CONCLUSIO.

Trinitas personarum non tollit summam simplicitatem, nec summa simplicitas excludit trinitatem.

Respondeo: Dicendum, quod primum principium simul est trinum et simplicissimum, ita quod nec trinitas tollit summam simplicitatem, nec summa simplicitas excludit trinitatem: et hoc quidem certissime per fidem tenemus.

Ut autem aliquatenus intelligamus, duo oportet hic praenotare: primo, diversos modos distinctionum personalium, secundo, diversos modos attributionum divinarum.

Quantum ad primum intelligendum, quod, sicut dicit Richardus de Trinitate , tribus modis distinguitur persona a persona, scilicet origine tantum, qualitate tantum, origine et qualitate simul. Primus modus est in divinis, secundus in angelicis spiritibus, tertius in hominibus.

Homines enim distinguuntur ab invicem qualitate propter diversitatem accidentium et proprietatum, quibus unum individuum ab altero discernitur ; origine vero, quia unus homo ab alio nascitur.

Angeli autem, quia differunt substantiis et proprietatibus formalibus, distinguuntur qualitate: sed quia unus ab alio non procedit, non distinguuntur origine.

Personae autem divinae, quia omnino unum sunt in substantia et forma et nulla habent accidentia, non distinguuntur qualitate, sed sola origine: illa autem origo est ipsius personae non per aliquid aliud, sed per se ipsam, ita quod, sicut Deus se ipso intelligit et est suus intellectus, ita Pater se ipso generat et est ipsa generatio, similiter filius sua filiatio: si ergo est ibi verissima origo, verissima est personalis distinctio.

Rursus, si persona est sua origo, nulla est omnino in persona compositio, ac per hoc ita simplex est, sicut essentia: est igitur omnimoda secundum rem indifferentia inter personam et essentiam, et personam et proprietatem et essentiam. Unde vere persona est essentia et proprietas, et essentia proprietas et persona, et proprietas persona et essentia . Quomodo ergo potest intelligi - aliqua compositio in tanta indifferentia? Necesse est igitur in tali distinctione personarum omnimodam intelligere simplicitatem: ex quo ergo impossibile est intelligere aliquam compositionem, non repugnant trinitas personae intellectae et simplicitas summa.

Multum ergo valet ad hoc videndum inspicere modos distinctionum personalium, quos ignorantes haeretici erraverunt.

Rursus, attendendi sunt diversi modi attributionum divinarum. Est enim differentia quantum ad modos essendi et quantum ad modos se habendi et quantum ad rationes intelligendi.

In divinis igitur quantum ad esse vel essentiam non potest reperiri diversitas sive differentia, quia illud esse est unum et simplicissimum: nec etiam quantum ad modum essendi absolutum ,- quia, sicut in Deo non est aliud ens essentia et esse, sic non est differens esse et sic esse. Et ratio huius est, quia in Deo idem est posse et esse, et non est dicere, quod possit sic et aliter esse. Et ideo, quia modi essendi sunt idem quod essentia, omnia praedicata dicentia modum absolutum transeunt in substantiam, relatione excepta, quae dicit modum essendi respectivum: qui modus dicendi in comparatione ad subiectum transit in substantiam, ut hypostasis sit sua proprietas, ne inducatur compositio ;: sed manet in comparatione ad terminum, ut vera salvetnr distinctio. Differentia enim relationis a subiecto in quo inducit compositionem: sed differentia a termino ad quem non inducit nisi solam distinctionem. Cum ergo in divinis non reperiatur differentia, nec quantum ad essentiam nec quantum ad esse nec quantum ad absolutos modos essendi: reperitur tamen tribus modis praedictis. Differentia namque quantum ad modos essendi est in personis ad invicem: quia, licet idem esse habeant, tamen alio modo, quia una a se, alia vero ab alio; et haec est tanta diversitas, ut non permittat, unam personam dici de alia. Illi enim modi, sicut prius ostensum est, licet non inducant compositionem, faciunt tamen veram distinctionem.

