecclesiam, non ad destruendam illam, secundum potestatem, quam ad aedificationein dicit sibi divinitus datam.

Dicendum ergo, quod apostolicum praeceptum, exemplum, edictum et iudicium illos.obligat potissime, qui sunt inquieti, otiosi et curiosi, ut ab his redeant: vel eos qui non possunt aliter convenienter quam per laborem corporalem vitare vitia supradicta, sicut manifeste ostensum est.

Ad illud quod obiicitur de Glossa, quod vult Apostolus, servos Dei corporaliter operari ; dicendum, quod si istud est velle praecepti, intelligendum est indefinite de servis Dei, id est, de his qui sunt ad servitium dominicum conversi, qui per maiora et utiliora opera non sunt a manuali opere excusati, sicut exemplificat Augustinus de his qui vitam in saeculo de labore corporali transigebant: et sic illud indefinite debet intelligi et non universaliter, quia absurdum esset dicere, quod omnes servi Dei ad hoc sint astricti.

Patet etiam hoc, quia Augustinus, a quo sumta sunt verba illius Glossae, sed mutata, excipit quatuor genera hominum, quos dicit non teneri, ut labore proprio victum quaerant, sicut ostensum est supra : unde super praedictam Glossam innitendum non est; tum quia mutat verba Augustini Dicit enim in originali: " Primum debemus ostendere, Apostolum corporalia opera servos Dei operari voluisse, ut victu et vestitu a nullo indigerent ", nec aliquam mentionem fecit de petitione: quia illi, contra quos agebat, non vivebant de petitis, sed oblatis, sicut in secundo libro Retractationum dicit. Facienda est ergo vis in hoc, quod dicit voluisse, quod non semper praeceptum est; et in hoc, quod dicit servos Dei, quod indefinite dictum est; et in hoc, quod dicit ne compellantur, quod non pertinet ad pauperes voluntarios, sed potius ad invitos.

9. Ad illud Augustini : Audiant quibus hoc praeceptum est etc; dicendum, quod habere potestatem vivendi de alieno, hoc est tripliciter: vel secundum legem iustitiae, vel secundum legem clementiae, vel mixtim secundum utramque. Secundum legem iustitiae habent illi qui habent auctoritatem officii et operis onus: et tales possunt potestative petere et in indicium trahere.

Secundum legem clementiae potestatem habent vivendi de alieno qui possunt sufficientem allegare miseriam, per quam digni sunt misericordia, ut pauperes infirmi.

Secundum utramque vero habent illi qui opera faciunt apostolica, non tamen incedunt cum auctoritatis dignitate, sed cum humilitate paupertatis: et ideo digni sunt sustentari tanquam operarii et tanquam egeni. Qui ergo nullo modo habent hanc potestatem absque dubio obligantur per apostolicum praeceptum; sed non sunt omnes tales, sicut visum est.

10. Ad illud quod obiicit, quod opera spiritualia non excusant: dicendum, quod "sermones inquirendi sunt secundum materiam ". Augustinus autem loquitur ibi de monachis, qui ex professione ad opus manuale erant astricti, qui ex elatione erant contentiosi, et licet simularent spiritualitatem, erant tamen carnales ut otiosi: et talibus dicit, quod non possunt per hujusmodi opera excusari, quia revera in eis non erant spiritualia, sed infecta.

Praeterea, illa opera spiritualia non redundabant in manifestam utilitatem reipublicae, quia nec praedicabant nec docebant nec confessiones excipiebant nec animarum salutem suis consiliis procurabant, quin potius sibi vacando impediebant, et eorum vacatio generabat in Ecclesia litem et dissensionem ad invicem monachorum et erat in pallium illorum monachorum gyrovagomm, sicut melius in sequenti videbitur.

11. Ad illud quod obiicit de clericis, dicendum, quod nec clerici pauperes universaliter ad opera manualia per canones astringuntur nisi propter otium vitandum, vel victum acquirendum, si illum acquirere honeste aliter non possunt: alioquin valde dunun esset, lot homines damnari ; et impium valde videtur dicere, quod clerici bonae indolis studio litterarum continuo intendentes, si sunt pauperes et fortes, quod ad opera manualia sint astricti.

