CONCLUSIO.

Anima Christi in Verbo non comprehendit proprie infinita; quatenus tamen Verbum est exemplar factivum, fertur in illud comprehendendo: sed quatenus est exemplar expressivum, in idem fertur non comprehendendo, sed excedendo.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod dupliciter contingit loqui de sapientia increata: aut secundum quod est exemplar factivum et dispositivum, aut secundum quod est exemplar expressivum sive repraesentativum. Primo modo relucent in arte divinae sapientiae ea quae sunt, fuerunt et erunt; et haec sunt finita. Secundo modo relucent omnia, quae Deus potest facere et intelligere: et haec quidem sunt infinita, sicut in praecedentibus monstratum fuit, et Augustinus expresse dicit duodecimo de Civitate Dei. - Anima igitur Christi utroque modo per cognitionem fertur in divinam sapientiam, sed differenter. In ipsam enim, secundum quod est exemplar factivum, fertur comprehendendo , quia illa quae in exemplari ut factivo et dispositivo continentur et repraesentantur finita sunt, ac per hoc et comprehensibilia. In exemplar vero, secundum quod est exemplar expressivum seu repraesentativum, fertur non comprehendendo, sed excedendo: quia, cum in ipso repraesententur infinita, incomprehensibilia sunt, scilicet a substantia finita. Et ideo anima Christi, cum sit creatura ac . per hoc finita, quantumcumque sit unita Verbo, infinita non comprehendit, quia nec illis aequatur nec illa excedit: et ideo illa non omnimode capit, sed ponus capitur, ac per hoc in illa non fertur per modum comprehensionis, sed potius per modum excessus. Excessivum autem modum cognoscendi dico, non quo cognoscens excedat cognitum, sed quo cognoscens fertur in obiectum excedens excessivo quodam modo, erigendo se supra se ipsum. De quo cognoscendi modo Dionysius loquitur in libro de Mystica Theologia, et septimo capitulo de Divinis Nominibus dicit sic: " Oportet agnoscere, nostrum intellectum quandam habere potentiam ad intelligendum, per quam videt intelligibilia, unionem vero excedentem intellectus naturam, per quam coniungitur ad ea quae sunt ultra se. Secundum hanc igitur divina intelligendo., non secundum nos, sed nos totos a nobis totis extra factos et totos deificato ; melius est enim Dei esse et non esse sui ; sic enim erunt omnia credibilia iis qui sunt cum Deo ". - Hic autem modus cognoscendi per excessum est in via et in patria: sed in via ex parte, in patria vero est perfecte in Christo et in aliis comprehensoribus; sed in aliis est coarctate tum ex parte mensurae propriae gratiae, tum ex parte voluntatis divinae, quae non se cuilibet offert in omnimoda familiaritate ; sed in anima Christi est liberalissime, tum quia ab ipsa habet gratiam implentem omnimode capacitatem suam, tum quia speculum aeternum praebet se ei manifestabile secundum familiaritatem omnimodam.

Differt autem in Christo modus comprehensionis et excessus multipliciter: primo, quia in comprehensivo cognoscens capit cognitum, in excessivo vero cognitum capit cognoscentem. - Secundo, quia in comprehensivo terminatur intelligentiae aspectus, in excessivo vero intelligentiae appetitus. - Tertio, quia in comprehensive fit actu considerans omnia praeterita, praesentia et futura ; in excessu vero fit ad considerandum prompta. - Quarto, quia ex comprehensione percepta fit, ut nihil de novo addiscat; propter vero excessum fit, ut nihil addiscere possit ; et ideo, licet cognitio animae Christi per modum excessus quodam modo dici possit respectu infinitorum, cognitio tamen comprehensiva non est nisi respecta finitorum. Unde si secundum illam dicatur anima Christi cognoscere quaecumque Verbum cognoscit, hoc intelligitur de praeteritis, presentibus et futuris, quae aliquo modo faciunt ad integritatem ipsins universi, quod plene et totaliter fuit ab instanti conceptionis descriptum in anima Christi Iesu. Et pro tanto dicitur anima illa habuisse omnem scientiam, non quia comprehendit omnia, quae cognoscit divina sapientia, cum illa sit infinita et comprehendi non possit a potentia finita, secundum quod ostensum est supra .