Differentia vero quantum ad modos se habendi est in personis ad essentiam relatis. Quoniam enim oriri est ipsius personae, non essentiae; ideo persona refertur et se habet ad alteram, essentia non: et hinc est, quod una distinguitur, scilicet persona, et non altera, scilicet essentia. Et ex hac differentia non fit, quod una removeatur ab altera, fit tamen, ut possit aliquid dici de persona, quod non dicitur de essentia, et e converso. Et ex hac differentia nascitur triplex modus dicendi in divinis, scilicet in quid et in quis et in quae, scilicet notio, persona et essentia: et inde est, quod, supposita persona, non supponitur notio nec e converso, et similiter de essentia. Sed ex variatione talium modorum introducitur figura dictionis in divinis, sicut patet consideranti.

Differentia vero quantum ad rationes intelligendi est in proprietatibus essentialibus, quae omnino idem sunt, sicut veritas et bonitas: tamen noster intellectus intelligit per diversa eti sub alia ratione et alia, et ideo aliter nominat: et haec est minima differentia, quae possit inveniri circa divina, quia magis est ex parte nostri quam Dei.

Stat igitur summa simplicitas non solum cum personali distinctione, sed etiam cum multiformi attributione. Unde concedendae sunt rationes, quae sunt ad hanc partem: ad oppositas vero satis facile est respondere.

1. Ad illud quod primo obiicitur in contrarium, quod simplicius est ens abstractum quam concretum: dicendum, quod illud veritatem habet in eo, in quo differt forma et suppositum, in quo quidem est abstractio et concretio ex parte rei: in divinis autem proprie non ponitur concretio nisi ex parte nostri. -Similiter quod dicit, quod simplicius est unum non in pluribus quam in pluribus: dicendum, quod illud habet veritatem, ubi aliquid plus est in pluribus quam in uno, sicut est in numero: non sic autem est in proposito, quia ita complete et perfecte est divina essentia et natura in una suarum hypostasum, sicut in tribus .

2. Ad illud quod obiicitur, quod simplicius est idem diverso etc.; dicendum, quod est diversitas sive distinctio, quae venit ex additione, sicut illa quae est inter diversas species, quae distinguuntur per diversas differentias additas supra genus; et est distinctio veniens non ex additione, sed ex origine:

et haec est in divinis personis, quae distinguuntur ex eo, quod una manat ab altera: et haec nullam ponit compositionem, secundum quod explicatum fuit in principali solutione.

3. Ad illud quod obiicitur, quod commune simplicius est proprio; dicendum, quod illud habet veritatem, ubi commune arctatur et contrahitur per proprium: tunc enim ratione arctantis et contrahentis admittit et compositionem et distinctionem, sicut apparet in universali et particulari ; hoc autem modo non est reperire commune in divinis, quia essentia, licet sit communis in divinis, non tamen contrahitur nec arctatur nec distinguitur in personis .

4. Ad illud quod obiicitur, quod omne absolutum simplicius est respectivo: dicendum, quod respectivum est duplex: quoddam, quod dicit respectum ad aliud diversum secundum essentiam: quoddam, quod non dicit respectum nisi ad aliquid sibi consubstantiale. Primo modo respectivum includit quandam dependentiam, ac per hoc et defectum dicit a simplicitate summa: secundo modo non dicit aliquam dependentiam nec defectum a simplicitate summa, maxime quando ipsum suppositum est sua proprietas, qua refertur: et hoc modo ponitur respectus in proprietatibus divinarum personarum, non primo modo, et ita nulla ex hoc introducitur compositio. - Et si obiiciatur, quod " relativum omne est aliquid, excepto eo quod relative dicitur "; dicendum: si primo modo intelligatur, quod veritatem habet non solum ex parte rationis intelligendi, verum etiam ex parte rei: si secundo modo intelligatur, veritatem habet ex parte rationis intelligendi, quia Pater praeter rationem relationis importat hypostasim, quae tamen non est aliud a sua proprietate personali.

