CONCLUSIO.

Pudicitia coniugalis approbabtis est et consona legi Dei, et quidem secundum omnes temporis decurrentis status.

Respondeo: Dicendum, quod absque dubio pudicitia coniugalis approbabis est et consona legi Dei,

non solum secundum statum praesentis temporis aut futuri, verum etiam a principio mundi usque ad finem praesentis saeculi, quousque electorum numerus compleatur.

Ad cuius intelligentiam notandum, quod ipsa pudicitia coniugalis et ipsius actus et usus consonat legi naturae et legi Scripturae et legi gratiae.

Legi naturae consonat ratione ipsius naturae conditae, ratione praeceptionis superadditae, ratione revelationis desuper ostensae.

Consonat, inquam, ipsi legi naturae ratione naturae conditae, quae formata fuit in sexuum distinctione, secundum illud Genesis primo : Creavit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam, masculum et feminam creavit eos. - Consonat etiam ratione praeceptionis superadditae, adhuc lege naturae manente, secundum illud Genesis primo : Benedixit Hiis Deus et ait: Crescite et multiplicamini et replete terram: quod quidem non fit legitime nisi per . usum pudicitiae coniugalis.

Consonat nihilominus ratione revelationis desuper datae. Nam Adam prophetice dixit post soporationem: Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea. Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Hoc verbum dicitur Deus dixisse Matthaei decimo nono , quia Adam illud dixit divino Spiritu illustratus.

. Ex primo horum coniunctio viri et mulieris est naturalis, ex secundo est moralis, ex tertio est sacramentalis: et hoc totum sibi competit secundum statum legis naturae; ex quo primo originem trahit actus et usus ipsius pudicitiae coniugalis.

Consonat etiam legi scriptae ratione divini promissi, divini miraculi et divini statuti. Ratione divini promissi: quia Dominus promisit Abrahae, Genesis decimo septimo : Eris pater multarum gentium: faciamque te crescere vehementissime, et po-nam te in gentibus, regesque ex te egredientur.

Ratione divini miraculi, secundum illud Genesis vigesimo primo : Visitavit Dominus Saram, sicut promiserat, et implevit quae locutus est, concepitque et peperit filium in senectute sua eo tempore, quo praedixerat ei Deus.

Consonat etiam ratione divini statuti, Levitici decimo octavo . Nam leges statuit Dominus, secundum quas attenditur legitimitas in personis, quae contrahunt. Ait enim: Ego Dominus Deus vester: custodite leges meae atque iudicia, quae faciens homo, vivet in eis. Omnis homo

ad proximam sanguinis sui non accedat etc. - Ex quo igitur Dominus tanquam beneficium promisit se daturum prolem Abrahae per viam coniugii, et emortuam vulvam Sarae mirabiliter fecundavit leges etiam dedit, secundum quas matrimonium con trahendum est: patet, quod pudicitia coniugalis consonat legi scriptae.

Consonat etiam nihilominus legi gratiae, primo quidem ratione denuncialionis angelicae, secundum illud Lucae primo : Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua, et Elisabeth, uxor tua, pariet tibi filium: hoc autem meruerat Zacharias per orationem devotam et per vitam sanctam in lege coniugii pudice servata: unde dicitur Lucae primo, quod ambo erant iusti ante Dominum, incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus Domini, sine querela.

Secundo ratione definitionis dominicae, non solum per factum, quo nuptiis interfuit , sed etiam per verbum, quo sententialiter definivit, Matthaei decimo nono: Quos Deus coniunxit homo non separet.

Tertio etiam consonat ratione eruditionis apostolicae. Nam Petrus et Paulus, principales ordinatores Ecclesiae, utrique commendant et matrimonium et legem et fidem tori et solutionem debiti et amorem mutuum uxoris et viri,

Quoniam igitur coniugalis pudicitia approbatur et ore apostolico et verbo evangelico et ore angelico et ore divino: approbatur etiam a natura, quae est lex indita, et a Scriptura seu lege Moysaica et a lege evangelica: manifestum est, quod ipsa legi divinae consonat et secundum eam est approbanda. Et mirum est, quomodo haereticorum perfidia ita insanit , ut coniugalem pudicitiam reprobet tot irrefragabilibus testimoniis approbatam.

Unde Augustinus, de Ecclesiasticis Dogmatibus : " Malas dicere nuptias, aut fornicationi comparandas, aut stupris, et cibos credere malos, non hoc Christianorum, sed Manichaeorum est".

