CONCLUSIO.

Divinum esse est necessarium perfectissima necessitate immutabilitatis.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod triplex est necessitas: quaedam omnino extrinseca, quaedam partim intrinseca et partim extrinseca, et quaedam omnino intrinseca. Necessitas omnino extrinseca est illa, quae ortum habet a principio, quod est extra, nihil cooperante passo ; et haec dupliciter habet esse: vel respectu operum naturalium, vel respectu voluntariorum: et sic duplex est necessitas, scilicet coactionis et violentiae.

Necessitas vero partim intra, partim extra est quae aliquo modo est a principio intrinseco, respiciente aliquid extra vel per modum principii moventis, vel per modum termini quiescentis: et sic est necessitas dupliciter dicta, scilicet inevitabilitatis et indigentiae.

Quaedam vero est necessitas omnino intrinseca, quae inest rei ex propria natura: et haec est necessitas immutabilitatis et independentiae: et talis necessitas secundum quid reperitur in creatura, simpliciter autem non potest reperiri nisi in creatrice essentia. Ipsa enim sola est, quae non admittit aliquam dependentiam: cetera vero, cum sint creata, necessario dependent ab ipsa.

Haec autem necessitas necessario ponitur in essc divino, quia est in se ipso et a se ipso. Quia autem in se ipso, ideo caret componente principio, aut sustentante: ideo nec potest mutari nec deficere.

Quia autem a se ipso, ideo caret producente et creante: ideo nec potest dependere nec incipere; ac per hoc summam et perfectissimam habet necessitatem, quae excludit omnem mutabilitatem et dependentiam, inevitabilitatem et indigentiam, coactionem et violentiam, quae necessitatem dicunt diminutam: et econtra ponit summani permanentiam et stabilitatem, summam sufficientiam et libertatem. Quia enim est se ipsa, ideo est permanens et stabilissima: quia vero sui gratia, ideo liberalis et sufficientissima: quia vero est se ipsa et sui gratia, ideo est alpha et omega : et ideo cetera sunt ab ipsa, et cetera propter ipsam, sive necessaria sive contingentia. Sicut enim omnia mobilia manant ab uno immobili primo et ad illud reducuntur; sic omnia contingentia a necessario fluunt et in illud reducuntur . Est igitur necessitas divini esse omnis esse, vioere et intelligere origo et complementum; et omnia clamant, primum principium esse necessarium, sive sint necessaria sive contingentia.

Et ideo rationes concedendae sunt ad partem istam.

1. Ad illud quod obiicitur, quod omne determinatum ad aliquid est finitum; dicendum, quod est determinatio duplex, scilicet per arctationem, cuiusmodi est illa, quae fit per additionem unius super alterum, sicut additur dispositio super potentiam materiae incompletam: et est determinatio per completionem, sicut summe bonum est ad bonum agendum, quia non potest deficere in faciendo malum. Primo modo determinatio repugnat infinitati,secundo vero modo non repugnat ; et haec quidem determinatio convenit necessitati, secundum quod est in Deo, et non primo modo.

2. Ad illud quod obiicitur, quod nihil indifferens ad opposita est necessarium: dicendum, quod di vinum posse et velle et agere dicitur indifferens ad opposita non ratione sui in se ipso, sed ratione indifferentiae in effectu producendo. Unde indifferentia illa non ponit aliquam vertibilitatem in divino posse: sed ponit potestatem unam et simplicissimam, super omnia opposita omnipotentem, ita quod. ad nullum illorum restringi potest ; et hoc magis necessitati consonat, quam repugnet.

3. Ad illud quod obiicitur, quod nulli summe necessario potest attribui aliquid contingens: dicendum, quod cum aliquid contingenter praedicatur de

Deo, ibi in praedicato illo clauditur et principale significatum et connotatum: et quantum ad prinofa pote significatum non est aliud quod Deus, quantum autem ad connotatum est effectus: et ratione primi, cui competit praedicatio, necessario inest; ratione vero secundi dicitur inesse contingenter, ac per hoc non ponitur contingentia esse in Deo, sed potius a Deo. In hujusmodi praedicationibus divinum esse intra se nullam praedicationem recipit, quae non includat completissimam necessitatem.

Quod autem dicitur totum illud dictum contingens, scilicet Deum salvare Petrum: hoc est, quia talis est natura totius copulati, quod fit in eo denominatio a minus nobili, ut dicatur falsa propositio copulativa, cuius altera pars falsa, et contingens, cuius altera pare est contingens. Et ratio horas est, quia facilius est rem destrui quam construi ; et habitus impermixtus debet esse privationi et eius denominatio; denominatio autem privationis se habet contrario modo, quia de necessitate intellectus positionis et habitus aliquo modo in eius clauditur intellectu.