Unde rationes, quae hoc ostendunt, sunt concedendae, quia irrefragabiliter verum concludam

1. 2. 3. Ad illud vero quod primo obiicitur in contrarium, quod anima Christi comprehendit omnia divina iudicia, et quod habet omnem scientiam, sicut habet Verbum sibi unitum ; dici potest, quod illa dicuntur de homine assumto propter communicationem idiomatum ; vel certe dicuntur de iis quae sunt, fuerunt et erunt, quae quidem ab anima Christi comprehendi possunt: non autem est verum respectu omnium, quae intelligit divina sapientia, cum infinita cognoscat, sicut patet ex iis quae sunt praedeterminata. - Illud tamen quod obiicitur, quod nullus potest aliquid scire, quod anima eius ignorat: veritatem habet, cum aliquis nihil cognoscat nisi per animam, sicut est purus homo. In Christo autem, qui non tantum cognoscit per animam, sed etiam per divinam naturam, locum non habet propositio illa. Et per hoc patet responsio ad tria primo obiecta.

4. Ad illud quod obiicitur, quod animae videnti Deum angusta est omnis creatura: dicendum, quod illud est verum de creatura secundum esse, quod habet in proprio genere, non tamen secundum esse, quod habet in arte, quia ars illa nobilissima et perfectissima est, non angustiam habens, sed potius perfectionem. Unde si anima cognosceret totum universum secundum esse, quod habet in proprio genere: non tamen adhuc esset in perfecta cognitione et comprehensione, nisi et artem illam cognosceret,

quam universa fiunt. Et quia anima Christi omnia facta perfectissime comprehendit in illa arte, ideo in illa et per illam dicitur habere comprehensionem perfectam.

5. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi perfectissime est unita Verbo: dicendum, quod verum est, salva tamen limitatione naturae creatae, quam anima Christi non perdit, quia non desinit esse creatura, et quia infinita comprehendere repugnat Iimitationi creaturae: hinc est, quod non potest inferri ex unione illa, quantumcumque intelligatur perfecta.

6. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi simul cognoscit multa, quia cognoscit uno, quod pari ratione debeat cognoscere infinita: dicendum, quod non est simile: quia multitudo cum simultate non repugnat limitationi creaturae, infinitas autem cum actualitate et simultate omnimode repugnat: et ideo non est argumentum a simili, sed a valde dissimili.

7. Ad illud quod obiicitur, quod Verbum aeternum aequaliter repraesentat; dici potest, quod illud habet falsitatem, quia repraesentare dicit actum ad alterum: Deus autem, etsi in se uniformis sit, tamen multiformiter illustrat et manifestat, et cum infinita cognoscat, quaedam ex eis approbat et quaedam reprobat, quaedam disponit facere, quaedam vero minime, quaedam voluntarie ostendit, quaedam occulte.

Praeterea, esto quod quantum est de se, uniformiter omnia cognoscat, adhuc ratio non concludit, quia "omne receptum est recipiente per modum recipientis et non per modum recepti ": et ideo, cum virtus illa capiens finita sit, impossibile est, etsi totum sibi ultro offeratur, quod totum capiat et comprehendat, sed secundum quod competit sibi: sicut exemplo apparet, si totus Sequana offert se afferenti amphoram, non tamen totus comprehenditur, sed quantum et quomodo capacitas amphorae se extendit.

8. Ad illud quod obiicitur, quod potentior est anima Christi ad cognoscendum per Verbum sibi unitum, quam aliqua alia anima per habitum sibi datum; dicendum, quod verum est, sed ex hoc non sequitur, quodsi anima comprehendit omnia, ad quae se extendit habitus, quod propter hoc cognoscat anima Christi omnia, quae cognoscit per ipsum Verbum: quia anima comprehendit ipsum habitum tanquam sibi proportionalem et in nullo excedentem ipsius capacitatem; non sic anima Christi comprehendit Verbum sibi unitum, cum eius capacitatem excedat in infinitum.

9. Ad illud quod obiicitur, quod totum cognoscit, ergo totam potentiam: dicendum, quod ratio illa non valet, quia totum, dictum de Verbo, dicit privationem partis et partis vel positionem omnimodae perfectionis: dictum autem de potentia, quia potentia dicit comparationem ad possibilia, dicit distributionem respectu omnium possibilium: et sic variatur eius acceptio, et ideo non procedit ratio illa.

