CONCLUSIO.

Abrenuntiare omnibus tam in privato quam in communi est christianae perfectionis, non solum sufficientis, sed etiam superabundantis.

Respondeo : Dicendum, quod abrenuntiare omnibus tam in privato quam in communi est cbristianae perfectionis, non solum sufficientis, sed etiam superabundantis, tanquam perfectionis evangelicae consilium principale et principium fundamentale et fundamentum sublime. Primum suadet natura, secundum Scriptura, tertium gratia.

Primum, inquam, est consilium principale, quia viam praebet ad alia. Nam abundans paupertas disponit ad carnis mortificationem et ad voluntatis propriae perfectam abnegationem, cum nihil sibi detineat, nec domum nec locum nec aliquam rem . -Ad ipsam autem specialiter viam facit ipsa natura, sive instituta, sive lapsa. Nam homo nudus formatus est, et si in statu illo stetisset, nihil sibi prorsus appropriasset; homo vero lapsus nudus nascitur, nudus moritur. Et ideo haec est rectissima via, ut, ab extremis non declinans, quantum potest natura pati, pauper et nudus incedat. Et hoc est quod dicitur primae ad Timotheum sexto : Nihil intulimus in hunc mundum, haud dubium, quia nec auferre quid possumus. Et ex hoc concludit: Habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti simus. Hoc autem nihil arctius vel pauperius quam simplici victu et operimento esse contentum ; quod ex naturae documento persuadet Apostolus tanquam bonum et perfectum.

Est etiam principium fundamentale. Lex enim vetus differt a nova in hoc, quod illa timorem, haec amorem inducit: illa temporalia promittit, haec temporalia contemnere docet . Si igitur fundamentum perfectionis civitatis Dei principaliter consistit in caritate: et illa potissime est perfecta, quando omnis excluditur cupiditas, quia venenum caritatis est cupiditas ; hanc autem cupiditatem omnino foras mittit qui omnino omnia relinquit re et voluntate: sicut radix omnium malorum est cupiditas, sic radix et principium perfectionis est altissima paupertas. Unde

Augustinus, in libro Octoginta trium Quaestionum : " Caritatis venenum est spes adipiscendorum aut retinendorum temporalium ; nutrimentum eius imminutio cupiditatis, perfectio nulla cupiditas. Signum profectus eius est imminutio timoris, signum perfectionis eius nullus timor: quia radix omnium malorum cupiditas, et perfecta caritas foras mittit timorem ". Illa igitur paupertas est perfectissima, quae omnino cupiditatem exterminat.

Est nihilominus fundamentum sublime: quia, cum duplex sit vita, ad quam disponit gratia, scilicet activa et contemplativa: activa deorsum ordinat, sed contemplativa sursum in caelum erigit. Nullus autem spiritus magis est idoneus ad hoc, quam ille qui penitus est exoneratus ab onere temporalium , et qui thesaurum suum totum habet in caelo , et cuius regnum non est de hoc mundo, qui non habet hic manentem civitatem, sed futuram inquirit. Talis autem est, qui omnibus terrenis perfecte abrenuntiavit; et ideo talis iam fundamentum sui aedificii collocatum habet in excelsis. Unde Augustinus, in libro de Agone christiano : "Cum cognitio et actio beatum hominem faciant: sicut in cognitione cavendus est error, sic in actione cavenda est nequitia. Errat autem, si quis putat, se veritatem posse cognoscere, cum adhuc nequiter vivat; nequitia autem est mundum istum diligere, et ea quae nascuntur et transeunt pro magno habere et ea concupiscere, et pro his laborare, ut acquirantur, et laetari, cura abundaverat, et timere, ne pereant, et contristari, cum pereunt". Ille igitur potissime idoneus est ad contuitionem sublimium et ibi sublimiter fundatus, qui est perfectissimus contemptor omnium istorum: talis est, qui totum cogitatum suum iaciat in Dominum et omnem sollicitudinem , qui nullam habet prorsus possessionem.

