CONCLUSIO.

Deus res cognoscit se ipso ut similitudine expressiva omnium, ita ut rationes ideales non plurificantur in Deo secundum rem, sed tantum secundum rationem.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod absque dubio Deus res cognoscit: et quod se ipso cognoscit: et quod cognoscit se ipso ut similitudine: et quod similitudo illa, qua cognoscit, non est accepta similitudo ab extra nec similitudo per convenientiam in aliqua tertia natura, sed similitudo illa nihil aliud est quam veritas expressiva, sicut ostensum fuit in quaestione praemissa. Dicere ergo, quod Deus cognoscit res se ipso ut similitudine, non est aliud quam dicere, quod Deus cognoscat res se ipso ut veritate sive ut summa luce res ceteras exprimente. Et quoniam divina veritas potentissima est ad res omnes totaliter exprimendas, sicut divina virtus ad res omnes totaliter faciendas: ideo Deus cognoscit se ipso ut veritate exprimente res multimodas. et totaliter. Potens est autem divina veritas, quamvis sit una, omnia exprimere per modum similitudinis exemplaris, quia ipsa est omnino extra genus et ad nihil coarctata: ipsa etiam est actus purus, cetera autem respectu eius sunt materialia et possibilia. Quoniam ergo unum secundum formam potest assimilari pluribus secundum materiam, sicut patet de albedine in homine et lapide: cum ipsa indifferenter se habeat ad omnia, et cetera sint sibi materialia, ipsa ut actus purus esse potest similitudo expressiva omnium.

In hac autem expressione est tria intelligere, scilicet ipsam veritatem, ipsam expressionem et ipsam rem. Veritas exprimens una sola est et re et ratione: ipsae autem res, quae exprimuntur, habent multiformitatem vel actualem, vel possibilem: expressio vero, secundum id quod est, nihil aliud est quam ipsa veritas: sed secundum id ad quod est, tenet se ex parte rerum, quae exprimuntur. Unde expressio unius rei et alterius rei in divina, vel a divina veritate, secundum id quod est, non est aliud et aliud: sed secundum id ad quod est, plurificari dicitur: quia exprimere hominem non est exprimere asinum, sicut praedestinare Petrum non est praedestinare Paulum, nec creare hominem est creare Angelum, licet actus divinus. sit unus. Quoniam ergo rationes ideales nominant ipsas expressiones divinae veritatis respectu rerum, ideo plurificari dicuntur non secundum id quod significant, sed secundum id quod connotant, non secundum id quod sunt, sed secundum id ad quod sunt sive ad quod comparantur. Et quia ad illud sunt non secundum realem respectum, qui sit in Deo, quia Deus ad nihil extrinsecum realiter refertur, sed solum secundum rationem intelligendi, cui correspondet realis respectus in actu vel aptitudine ex parte rerum : ideo dicendum, quod rationes ideales in Deo plurificantur non secundum rem, sed secundum rationem, quae quidem ratio non tantum est ex parte intelligentis, sed etiam ex parte rei intellectae.

Huius autem simile non perfecte reperitur in creatura: sed si intelligeretur per impossibile, quod lux esset sua illuminatio et irradiatio; dicere possumus, quod eiusdem lucis et luminis essent plures irradiationes, propter hoc quod irradiatio dicit diametralem sive orthogonalem ipsius luminis directionem: propter quod diversorum illuminatorum plures dicerentur irradiationes, in una tamen luce et in uno lumine. Sic et in proposito intelligendum est, quia ipsa divina veritas est lux, et ipsius expressiones respectu rerum sunt quasi luminosae irradiationes, licet intrinsecae, quae determinate ducunt et dirigunt in id quod exprimitur. Et hoc est quod dicit Dionysius septimo capitulo de Divinis Nominibus: " Non ex entibus entia dicens novit divinus intellectus, sed ex se ipso et in ipso secundum omnium causam, notitiam et scientiam et substantiam praehabet et praeconcipit, non secundum ideam singulis se immittens; hoc est, non secundum ideas realiter differentes, sed secundum unam causae excellentiam omnia noscens et continens, sicut et lux secundum causam in se notitiam tenebrarum praeaccepit et non aliunde cognoscens tenebras quam a lucis defectu. Sese igitur divina sapientia agnoscens, cognoscit omnia materialia immaterialiter, et indivisim divisibilia, et singulariter multa, ipso uno omnia cognoscens et producens ". In quo manifeste ostendit Dionysius, quod in ratione cognoscendi non cadit realis pluralitas, quia hoc derogaret perfectioni cognitionis divinae; et hoc ipsum perfectius ostendit in quinto capitulo, sicut supra allegatum est. Et ideo concedendae sunt rationes, quae factae sunt ad partem istam.