Sed hoc attendendum est, quod licet ipsum coniugium sit in omni statu et tempore approbandum, in primo tamen statu, scilicet naturae institutas, fuit in Sacramentum et officium: sed labente homine, ratione naturae fuit in officium, ratione vero morbi fuit in remedium . Quia enim Sacramentum est, ideo est potius ipsius morbi remediatio, quam inficiatur a morbo ; unde nunc tenet rationem officii, remedii et Sacramenti. Et secundum hoc intelligendum , quod usus pudicitiae coniugalis dupliciter Potest fieri: aut secundum quod quis habet oculum ad officium procreandi prolem ad cultum Dei, et sic est actus virtutis purae ratione radicis, ratione modi et ratione finis: aut secundum quod habet oculum ad remedium tetiam , ut incontinentiae Titium devitetur, et sic est actus virtutis, quam comitatur infirmitas carnis. Si vero quis habeat oculum ad morbum, hoc est ad concupiscentiam satiandam: aut aliquo modo respicit remedium, vel officium, et tunc est non actus virtutis, sed vitium veniale, quia excusatur per matrimonii Sacramentum; aut nullo modo habet oculum nisi ad satiandum concupiscentiae appetitum , quo tanto impetu fertur, quod etiam si non esset uxor, cognosceret eam: et tunc, quia actus ille pervertit matrimonii legem, non est actus pudicitiae consonans, sed repugnans.

Unde Augustinus, in libro de Bono coniugali : " Concubitus necessitatis causa generandi inculpabilis solus ille nuptialis est; ille autem, qui ultra istam necessitatem progreditur, non iam rationi, sed libidini obsequitur: et hunc tamen non exigere, sed reddere coniugi, ne fornicando damnabiliter peccet, ad personam pertinet coniugalem. Si autem ambo tali concupiscentiae subiugantur , rem faciunt non plane nuptiarum;verumtamen, si magis in sua coniunctione diligunt quod honestum, quam quod inhonestum est, id est quod nuptiarum, quam quod non nuptiarum; hoc eis, auctore Apostolo, secundum veniam conceditur. Tantum namque valet ordinatio Creatoris et ordo creaturae, ut in rebus ad utendum concessis, etiam cum modus exceditur, longe tolerabilius sit, quam in eis quae concessa non sunt vel unus vel raros excessus ".

Ex his igitur liquidum est, quod continentia coniugalis et eius debitus usus secundum legem Dei est approbabis. Unde et rationes, quae ad hanc partem inducuntur, concedendae sunt.

1. Ad illud vero quod primo obiicitur in contrarium de filiis saeculi linius, dicendum, quod filii saeculi aliquando distinguuntur contra filios lucis, sicut Lucae decimo sexto : Filii huius saeculi prudentiores sunt filiis lucis etc.; aliquando distinguuntur contra filios alterius saeculi sive resurrectionis, ut hic. Primo modo dicuntur filii saeculi huius qui huic saeculo conformantur et ipsum praecipue diligunt: et sic sonat in vilium. Secundo modo dicuntur filii huius saeculi qui in hoc saeculo vivunt, vel cum saeculo transeunt ; et sic sonat in infirmitatem. Unde ex hoc non habetur, quod coniugium sit vituperabile, sed quod habet infirmitatem annexam.

2. 3. Ad illud quod obiicitur, quod qui in carne sunt Deo placere non possunt; dicendum, quod inesse in carne potest dicere habitudinem materiae, vel finis; secundum quod dicit habitudinem materiae, non est reprehensibile esse in carne, et sic consonat pudicitiae coniugali et usui eius; secundum quod dicit habitudinem finis, utpote cum quis facit opera carnalia propter carnem, sic culpabile est: et hoc modo intelligit Apostolus, et hoc modo non est ex pudicitia coniugali, immo potius contra illam. Unde Augustinus, in libro de Bono coniugali : " Habent bonum coniugia, quod carnalis vel iuvenilis incontinentia, etiam si vitiosa est, ad propagandae prolis redigitur honestatem, ut ex malo libidinis aliquid boni faciat copulatio coniugalis: deinde, quia reprimitur et quodam modo verecundius aestuat concupiscentia carnalis, quam temperat parentalis affectus. Intercedit enim quaedam gravitas fervidae voluptatis, cum in eo, quod sibi vir et mulier adhaerescunt, tamen pater et mater esse meditantur ".

Ex quo colligitur, quod coniugium tantae virtutis est, quod carnale opus ad spiritualem honestatem reducit.

Et per hoc patet responsio ad sequens de hoc quod obiicit de illo: Qui seminat in carne etc

4. Ad illud, quod qui cum uxore est sollicitus etc.: dicendum, quod duplex est sollicitudo: una, quae est sub Deo, et haec dicitur sollicitudo dislror hens et occupans; alia est, quae inducit ad obliuionem Dei, et haec est sollicitudo suffocans: similiter et de amicitia distinguendum. Apostolus autem loquitur de prima, et ratio procedit de secunda .