5. Ad illud quod obiicitur, quod omne definiens simplicius est definito; dicendum, quod illud veritatem habet de definitione formali et in recto, ubi definientia sunt partes essentiales, constituentes ipsum definitum. Non sic autem est in proposito: tum quia personae divinae, proprie loquendo, definiri non habent: tum etiam, quia natura non cadit in definitione personae in recto: tum etiam, quia definitio illa potius respicit intentionem nominis personae et naturae, secundum quod venit in intellectu nostro, quam respiciat ipsam secundum esse suum proprium, quod nec comprehendi habet nec definiri propter summam simplicitatem et immensitatem esse divini .

6. Ad illud quod obiicitur, quod pars semper est simplicior toto; dicendum, quod verum est. Sed quod assumit, quod trinitatis pars est una personarum,

falsum est, quia omne totum dicit aliquid maius quam sua pars. Ut autem saepe dictum est, nihil maius est in tribus personis quam in una: quaelibet enim personarum est summe ens et vera et bona: ideo licet trinitas in divinis ponat rationem pluralitatis, non tamen ponit propter hoc rationem verae totalitatis .

7. Ad illud quod obiicitur, quod punctus est semper simplicior continuo, et unitas numero, dicendum, quod veritatem habet de numero vero, qui est aggregatio diversarum mutatum: sed non talis numerus est in trinitate divinarum personarum, pro eo quod non est ibi aggregatio multarum unitatum, sicut nec entitatum nec veritatum, sed est eiusdem unitatis replicatio circa alium et alium: et hoc importat ipsum vocabulum, quod dicitur trinitas, id est unitas trium .

8. Ad illud quod obiicitur, quod aut persona est aeque simplex, sicut essentia, aut non: dicendum, quod est aeque simplex secundum rem.

Et quod obiicit ultra, quod essentia propter summam simplicitatem non compatitur alias essentias: dicendum, quod non est simile: quia, si essent plures essentiae divinae, esset ibi convenientia et differentia essentialis: convenientia, inquam, quia quaelibet esset Deus: differentia vero, quia plures, et hoc non posset esse sine additione et compositione . Non sic autem est in pluralitate personarum: quia, sicut ostensum est, non distinguuntur ad invicem per aliquam additionem realem, sed solum per originem naturalem: et ideo simplicitas essentiae excludit pluralitatem essentiae, et pluralitas personae non excludit unitatem essentiae divinae nec excludit simplicitatem personae.

9. Ad illud quod obiicitur, quod aut persona addit aliquid supra essentiam secundum rem et intellectum etc: dicendum, quod secundum intellectum addit, quia in intellectu vero personae clauditur intellectus naturae et proprietatis et hypostasis. Unde intellectus eius compositus est, ita tamen, quod sicut nulla est compositio, sic etiam nulla est additio a parte rei.

Et si obiiciatur, quod intellectus iste est falsus: dicendum, quod falsum est: quia ex parte rei aliquid ei respondet: nam in divinis vere sunt illa tria, scilicet natura et proprietas et hypostasis distincta per proprietatem suam: sunt tamen omnino unum in ipsa per simplicitatem summam, ad quam quia non potest intellectus noster pertingere, intelligit et nominat sub differenti ratione et sub quadam compositione, quam non ponit circa ipsam rem, sed circa se ipsum intelligentem, sicut habitum fuit in praecedenti problemate .

10. Ad illud quod obiicitur, quod affirmatio et negatio non sunt vera de eodem et secundum idem ; dicendum, quod non solummodo impedit contradictionem , quod aliqua dicantur de eodem non secundum idem, verum etiam, quod non dicantur ad idem. Et quia persona referri habet et comparari ad aliam, natura vero non: hinc est, quod aliquid potest attribui uni, quod non attribuitur alteri: nec tamen ex hoc sequitur, quod sit in eis compositio vel diversitas secundum essentiam vel esse: sufficit enim, quod sit solum secundum se habere .

