CONCLUSIO.

Anima Christi non potest proprie comprehendere sapientiam increatam.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod, sicut habitum est ex quaestione praeambula, ad cognitionem cuiuscumque creaturae perfectam et certitudinalem concurrit non tantam lucis aeternae praesentia, sed etiam lucis aeternae influentia: non tantum Verbum increatum, verum etiam verbum intus conceptum: non tantum sapientia aeterna, verum etiam notitia animae impressa: non tantum veritas causans, verum etiam veritas informans. Cum igitur anima Christi et quaelibet anima, quae Deum cognoscit, cognoscat secundum mensuram influentiae Verbi et notitiae intus informantis mentem: hujusmodi autem verbum et notitia, cum habeat esse creatum, ac per hoc et limitatum, non possit divinae sapientiae adaequari, cum ipsa sit per omnem modum infinita: fatendum est, quod sapientia increata comprehendi non potest ab anima sibi unita nec ab alia quacumque creatura, secundum quod comprehendi dicitur aliquid, quod comprehendens totum et totaliter secundum omnem modum capit in se ipso, iuxta quod dicit Augustinus ad Paulinam,) de Videndo Deo : "Plenitudinem Dei nullus non solum oculis corporis, sed nec ipsa mente aliquando comprehendit: aliud est enim videre, aliud videndo totum comprehendere, quandoquidem id videtur, quod praesens utcumque sentitur; totum autem comprehendilur, quod ita videtur, ut nihil eius lateat videntem, aut cuius fines circumspici possunt". Ad hujusmodi antem visionem necessario requiritur, comprehendens secundum actum, habitum et virtui tem vel aequetur ipsi comprehenso, vel excedat: et hoc nullo modo potest esse in anima Christi, vel in aliqua creatura in comparatione ad sapientiam aeternam; cum illa sit infinita, haec autem finita, ideo illa improportionaliter excedit istam. Et hoc est quod dicit Augustinus nono de Trinitate, capitulo undecimo : "ln quantum Deum novimus, similes ei sumus, sed non ad aequalitatem similes, quia non tantum eum novimus, quantum ipse sese". Et post:

" Cum Deum novimus, quamvis meliores efliciamur, quam eramus, antequam nossemus, maxime cum eadem notitia placita digneque amata verbum est: fit aliqua Dei similitudo illa notitia, tamen inferior est, quia in inferiore natura est: creatura quippe animus, Creator autem Deus". Cum igitur anima Christi non possit in cognoscendo Verbum aeternum gignere verbum illi aequale, manifestum est, quod non potest illud comprehendere, proprie accepta comprehensione.

Unde concedendae sunt rationes ad istam partem.

Ad intelligentiam autem obiectorum in contrarium, quoniam ex triplici via procedunt, videlicet ex immensitate gratiae unionis, ex simplicitate Verbi et sapientiae Dei, ex capacitate et quietatione desiderii ipsius animae cognoscentis: intelligendum est, quod, licet divina natura et humana distent per finitum et infinitum, possunt tamen uniri, salva proprietate utriusque naturae, in unitate hypostasis. Nunquam tamen ipsa divina natura fit finita, nec humana fit infinita. Unde licet Deus sit homo, et homo Deus propter unitatem personas et. hypostasis, salvae tamen sunt operationes utriusque naturae et inconfusae, licet invicem praedicentur propter idiomatum communicationem .

Rursus, licet divinum Verbum sit simplex, est tamen nihilominus infinitum, non quantitate molis, sed quantitate virtutis: quia quanto aliquid simplicius, tanto eius virtus est magis unita: et " virtus magis unita magis est infinita quam virtus multiplicata ": et ideo Verbum divinum, hoc ipso quod simplicissimum est, est et munitissimum: et ideo, licet totum sit, ubicumque est, nunquam tamen circumscribitur nec ab aliquo creato comprehenditur.

Postremo, licet intellectus et affectus animae rationalis nunquam quiescat nisi in Deo et in bono infinito, hoc non est, quia illud comprehendat, sed quia nihil sufficit animae, nisi eius capacitatem excedat. Unde verum est, quod ipsius animae rationalis et affectus et intellectus feruntur in infinitum bonum et verum et ut infinitum; sed ferri in illud hoc potest esse sex modis, scilicet credendo, arguendo, admirando, contuendo, excedendo et compreltendendo. Primus modus est imperfectionis et viae, ultimus modus est summae perfectionis et proprius est Trinitatis aeternae et infinitae; secundus et tertius modus pertinent ad progressum viae; quartus et quintus ad consummationem patriae. In via enim possumus divinam immensitatem contemplari ratiocinando et admirando: in patria vero contuendo, quando erimus deiformes effecti, et excedendo, quando erimus omnino inebriati: propter quam ebrietatem dicit Anselmus in fine Proslogii , quod magis intrabimus in gaudium divinum, quam divinum gaudium intret in cor nostrum.

