CONCLUSIO.

Deus cognoscit res per rationes aeternas, quae sunt rerum similitudines exemplares et perfectissime repraesentativae ac expressivae atque idem essentialiter, quod est ipse Deus.

Respondeo: Dicendum, quod secundum beatum Dionysium et secundum beatum Augustinum in pluribus locis, Deus cognoscit res per rationes aeternas. Ait enim beatus Dionysius in libro de Divinis Nominibus, capitulo quinto : "Exemplaria dicimus esse in Deo existentium rationes substantificatas et singulariter praeexistentes, quas theologia praedefinitiones vocat, et divinas et bonas voluntates existentium determinativas et effectivas, secundum quas supersubstantialis existentia omnia praedennivit et produxit". Item, Augustinus in primo Confessionum, circa principium, ad Deum loquens, ait sic: "Deus et dominus omnium quae creasti, et apud te rerum omnium instabilium stant causae, et rerum omnium mutabilium immutabiles manent origines, et omnium irrationabilium et temporalium sempiternae vivunt rationes". Item , in undecimo de Civitate Dei, capitulo decimo , ait idem: " Non multae, sed una sapientia est, in qua sunt infinita quaedam eique finiti thesauri rerum intelligibilimn, in quibus sunt omnes invisibiles atque incommutabiles rationes rerum, etiam visibilium et mutabilium, quae per ipsam factae sunt, quoniam Deus non aliquid nesciens fecit" etc.

Hae autem sempiternae rationes non sunt rerum essentiae verae et quidditates, cum non sint aliud a Creatore; creatura antem et Creator necessario habent essentias differentes: et ideo necesse est, quod sint formae exemplares, ac per hoc ipsarum rerum similitudines repraesentativae; et ideo cognoscendi rationes sunt, quia cognitio, hoc ipso quod cognitio, assimilationem dicit et expressionem inter cognoscentem et cognoscibile. Et ideo ponendum est, secundum quod Sancti dicunt et rationes ostendunt, Deum cognoscere res per earum similitudines.

Ad intelligentiam autem ipsius quaestionis et obiectorum notandum est, quod similitudo dupliciter dicitur: uno modo per convenientiam duorum in tertio, per quem modum dicitur esse "similitudo rerum differentium eadem qualitas Alio modo dicitur similitudo, quia unum est similitudo alterius: et noc est dupliciter: quaedam est similitudo imitativa, et sic creatura est similitudo Creatoris ; quaedam autem est similitudo exemplativa, et sic in Creatore ratio exemplaris est similitudo creaturas. Utroque autem modo dicta similitudo, videlicet imitativa et exemplativa, est exprimens et expressiva ; et haec est similitudo, quae requiritur ad rerum notitiam habendam.

Sed notitia quaedam est causans res, quaedam est causata a rebus. Ad notitiam causatam a rebus requiritur similitudo imitativa ; et haec similitudo est ab extra, et ideo aliquam compositionem et additionem ponit circa intellectum cognoscentem ; et inde est, quod attestatur imperfectioni

Ad notitiam autem causantem res requiritur similitudo exemplativa, et haec quidem non est ab extra nec inducit aliquam compositionem nec attestatur alicui imperfectioni, sed omnimodae perfectioni. Quia enim ipse intellectus divinus est summa lux et veritas plena et actus purus ; sicut divina virtus in causando res sufficiens est se ipsa omnia producere, sic divina lux et veritas omnia exprimere: et quia exprimere est actus intrinsecus, ideo aeternnsi et quia expressio est quaedam assimilatio, ideo divinus intellectus, sua summa veritate omnia aeternaliter exprimens, habet aeternaliter omnium rerum similitudines exemplares, quae non sunt aliud ab ipso, sed sunt quod est essentialiter .

Rursus, quia exprimit in quantum summa lux et actus purus, ideo exprimit lucidissime, expressissime, perfectissime, ac per hoc aequaliter et secundum intentionem similitudinis in nullo diminutae; et hinc est, quod omnia cognoscit perfectissime, distinctissime et integerrime.

His visis, facile est ad obiecta respondere.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur de Anselmo , dicendum, quod Anselmus loquitur ibi de similitudine , quae est causata a rei veritate : unde accipit ibi similitudinem, secundum quod exprimit sub ratione imitationis potius quam exemplaritatis ; et hoc modo ponitur in producto respectu producentis, et non e converso, sicut subdit ; alio vero modo nihil impedit poni in producente respectu producti.

2. Ad illud quod obiicitur: ubicumque est similitudo, ibi est convenientia etc: dicendum, quod similitudo, quae est convenientia duorum in tertio, non ponitur in Deo respectu creaturae; sed similitudinem, qua aliquid dicitur esse imitativum alicuius, bene contingit ponere in creatura respectu Creatoris, et similitudinem , qua aliquid dicitur esse exemplativum alicuius, in Creatore respectu creaturae. Ad hanc enim similitudinem non requiritur convenientia per participationem alicuius communis, sed sufficit convenientia ordinis secundum rationem causantis et causati, exprimentis et expressi.

3. 4. Ad illud quod obiicitur, quod similitudo est relatio aequiparantiae etc.; dicendum, quod verum est de illa similitudine, quae causatur per convenientiam unius tertii participati; et hoc modo non ponimus eam hic.

Et per hoc patet responsio ad illud quod obiicitur de aequalitate.

Quod tamen quaeritur: cur non est aliquo modo aequalitas, sicut similitudo? dicendum, quod aequalitas includit in se commensurationem, quae nullo modo potest esse inter finitum et infinitum; similitudo autem dicit expressionem , et haec bene potest esse inter Creatorem et creaturam. Unde sicut non sequitur: hoc non aequatur illi, ergo non imitatur illud, vel non exemplatur ab illo: sic intelligendum est in proposito.

