CONCLUSIO.

Summa unitas et trinitas in Deo non habent repugnantiam, sed miram concordiam et harmoniam.

Respondeo: Dicendum, quod in divinis trinitas et summa unitas non habent repugnantiam, sed miram concordiam et harmoniam, secundum quod dicit fides saluberrima; et hoc etiam potest capere anima aliquatenus per fidem purgata et elevata; alioquin difficile et impossibile est, quod intelligat, nisi prius assentiat.

Dicit igitur fides christiana, quod divina natura est una et summe una: et tamen sunt ibi tres personae, quarum una est de alia et ab alia, et ideo communicant in essentia et forma, distincta vero proprietate sua. - Haec autem videntur infidelibus incompossibilia, fidelibus autem videntur non repugnare, sed consonare. Ut autem hoc possimus intelligere , duo oportet hic notare: primum est, qualiter persona et natura notificantur: secundum est, qualiter ad productionem comparantur: primum tollit repugnantiam, secundum vero inducit consonantiam.

Sciendum igitur, quod, ut dicit Boethius de Duabus Naturis et una persona , quod " natura est unamquamque rem informans specifica differentia "; "persona vero est rationalis naturae individua substantia " sive, ut dicit Richardus, "incommunicabilis existentia". Haec est ergo differentia, quod natura dicit ipsam formam, qua unumquodque est id quod est: persona vero dicit suppositum individuum sive incommunicabile.

Propter ignorantiam harum definitionum dixerunt haeretici, quod in Christo essent duae personae, sicut duae naturae: alii, quod una natura, sicut una persona: quia non videbant harum differentiam, quam si cognovissent, vidissent, quomodo posset stare pluralitas - naturarum cum unitate personae, sicut patet in quolibet homine . Si ergo non repugnant, quantum est de se, pluralitas naturae et unitas personae; pari ratione versa vice non repugnat pluralitas personae et unitas naturae: si non repugnant: ergo possunt circa Deum esse.

Non solum autem habent diversam notificationem, sed diversimode comparantur ad productionem. Quoniam enim suppositi est agere per formam , personae est producere et produci, non naturae, sed naturae est per productionem communicari: quia igitur divina natura est impartibilis et sine omni materia, ideo non multiplicatur nec numeratur divisione nec partitione: est ergo omnino una in producto et producente. Quoniam autem nullus potest se ipsum producere, necesse est, esse pluralitatem a parte personae. Quoniam in emanatione personarum natura se habet in ratione communicabilis, persona se habet in ratione producentis: propter eandem emanationem necesse est, pluralitatem esse in personis et unitatem in natura, ita quod non est ibi repugnantia, sed summa concordia.

Cum igitur nec pluralitas dividit unitatem, nec unitas confundit pluralitatem, apparet divinum esse singulariter admirabile, et mirabiliter singulare. Hoc enim sibi soli competit propter summam simplicitatem, quae non patitur, naturam habere partem nec cum materia aggregari; et ideo competit sibi soli, ac per hoc admirabiliter, quia nihil potest omnino simile reperiri. Esse ergo unum in pluribus absque omni multiplicatione et diversificatione essentiae proprie proprium est divinae naturae et eius privilegium singulare. Et hoc privilegium debet habere primum et summum unum: quia est primum et summum: ideo sic est unum, quod nullo modo potest formaliter multiplicari: sic est unum, ut non possit coarctari nec ad unum tantum suppositum restringi: sic est unum, quod non aufertur ei aeterna ratio principiandi respectu sibi coaequalis ei coaeterni et perfectissimi. - Unde nullus perfecte laudat divinam unitatem, nisi pariter sibi attribuat trinitatem ;nec aliquis perfecte colit unum Deum, nisi fideliter profiteatur, ipsum esse trinum . - Unde concedendae sunt rationes, quae hoc ostendunt.

1. Ad illud quod primo obiicitur, dicendum, quod duplex est forma: una, quae multiplicatur in pluribus suppositis , et in tali forma non potest simul stare perfecta unitas et suppositorum pluralitas. Alia est forma, quae non habet in pluribus suppositis numerari, cuiusmodi est forma deitatis; et quia talis forma nullo modo numeratur per pluralitatem suppositorum: ideo simul stat cum illa vera pluralitas et summa unitas, quod insinuat nomen trinitatis, in quo clauditur unitas naturae cum pluralitate.

2. Ad illud quod obiicitur, quod magis est unum quod est unum substantia et proprietate etc. ; dicendum, quod duplex est proprietas, scilicet absoluta et respectiva. Si de absoluta intelligatur, veritatem habet; si vero de respectiva, non habet veritatem, pro eo quod pluralitas quantum ad proprietatem respectivam non ponit diversitatem in re et natura, nec quantum ad essentiam nec quantum ad esse, sed solum dicit variam habitudinem, quae non est incompossibilis cum summa unitate, sicut per exempla potest ostendi in puncto et unitate.