Est igitur perfectionis christianae pro Christo nihil possidere in mundo, nec in communi nec in proprio. Ideo Dominus hoc expressissime consuluit: ideo exemplum in semetipso ostendit: ideo Spiritus sanctus in Sanctis hoc multipliciter persuasit. Nam hujusmodi arduissimum paupertatem, sicut ostensum est, persuadet natura, Scriptura et gratia: persuadet Christus Dominus instruendo, conversando, inspipando. Quis enim spiritus alius quam Dei facit hominem contemnere praesentia et amare caelestia? Nam hoc non facit spiritus diabolicus nec mundanus nec proprius, cum semper inclinent ad bonum privatum ; facit igitur Spiritus sanctus.

Et hinc est, quod Spiritu sancto dictante, istum modum vivendi summus Pontifex approbavit, sicut dicit decretalis de Excessibus praelatorum Nimis prava , quod " ordinem et regulam fratrum Praedicatorum et Minorum Sedes apostolica noscitur approbasse ". Unde huic contrarium nulli prorsus licet sentire, quasi tales videantur stulte agere, periculis se exponere et Deum tentare. Nam contra tales dicitur in regula beati Francisci, in qua paupertas hujusmodi confirmatur : " Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire". Contra tales etiam dicit Augustinus in Tractatu de eleemosyna : "Elias in solitudine, corvis ministrantibus, pascitur, et Danieli in lacu ad leonum praedam iussu regis incluso prandium divinitus apportatur ; et tu metuis, ne operanti et Dominum promcrenti desit alimentum ? cum ipse in Evangelio, ad exprobrationem eorum quorum mens dubia et fides parva, contestetur et dicat: Aspicite volatilia caeli, quoniam non serunt neque metunt neque congregant in horrea, et Pater vester caelestis pascit illa. Nonne vos pluris estis illis? Volucres Deus pascit et volucribus alimenta diurna praestantur, et quibus nullus divinae rei sensus est, eis nec cibus nec potus deest: et tu Christiano, tu Dei servo, tu operibus bonis dedito, tu Domino suo caro aliquid existimas defuturum? An putas, quod qui Christum pascit a Christo ipso non pascetur? An eis terrena deerunt, quibus caelestia et divina tribuuntur ? Unde haec incredula cogitatio ? Unde impia et sacrilega ista meditatio ? Quid facit in domo Dei perfidum pectus? Quid qui Christo omnino non credit appellatur et dicitur Christianus ? Pharisaei tibi magis congruit nomen. Nam cum in Evangelio de eleemosynis disputaret, et ut nobis amicos de terrenis lucris provida operatione faceremus, qui nos postmodum in aeterna tabernae la susciperent, fideliter et salubriter praemoneret; addit post haec Scriptura dicens: Audiebant haec omnia Pliarisaei, qui erant avari, et deridebant illum. Quales nunc in Ecclesia quosdam videmus, quorum praeclusae aures et corda caecata nullum de spiritualibus ac salutaribus monitis lumen admittunt. De quibus mirari non oportet, quod contemnant in talibus servos, quando a talibus ipsum Dominum videamus esse contemptum".

Ex his apparet evidenter, quod omnino omnibus universaliter abrenuntiare pro Christo culpandum non est, sed potius laudandum tanquam culmen perfectionis evangelicae. Unde rationes, exempla et auctoritates concedendae sunt ad istam partem; ad quam sufficientissime astruendam una sola auctoritas expressa ex ore Christi, consulentis dimittere omnia, esset sufficientissima, etiam si multa Glossarum et expositorum et doctorum dicta viderentur esse contraria. Ait enim Augustinus ad Paulinam, de Videndo Deo , sic: " Attende quae credis, et in eis ipsis, quibus non visis accommodas fidem, ipsa testium pondera discernenda perpende. Nec enim mihi sic credis, quemadmodum Ambrosio; aut si ambobus nobis aequa lance putas esse credendum, numquid Evangelio nos ullo modo comparabis ? An scripta nostra scripturis canonicis coaequabis ? Profecto, si recte in iudicando sapis, longe nos infra vides ab illa auctoritate distare, et me quidem longius. Sed utrique nostrum quantumlibet credas, utrumque illi excellentias nequaquam comparas Igitur quoniam divina auctoritas sic expresse dicit, omnia dimittenda ei qui vult ad perfectionem conscendere evangelicam ; manifestum est, quod verum illud ita certitudinaliter debet teneri, quod ei non possit sine periculo fidei obviari.

