CONCLUSIO.

Divinum esse est omnino incommutabile.

Respondeo: Dicendum, quod absque dubio divinum esse est omnino incommutabile: et hoc quidem necesse est ponere, licet non possimus perfecte intelligere; unde in ponendo omnes concordant. Omnes enim recte intelligentes, non solum Sancti, sed etiam philosophi, ponunt divinum esse immutabile, eo quod simplicissimum, immensum et aeternum.

Eo enim, quod simplicissimum, est immutabile secundum formam: eo quod immensum, immutabile secundum situm: eo quod aeternum, immutabile secundum tempus: omnis autem motus et mutatio secundum Augustinum et Hugonem reducitur ad aliquam praedictarum differentiarum: et ideo divinum esse nullo modo potest compati mutationem vel motum.

Et iterum, eo quod simplex, est immutabile ex se ipso: nihil enim habet, quod non sit ipsum eius essentiale esse, quod quidem " non est accidens, sed subsistens veritas", ut dicit Hilarius . Eo vero quod immensum, non est mutabile in alio vel ab alio: non enim potest aliud transferre ipsum, cum sit ubique totum. Ex eo autem, quod est aeternum, non est mutabile cum alio, quia ipsum manet fixum, aliis succedentibus.

Postremo, eo quod simplicissimum, ideo non mutatur comparatione nec operatione, quia neutrum dicit aliquid diversum vel accidens.ad ipsum, ex cuius accessu vel recessu componatur aut mutetur esse divinum. Quia vero immensum, non mutatur nec missione nec inhabitatione, quia talis missio vel inhabitatio est nec per aliquam circumscriptionem nec per aliquam loci transitionem , sed per praesentiam et manifestationem. Quia vero aeternum, non mutatur nec voluntate nec potestate nec scientia, pro eo quod quidquid potest, scit et vult, aeternaliter potest, scit et vult: unde sicut nulla est in aeternitate mutabilitas, sic nec in scientia, voluntate et potentia.

Omni igitur modo, sicut pertractati apparet, necessarium est ponere, divinum esse incommutabilitatem habere; et hoc dicunt omnes.

Sicut autem ad intelligendam aeternitatem simul oportet intelligere Deum simplicem et immensum, sic ad intelligendam immutabilitatem oportet intelligere simul Dei summam simplicitatem , aeternitatem et immensitatem. Quia enim simplex est, nihil sibi accidit: quia aeternus, nihil sibi advenit, nihil recedit: quia immensus, omnis proprietas dignitatis convenit ei: et ideo se ipso sine aliquo accidente vel adveniente potest producere et non producere, velle et non velle, praescire et non praescire, exaudire et non exaudire, sicut decet eius summam nobilitatem. Et sicut multa potest, cum sit unus; et temporalia, cum sit aeternus; et finita, cum sit infinitus: et composita, cum sit simplex: sic variabilia et mutabilia, cum tamen ipse immutabilis perseveret.

Et hoc est quod dicit Hugo, prima parte de Sacramentis : "Firmiter teneatur quod omni animae rationali naturaliter est insertum, scilicet incommutabilem esse Deum. Non enim augeri potest, quia immensus est, nec minui, quia unus est, nec loco mutari, quia ubique est, nec tempore, quia aeternus est, nec cognitione, quia sapientissimus est, nec affectione, quia optimus est". Ex quo apparet, qualiter et quare intelligimus Deum immutabilem in suo esse.

Ad intelligentiam autem obiectorum notandum, quod illa quae dicuntur de Deo respectu creaturae significant divinam essentiam et aliquid connotant in creatura: et hoc potest esse dupliciter: actu vel habitu. Ex parte principalis significati sunt ipse Deus, qui non mutatur nec multiplicatur nec incipit nec desinit. Ex parte connotati sive cointellecta dicunt quid creatum vel creabile: et ex illa parte est inceptio et desitio et variatio, sed differenter secundum diversum modum connotandi. Cum enim illud quod dicitur de Deo connotat creatum in actu ; tunc potest incipere et desinere, inesse et non inisse sine mutatione ex parte Dei, sed non sine mutatione ex parte creati; ut patet, cum dicimus, Deum conservare aliquid. Cum vero connotat creabile in habitu sive in aptitudine, tunc non potest esse m-ceptio, potest tamen esse desitio, potest etiam inesse et non inesse sine mutatione Dei et creaturae. Et ratio huius est connotatio futuri: futurum autem nunquam incipit esse futurum, ut dicit Anselmus , sed bene desinit esse futurum, cum fit praesens. -Et rursus, contingens futuram potest non esse sine mutatione, quia nihil actu ponit in re. - Ex his igitur patet, si quis capiat, quod Deo possnnt attribui duo opposita sine ulla sui mutatione; sed quaedam sunt, in quibus exigitur mutatio creaturae, utpote in temporalibus, quaedam vero, in quibus minime. Qualitercumque igitur intelligatur, necesse est ponere divinum esse omnino immutabile .