Et quoniam anima illa Verbo unita et magis est deiformis effecta et magis inebriata propter gratiam non tantum sufficientem, sed etiam superexcellentem: ideo contuetur divinam sapientiam et contuendo excedit in ipsam, licet non comprehendat eam. Et pro hac causa admiratio non tantum habet locum in via, verum etiam in patria: non tantum in Angelis, verum etiam in anima assumta a Deo, ut dicat: Mirabilis facta est scientia tua ex me, confortata est., et non potero ad eam sicut Glossa exponit de homine assumto a Verbo, quod " non potest ei aequari in sapientia nec in aliquo alio".

His visis, de facile respondetur ad obiecta.

1. 2. 3. 4. Ad illud enim quod primo obiicitur de Glossa, quod gratia data est Christo non ad mensuram: et de auctoritate Augustini, quod gratia illa ineffabilis est; et de auctoritate Hugonis et de ratione illa, quam adducit, quod gratia illa facit, quod homo sit Deus ; ad haec omnia respondendum est, quod haec omnia vera sunt et intelligenda secundum concursum duarum naturarum in unam personam: ex quo fit, ut propter immensitatem illius personae et illa unionis gratia dicatur immensa et ineffabilis, et propter unitatem personae possit Deus et ea quae sunt Dei de homine praedicari: non tamen fit ex hoc, quod ipsa anima nec eius virtus et nabitus nec actus perdat esse creatum, ac per hoc finitum et limitatum. Et ideo non sequitur, quod competat ei actus comprehensivus sapientiae aeternae, cum ille sit infinitus et ab infinita virtute.

8. Ad illud quod obiicitur de verbo Bernardi de illa triplici unione vel unitate dicendum, quod non est simile: quia in unitate naliva et superdignatira extrema sunt proportionalia: atraque enim est unitas connaturalis: sed m unitate dignativa secus est, quia ista unitas est solius condescensionis et gratiae; et ideo non est necesse, ex hae parte mutuam esse comprehensionem.

6. Ad illud quod obiicitur de Isidoro, quod Trinitas sibi soli nota est etc.;dicendum, quod hoc non dicit nisi propter communicationem idiomatum, vel propter familiarissimum modum revelationis arcanorum suorum communi catorum illi animae sibi unitae, secundum quod melius patebit in sequenti quaestione .

7. Ad illud quod obiicitur de Cassiodoro, de luce inaccessibili, quod a sana mente super omnes claritates intelligitur;dicendum, quod illud est verum, accipiendo sanitatem pro perfecta deiformitate. Sed ex hoc non sequitur, quod comprehendatur, pro eo quod aliae claritates sunt minores et comprehensibiles, illa vero major ;et ideo, licet limpidius ab anima cognoscatur quam aliae claritates, non tamen sequitur, quod comprehendatur.

8. Ad illud quod obiicitur, quod gratia unionis excellit omnem gratiam comprehensionis; dicendum, quod illud est verum: sed hoc non est, quia gratia unionis det ipsi animae Christi virtutem infinitam, cum ei non auferat esse creaturae, sed quia ponit . eam in hypostasi infinita. Operatio autem egrediens a potentia attenditur secundum ipsius potentiae virtutem mitiorem vel minorem: et ideo gratia unionis et comprehensionis non sunt eiusdem generis. Propter hoc, quamvis sint improportionales, non sequitur propter hoc, quod gratia unionis eliciat ab anima actum infinitum; sicut non sequitur, quod linea sit actu infinita, licet improportionaliter excedat punctum.

9. Ad illud quod obiicitur de Augustino, quod anima, quia simplex, ideo, cum se novit, totaliter etc: dicendum, quod hoc est, quia anima habet simplicitatem limitatam, ad quam sequitur finitas et impartibilitas; et ideo, cum se novit, totam et totaliter se novit. Simplicitas autem divinae sapientiae, sicut prius ostensum est, coniuncta est infinitatis et ideo, licet possit a creatura attingi et apprehendi, nunquam tamen potest a creatura comprehendi vel circumscribi.

10. Ad illud quod obiicitur, quod haec est per se vera, quod simplex, cum attingitur, totum attingitur: dicendum, quod de simplici finito veritatem . habet: de simplici vero infinito quodam modo habet veritatem, quodam modo non. Si sic intelligitur, quod attingitur totum, id est non secundum partem et partem, veritatem habet: si vero intelligatur, quod attingitur totum, id est secundum omnimodam sui plenitudinem et perfectionem, ita quod non excedat comprehendentem, falsitatem habet. Et ideo communiter dictum est et ab antiquo, quod licet totum attingatur, non tamen totaliter; quia totum, cum sit nomen, dicit dispositionem a parte subiecti vel obiecti secundum se; totaliter vero, cum sit adver-Hum, dicit dispositionem verbi ac per hoc ponit omnimodam perfectionem et aequalitatem in actu comprehendentis respectu comprehensi, quod non potest esse in finito respectu infiniti.