4. Ad illud quod obiicitur, quod necessitas repugnat voluntati, ut impossibilitas potestati: dicendum, quod illud veritatem habet de illa necessitate, quae est ab extra, cuiusmodi est necessitas violentiae et coactionis: de illa autem necessitate, quae est intrinseca, cuiusmodi est necessitas immutabilitatis, veritatem non habet, sicut ex precedentibus apparet.

5.Ad illud quod obiicitur, quod si causa necessaria, et effectus: dicendum, quod, sicut dicit Angustinus quinto de Civitate Dei , causarum aliae sunt tantum faclae; aliae vero facientes et factae; tertiae vero sunt facientes tantum. Causas autem tantum factas vocat causas naturales, quae determinatae sunt ad unum cursum; causas vero facientes et factas, liberum arbitrium et voluntatem: causas vero factivas tantum, ipsam divinam providentiam. Dicit autem, causas naturales factas esse, non facientes, non quia nihil faciant, sed quia sic faciunt, secundum quod est eis inditum, non habendo dominium super actum suum, quemadmodum habet liberum arbitrium, et tales sunt unigeneae suis partibus et conformes; et in hujusmodi praedicta propositio veritatem habet. De causa vero faciente, quae quidem potens est efficere et non efficere per eandem vim propter dominium super actionem et effecium consequentem, non habet veritatem. Sicut enim talis causa non mutatur propter effectuum mutabilitatem et differentiam, sic etiam nec contingens esse ponitur propter contingentiam in suis effectibus.

6. Ad illud quod obiicitur, quod quanto aliquid indifferentius, tanto communius: dicendum, quod est communitas duplex, scilicet per abstractionem, et per indenotninalionem. Cum ergo dicitur, quod quanto aliquid indifferentius, tanto communius: hoc intelligitur de communitate per indenominationem, per quem modum dicimus, quod contrariorum unicum est subiectum; quod maxime verum est in his quorum alterum non habet circa subiectum determinatam causam . Cum autem adiungit, quod quanto aliquid communius, tanto simplicius ; illud intelligitur de communitate per abstractionem; unde ex hoc non concluditur, quod contingentia ponant simplicitatem ; quin potius includunt mutabilitatem, quae excludit summam simplicitatem: propter quod summa simplicitas non potest nisi in summe necessario reperiri. Quia ergo divinum esse est simplicissimum; ideo necesse est, ipsum esse non contingens, sed necessarium.

7. Ad illud quod obiicitur, quod omne necessarium est scibile, et omne scibile est principium demonstrationis, vel per demonstrationem conclusum ; dicendum, quod est necessarium in genere, et est necessarium extra genus; et hoc quidem est dupliciter: vel extra genus determinatum, vel extra omne genus simpliciter . Necessarium ergo extra omne genus simpliciter, hoc est in solo Deo, qui est supra et extra omne genus entis, quia in genere esse non potest, nec per se nec per appropriationem ; et tale necessarium omnem demonstrationem antecedit et supergreditur, quia nullam definitionem prorsus habere potest .

Quod ergo dicitur: omne necessarium est principium demonstrationis, vel demonstratum ; dicendum, quod illud intelligitur de necessario , quod est determinati generis, vel quod ad determinatum genus potest appropriari, sicut sunt communes animi conceptiones, quae, in quantum appropriantur, demonstrationem ingrediuntur. Unde ratio illa non concludit, quod divinum esse est necessarium ad genus determinatum coarctatum.

8. Ad illud quod obiicitur, quod quanto magis necessarium, tanto magis certum; dicendum, quod aliquid dicitur esse certius altero seu notius dupliciter : vel simpliciter, vel quoad nos . Prima igitur propositio veritatem habet, secundum quod intelligitur de maiori certitudine simpliciter, non autem, secundum quod intelligitur de certitudine quoad nos, pro eo quod illa quae sunt certissima et luculentis sima in se ipsis obscura nobis videntur propter defectum ex parte intellectus creati; et ideo Philosophus dicit, quod " sicut se habet oculus noctuae ad lucem, sic oculus noster ad manifestissima naturae ". Nihilominus tamen, licet divinum esse secundum plenitudinem suae claritatis sit nobis occultum, quamdiu sumus in statu viatorum, certissimum nobis est et indubitabile, Deum esse, secundum quod ex praecedentibus quaestionibus manifeste apparet.

9. Ad illud quod obiicitur, quod necessarium non est timendum, sicut nec impossibile appetendum: dicendum, quod necessarium in eventu vel in effectu formidandum non est, quia nihil prodest formido, ubi necesse est sic evenire: necessarium autem secundum statum intrinsecum, quod potest sine sui mutatione retribuere sempiternam gloriam, vel sempiternum supplicium; hoc, inquam, est maxime formidandum et propter acquirendam gratiam et propter declinandam poenam, quia tale necessarium voluntatis liberalitatem et aequitatis iustitiam non excludit, secundum quod in sequenti quaestione melius apparebit.