Unde. concedendae sunt rationes hoc ostendentes,

1. Ad illud quod obiicitur in contrariam, quod omnium mobilium mobilior est sapientia; dicendum, quod aliquid dicitur mobile tripliciter: vel per causalitatem efficientem, vel per exemplaritatem repraesentantem, vel per varietatem inhaerentem. Primo et secundo modo dicitur sapientia mobilissima, quia hoc est perfectionis: sed non tertio, quia hoc spectat ad incompletionem.

Vel potest dici, quod quia mobile secundum situm ex ipso motu praesens efficitur pluribus locis, et quod velocius movetur pluribus locis velocius praesentatur; hinc est, quod cum divina sapientia omnibus sit praesentissima, maxime mobilis dicitur inter omnia mobilia, non quia sit transiens de uno in aliud, sed quia est omnibus praesens. Et hoc est quod dicit Dionysius de Divinis Nominibus, capitulo nono :"Moveri Deum religiose existimandum est, non secundam portationem, aut mutationem, aut alterationem, aut modalem aut localem motum, non directum, non circularem, non ex ambobus, non intelligibilem, non animalem, non naturalem, sed quod ad substantiam agat Deus et contineat omnia et totaliter omnia provideat, et quod adsit omnibus omnium circuitu et ad existentia omnia provisiva processibus et operationibus ".

2. Ad illud quod obiicitur, quod gradus attenditur in creatoris secandum maiorem mobilitatem etc.: dicendum, quod quaedam sunt, quae conveniunt creaturis secundum plus et minus, ita quod de se non sonant in imperfectionem,.sicut unitas, veritas, bonitas: et in talibus summum attribuendum est Deo, cui competit omnis perfectio. Quaedam autem sunt,

quae dicunt dignitatem aliquam cum imperfectione, sicut mobilitas, quae dicit actualitatem quandam cum adiuncta possibilitate , et talia ratione imperfectionis adiunctae Deo attribui non possunt nec debent, nec in termino nec citra terminum secundant sermonis proprietatem.

3. 4. Ad illud quod obiicitur ex parte comparationis, quod Deo aliquid advenit ex tempore: dicendum, quod in hujusmodi, sicut in solutione tactum est, est intelligere principale significatum et connotatum; et principale quidem significatum est ex parte Dei, ac per hoc aeternum et incommutabile: connotatum vero ex parte creaturae, et ideo temporale et mutabile. Quod ergo dicuntur ista incipere vel desinere, hoc non est ex parte eius quod ponitur in Deo; sed ex parte eius quod ponitur in effectu creato.

Et per hoc patet illud quod obiicitur, quod hujusmodi nomina dicunt aliquid, quod est Deus, et aliquid, quod est a Deo: et ratione primi praedicantur, non ratione secundi; et ratione secundi incipiunt et desinunt, non ratione primi: quia ad hoc, quod aliquod totum copulatum sit temporale vel contingens, sufficit, quod temporalitatem vel contingentiam habeat in aliqua sui parte .

5. 6. Ad illud quod obiicitur de actione, quod fit de non agente agens: dicendum, quod est agens, quod agit se ipso, et est agens, quod agit per aliquid aliud a se. Primum agens in agendo mutari non potest, quia nihil sibi advenit, nihil abscedit ex actione, cum sua aetio sit idem quod ipsum. De alio vero agente, quod differt a sua actione, habet praedicta propositio veritatem. Deus autem est agens primo modo, non secundo, quia pro summa simplicitate ipse est sua aetio.

Et si tu obiicias: si ipse est sua actio, sicut non incipit esse, sic non incipit agere: dicendum, quod non incipit agere ratione ipsius actus intrinseci, qui est idem quod ipse, sed ratione effectus extrinseci, qui se tenet ex parte creaturae, qui incipit et plurificatur secundum creaturarum varietatem.

Et per hoc patet responsio ad sequens de pluralitate actionum. Quod enim ponantur in Deo plures actiones incompossibiles, hoc non est ratione pluralitatis actuum intrinsecorum, seri ratione pluralitatis effectuum et connotatorum. Nam actus intrinsecus, cum sit Deus, est unus et incommutabilis et aeternus; effectus vero extrinsecus, cum sit creatus, est multiplex et mutabilis et temporalis, largo modo accipiendo tempus ; et hoc nullam inducit mutationem circa esse divinum.