5. Ad illud quod obiicitur, quod qui habent uxores debent esse tanquam non utentes; dicendum, quod Apostolus non inhibet ibi omnem usum rerum mundanarum; quia tunc oporteret hominem exire extra mundum, et sic nullus in mundo isto esset iustus et bonus; sed ostendit ibi, quod in hoc mundo non est figenda intentio, nec diligendus est sicut finis, sed sicut via ad finem. Quod patet per illud quod subdit: Praeterit enim figura huius mundi . Unde ex hoc non habetur, quod uxore non sit utendum, sed quod non est in amore ipsius et usu quiescendum , cum ipsa non sit bonum stabile, sed transitorium et caducum.

6. Ad illud quod obiicitur, quod coniugii actus est secundum indulgentiam: dicendum, quod hoc non est dictum de ipso coniugio et actu nuptiali, quod fit ad filiorum procreationem, sed quod fit propter incontinentiam compescendam, quia hoc habet culpam venialem coniunctam, sicut dictum est supra. Unde Augustinus, in libro de Bono coniugali : "Si acceperis uxorem, non peccasti: et si nupserit virgo, non peccat. Hinc iam dubitare fas non est, nuptias non esse peccatum; non itaque nuptias secundum veniam concedit Apostolus. Nam quis ambigat, ahsurdissime dici, non eos peccasse, quibus venia datur ? Sed illum concubitum secundum veniam concedit, qui fit secundum incontinentiam, non sola causa procreandi, sed etiam aliquando nulla causa procreandi; quem nuptiae fieri non cogunt, sed ignosci impetrant, si tamen non sit ita nimis, ut impediat quae seposita debent esse tempora orationis, nec immutetur in eum usum, qui est contra naturam .

Ad illud quod obiicitur, quod omne illud est malum, ad quod sequitur de necessitate peccatum ; dicendum, quod illud est verum, per se loquendo: sed in generatione prolis attendendum, quod duo concurrunt, scilicet coniugalis actus et libido, et ad invicem distinguuntur ; quia, si homo stetisset, actus coniugii esset absque libidine ; peccatum igitur originale non consequitur coniugii actum ratione sui, sed ratione annexae libidinis; et ideo ex hoc non sequitur, quod ipse sit malus, sed quod libido sit mala. Et hoc est quod dicit Augustinus contra Iulianum : " Peccatum originale transmittit ad posteros non propagatio, sed libido.

8. Ad illud quod obiicitur, quod omnis actus, quem de necessitate concomitatur malum, est vituperabilis: dicendum, quod libido comitatur actum pudicitiae coniugalis ut poena, sed non comitatur ut culpa: quia bonum matrimonii facit, quod libido illa ordinatur ad bonum, scilicet ad procreationem liberorum ; ac per hoc ipsum bene utitur malo et potius excusat malum, quam vitietur a malo: quia, sicut dictam est, virtutem in se habet medicamenti divinitus instituti. Unde Augustinus, in tertio libro contra Iulianum : "Cur non vis acquiescere, ita esse libidinem malam, qua bene utantur gignendi gratia coniugati ? An potest esse bonorum usus malus, et non potest malorum bonus, cum inveniamus, ipso satana quam bene usus fuerit Apostolus, tradens ei hominem in interitum carnis, ut spiritus salvus fieret "?

9. Ad illud quod obiicitur, quod nullus aetas, de quo aliquis rationabiliter erubescit, est actus virtutis: dicendum, quod homo non erubescit de actu coniugali ratione ipsius actus, sed ratione ipsius poenae vitiosae, scilicet libidinis, quae ex vitio primi parentis originem trahit, quae in vitio originalis peccati originem tribuit, quae etiam ipsi spiritui est quodam modo rebellis. De actu vero coniugali minime erubescit: quod patet, quia non confunditur sed gloriatur de hoc, quod fdios procreavit secundum matrimonii legem, quae illam libidinem refrenavit et actui illi limitem et modum et debitum finem dedit. Unde Augustinus, quarto libro contra Iulianum : "Quis nostrum dicit, coniugalium membrorum malum esse consertum, in quo nuptiae bene utuntur ad propagandos filios concupiscentiae malo ? Quae concupiscentia malum non esset, si sola generandi causa ad licitum concubitum moveretur: nunc vero, cum ei resistit coniugalis pudicitia, limes est mali, quia nullius est criminis, quia per fidei bonum utitur homo libidinis malo".

