CONCLUSIO.

Deum esse unum est verum non tantum credibile, sed etiam intelligibile.

Respondeo: Dicendum, quod hoc verum, Deum esse unum, est verum non tantum credibile, verum etiam intelligibile: quoniam est necessarium et certum non solum ex testimonio Scripturae et illustratione gratiae, quod reperitur in fide ; sed etiam certum est ex se et ex ''testimonio creaturae .

Ex se ergo: quoniam divinum esse propter singularem sublimitatem et sublimem singularitatem omnimodam habet unitatem. Cum enim Deus omnem perfectionem in se habeat, et hoc in summo termino et excellentissimo, non solum ex sublimitate naturas et sapientiae, potestatis et bonitatis et influentiae et causalitatis convincitur esse unus, immo ex omnibus suis conditionibus ''et proprietatibus nobilibus, quae sibi attribuuntur in summo. Unde omnes conditiones attestantur unitati essentiae summae.

Ex testimonio etiam creaturae: quoniam omnis creatura, sicut habet naturalem bonitatem, sic et convincitur habere unitatem. " Nihil enim potest esse, nisi sit unum", ut dicit Boethius et Augustinus,

et docet sensus et intellectus. Sicut ergo omnis creatura per suam bonitatem clamat, in Deo esse veram bonitatem et summam: sic per suam unitatem clamat, omnium causam esse in se unam.

Nec huic testimonio obviat rerum diversitas. Omnis enim rerum diversitas intra unam universitatem est comprehensa, quae in se quidem est finita et limitata et perfecta . Hoc autem non esset, nisi illa pluralitas reduceretur ad aliquid, in quo esset status: ac per hoc necessarium est, omnia reduci ad unum finem ultimum et unum principium primum, alioquin esset abire in infinitum Testificatur igitur ipsa jerum universitas, Deum esse unum: unde, sicut unius circumferentiae impossibile est esse nec rationabiliter excogitare nisi unum centrum, a quo fluunt lineae et ad quod reducuntur sicut ad terminum: sic in uno universo non est ponere nec intelligere nisi unum Deum et solum.

Est igitur hoc necessarium et notum, et adeo notum, quod nullus dubitat de hoc habens rationis usum, si sciat, " quid est quod per nomen dicitur ". Si enim per hoc nomen Deus significatur omnium rerum principium primum et summum; cum in hoc claudatur universitas omnis, qui hoc intelligit per consequens dicit, Deum esse unum. Unde sicut principia sunt per se nota, quia statim sciuntur per terminorum notitiam ; sic omni intelligenti terminorum significatum indubitanter certum est, Deum esse unum.

Multi tamen erraverunt circa deorum numerum: ignorantia enim significati peperit deceptionem circa suppositum, et hoc introduxit haeresim de pluralitate deorum. Quia enim homines sunt opinati, illud esse Deum, quod superexcedit humanum posse, aut humanum scire, et hoc viderunt posse daemones; ideo crediderunt, eos esse deos: et erraverunt et excaecati sunt et incurvati ad idolorum cultum: quod quidem est absurdissimum, nec mirum, quia " parvus error in principio magnus est in fine ". Ab hoc errore eripit philosophia, sed multo melius fides christiana: quae communiter in hoc concurrunt, quod divinum esse sit summe unum.

Unde concedendae sunt rationes, quae hoc ostendunt, quia verum concludunt et per medium necessarium.

1. Ad illud quod obiicitur de conclusionis falsitate, per hoc quod plures sunt opinati, plures esse deos: iam patet responsio: quia aliter utuntur supposito et significato huius termini Deus, quam habet eius institutio: et ideo non est ibi contradictio. Unde sicut hoc nomen Deus secundum propriam institutionem non habet plurale, licet habeat, secundum quod accipitur nuncupative ; sic et in proposito intelligendum est: et quia propter mentis excaecationem falsum frequenter accipiebatur pro vero, ideo fuit necessaria fidei illuminatio. - Posset tamen dici, quod Deum esse unum habet probari per rationem, in quantum eius unitas consideratur absolute: sed necessaria est fidei illuminatio, in quantum comparatur ad personarum pluralitatem.

2. Ad illud quod obiicitur, quod similiter possent concludere de personis: dicendum, quod non est simile: quia in omnibus personis una est natura et potentia et sapientia et bonitas et influentia et causalitas; non sic autem esset, si essent diversae naturae divinae: et ideo nihil repugnant iis plures personae.