1. Ad illud ergo, quod primo obiicitur in contrarium de inopia, quod pertrahit ad peccatum, et de egestate, quae facit periurare; dicendum, quod duplex est inopia: quaedam voluntaria, et quaedam involuntaria. Inopia involuntaria inducit mentis defectum et pronitatem et occasionem inducit ad peccandum. Inopia autem seu paupertas voluntaria, haec habet adiunctam sufficientiam, iuxta illud secundae ad Corinthios sexto : Tanquam nihil habentes etc. Et haec disponit ad iustitiam perfectam, quia mentem facit ad omne bonum idoneam, sicut econtra radix omnium malorum est avaritia. Et hoc est quod dicit Chrysostomus, homilia quadragesima septima super Matthaeum : " Si volueris videre amantis aurum animam, quemadmodum vestimentum a decem millibus corrosum vermibus et nihil habens sanum , ita invenies eam perforatam undique a sollicitudinibus et a peccatis putrefactam et aerugine plenam. Sed non anima inopis voluntarii talis est, sed fulget quidem velut aurum, splendet autem velut margarita, florescit autem velut rosa. Non est illic tinea, non est illic fur, non est illic sollicitudo vitae huius negotiorum, sed sicut,Angelus, ita conversatur. Non subiacet daemonibus, non assistit regibus, sed assistit Deo: non militat cum hominibus, sed cum Angelis: non habet thesaurum terram, sed caelum: non indiget servis, magis autem servos habet passiones et cogitationes, quae regibus dominantur. Quid ergo paupere hoc melius est? Pavimentum denique habet caelum. Si autem pavimentum tale est, excogita tectum. Sed non habet equos et currum ? Quid autem ei opus his est, qui super nube vehi debet et esse cum Christo "?

Ex his apparet, quod in paupertate voluntaria magna est sufficientia, magna est nobilitas, quae facit transcendere cuncta terrena.

Vel potest dici aliter, quod illa dicta sunt tempore legis scriptae, quae temporalia promittebat, non aeterna, in qua paupertas contemnebatur. Unde Chrysostomus, homilia decima octava super Epistolam ad Hebraeos , tractans praedictum verbum: Divitias et mendicitatem etc., dicit: " Haec dicebantur in veteri Testamento, ubi multa ratio divitiarum habebatur, ubi paupertatis plurimus erat contemptus, ubi hoc quidem maledictum, scilicet paupertas, illud autem benedictum, scilicet divitiae. Sed nunc nequaquam ita. Sed si vis audire paupertatis praedicatuin, ipsam professus est Christus et dixit: Filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet: et iterum discipulis dicebat: Nolite possidere aurum ". Ex quo apparet, quod auctoritas non est contraria assumentibus voluntariam paupertatem, cum illud dictum sit tempore legis scriptae, istud autem tempore legis gratiae. Nec illud dictum est in persona viri perfecti, sed potius infirmi, ut ex verbo Chrysostomi patet.

Et per hoc patet responsio ad tres auctoritates primas.

2. Ad illud quod obiicitur, quod Christus habuit loculos; dicendum, quod Christus. habuit loculos tribus de causis. Habuit enim loculos pro pauperibus aliis, secundum quod dicit Hieronymus in auctoritate supra posita : " Christus tantae paupertatis fuit" etc: et hoc non tollit paupertatem summam.

