CONCLUSIO.

Divinum esse necessarium et liberalissimum stat simul cum trinitate personarum.

Respondeo : Dicendum, quod et divinum esse est necessarium, et nihilominus liberalissimum: et ipsa beata Trinitas stat simul cum necessitate et voluntate, si accipiantur secundum modum convenientem. Sicut enim tactum est de necessitate, non omnis necessitas competit divino esse nec etiam Trinitati beatae, sed immutabilitatis et independentiae: simimiliter neque omnis modus volendi. Est enim voluntas accedens, id est de novo adveniens: et haec non est in Deo, nec respectu sui nec respectu creati, propter Dei immutabilitatem et necessitatem. Est iterum voluntas antecedens; et haec est in Deo, sed non respectu sui, sed respectu creati, quod antecedit natura et aeternitate. Est tertio voluntas concomitans et acceptans; et haec est in Deo respecta sui et respectu creati: approbat enim et acceptat voluntas divina omne bonum, sive creatum sive increatum , sive contingens sive necessarium,

Tripliciter ergo dicta necessitate et voluntate, tertius modus utriusque competit Trinitati summae.

scilicet voluntas acceptans et necessitas immutabilitatis: voluntas, inquam, acceptans propter summam raritatem in producente et summam bonitatem in producto, quae duo necessario claudunt in se voluntatem complacente; necessitas vero incommutabilitatis est propter indifferentiam essentiae et independenliam personae. Quia enim in tribus personis est essentia omnino indifferens, ideo una quidditas sive entitas, una veritas, ac per hoc una necessitas. Cum enim prima persona sit a se ipsa, omnino est necessaria, ac per hoc secunda et tertia.

Rursus, quia in tribus personis indifferens est essentia, relatio distinctiva trinitatis non dicit respectum ad aliquid extra: et ideo nulla est ibi dependentia unius personae ad alteram, aequaliter ergo sunt flxae et per se stantes: et ideo si una est necessaria, et omnes. - Stant igitur simul haec tria, sicut ostensum est iam, scilicet trinitas, necessitas et voluntas: nec est in eis aliqua repugnantia, sed summa consonantia, sicut simul consonant summa unitas, veritas et bonitas.

Summa enim unitas est, quae est in pluribus indivisa, et haec ponit trinitatem: summa veritas, quae est infallibilis et certissima, et haec ponit necessitatem: summa bonitas, quae est amabilis et amativa, et haec ponit voluntatem. Summa igitur unito, veritas et bonitas necessario exigit, quod simul stent trinitas, necessitas et voluntas.

Quoniam igitur in Deo trino simul est necessitas cum voluntate, et voluntas cum necessitate ; hinc est, quod ipsum est summe bonum per essentiam. Quia in eo est summa iucunditas per voluntatem et summa securitas per necessitatem et summa felicitas per utrumque; hinc etiam est, quod ipsum est summe bealificativum per influentiam: quia affectus noster non quiescit nisi in summe amabili vacando , et intellectus non nisi in summe infallibili et certo: ac per hoc in eo solo beatificari possumus, quod simul est necessarium et voluntarium, quod solum natum est sapidissime amari, certissime cognosci et securissime possideri.

Quoniam igitur beatissima Trinitas non tantum est beata, verum etiam beatificativa; hinc est, quod ipsa necessitati nobilissimae summe consonat et in nullo repugnat ; similiter et voluntati liberalissimae.

Unde et concedendae sunt rationes ad hanc partem inductae.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur in contrarium de auctoritate Augustini et Hilarii , dicendum, quod utraque illarum auctoritatum intelligitur de necessitate quantum ad primum et secundum modum, non quantum ad tertium, sicut ex praedictis apparet.

2. Ad illud quod obiicitur, quod nobilius est agens, quod dominatur actioni suae; dicendum, quod illud est verum de actione, quae se habet per differentiam ab agente: de ea actione autem, quae propter summam simplicitatem omnino est indifferens ab agente, nec habet nec habere potest praedicta propositio veritatem: nihil enim potest dominari sibi. Quoniam ergo productio in divinis personis est per simplicitatem summam, in qua non potest differre producens et productio sua secundum differentiam realem; ideo in hujusmodi nullum locum habet allegatio propositionis praedictae.