1. Ad illud ergo quod primo obiicitur in contrarium de Augustino, quod alia ratione conditus est homo, alia equus etc.; dicendum, quod alietas ibi non dicit realem differentiam, sed tantum secundum rationem

2. Ad illud quod obiicitur, quod idea est forma et res etc: dicendum, quod idea et dicit rem et dicit modum rei

dicit enim formam comparatam ad illud quod exprimitur

nec plurificatur, in quantum dicit rem, sed in quantum dicit modum rei: et ideo, cum procedit apluralitate idearum ad pluralitatem rerum in divinis, procedit a pluralitate modi ad pluralitatem rei: et ideo peccat secundum accidens, vel secundum figuram dictionis .

3. Ad illud quod obiicitur, quod secundum Dionysium ideae sunt rationes substantificae; dicendum, quod substantificae dicuntur, vel quia in se subsistunt, vel quia substantias rerum efficiunt, vel substantias rerum exprimunt, non quia sint substantiae vel essentiae ipsarum rerum. Licet autem essentiae ipsarum rerum in rebus multiplicentur, quia ipsis rebus intrinsecae sunt; non tamen oportet de illis rationibus exemplaribus, quia constitutionem rerum non ingrediuntur.

4. Ad illud quod obiicitur, quod agens ad exemplar est forma rei operatae; dicendum, quod illud intelligitur de agente ad exemplar, quod ab ipso exemplari dirigitur et regulatur, sicut est agens creatum: nec de illo adhuc intelligitur proprie, quod secundum veritatem sit forma rei productae, sed aliquid penes se habet, quod tenet rei producendae similitudinem, sicut medicus in curando prius sanitatem habet in mente et arte, quam postea facit in opere; et ita ex duplici parte deficit ratio introducta.

5. Ad illud quod obiicitur, quod agens a proposito non producit res, nisi eas habeat penes se; dicendum , quod non oportet, quod eas habeat per veritatem, sed per similitudinem, quam quidem similitudinem non est necesse per omnia esse conformem his quorum est similitudo ; sicut patet, quia materialium est ratio vel idea immaterialis, corruptibilium incorruptibilis, ac per hoc et multorum potest esse uniformis et differentium indivisa: et ideo non sequitur, quodsi pluralitas repraesentatur ab ipsis rationibus exemplaribus, quod ipsae sint realiter plures; sicut non sequitur, quod materialium sint materiales.

6. Ad illud quod obiicitur, quod quidquid res habent accipiunt a Deo; dicendum, quod accipiunt ab eo, sicut ab eo qui de nihilo potest aliquid facere, non quia.accipiant aliquid, quod sit suae substantiae; et ideo non sequitur, quodsi creatura habeat aliquid in proprio genere, quod propter hoc necesse sit illud reperire in dante actu; sed sufficit, quod solum reperiatur secundum potentiam efficientem, vel exemplaritatem repraesentantem.

7. Ad illud quod obiicitur, quod oppositorum effectuum oppositae sunt causae proximae et immediate etc.; dicendum, quod illud habet veritatem in causis coarctatis, quae non producunt multa nisi per multa, ideo nec opposita nisi per opposita; non autem in causa causarum, quae nullam coarctationem seu limitationem habet, sed omnimodam libertatem respectu effectuum producendorum, quantumcumque differentium .