Habuit etiam loculos condescendendo infirmis, sicut dicitur in Glossa super illud Psalmi : Producens foenum iumentis: " Dominus loculos habebat vel habuit in usus eorum qui cum eo erant, ei suos, et religiosas mulieres in comitatu, quae ministrabant ei de substantia sua, in bis infirmorum magis personam suscipiens. Praevidit enim, multos infirmos futuros et ista quaesituros, ut et ibi eorundem personam suscepit, ubi dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem ". Et de his duobus supra illud Ioannis duodecimo : Ea quae mittebantur etc.; Glossa: " Cui Angeli ministrant loculos habet in sumtus pauperum, condescendens infirmis ".

Habuit etiam loculos in articulo necessitatis, utpote quando transibat per Samaritanos. In quo etiam articulo discipulis loculos habere permisit, secundum illud Lucae vigesimo secundo : Quando misi vos sine sacculo et pera etc.; Glossa: " Non eadem regula vivendi persecutionis qua pacis tempore discipulos informat. Missis quidem discipulis ad praedicandum, ne quid tollerent in via, ordinans praecepit, scilicet, ut qui Evangelium nuntiat de Evangelio vivat. Instante vero mortis articulo, et tota illa gente pastorem simul et gregem persequente, congruam tempori illi regulam decrevit, permittens, ut tollant necessaria victui, donec, sopita persecutorum insania, tempus evangelizandi redeat".

Ex his Glossis manifeste apparet, quod modus habendi loculos in Domino in nullo minuit paupertatem. Sic enim Dominus condescendit infirmitati et necessitati, ut tamen salva esset forma paupertatis et exemplum, quod praecipue monstrare venerat hominibus. Iuxta quod dicit Apostolus : Factus est pro nobis egenus, ut illius inopia divites essemus, paupertatem scilicet altissimam voluntarie imitando.

3. Ad illud quod obiicitur de Glossa, primae ad Timotheum sexto : Habentes alimenta etc., ubi dicitur, quod non sunt omnino abiicienda temporalia: dicendum, quod intelligit de abiectione temporalium quantum ad usum, non quantum ad dominium. Nam usus temporalium necessarius est vitae humanae, qui tamen haberi potest absque dominio et proprietate, sicut patet in pauperibus, qui nihil proprietatis habent.

Et quod iste sit intellectus, patet per illud quod sequitur in Glossa immediate, ubi subdit, quod " habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti simus; qui ultra tendit malum invenit". Esse igitur contentum usu tegumenti et alimenti est modus perfectae virtutis. Et sic Glossa debet intelligi, nec hoc repugnat altissimae paupertati. Qui autem sic vellet temporalia abiicere, ut nec vellet alimenta suscipere nec operimentum habere, non operaretur perfecte, sed stulte. Et hoc vult Glossa illa insinuare.

4. Ad illud quod obiicitur de Glossa, secundae ad Corinthios octavo : Si voluntas prompta est etc.; Glossa: "ut necessaria retineat"; dicendum, quod Glossa illa truncata est, quia statim sequitur: "Non hoc dicitur, quin hoc melius esset, scilicet totum dare: sed infirmis timet, quos sic dare monet, ut egestatem non patiantur". Ex quo apparet, quod Glossa illa potius facit ad contrarium quam ad propositum, si sano oculo et recto inspiciatur.

Ad illud quod obiicitur, quod qui sic universaliter omnibus abrenuntiat tentat Deum; dicendum, quod falsum est, tum propter divina promissa , tum propter plurima remedia, quae haberi possunt, tum propter exempla, quibus manifeste videmus, quod tales pauperes sustentantur. Ex quo manifeste colligitur, si obdurati non sumus, quod talis modus abrenuntiand divinitus inspiratus non facit tentare Deum, sed sic abrenuntians divinis promissionibus securus innititur quin potius ille Deum tentat, qui de divinis promissis dubitat. Propter quod Hieronymus super illud : Nonne anima plus est quam esca? " In promissis Veritatis nemo dubitet sit homo quod esse debet, et mox adduntur ei omnia, propter quem facta sunt omnia ".