3. Ad illud quod obiicitur, quod nobilior est communicatio, quae est ex benignitate quam ex necessitate: dicendum, quod illud est verum de illa necessitate, quae benignitatem excludit: talis autem non est necessitas, quae ponitur in divinis: intelligitur etiam de communicatione, quae est doni per essentiam differentis: talis autem non est in emanatione divinarum personarum: et ideo illa ratio non concludit, pro eo quod in se ipsa duplicem includit defectum.

4. Ad illud quod obiicitur, quod omne necessarium est absolutum: dicendum, quod absolutio perfecta non excludit relationem intrinsecam, pro eo quod illa, cum sit ad indifferens per essentiam, nullam dependentiam ponit, ac per hoc nec repugnat necessitati; et talis relatio est in divinis personis. Sed si excludit relationem, hoc est per respectum ad extra et ad rem essentialiter differentem. Unde licet Deus per aliqua nomina significetur ut habens respectum ad res, ille respectus ex parte Dei non ponitur nisi secundum rationem intelligendi, cui verus respondet respectus ex parte entis creati ; et de hoc respectu ratio praemissa procedit.

5. Ad illud quod obiicitur, quod nihil, quod est ab alio, potest esse necessarium in summo: dicendum quod illud veritatem habet, quando est ab alio essentialiter differente, et aliud habet esse, quam quod sit ipsum esse dantis: tunc enim non potest habere plenam rationem necessitatis, pro eo quod pendet ab alio esse et alia natura essentialiter differente. Non sic autem est de divinis personis, quia persona producta non differt per essentiam a producerne nec habet aliud esse. Unde cum unum habeat esse et eandem essentiam et unius essentialiter veritatem ; hinc est, quod nullam ex hoc sortitur dependentiam , sed omnino eandem habet is qui producitur cum eo qui producit permanendi firmam necessitatem et necessariam firmitatem.

6. Ad illud quod obiicitur, quod nihil est summe necessarium, quod potest cogitari non esse: dicendum, quod illud veritatem habet, cum illud necessarium apparet, ut est, non autem quando latet. Unde licet beatissima Trinitas nunc et credi et cogitari possit non esse, quia nondum nobis apparet, sicut est: cum tamen apparuerit, sicut est , tunc nullatenus cogitari poterit non esse. Quod ergo nunc vel creditur vel cogitatur non esse; hoc est non propter defectum suae certitudinis et veritatis in se ipso, cum sit ens semper et ubique et summe: sed propter defectum luminis ex parte nostra.

7. Ad illud quod obiicitur, quod illud quod repugnat evidentiae repugnat certitudini: dicendum, quod est certitudo ex parte rei et ex parte nostra; similiter et evidentia. Cum ergo dicitur: quod repugnat evidentiae et certitudini repugnat necessitati; hoc verum de certitudine et evidentia ex parte rei, non antem est verum de certitudine et evidentia ex parte nostra, quia, sicut prius tactum est, idem potest esse et in se certissimum et nobis occultum.

Praeterea, quamvis trinitas videatur certitudini repugnare, plurimum tamen consonat, quia Pater

Verbo suo se declarat, Pater etiam et Filius se nobis per Spiritum sanctum certissime manifestant . Unde quamvis ratio phantastica fugiat trinitatis intellectum ratio tamen illustrata videt, quod sola trinitas ut trinitas est plenissima ratio cognoscendi omne verum per quam fit, ut omne verum cognitura memoriter teneatur, retentum memoriter intelligatur clarius, et intellectum placeat et ametur.

8. Ad illud quod obiicitur, quod nihil omnino necessarium est perfecte laudabile: dicendum, quod duplex est laus: una, in qua laudato accrescit aliquid honoris et dignitatis, et ista laus attenditur secundum progressum a statu imperfecto ad perfectum: et haec proprie competit viatoribus, qui cum possint transgredi et non transgrediuntur, merito laudantur divinitus et etiam praemiantur . Est et alia laus, qua ipsum bonum, quia bonum, dicitur commendabile: et haec magis competit bono per essentiam quam per participationem, ac per hoc magis bono incommutabili quam variabili, et necessario quam contingenti; et hac laude laudatur Deus Pater in productione Filii, et Pater et Filius in productione Spiritus sancti in mutua dilectione sui et diffusione omnis boni respectu cuiuscumque creati.

9. Ad illud quod obiicitur, quod nihil simpliciter voluntarium est omnino necessarium, plana est responsio ex his quae praetacta sunt in principali solutione: et ideo in his diutius non est morandum.