3. Ad illud quod obiicitur, quod quanto aliquid est magis unum, tanto magis est indivisum: dicendum, quod indivisio in definitione unius excludit divisionem illam, quae est totius in partes: unitas autem trinitatis non comparatur ad pluralitatem personarum, sicut totum ad partes, quia tota deitas est in singulis personis plenissime et perfectissime ; et ideo personalis distinctio non repugnat indivisioni, quae reperiri habet in summe uno.

4. Ad aliud , quod magis est unum quod est unum re et ratione etc.; dicendum, quod duplex est ratio: una, quae addit aliquid reale differens a re, cuiusmodi est ratio secundum id quod est. Alia ratio non addit aliquid differens secundum id quod est, sed solum ratione eius ad quod est; et hoc modo posita propositio non habet veritatem, quia talium rationum pluralitas nihil diminuit de summa unitate essentiae vel naturae.

5. Ad illud quod obiicitur, quod quaecumque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem: dicendum, quod illud intelligitur de identitate in supposito: et hinc est, quod licet sit minor unitas di-gnativa, quae est in Christo, quam unitas trinita tis, quae est in Deo: praedicatur tamen homo de Deo, et Deus de homine ratione unitatis personae; non tamen praedicatur Filius de Patre, vel Pater de Filio ratione unitatis naturae, impediente suppositorum distinctione . - Vel potest dici, quod illa maxima non deficit, si intelligatur de eodem genere unitatis, sed si transfertur ad aliud unitatis genus, nec recte nec sane accipitur illius propositionis intellectus. Non enim sequitur, quodsi aliqua sunt unum alicui identitate generis, quod propter hoc personae sint eaedem numero inter se. Per hunc etiam modum in proposito intelligendum est, quod etsi essentia et persona sint unum essentialiter, non tamen sequitur, quod sint inter se unum personaliter: sed sufficit, quod inter se essentialem habeant unitatem.

6. Ad illud quod obiicitur, quod in praedicatione formali, multiplicato subiecto, multiplicatur praedicaluni; dicendum, quod illud habet veritatem, quando multiplicatio subiecti fit per additionem sive diversitatem formalem: tunc enim necesse est, ad multiplicationem subiecti fieri multiplicationem praedicati. Non sic autem est in proposito: plurificatio enim personarum non est plurificatio formalis nec per additionem alicuius qualitatis absolutae, sed per solam originem et emanationem respectivam.

7. Ad illud autem quod obiicitur, quod forma syllogistica non fallit in propositionibus per se veris: dicendum, quod licet in divinis non sit accidens per inhaerentiam, nihilominus tamen, quia ibi sunt varii modi dicendi: scilicet secundum substantiam et relationem, ita quod " substantia continet unitatem, et relatio multiplicat trinitatem ": hinc est, quod quantum ad hoc unus istorum modorum praedicandi seu dicendi est extraneus alteri; et hoc sufficit ad introducendum fallaciam accidentis.

8. Ad illud quod obiicitur, .quod multiplicato definito, multiplicantur definientia: dicendum, quod illud habet veritatem de illis quae cadunt in definitione formali et in recto: natura autem cadit in definitione personae in obliquo, substantia vero, secundum quod cadit in definitione personae, idem est quod hypostasis, quae plurificatur in divinis sine plurificatione essentiali .

9. Ad illud quod obiicitur, quod persona aut dicitur secundum substantiam, aut secundum relationem etc. ; dicendum, quod persona nihil aliud est quam " hypostasis proprietate distincta ", et ideo dicitur secundum relationem intrinsecam et secundum substantiam non communem, sed propriam: et ideo non sequitur, quod solum sit ibi pluralitas relationum , nec quod sit ibi diversitas naturarum propter pluriflcationem divinarum personarum.

10. Ad illud quod obiicitur, quod persona et essentia, cum sit una, aut unitate eadem, aut alia et alia: dicendum, quod nec omnino eadem nec omnino alia, sed eadem re, nou eadem ratione, quia, secundum quod dicit Augustinus , " alio est Deus et alio est Pater ", non quia inter deitatem et paternitatem sit differentia secundum essentiam vel secundum esse, sed secundum se habendi rationem, quia Pater dicitur ad alterum, essentia vero minime.

11. Ad illud quod obiicitur, quod productio non competit personae nisi ratione naturae; dicendum, quod productio respicit personam ut in ratione subiecti et principii et obiecti sive termini, et ideo necessario vera productio facit, personam plurificari: naturam autem respicit ut rationem producendi et sicut illud quod per productionem communicatur: et quia in illa productione totum datur, quod habetur, nec amittitur, cum datur: ideo licet persona plurificetur, tamen natura non multiplicatur.