Qui igitur de hoc dubitat, sicut filii Israel, Deum tentat, qui dicebant : Numquid poterit Deus parare mensam in deserto ? His autem non debent viri perfecti conformari, sed potius Apostolis de quibus dicitur secundae ad Corinthios quarto: Aporiamur, sed n on destituimur: Glossa: Aporiamur, id est, pauperes sumus adeo, ut necessaria desint ; sed non destituimur a Deo omnino, quia Deus pascit nos". Et quod illud extendatur non solum ad Apostolos, verum etiam ad eorum imitatores; apparet per illud quod dicitur ad Hebraeos ultimo : Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus. Ipse enim dixit: Non te deseram neque derelinquam; ibi Glossa: "Ipse Dominus omnipotens dixit ad Iesum Nave: Non te deseram, quin dem necessaria ; neque derelinquam, derelinqueretur ille qui fame periret ; sed quia hoc non est, non ait homo cupidus. Hoc post mortem Moysi dixit Iosue hoc etiam dicit omni speranti in se, sicut Iosue. Haec enim nobis promittit, si in illo spem nostram ponamus, non tenacibus, non cupidis, sed sperantibus in eum. Et quia poterat illis videri, quod ad Iosue tantum fieret ista promissio, ad hoc Apostolus respondet dicens, quod nos iuvabit. sicut iuvit illum, quasi dicat: non est dubitandum de promissione, quia Iesus Christus, qui heri, id est in praeterito, adiuvit Iosue, et ipse hodie, id est in praesenti, adiuvat nos et alios fideles, et adiuvabit in futuro in saecula, id est sine fine".

6. Ad illud quod obiicitur, quod virtus consistit circa medium; dicendum, quod illud est verum quantum ad ea quae sunt necessitatis, sicut est largitas ; sed fallit in his quae sunt supererogationis, sicut est consilium paupertatis et castitatis. Talium enim perfectio magis attenditur secundum perfectam configurationem ad Christum et divinae dilectionis modum, qui est, ut Deus super omnia diligatur, quam secundum superfluum et diminutum circa exterius obiectum.

Et quod illud sit verum, patet pen Ambrosium, in libro de Officiis quasi circa principium , ubi dicit sic: " Officium omne aut est medium, aut perfectum est; quod Scripturarum auctorilate probare possumus. Habemus enim in Evangelio : Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Non homicidium facies etc. Haec sunt media officia, quibus aliquid deest. Si vis perfectus esse, vade et vende omnia, quae habes, et da pauperibus, et ubi diligendos inimicos et orandum dicit pro calumniantibus et persequentibus nos, si volumus perfecti esse. Hoc est perfectum officium, quod catorthoma dixerunt Graeci, quo corriguntur omnia, quae aliquos potuerunt lapsus habere ".

Largitas igitur, quae attenditur secundum officium medium, in largiendo servat modum. Paupertas vero spiritus, quae attenditur secundum officium perfectum, tribuit totum. Unde in eodem libro, in tractatu de liberalitate : "Liquet, debere esse modum liberalitatis, ne fiat inutilis largitas, cuius sobrietas est tenenda". De quo modo subiungit: " Modus liberalitatis tenendus est, ut quod bene facis, id quotidie facere possis, ne subtrahas necessitati quod indulseris eflusioni. Potuit enim donare Iosepb totas Aegypti opes, effundere thesauros regios, noluit tamen de alieno effusus videri. Maluit frumenta vendere quam donare esurientibus, quia, si paucis donasset, pluribus defuisset ". Sed hoc spectat ad officium medium, secundum quod ipse alibi dicit, tractans in eodem libro illud Apostoli: Non ut aliis sit refectio, vobis autem angustia : " Advertimus, quemadmodum benevolentiam et liberalitatem et modum comprehendit et fructum atque personas, ideo modum, quia imperfectis dabat consilium: non enim patiuntur angustias nisi imperfecti".

Verum quia perfectioni non repugnat modum tenere, si quis dispenset bona Ecclesiae; ideo subiungit: " Sed si quis nolens Ecclesiam gravare, in sacerdotio constitutus aliquo aut ministerio, non totum, quod habet, conferat, sed operetur cum honestate, quantum officio sat est: non mihi imperfectus ridetur ".