12. Ad illud quod obiicitur de monachis, dicendum , quod monachi regulares aliqui habent in professione et voto laborem manualem, aliqui vero minime. Ratio vero linius est diversitas professionum es parte temporum, personarum et intentionum. - Ex parte temporum: quia circa tempora primitivae Ecclesiae quatuor erant genera monachorum, sicut distinguit beatus Benedictus in principio regulae suae , scilicet coenobitae, anachoretae, sarabaitae et gyrovagi. Primi erant boni, secundi optimi, tertii mali, et quarti pessimi. Tertii enim et quarti non ducebantur iugo aliquo, sed secundum proprias concupiscentias ambulabant: sarabaitae intendentes carni, gyrovagi mutabiles et vagabundi et ad omnia mala parati. Secundi, scilicet anachoretae, regula non indigebant, quia tanquam perfectissimi regulabatur a gratia. Primis debuit regula dari, ut distinguerentur a gyrovagis et sarabaitas; et conveniens fuit, ne compellerentur exterius exire, ad laborem corporalem eos astringi. Unde Augustinus in libro de Opere monachorum ait: " Callidissimus hostis tam multos hypocritas sub habitu monachorum usquequaque dispersit, circumeuntes provincias, nusquam missos, nusquam fixos, nusquam stantes, nusquam sedentes ". Et post: "Nonne calescit cor vestrum intra Vos, et in meditatione vestra exardescit ignis, ut istorum mala opera bonis operibus persequamini, ut eis amputetis occasionem turpium nundinarum, quibus aestimatio vestra laedilur, et infirmis offendiculum ponitur ? Miseremini ergo et compatimini et ostendite hominibus, non vos in otio facilem victum quaerere, sed per angustam et arctam viam huius propositi regnum Dei quaerere. Eadem vobis ratio est, quae fuit Apostolo, ut amputetis occasionem his qui quaerunt occasionem, ut qui illorum putoribus praefocantur in vestro bono odore reficiantur ". Hucusque Augustinus.

Ex parte etiam personarum voventium: quia monachi tunc temporis pro maxima parte erant laici et plcbeii ; et ideo competebat eis circa consueta opera occupari. Unde Augustinus in libro de Opere monachorum: " Illi qui praeter istam sanctam societatem vitam labore corporis transigebant, ex quorum numero plures ad monasteria veniunt: si nolunt oporari, non manducent. Neque enim in christiana militia ad paupertatem divites humiliantur,ut pauperes ad superbiam extollantur; nulloque modo decet, ut in ea vita, ubi senatores fiunt laboriosi ibi fiant opifices otiosi: et quo veniunt, relictis dei liciis, qui fuerunt praediorum domini, ibi fiant rustici delicati ".

Ex parte intentionum: quia monasteria primitiva instituta erant ad vitam solitariam agendam, ut unusquisque haberet curam sui et apud se habitaret, et ideo monachus dictus est. Et quia paucissimorum est semper posse divinis intendere: ideo, ne otiosi essent, congruebat eorum professioni exerceri cira opus manuale. Unde Hieronymus ad Rusticum:"Ampliorum monasteria hunc morem tenent, ut nullum absque labore suscipiant, non tam propter victos necessaria quam propter animae salutem, ne vagentur perniciosis cogitationibus et ad instar fornicantis Ierusalem omni transeunti divaricent pedes suos".

Competebat ergo monasteriis primi temporis astringi ex professione ad opus manuale, ratione temporis, personarum et intentionum . Sed post instantibus temporibus modernis, quando illi gyrovagi erant consumti, et Ecclesia opulenta fuit tam in clericis quam in monacliis; magis erat opus dandum circa spirituale exercitium: et hinc est, quod monachi laborem manualem sive corporalem bene et recte in spiritualem exercitationem et psalmodiam commutaverunt. Et quia Ecclesiae iam dilatae magis indigebant spiritualibus operariis quam vinitoribus et agricolis: hinc est, quod Spiritus sanctus religiones paupertas suscitavit, quarum sollicitudo et cura tota esset ad signandas servos Dei in frontibus eorum signo Dei vivi , vocando ad poenitentiam et ad gratiam Spiritus sancti. Unde utraeque a sua primaria institutione habent officium praedicandi; et ideo, cum tales circa opera spiritualia sint intenti -propter quae alii ab aliis merentur sustentari - nex sunt otiosi nec curiosi sic vivendo nec in periculo, cum Dominus eos paverit usque modo: nec habent hoc ex voto: ideo nec ipsi nec omnes pauperes voluntarii, licet sint validi, sunt ad opus corporale astricti, quia nec ratione periculi nec ratione praecepti apostolici nec ratione voti emissi, ut manifeste liquet ex praemissis.