10. Ad illud quod obiicitur, quod omnis motus alienans a Deo etc.; dicendum, quod aliquid alienare a Deo dicitur dupliciter: vel simpliciter, vel quantam ad aliquem actum seu statum. Primo modo non potest esse sine peccato: secundo modo potest esse per paenam peccati et etiam per actum virtutis: sicut etiam exercitium actionis retardat et ad tempus impedit actum contemplationis, sicut etiam somnus impedit exercitium in virtute.

11. Ad illud quod obiicitur, quod nullus actus, in quo absorbetur ratio, est actus virtutis: dici potest, quod ratio dicitur absorberi dupliciter in aliquo actu: vel antecedenter, vel consequenter. Si antecedenter, sicut est in ebrietate, quia ebrius procurat scienter aliquid, per quod in se usum rationis subvertat, sic habet illud quod obiicit veritatem; si autem consequenter seu etiam concomitanter, sic veritatem non habet. Nam et in somno ratio absorbetur. Unde Augustinus, contra Iulianum : " Non potuisti gravius accusare libidinem, nisi fatendo, in eius impetu neminem posse sancta cogitare; sed utique religiosus animus, isto malo bene utens, hoc cogitat, ut libidinem concumbendo patiatur, quod non potest cogitare, cum patitur: sicut salutem homo cogitat, ut somno se impertiat, quod utique non potest cogitare, cum dormit".

12. Ad illud quod obiicitur, quod nullus actus, qui repugnat delectationi spirituali, est motus virtutis: dicendum, quod spirituali delectationi potest aliquis aetus repugnare dupliciter: vel ratione ipsius quietis, vel ratione ordinis. Est enim delectatio spi ritnalis quies ordinata. Quod repugnat ei ratione ordinis, illud est vitiosum; quod autem repugnat ratione quietis ad tempus, non oportet quod sit vitium, sicut ostensum est prius.

Praeterea, actus coniugalis non repugnat illi delectationi ratione sui, sed ratione annexi.

13. Ad illud quod obiicitur, quod omnis actus virtutis consistit circa medium ; dicendum, quod licet in actu coniugali videatur esse delectatio excessiva per comparationem ad impetum sensualitatis, est tamen modificata per comparationem ad regimen rationis, quae considerat et debitum tempus et debitum locum et debitam materiam et debitum finem et etiam debitum modum; unde delectatio illa excessiva non est actus virtutis, sed modificatio illius a ratione est actus pudicitiae coniugalis. Unde Augustinus, quarto libro contra Iulianum : " Quaeris, utrum in coniugibus christianis conventuum voluptatem pudicitiam, an impudicitiam nominem? Ecce, respondeo: non ipsa nominatur pudicitia, sed eius mali usus bonus, quo etiam usu bono fit, ut illud malum nec impudicitia dici possit: impudicitia enim est eiusdem mali usus flagitiosus, sicut pudicitia virginalis est eiusdem mali usus nullus ".

14. Ad illud quod obiicitur, quod omnis virtus est circa bonum et difficile: dicendum, quod licet cognoscere uxorem non sit difficile per se, sicut nec manducare cibum: tamen servare ibi debitum modum et limitem ponere, hoc est et arduum et difficile, et per bellum quoddam virtutis concupiscentiam intra se ipsum laudabiliter expugnare. Unde Augustinus, contra Iulianum libro tertio : " Habet palmam de huius mali subiectione, quamvis minorem, pudicitia coniugalis: belligerat enim etiam ipsa contra carnalem concupiscentiam, ne limites tori nuptialis excedat: belligerat, ne definitum ex consensu coniugum orandi tempus irrumpat: belligerat fortiore conflictu, ne ultra, quam generandis filiis sat est, etiam ipsum coniugis corpus attrectet. Talis pudicitia nec menstruatis nec gravidis utitur feminis nec eius aetatis, qua certum est, eas concipere non valere: nec eam prorsus concumbendi vincit affectus, sed tunc relaxatur, cum speratur generationis effectus ".

13. Ad illud quod obiicitur, quod continere est a concubitu abstinere: dicendum, quod abstinere a concubitu dicitur dupliciter: vel universaliter ab omni, et sic est consilii: vel ab omni illicito, et sic est actus continentiae coniugalis, quae magis proprie coniugalis pudicitia dicitur, pro eo quod, sicut sobrietas est in moderato usu cibi, abstinentia vero dicit cessationem et a licito usu ; sic pudicitia dicit honestum et castum usum, continentia vero castam dicit cessationem ab usu: et utrumque bonum, sicut infra videbitur, quia bonum est bene uti malo, et melius est bene non uti malo. Sed hoc in quaestione sequenti plenius patefiet.