Ex dictis igitur colligitur, quod licet virtutis secundum statum communem et officium medium sit tenere medium, perfectionis tamen evangelicae est relinquere totum. Si tamen i communi aliquid habeatur, ut dispensetur, hoc non facit imperfectum: nec totum universaliter relinquere dicit excessum, pia hoc spectat ad perfectum officium, ut patet ex his quae dicta sunt, et ex hoc quod Ambrosius praemittit in praecedenti capitulo , ubi sic ait: "Ceterum Dominus non simul vult effundi opes, sed dispensari, nisi forte, ut Eliseus, boves suos occidit et pavit pauperes ex eo quod habuit, ut nulla cura teneretur domestica, sed relictis omnibus, in disciplinam propheticam se daret ". Si ergo pro disciplina prophetica sunt omnia relinquenda, multo fortius pro perfectione evangelica.

7. Ad illud quod obiicitur, quod omnia dispergere est prodigalitas; dicendum, quod tunc est prodigalitas, quando omnia disperguntur pro vanitate, non autem, quando dantur pro utilitate: et sic est de evangelica paupertate, quia, sicut dicitur Marci decimo I, Dominus centuplum restituet in praesenti cum tribulationibus, et in futuro tritam aeternam. Secus autem est de universali retentione omnium. Illa enim non fit pro spirituali utilitate, sed magis pro terrena cupiditate: ideo non est simile hinc et inde.

8. Ad illud quod obiicitur de illo qui alii subtrahit necessaria etc.; dicendum, quod non est simile: quia qui subtrahit alii necessaria violentiam facit et inducit eum in paupertatem involuntariam. Qui autem subtrahit sibi voluntarie facit et in paupertatem voluntariam se inducit: ac per hoc, sicut argumentum illud non valet: paupertas involuntaria non est laudabilis, ergo nec voluntaria: sic non cogit ratio praedicta.

Alius etiam defectus est in argumento praedicto. Procedit enim per suppositionem falsi, pro eo quod omnibus universaliter abrenuntians necessaria omnino sibi non subtrahit, quia divinae providentiae regimini se committit et multos vivendi modos et quaerendi necessaria sibi relinquit .

9. Ad illud quod obiicitur, quod se exponit periculo famis; dicendum, quod falsum est, sicut omnino apparet ex praedictis et manifeste colligitur ex omnibus temporibus retroactis. Nusquam enim et nunquam legitur, quod aliquis volens in paupertate Deo servire pro defectu cibi fame perierit. Et hoc est quod dicit Augustinus in tractatu quodam de Oratione dominica: " Neque enim deesse quotidianus cibus potest iusto, cum scriptum sit: Non occidet Dominus fame animam iusti: et iterum: Iunior fui,

etenim senui, et non vidi iustum derelictum: et iterum: Quaerentibus regnum Dei et iustitiam eius omnia promittit apponi: et iam cum Dei sint omnia, habenti Deum nihil deerit, si Deo ipse non desit. Sic Danieli in leonum lacu iussu Regis incluso prandium divinitus procuratur, et inter feras esurientes homo Dei pascitur. Sic et Elias in fuga, corvis ministrantibus, et volucribus cibum apportantibus, nutritur. O humanae malitiae detestanda crudelitas ! Ferae parcunt, aves pascunt, et homines insidiantur et saeviunt". - Ex his manifeste colligitur, quod non est periculum, sed refugium, spretis omnibus, totaliter se dedicare ad Deum colendum.

10. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod petimus panem nostrum quotidianum in oratione dominica ; dicendum, quod hoc potius facit ad oppositum quam ad propositum. Ex quo enim quotidie petimus panem diurnum, nec petimus quod habemus; manifestum est, quod evangelicae perfectionis est quotidiano victu esse contentum. Quod quia non potest videri perfectio in cordibus avarorum, Dominus ad hoc non solum induxit consiliis sapientias, verum etiam exemplis naturae et oraculis gratiae, ut ac saltem per illud triplex testimonium paupertatis consilium firmiter comprobetur sicut totius perfectionis evangelicae altissimum et stabile fundamentum.