Ad illud quod obiicitur de Augustino, in libro de Opere monachorum, dicendum, quod beatus Augustinus in libro illo non ad hos loquitur, sed ad primos, qui opera corporalia, quae habebant ex professione, sub praetextu spiritualitatis contemnebant: quia nec propter spiritualia debebant omittere corporalia, nec etiam e converso. Unde Bernardus, ad tales loquens, in Apologia ait: "Iam vero de labore manuum quid gloriamini, cum et Martha laborans increpata, et Maria quiescens laudata sit, et Paulus aperte dicat: Labor corporalis ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia? Optimus labor, de quo Propheta dicebat: Laboravi in gemitu meo: et de quo alibi: Memor fui Dei, et delectatus sum et exercitatus sum: ac ne corporale intelligas exercitium, et defecit spiritus meus, inquit: unde ubi non corpus, sed spiritus fatigatur, spiritualis labor procul dubio intelligitur. Quid ergo, inquis? Siccine spiritualia illa persuades, ut etiam haec quae ex regula habemus corporalia damnes? Nequaquam. Sed illa oportet agere et ista non omittere: alioquin, cum aut ista omitti necesse est, aut illa: ista potius omittenda sunt quam illa. Quanto enim spiritus melior est corpore, tanto spiritualis quam corporalis exercitatio fructuosior. Tu vero, cum, de horum observatione elatus, aliis non eadem observantibus derogas, nonne te magis regulae transgressorem indicas, cuius, licet minima quaedam tenens, meliora devitas". - Sunt ergo ad opus manuale astricti illi qui habent hoc ex obligatione professionis, nisi forte opus manuale commutent in opus spirituale, ita quod hoc etiam sit de voluntate et licentia superioris.

13. Ad illud quod obiicitur de Glossa, Lucae duodecimo, dicendum, quod illud totum est consilium,

sicut textus ille, super quem Glossa fundatur. Nec aliquis ad totum illud nec ad partem se astringit, nisi quantum ex professione promittit. Unde sicut eleemosynas dare non est praeceptum ei qui omnia dedit, nec simpliciter praecipitur omnia dari ; sic nec illud intermedium, scilicet operari, tenet ibi rationem obligationis necessariae, sed solius suasionis monitoriae, vel etiam consultivae.

14.15. Ad illud quod obiicitur de Hieronymo et Benedicto, iam manifesta est responsio per praedicta.

16. Ad illud quod obiicitur de beato Francisco, dicendum, quod in regula beati Prancisci quaedam dicuntur praeceptorie, quaedam monitoris, quaedam informative, sicut ipsa regula per aperta vocabula distinguit expresse. Hoc autem, quod dictum est de labore, non est dictam praeceptorie, quia non imperaret, quod facerent devote , cum hoc non sit in nostra potestate, sed dictum est informative. Informat enim, quorum sit manualiter operari et qualiter: quia illorum, qui habent gratiam, id est facultatem virtutis et industriam artis et opportunitatem loci et temporis: qualiter, quia fideliter ad proximum , devote ad Deum et modeste ad se ipsos. Unde sanctus Pater , intelligens per Spiritum sanctum suam vocationem et collectionem fratrum suorum, in qua erant laici cum clericis, nec mandatum dedit de manualiter operando, ne clerici omitterent spiritualia propter minus utilia: nec tamen omnino reticuit, ne laici et qui non sunt ad spiritualia idonei nec circa necessaria fratrum intenti nec adhuc sunt ad contemplationis indefessum otium elevati panem comederent otiosi. Cum enim omnibus sit cavenda otiositas tanquam sentina omnium vitiorum ; potissime his cavenda est, qui se perfectioni evangeli cae astrinxerunt.

Sic ergo patet, quod non omnes validi pauperes, etiam non curati, ad opera manualia sunt astricti .