12. Ad illud quod obiicitur, quod summa simplicitas excludit compositionem in natura et persona: dicendum, quod simplicitas summa excludit compositionem ex adis et cum alio ; et ideo non potest stare cum compositione nec naturae nec personae: summa autem unitas naturae non excludit nisi diversitatem essentialem: et ideo non est incompossibilis cum personali pluralitate, ac per bor non est simile hinc et inde.

13. Ad illud quod obiicitur, quod in divino esse aut debet esse distinctio perfectissima, aut nulla: dicendum, quod distinctio dicitur perfecta dupliciter: vel intensive, vel completive. Primo modo non oportet quod ponatur in Deo, sed secundo: et sic est ibi, quia tanto perfectior est res, quanto minus ab unitate recedit. Quia igitur pluralitas illa non recedit ab unitate summa, hinc est, quod ipsa sola est pluralitas simul vera et perfectissima .

14. Ad illud quod obiicitur, quod unitas et veritas supra se reflectuntur: dicendum, quod illud habet veritatem in singulari, et non in plurali. Cum autem comparatur veritas ad pluralitatem, et e converso, hoc non est singulariter, sed pluraliter: et ideo non est ibi consequentiae necessitas. Cum enim dicitur vera pluralitas in divinis, verum nihil aliud dicit quam expressionem pluralitatis, quae est in suppositis: sed cum e converso dicitur plurificata veritas, insinuatur multiplicatio in ipsa veritate et essentia divina.

15. Ad illud quod obiicitur, quod aliud verum est Patrem generare, et aliud Spiritum sanctum procedere: dicendum, quod si intelligitur de veritate complexi, qualis est veritas orationis vel dicti, sic plura sunt vera et plures articuli. Si antem loquatur de veritate incomplexi, quae est veritas rei: sic, quia Patrem generare, et Filium generari, et Spiritum sanctum procedere non est aliud quam Patrem et Filium et Spiritum sanctum esse, et unum est in eis esse: omnino unica est veritas secundum rem .

16. Ad illud quod obiicitur, quod aut est eiusdem unitatis repetitio, aut non: dicendum, quod est eiusdem unitatis repetitio, sed non circa eundem, immo circa alium et alium, et ideo non est ibi nugatio nec unitatum aggregatio; et ideo sic est ibi plurificatio , quod nulla est ibi summae unitatis diminutio. Et pro tanto intelligendum est illud verbum Boethii de Trinitate , quod dicit, quod " sit est Deus trinus, ac si dicatur sol, sol, sol"; quod simile est ratione iterationis unitatis illius, sed dissimile, quia unitas trinitatis iteratur circa alium et alium, unitas vero solis circa unum; et ideo realis trinitas est in Deo, quamvis nulla in sole.

17. Ad illud quod obiicitur, quod pluralitas est reducibilis ad unitatem: dicendum, quod pluralitas, quae dicit defectum a summa unitate, comparatur ad ipsam unitatem sicut ad principium et causam: et haec reducitur ad unitatem reductione propria, quae est effectus in causam, et talis pluralitas non est in divino esse. Pluralitas autem, quae non dicit defectum a summa unitate, non indiget reduci, quia ipsa est summa unitas: nihilominus tamen, secundum quod ibi ponitur emanatio divinarum personarum a prima sicut a principio, sic et hoc modo non repugnat reductio ad illam sicut ad principium, a quo producuntur .

18. Ad illud quod obiicitur, quod plura in pluribus dicunt summam distinctionem vel diversitatem; dicendum, quod licet secundum rationem extrinsecam magis videatur repugnare unitati summae pluralitas naturae in pluralitate personae: tamen secundum rem et intrinsecam rationem magis repugnat pluralitas naturarum circa unum suppositum, quod ex illis constituitur, cum redditur compositum et minus unum, quam si in pluribus suppositis plures naturae reperirentur, sicut patet in natura angelica et humana: et ideo, quia summa est in Deo unitas, ideo nobiliori et excellentiori modo ponitur per hoc, quod ponitur una natura in pluribus suppositis non multiplicata, quam si poneretur una natura in una persona.

19. Ad illud quod obiicitur, quod quidquid Deus habet habet a se: dicendum, quod verum est, quia divina essentia a nulla alia potest principiari ; sed ex hoc non sequitur, quod quidquid persona habet habeat a se; unde sicut non sequitur: essentia non producitur, ergo persona non producitur: sic nec praedicta ratio concludit.

20. Ad illud quod obiicitur, quod ubi pluralitas, ibi diversitas; dicendum, quod, sicut patet ex praedictis, pluralitas illa proprie non inducit diversitatem, quae attenditur secundam formam, substantiam et naturam: et ideo nihil diminuit de summa unitate et identitate, quae consistit in hoc, quod tres personae summam habent unitatem essentiae ac naturae.