3. Ad illud quod obiicitur, quod si aliqua est similitudo inter Creatorem et creaturam, minima est etc., iam patet responsio: quia similitudo per participationem non solum minima est, verum etiam nulla: similitudo vero per imitationem est maior et minor in creatura, secundum quod ipsa plus vel minus accedit ad bonitatem divinam; similitudo autem per exemplationem et expressionem summa est in Creatore respectu omnis creaturae, quia ipsa veritas, cum sit summa lux, summe exprimit omnia: et ideo non sequitur, quod magis cognoscat unam creaturam quam aliam.

6. Ad illud quod obiicitur, quod una creatura magis assimilatur Deo quam alia etc ; iam similiter patet responsio: hoc enim verum est de similitudine imitativa ex parte creaturae; sed haec non est ratio cognoscendi, sed altera, videlicet exemplar tiva, quae summe et aequaliter exprimit omnia.

7. Ad illud quod obiicitur, quod si intellectus noster esset omnino in actu, non indigeret similitudine etc: dicendum, quod verum est, quod non indigeret similitudine accepta vel recepta ab extra, sed nihilominus ipse uteretur se ut similitudine ad cognoscendum alia: et hoc modo, non alio, ponimus similitudinem in cognitione divina.

8. Ad illud quod obiicitur, quod similitudo est ratio ductiva in aliud etc.: dicendum, quod verum est de similitudine, quae dependet a re extra: de alia autem similitudine non est verum, quod per modum decursus et viae, sed solum per modum lucis perfecte exprimentis et quietantis ipsum cognoscentem.

9. Ad illud quod obiicitur, quod veritas est ratio cognoscendi etc.: dicendum, quod veritas dupliciter dicitur: uno modo veritas idem est quod rei entitas, secundum quod dicit Augustinus in Soliloquiis , quod " verum est id quod est". Alio modo veritas est lux expressiva in cognitione intellectuali, secundum quod dicit Anselmus in libro de Veritate , quod ." veritas est rectitudo sola mente perceptibilis ". Primo modo veritas est ratio cognoscendi, sed remota: secundo modo est ratio cognoscendi proxima et immediata. Cum ergo dicitur, quod veritas magis salvatur in ipsa rei entitate quam in similitudine: verum est de veritate primo modo, non secundo. Sed veritas illa, quae est ratio cognoscendi proxima et immediata, illa magis salvatur in similitudine, quae est apud intellectum, maxime et potissime in illa similitudine, quae est exemplativa rerum: illa enim similitudo exemplaris perfectius exprimit rem, quam ipsa res causata exprimat se ipsam. Et propter hoc Deus perfectius cognoscit res per similitudines illas, quam cognosceret per suas essentias: et Angeli perfectius cognoscunt in Verbo quam in proprio genere. Propter quod et Augustinus frequenter dicit , quod cognitio in Verbo assimilatur luci diei, cognitio autem in proprio genere assimilatur vesperi, propter hoc quod omnis creatura tenebra est respectu divinae lucis.

10. Ad illud autem quod obiicitur, quod in separatis a materia non differt etc.; dicendum, quod verbum illud non tantum intelligitur de separatis a materia a parte intelligentium , verum etiam intelligibilium, utpote quando separatum a materia intelligit separatum a materia, tunc idem erit quod intelligit et quo intelligitur: et hoc non semper, sed quando intellectus convertitur in se ipsum. Et hoc locum habet, quando Deus intelligit se: non autem habet locum in ipso respectu creaturae, quia, licet Deus sit separatus a materia, non tamen res intellectae.

11. Ad illud autem quod obiicitur, quod ubi est iminediatio cognoscentis et cognoscibilis etc.; dicendum , quod unio cognoscentis et cognoscibilis dupliciter potest esse: aut secundum rationem essendi et conservandi et causandi: aut secundum rationem cognoscendi. Tunc autem est immediata coniunctio secundum rationem causandi, quando causa immediate producit et causat et tenet effectum: tunc autem est immediata coniunctio secundum rationem cognoscendi, quando cognoscens cognoscit cognoscibile vel per essentiam cognoscentis, vel per essentiam cogniti; et tunc non est opus similitudine intermedia, quae differat ab utroque extremorum. Nihilominus tamen ipsa essentia, in quantum est ratio cognoscendi, tenet rationem similitudinis: et hoc modo ponimus similitudinem circa divinam cognitionem, quae non est aliud quam ipsa essentia cognoscentis.

12. Ad illud quod obiicitur, quod nobilior est cognitio per essentiam quam per similitudinem etc.: dicendum, quod verum est de illa similitudine, quae est abstracta et causata ab ipsa rei essentia, cuiusmodi requiritur similitudo ad cognitionem causatam: sed non est verum de similitudine, quae est idem quod essentia cognoscentis. Perfectior enim est cognitio , qua cognoscens utitur se ipso ut similitudine ad cognoscendum aliquid, quam cognitio, qua cognoscens recipit aliquid ex parte cogniti .

13. Ad illud autem quod obiicitur, quod quanto cognitio est nobilior, tanto immediatior est coniunctio et unio cognoscentis ad cognoscibile etc.; iam patet responsio: quia similitudo, quae non est aliud quam ipsum cognoscens, non ponit distantiam aliquam secundum rem nec etiam secundum rationem, quia cognoscens in quantum cognoscens dicit rationem similitudinis: et ideo similitudo, quae est ratio cognoscendi, in nullo egreditur extra rationem cognoscentis et cognoscibilis.