10. Ad illud quod obiicitur, quod propinquior est anima Christi ipsis rebus, prout sunt in Verbo, quam prout sunt in proprio genere: dicendum, quod licet sit propinquior, non tamen est proportioualior. Comprehensio autem aliquo modo claudit in se rationem proportionalitatis, et quod finitum sit cognitum cognoscenti: et ideo, quia in proprio genere finitae sunt et proportionales illi animae, ideo comprehensibiles sunt, non autem prout sunt in illius artis immensitate, nisi forte intelligatur, secundum quod sunt in ipsa tanquam in exemplari factivo. Et hoc modo concedi potest, ipsas comprehendi ab anima Christi, alio vero modo non, propter immensitatem et improportionalitatem.

11. Ad illud quod obiicitur, quod aeque impossibile est contingentia certitudinaliter scire, sicut et infinita comprehendere: dicendum, quod illud non habet veritatem: quia, licet contingentia certitudinaliter cognoscere sit impossibile secundum cognitionem naturae; fit tamen possibile secundum illustrationem supra naturam, quae elevat animam ad cognoscendum res in arte aeterna, in qua incommutabiliter sunt tam contingentia quam necessaria: sed comprehendere actu infinita non tantum est impossibile cognitione naturali, verum etiam cognitione gratuita, pro eo quod utraque est creata et limitata, ac per hoc non se extendit ad actu infinita.

12 Ad illud quod obiicitur de comparatione secretorum et infinitorum, dicendum, quod non est simile, sicut ex dictis patet: quia perceptio secreti quantumcumque occulti non dicit aliquid incompossibile naturae ipsius intellectus creati. Non sic est de comprehensione infiniti, quae implicat infinitatem in actu, et per hoc in substantia et virtute: quod nullo modo admittit aliqua creatura, nec per gratiam nec per gloriam.

13. Ad illud quod obiicitur, quod quodlinet comprehensum est comprehensibile a creatura: dicendum, quod licet singillatim de qualibet re possit concedi, quod sit comprehensibilis a creatura, quia quaelibet est finita: omnes tamen insimul sunt infinitae, et ideo incomprehensibiles. Et ideo ratio illa non procedit, pro eo quod proceditur a partibus divisim sumtis ad easdem, ut colliguntur in unum. Unde sicut non valet illud argumentum: domus ista potest capere quemlibet hominem per se, ergo potest capere omnes homines: sic nec illud valet.

14. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi comprehendit omnes entis differentias, et quod potentia cuiuslibet speciei se extendit ad infinita individua: dicendum, quod dupliciter est intelligere potentiam ad infinite, scilicet potentiam activam et potentiam passivam. Potentia activa ad infinite non est nisi in creatrice essentia, quae est actu infinita. Si autem ponatur in creatura potentia respectu infinitorum, est potentia passiva tantum, quae radicatur super finitum, habet tamen respectum ad infinitum principium activum, secundum illud quod dicitur in Libro de Causis : " Omnes virtutes infinitae pendentes sunt per unum infinitum principium, quod est virtus virtutum ". Secundum hoc dupliciter potest intelligi, cognosci sive comprehendi potentia infinita in creatura: vel quantum ad id, supra quod radicatur in creatura ; et quia illud est actu finitum, ideo est comprehensibile ;: vel quantum ad principium activum extra, quod est actu infinitum. Primo modo anima Christi comprehendit omnes entis differentias, tam in generibus respectu specierum, quam in speciebus respectu individuorum; secundo modo, prout refertur ad activam potentiam infinitam, cognoscit utique, non tamen per modum cognitionis comprehensivae, sed excessivae, sicut supra monstratum est. Et per hoc patet responsio.

15. 16. Ad illud quod obiicitur de puncto et de amabili et scibili, dicendum, quod verum est, quod comprehendit omne amabile et scibile secundum esse, quod habet in propria natura: secundum autem esse, quod habet in causa prima infinita, sic dicitur scibile et comprehensibile soli potentiae infinitee: quia, licet secundum modum videatur aliquid creatum dicere, tamen secundum rem nihil dicit nisi potentiam efficientis, quae, cum sit infinite: a nullo finito potest comprehendi.

17. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi est omnino perfecte, et quod nihil remansit in potentia , quod non sit reductum ad actum; dicendum, quod verum est de potentia, quae est reducibilis ad actum omnino: potentia autem ad infinita nunquam ad actum reduci potest secundum totum nisi secundum partem. Unde impossibile est, quod Deus faciat, quod continuum sit omnino divisum in omnia, in quae potest dividi; hoc enim repugnat perfectioni potentiae ipsius agentis et coinpletioni creaturae, quae nate est esse in finitate ; et telis est potentia intellectus possibilis.

18. Ad illud vero quod obiicitur, quodsi intellectus agens esset in actu respectu omnium, ad quae pessibilis est in potentia quod tunc anima intelligeret infinita etc.; dicendum, quod non est simile:

quia, si intellectus agens esset actu respectu infinitorum, secundum quod est potentia animae: tunc anima propria sua virtute se extenderet ad infinita. Non sic autem est in anima unita sapientiae aeternae: quia sapientia illa, etsi se extendat ad infinita, non est aliquid ipsius animae, sed supra animam: et ideo non oportet propter hoc, quod competat ipsi animae scire infinite. Praeterea, possibilis intellectas est proportionalis agenti, non sic sapientia increati ipsi animae intelligenti.

19. 20. 21. Ad illud quod obiicitur de anima Christi, utrum possit aliquid addiscere, et utrum cognoscat aliqua eorum quae Deus facturus non est et facere potest, et utrum cognoscat finita tantum, vel etiam infinite: patet responsio per distinctionem superius habitam: quia, cum anima Christi cognitionem comprehensivam habeat respectu omnium, quaecumque in universo fiunt, et excessivum respectu omnium, quae in divina arte continentur, et excessus ille sit in totalitate virtutis cognoscentis, et in summa familiaritate respectu speculi repraesentantis ; oportet , quod anima Christi etsi non omnia com-prehendat, quae divina sapientia comprehendit, quia tamen in omnia illa excedit, ideo totus eius appetitus est terminatus: ut, sicut nihil ultra adiici possit eius gratiae, sic nihil ultra adiici possit eius sar. pientiae, quia tantum datum est ei, quantum concedi potest alicui creaturae.

Ex his igitur quae dicte sunt et praedeterminata de sapientia Christi et quantum ad divinam naturam et quantum ad humanam, apparere potest modus cognoscendi tam in cognitione Creatoris quam in cognitione creaturae, non solum in statu patrias, verum etiam in statu iriae. Ut enim sit ad unum dicere, fatendum est, Deum scire infinita., scire, inquam, se ipso, non similitudine: et similitudine non accepte, sed ipsa veritate exprimente et exemplativa rerum universarum, respectu quarum multae dicuntur similitudines et expressiones, non propter multitudinem et distinctionem secundum se , sed secundum intelligendi rationem: hae autem similitudines sive rationes aeternae sunt, a quibus manat omnis certitudo cognitionis creatae, tam in anima Christi quam in aliis spiritibus creatis: nec ipsae solae sunt rationes cognoscendi, sed cum his etiam similitudines acceptae ab extra: secundum statum viae et secundum statum patriae non solum requiritur lucis aeternae praesentia, sed etiam lucis aeternae influen; tia, non tantum Verbum increatum, sed etiam verbum interius conceptum; quod cum sit finitum, nec anima Christi nec aliqua alia anima potest esse comprehensiva Verbi aeterni nec scibilium infinitoruml licet in ea ferri habeat per excessum: qui quidem excessus est ultimus modus cognoscendi et nobilissimus, quem in omnibus libris suis laudat Dionysius, et maxime in libro de Mystica Theologia. De quo etiam mystice quasi est tota Scriptura divina, et de quo Apocalypsis secundo : Dabo ei calculum, et in calculo nomen novum scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit: quia istum cognoscendi modum vix aut nunquam intelligit nisi expertus, nec expertus, nisi qui est in caritate radicatus et

fundatus, ut possit comprehendere cum omnibus Sanctis, quae sit longitudo, latitudo etc. ; in quo etiam experimentalis et vera consistit sapientia, quae inchoatur in via et consummatur in patria: ad cuius circumlocutionem magis sunt idoneae negationes quam affirmationes, et superpositiones quam positivae praedicationes; ad cuius experientiam plus valet internum silentium quam exterius verbum. Et ideo hic finis verbi habendus est, et orandus Dominus , ut experiri donet quod loquimur .

QUAESTIONES DISPUTATAE