8. Ad illud quod obiicitur, quod numerus fuit maximum exemplar in animo Conditoris: dicendum, quod hoc dicitur, non quia in Deo proprie sit numerus , cum ille sit ex aggregatione diversarum unitatum , sed quia Deus ipse cognoscit numerum, secundum quem omnes proportiones rerum creandarum attenduntur.

Vel si dicatur alicubi, quod in Deo sit numerus idearum, ille distrahit a ratione numeri proprie dicti, sicut et numerus personarum, qui non est per plurificationem unitatum, sed per replicationem eiusdem unitatis circa diversas hypostases 4; sic et numerus idearum vel rationum non dicit plurificationem unitatum aeternalium, cum illa sit tantum una, sed comparationem ipsius ad piures res exprimendas.

9. Ad illud quod obiicitur, quod ad perfectionem cognitionis facit distincte cognoscere etc.; dicendum, quod actus cognoscendi respicit ipsum cognoscentem et ipsum cognitum: unde distincte cognoscere potest dupliciter accipi: vel ex parte ipsius cognoscentis, vel ex parte cogniti. Licet autem distincte cognoscere ex parte rei cognitae faciat ad perfectionem cognitionis, non tamen ex parte cognoscentis, quia perfectius est uno multa cognoscere quam multis.

Aliter potest dici, quod distincte cognoscere dupliciter est: vel ita, quod dicat distinctionem secundum diversitatem essentialem, vel ita, quod dicat expressionem exemplarem sive cognoscitivam. Primo modo facit ad perfectionem cognitionis ex parte rei cognitae; secundo modo ex parte cognoscentis; et hoc modo Deus distinctissime cognoscit, quia veritas aeterna, licet una, varias tamen res distinctissime exprimit, nulla in se ex hoc reperta distinctione.

10. Ad illud quod obiicitur, quod uniformiter Deus cognoscit res intra et extra etc.: dicendum, quod si ita intelligatur, quod non habet cognitionem rerum ab extra, sed solum ab intra; sic sermo praemissus habet veritatem. Si autem intelligatur, quod cognoscit, res eodem modo se habere intra et extra: habet falsitatem: quia intra se habet eas sub omnimoda indifferentia reali, et sic scit, se habere eas: extra vero scit eas habere esse sub differentia multiformi.

11. Ad illud quod obiicitur, quod simile simili cognoscitur: dicendum, quod illa illatio tenet in similitudine coarctata, quae est in genere; et ideo non habet locum in proposito.

Vel dicendum, quod haec non est similitudo secundum convenientiam, sed solum secundum expressionem exemplativam ; et haec similitudo sive dissimilitudo non ponit differentiam rationis ad rationem, sive similitudinem ad similitudinem, sed secundum id quod connotat et exprimit extra se ipsam.

12. Ad illud quod obiicitur, quod simile uni opposito est dissimile eius opposito: dicendum,.quod illud habet locum in similitudine, quae est per participationem naturae communis, vel per limitatam expressionem, sicut illa, quae est accepta a re extra.

13. Ad illud quod obiicitur: aut similitudo illa est secundum totum, aut secundum partem: dicendum, quod secundum totum, quia dicitur similitudo: in quantum exprimens et totum exprimit.

Et si obiiciat, quod nulla diversa possunt secundum totum eidem assimilari: dicendum, quod verum est de illa similitudine, quae est per communicationem, non per expressionem. - Et si quaerat, qualiter possit illud intelligi; dicendum, sicut dictum fuit supra , quod hoc est, quia illa similitudo est extra genus et actus purus, et cetera sunt materialia respectu illius.

14. Ad illud quod obiicitur, quod aut est similitudo communis, aut propria: dicendum, quod Deo attribuendum est quidquid est completionis in creatura: et ideo quodam modo communis , quia omnia communiter exprimit: et quodam modo propria, quia perfecte et integre exprimit unumquodque.