3. Ad illud quod obiicitur, quod evacuatur fidei meritum: dicendum, quod hoc verum esset, si solum propter rationes huic vero assenliretur: nunc autem, dum non assentitur propter rationes principaliter, sed propter ipsam veritatem, ideo potest habere meritum propter fidelem assensum. Nihil enim prohibet, secundum alium et alium respectum et considerationem idem esse scitum et creditum .

4. Ad illud quod obiicitur de sublimitate respecta magnorum et consimilium; dicendum, quod illud haberet locum, si divinae sublimitati accresceret aliquid ex aliorum subiectione; hoc autem non habet veritatem, quia ita sublimis est Deus in se ipso et solus existens, sicut si dominaretur mille mundis.

Praeterea, hoc non esset ei ad sublimitatem, si aliquid consimilis naturae haberet conditionem servilem: unde etsi talis sublimitas aliquo modo videatur facere ad. exaltationem, tamen secundum veritatem facit ad depressionem.

5. Ad illud quod obiicitur de potestate, dicendum, quod utrumque verbum potest intelligi de eo quod quidem posse est potentiae. Nam quoddam posse potius est infirmitatis quam sublimitatis: posse namque habere naturam aequalem a se differentem, hoc dignitatis est potentiae limitatae, ac per hoc repugnat omnipotentiae; ideo, licet possit sermone dici, non tamen Deo attribui: nec secundum quantitatem huius possibilis attenditur quantitas divinae virtutis, sed secundum dignitatem actus proprii, qui est immensus, secandum quod potentia est immensa .

6. Ad illud quod obiicitur de sapientia, quod cognoscit aliud: dicendum, quod licet Deus aliud a se cognoscat aeternaliter, et hoc competat summae sapientiae; non tamen competit ei scire aliud per aliud, sed per se; et hoc non potest nisi aliud , quod natum est ab ipso Deo procedere, quod est in ipso sicut in principio causante. Nam etsi malum cognoscatur a Deo, hoc est per ideam boni sibi oppositi . Unde ad perfectionem divinae cognitionis non requiritur, quod cognoscibile sit ens actu: nec requiritur, quod sit ens summum, cum cognoscat terrena nobilissime et optime per se ipsum. Illud autem locum habet in scientia, quae ortum habet a rebus, qualem scientiam Deus non habet.

Ad illud quod obiicitur, quod summo nono competit summa diffusio et bonorum multitudo: dicendum, quod summa diffusio in aliquid extra non competit, secundum quod summum dicitur simpliciter: sed intra competit summa communicatio. Non enim debet esse nisi unum summum bonum, quod quidem non potest accrescere ex multitudine bonorum. Unde quod dicitur, quod summum bonum est summe diffusivum: intelligendum est, quod veritatem habet, secundum quod illud summe determinat diffusivum ratione potentiae, non ratione actus . Et quod dicitur, quod plura bona magis eligenda: dicendum , quod habet veritatem in bonis finitis, quorum unum addit ad aliud, et quorum unicuique aliquid deficit de bono, quod suppletur per bonum adiunctum.

8. Ad illud quod obiicitur de influentia, quod non potest esse sine Deo, ergo nec multiplicari: dicendum, quod illud non valet nec est simile: quia de perfectione agentis est, quod non possit effectos esse sine eius praesentia, quia totaliter pendet ab illo, et agens nobilius agit immediate agendo quam per medium non sic autem est de numero et multitudine. Hoc enim non est de perfectione agentis, ut multiplicetur secundum multitudinem effectuum, sed potius eius contrarium, scilicet quod unum in se manens sit causa diversorum.

9. Ad illud quod obiicitur de causa proxima et immediata, quod multiplicatur: dicendum, quod illud habet veritatem in causa agente per modum naturae, cuius etiam virtus est arctata, et sic est causa propria, quod non universalis. Prima autem causa agit, per modum artis et voluntatis in creaturarum productione: propterea est causa liberrima et ad nihil arctata et simul universalis et propria, quia quidquid nobilitatis est in creatura, necessario oportet quod ponatur in creatrice essentia .

10. Ad illud quod obiicitur, quod illa sunt media ad probandum multitudinem et diversitatem ; dicendum, quod non probant quamcumque diversitatem in creaturis, sed diversitatem cum ordine et connexione et inclinatione ad unitatem , et ita diversitatem in unitate, et ratione illius unitatis inferunt in causa unitatem ; nec tamen sunt via ad opposita, quia unitas in causa non repugnat multitudini in causatis, sicut patet in unitate, a qua procedunt infinitae species numerorum. Sic etiam summa sapientia et potentia et bonitas, licet sint unum, quia tamen non sufficienter manifestantur per unum effectum; ideo diversitatem inferunt in effectibus causatis ab ipsa. - Et sic patet responsio ad omnia obiecta.