7. 8. Ad illud quod obiicitur de missione, quod omnis missio et descensus est mutatio: dicendum, quod missio in divinis non accipitur ibi proprie, sed translative: nec aliud dicunt in Deo quam emanationem unius ab altero et manifestationem in effectu creato . Unde cum Deus sit semper ubique praesens, Pater scilicet et Filius et Spiritus sanctus, secundum essentiam, potentiam et praesentiam; quia tamen in caelestibus habitat per gloriam et apparet per illustrationem apertam, quando in creaturis inferioribus incipit apparere, quasi de non praesente incipit esse praesens; et ideo dicitur mitti et de-scendere, non ratione alicuius innovationis seu novitatis ex parte sui, sed solum ratione ostensionis et manifestationis nobis exhibitae et in nobis factae.

Et si obiicit tunc, quod Filius Dei est factus homo de novo, et homo dicit aliquid, quod est in ipso: dicendum, quod homo praedicatur de Filio ratione unionis duarum naturarum in unam hypostasim: et ideo, cum unio dicatur per modum relationis et possit attribui alicui de novo absque mutatione facta in ipso, sed solum propter mutationem factam in altero extremo, sicut patet in dextro et sinistro : hinc est, quod Filius Dei de novo factus est homo sine mutatione personae aete??ae, ex sola mutatione naturae assumtae, quae simul formata fuit et Verbo unita: et sicut Verbum non mutatur in illius naturae formatione, sic nec in formatae assumtione.

9. 10. Ad illud quod obiicitur de habitatione, quod Deus per gratiam incipit esse in poenitente; dicendum, quod aliquid dicitur esse in aliquo dupliciter: vel ita, quod ab ipso aliquo modo dependet et per illud contrahitur et definitur: et quod hoc modo incipit esse in aliquo mutatur ex illa inceptione et movetur ad motum illius, in quo est: sicut patet de existentia universalis in particulari et formae in materia et locati in loco et accidentis in subiecto. Deus autem sic est in creatura per essentiam et influentiam, quod ipse a creatura non dependet nec in ea coarctatur nec definitur; et ideo, quod incipit habitare in aliquo, hoc non est propter mutationem factam in ipso, sed solum in creatura vel in influentia media, ratione cuius dicitur Deus in creatura habitare de novo, novam scilicet gratiam influendo. - Similiter, cum sit in creatura, non movetur tamen ad motum ipsius, sicut illa, de quibus dicit Philosophus, quod " moventibus nobis, moventur ea quae in nobis sunt", pro eo quod ipse in creatura non dependet nec coarctatur nec definitur. Unde sicut radius est in aere, nec tamen movetur ad aeris motum; sicut anima in qualibet parte corporis tota, nec tamen movetur ad motum cuiuslibet partis, quia non in qualibet definitur: sic et in proposito intelligendum est. Et per hoc patet responsio ad praesens. - Et si obiiciat, quod non videtur intelligibile, quod aliquid sit in aliquo inseparabiliter, nec tamen moveatur ad eius mutationem: dicendum, quod illud intelligere possumus, si simul intelligamus Deum simplicissimum et immensum. Quia enim immensus est, sic est intra, quod extra ;quia simplicissimus est, nullatenus distat a se ipso, quantacumque sit in rebus, in quibus est, localis distantia et separatio. Et hinc est, quod quantumcumque res, in. quibus Deus est, intelligantur mutari, nullo modo, nec re nec intellectu, ponitur ex hoc Deus mutabilis. In omni enim motu et mutatione necesse est intelligere accessum et recessum, ac per hoc aliquam distantiam extremorum: quod nullatenus poni potest circa esse divinum, nec per se nec per accidens, cum simul sit infinitum et simplex. Et ideo fallitur hic imaginatio phantasiae.

11. 12. Ad illud quod obiicitur de potestate, quod non quidquid potuit potest: dicendum, quod aliquis dicitur non posse quod potuit dupliciter: vel propter defectum aliquem subintroductum ex parte ipsius potentiae producentis, vel propter mutationem conditionis ex parte ipsius possibilis. Quod enim est possibile et verum effici potest impossibile per rei mutationem ; sicut me non legisse, antequam legam , est verum, sed postquam legero, factum est impossibile, quod dicitur impossibile per accidens: quod etiam, ut dicit Augustinus contra Faustum , est Deo impossibile, quia illud posse non est potentiae, sed magis impotentiae, cum sit contra summam veritatem, facere scilicet, quod fuit, postquam fuit, non fuisse. Quoniam ergo divina potentia semper uniformiter perseverat, quaecumque et qualiacumque et quodcumque et quantacumque potuit et nunc potest, quantum est de se: quia vero multa vera facta sunt falsa, et possibilia facta sunt impossibilia: hinc est, quod quantum est ex parte ipsorum, non quaecumque potuit potest, quia non quaecumque fuerunt possibilia sunt possibilia, et hoc non per mutationem circa efficientem potentiam, sed circa possibilia effecta.