15. Ad illud quod obiicitur, quod A non est B;, dicendum, quod in divinis ad hoc, ut unum vere negetur de altero, non oportet, quod sit ibi realis distinctio secundum id quod sunt, sed secundum id quod connotant: sicut patet, quod praedestinatio non est reprobatio, et hoc est, quia, licet utriusque significatum sit idem, scilicet divina essentia vel voluntas, connotatum tamen est alterum et alterum, scilicet gloria et poena .

16. Ad illud quod obiicitur, quod similitudo hominis non est similitudo asini etc: patet responsio : hoc enim non est ratione divinae veritatis, quae aequaliter se habet ad hominem exprimendum et asinum, sed ratione connotati; sicut dicimus, quod creare hominem non est creare Angelum .

17. Ad illud quod obiicitur, quod si est ibi pluralitas secundum rationem, aut aliquid respondet ei in re, aut nihil: dicendum, quod aliquid respondet.

Si autem quaeratur, quid sit illud: dico, quod ex parte veritatis divinae non respondet nisi unum, quod tamen est potentius in repraesentando multa quam aliqua multiformitas creata, quia, licet illa veritas sit simplex, est tamen infinita. Ex parte vero connotatorum respondet pluralitas vel actualis, vel potentialis. Plura enim possibilia sunt plura actu scita, licet actu non sint in natura propria .

18. Ad illud quod obiicitur, quod si differunt ratione connotati, tunc temporale est causa aeterni; dicendum, quod dupliciter est loqui de connotato: aut quantum ad esse proprium, aut in quantum connotatur. Quantum ad esse proprium verum est, quod temporale est: verumtamen aeternaliter connotatur, quia quod est temporale in esse proprio aeternaliter scitur a Deo.

19. Ad illud quod obiicitur, quod tunc Verbum debet similiter plurificari, si ratio plurificatur ratione connotati: dicendum, quod non est simile: quia Verbum dicit ipsam divinam virtutem operativam vel expressivam, quae secundum rem et rationem intelligendi magis se tenet ex parte Dei. Ideo autem vel ratio dicit expressionem vel similitudinem, quae, licet secundum rem plus se teneat ex parte Dei cognoscentis, secundum tamen modum intelligendi plus se tenet ex parte cogniti: et ideo, licet habeant unitatem re, ut possint plures ideae dici uno veritas et unum Verbum, non tamen possunt habere unitatem ratione, ut possint dici plures ideas vel rationes una idea vel una ratio.

20. Ad illud quod obiicitur, quod res sunt causatae a rationibus, ergo et pluralitas etc. ; dicendum, quod pluralitas rerum in proprio genere est a pluraUtate rationum: sed pluralitas rationum nihil aliud est quam ipsae res, ut sunt existentes in causa. Unda quamvis pluralitas idearum vel rationum aliquo modo habeat sibi correspondentem pluralitatem rerum, non tamen ab illa causatur, quia non ideo Deus scit plura, vel divina veritas exprimit plura, quia plura futura sunt;sed magis e converso, quia plura scit, ideo plura fiunt, sicut dicit Augustinus undecimo de Civitate Dei : "lste mundus nobis notus esse non posset, nisi esset: Deo autem nisi notus esset, esse non posset".

21. Ad illud quod obiicitur, quod pluralitas personarum maior est quam pluralitas specierum;dicendum, quod non est simile hinc inde: quia pluralitas personarum est propter originem et propter respectum mutuum personae ad personam et intrinsecum;idea autem vel ratio una non oritur ab altera, nec habent respectum mutuum vel intrinsecum, nec respectum realem ad aliquid extra habere possunt, quia habere respectum ad extrinsecum aliquo modo importat dependentiam nec permittit, illud, circa quod ponitur, esse summe simplex et absolutum. Et ideo realis pluralitas idearum nullo modo competit divino esse, quod est simplicissimum et absolutissimum. Si ergo ponitur ibi pluralitas, ponenda est secundum rationem intelligendi., sicut prius dictum est, et antiqui doctores communiter senserunt. - Et per hoc patet solutio obiectorum.