11. Ad illud quod obiicitur, quod aut una persona omnino convenit cum alia, aut partim convenit, partim differt; dicendum, quod persona cum altera convenit secundum essentiam, differt autem secundum proprietatem: proprietas autem illa comparata ad essentiam est tantum modus essendi, qui est idem quod essentia, secundum id quod est, quia essentia est ipsa proprietas, differt autem secundum id ad quod: et quia compositio venit secundum id in quo, distinctio secundum id ad quod: ideo differentia, quae est inter proprietatem et essentiam, talis est, quae sufficit ad distinctionem, nullam tamen inducit compositionem.

12. Ad illud quod obiicitur, quod aut una persona communicat alii quidquid habet, aut non: dicendum, quod communicat ei quidquid habet communicabile, et hoc est essentia vel natura; personalitas autem sive respectus, qui est in persona illa, potius dicit rationem distinguentis quam communicabilis: et ideo, licet hoc non communicet, perfecta tamen est ibi communicatio, quia cum communicatione manet salva distinctio.

13. Ad illud quod obiicitur, quod aut proprietas personae est aliquid, aut nihil: dicendum, quod proprietas personae, formaliter et proprie loquendo, est ad aliquid: et illud ad aliquid comparari habet et ad divinam essentiam et ad personam, quam distinguit, et ad personam, a qua distinguit. Per comparationem ad personam, a qua distinguit, vere res est, quia realiter ab illa differt, sicut et realiter distinguitur per paternitatem Pater a Filio; per comparationem autem ad personam, in qua est, seu etiam ad ipsam essentiam, modus tantum est, qui non ponit aliquam compositionem circa Deum, quia, sicut prius ostensum fuit, non differt in Deo esse et sic esse sive modus essendi, sicut non differt "vivere et beate vivere ".

14. Ad illud quod obiicitur, quod proprietas personae aut transit in substantiam, aut non: dicendum , quod relatio duplicem dicit respectum, scilicet ad subiectum in quo et ad extremum ad quod. Primo modo transit, sicut et alia genera, secundo modo manet. Et quia ipsa praeter alia genera dicit comparationem ut ad alterum;hinc est, quod omnia dicuntur transire in substantiam, ipsa non transeunte, nod quia ipsa aliquo modo dicat aliquid, quod non sit essentia, sed quia competit sibi ad aliquid dici, ad quod essentia non habet dici nec referri. Unde absque dubio essentia est illud ad, sed non est illud, ad quod est illud ad; et ideo salva est ibi distinctio.et nulla compositio.

15. Ad illud quod obiicitur, quod punctus propter suam simplicitatem suis relationibus nec componitur nec numeratur; dicendum, quod non est simile: quia relationes puncti sunt ad extra, sed relationes personales sunt ad intra: ideo, quamvis pimctus possit dici principium et finis respectu diversarum linearum, nulla tamen hypostasis simul potest dici Pater et Filius, quia nulla potest sibi ipsi esse nascendi principium.

16. Ad illud quod obiicitur, quod prius est absolutum quam respectivum: ergo et distinctio secundum proprietatem absolutam prior, quam ea quae est secundum proprietatem respectivam; dicendum, quod illud non valet: quia omnis distinctio includit aliquem respectum et praeterea, distinctio illa, quae minus recedit a prima et summa unitate, illa quidem est prior: haec autem distinctio est illa, in qua non plurificatur unitas, et talis non potest esse essentialis, sed relativa. Unde dici potest, vel quod ratio illa non concludit, aut quod propositio illa veritatem habet de respectivo, quod aliquam importat dependentiam. Hoc autem genus respectivi non ponitur circa distinctionem aeternarum personarum: et ideo non facit recedere a ratione simplicissimi, sicut nec a ratione primi et absolutissimi, sicut ex praehabitis elucescit.