11. 12. Ad illud quod obiicitur: aut totum latet, aut totum patet etc.: iam patet responsio, quia totum latet, et totum patet. Totum enim patet apprehendenti, cum non apprehendat secundum partem et partem: totum etiam latet quantum ad comprehensionem, quia nihil Verbi comprehendi potest ab intellectu creato; totum enim est infinitum, et idea ipsum est simplex. Et ideo id ipsum, quod apprehenditur, non comprehenditur. Sicut Verbum aeternum idem et totum et secundum idem est in aliqui creatura et est extra illam: sic capitur ab aliqua intelligentia, et tamen non comprehenditur ab illa, quia excedit illam. - Et per hoc patet responsio ad sequens, quod obiicitur, quod si aliquid lateret, non esset intellectus beatus: sicut enim iam dictaui est, non dicitur incomprehensibilis propter latentiam alicuius partis, sed propter immensitatem suae simplicitatis.

13. Ad illud quod obiicitur, quod sicut est vere infinitum, ita vere simplex: dicendum, quod veruri est. - Quod ultra obiicitur, quod sicut incomprehensibilitas infinito, ita comprehensibilitas simplici: dicendum, quod falsum est. quia infinitum, eo ipso quod infinitum est, dicit excessum improportionalem respectu cuiuslibet finiti ; sed simplex, eo ipso quod simplex, non dicit adaequationem, vel limitationem, nec absolute in se nec in comparatione ad alterum) quia, sicut ostensum fuit prius, simplicissimum, ea quod simplicissimum, necesse est esse infinitum. Cum enim duplex sit quantitas, scilicet molis et virtutis, in quantitate molis simplex et infinitum super diversa fundamur, in quantitate vero virtutis super idem fundantur, quia magnitudo simplicitatis facit ad unitionem et magnificationem virtutis: et ideo propter summam simplicitatem non communicatur comprehensibilitas, sed potius incomprehensibilitas et virtus immensa.

14. Ad illud quod obiicitur de puncto, quodsi idem esset in eo essentia et virtus etc.; dicendum, quod Verbum aeternum non comprehenditur, nec seeundum essentiam nec secundum potentiam, ab aliqua creatura, quia tam virtus quam essentia immensitatcm habet in infinitum excedentem omnem virtutem creatam. Et ideo non est simile de puncto, cuius essentia est circumscripta:

15. Ad illud quod obiicitur, quod animam nahil minus Deo implere potest: dicendum, quod illud verum est, sicut tactum est, quia anima non est contenta aliquo bono, quod capiat et comprehendat, quia nihil tale est summum: sed bono tali et tanto, quod capiat et apprehendat per aspectum et affeclum,et a quo capiatur per superexcedentiam et excessum.

16. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi tantum diligit, quantum debet: dicendum, quod verum est; sed tamen ex hoc non sequitur, quod tantum diligat Deum, quantum ipse Deus diligit se, quia amor, quo Deus se ipsum diligit, est aeternus et immensus et coaequalis amato; affectus autem, quia egreditur a Christi voluntate, non potest esse nisi linitus.

Et quod dicitur, quod modus diligendi Deum est sine modo diligere; hoc non est, quia amor ille careat Unitate et mensura, cum illa sit coaequalis omni creaturas, sed quod affectus in amando non debet sibi figere limitem et terminum coarclantem, sed potius excessivo modo toto conatu, mentis ferri in illam munitissimam bonitatem .

17. 18. Ad illud quod obiicitur, quod intellectus vigoratur in intelligendo maximum intelligibile, et quod capacitas eius crescit in capiendo maius: dicendum, quod illud dupliciter potest intelligi: uno modo, quod ipsa ex hoc, quod intelligit summum intelligibile et capit illud, quod vigorosior est et potentior respectu eorum quae sunt infra illud; et hoc habet veritatem . Abo modo, ut intelligatur, quod majoris adhuc lucis et veritatis capax sit, quam ceperit: et hoc habet falsitatem, quia capacitas animae attenditur secundum quantitatem suae virtutis, quae radicatur super substantiam finitam; et ideo ipsa finita est actu et sufficienter complebilis per deiformitatem (initam, quae, assimilando ipsam ad Deum secundum suam omnimodam possibilitatem, facit eam excedere in bonum infinitum, ac per hoc dat ei perfectionem et statum. 10. 20. Ad illud quod obiicitur, quod anima Christi attingit ad increatum et simplicissimum, licet sit creata et composita, ergo pari ratione ad infinitum , secundum quod infinitum, licet ipsa sit finita; dicendum, quod concedi potest conclusio, quod attingit ad infinitum sicut ad increatum et simplicissimum. Sicut enim ad infinitum non attingit comprehendendo, sed apprehendendo et excedendo, sic nec ad increatum et simplicissimum.

Posset tamen dici, quod non est simile hinc et inde: quia cognoscere simplex ut simplex et increatum ut increatum non includit nisi assimilationem cognoscentis ad cognitum: cognoscere autem infinitum ut infinitum non. tantum dicit assimilationem, sed etiam quandam adaequationem

infinitum enim ut infinitum nominat quantum

et ideo non sequitur ratio praedicta: sicut non sequitur, si creatura potest Deo assimilari, quod propter hoc possit Deo aequari.

Fatemur autem, animam Christi esse deiformem, non tamen esse Deo aequalem: et ideo concedimus et tenemus, quod ipsam sapientiam sibi unitam, licet clare et perspicue apprehendat, non tamen totaliter comprehendit.