Et per hoc patet responsio ad sequens de impossibili per accidens.

Et si tu obiicias, quod divina potentia nullatenus pendet ex possibili, cum ex nihilo possit omnia producere: dicendum, quod hoc non est propter dependentiam, sed propter connotationem: quia, cum dicitur, Deum posse aliquid, simul et insinuatur, quod illud sit possibile sibi, ac per hoc, quod nihil habeat repugnans divinae potentiae, sapientiae et bonitati , quin possit in esse produci, salva omni nobilitate posse divini.

13. 14. Ad illud quod obiicitur de scientia, dicendum, quod cum dicitur Deus scire aliquid, hoc dupliciter potest intelligi: vel quia habet cognitionem de illo, vel quia iudicat, illud esse verum. Primo modo scire Dei non connotat existentiam veritatis in scito ; et hoc modo quidquid scivit scit, quia de omni eo habet notitiam, de quo ab aeterno habuit. Secundo modo connotat veritatem circa cognitum: et hoc modo non quidquid scivit scit, sicut non quidquid egit agit; et hoc non propter mutationem ex parte scientis, sed solum ex parte cogniti 1.

Et per hoc patet responsio ad illud quod consequenter obiicit de veritate cogniti: quia divinum scire ponit veritatem in cognito secundum unam acceptionem, non secundum aliam, sicut patet per distinctionem praehabitam.

13. Ad illud quod obiicitur ex parte divinae voluntatis: dicendum, quod causa proxima et immediata dicitur tripliciter: aut respectu substantiae, aut dispositionis, aut actus: ratione substantiae, inter quam et effectum non cadit alia substantia causans media; ratione dispositionis, cui non additur nova dispositio ad effectum producendam; talione vero actus, quia ipsi actui coniungitur. Sed actus divinus dupliciter accipitur, scilicet ut intra et ut efficiens aliquid extra. Est igitur divina voluntas causa proxima et immediata rerum producendarum ratione substantiae et dispositionis et actus intrinseci, sed non ratione efficientiae exterioris nisi pro eo tempore, pro quo vult. Et hoc habet divina voluntas, quia simul est omnipotentissima et Uberrima: et ideo, licet ab aeterno voluerit producere mundum, quia tamen non voluit, quod mundi productio esset ab aeterno, sed solum in tempore: hinc est, quod in tempore produxit, nulla facta mutatione in voluntate, et incepit effectus, non incipiente causa. Et quod obiicitur de causa proxima et immediata, intelligitur de illa quae est causa proxima et immediata secundum triplicem rationem praedictam.

16. Ad illud quod obiicitur, quod Deus, qui vult aliquid, potest illud nolle: dicendum, quod divinum velle connotat respectum et ordinem ad aliquod futurum, et illud futurum potest esse vel non esse sine mutatione, sicut prius dictum est in principali solutione: hinc est, quod respectu futurorum contingentium Deus potest dici volens, vel non volens, nullatenus facta mutatione in ipso volente.

17. Ad illud quod obiicitur, quod Deus sic est agens secundum voluntatem, ita quod eius operatio voluntati configuratur etc.; dicendum, quod agens secundum voluntatem duplex est: unum, cuius voluntas determinatur ad aliquod volitum, ita quod non simul et semel fertur super universitatem suorum effectuum, sed modo vult hoc, modo illud: et in hoc agetite secundum voluntatem illud quod obiicit habet veritatem. Aliud est agens secundum voluntatem, cuius voluntas fertur super omne illud, quod disposuit sapientia dictans; et hujusmodi agens sicut omnia simul disposuit, quae successive producuntur , ita quod ipsa dispositio non variatur secundum variationem producendorum ; sic et voluntas, quae illi dispositioni prorsus est consona, remanet non mutata. Unde sicut divina ars et divinum consilium, secundum quod diversa fiunt et praecipiuntur, semper in se ipso remanet non mutatum: sic et divinum beneplacitum semper remanet non mutatam, quamvis illa mutentur, quae ab ipso procedunt: pro eo quod simul et semel et aeternaliter et immutabiliter respicit omnia, quae aeternaliter producuntur, sicut et ars, ratio et exemplar, verbum et sapientia et cetera consimilia: in quibus nulla fit variatio propter mutationem factam in rebus extra, respecta quarum nulla est in Deo prorsus dependentia, licet omnia ab eius sapientia et voluntate et potentia dependeant tanquam a causa nobilissima, stabilissima, sufficientissima, primaria et suprema.