CONCLUSIO.

Ad certitudinalem cognitionem intellectus etiam viatore requiritur, ut aliquo modo attingatur ratio aeterna ut ratio regulans et motiva, non tamen ut sola et in sua claritate, sed. simul cum propria ratione creata et, ut in speculo et aenigmate cognita.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod cum dicitur. quod omne, quod cognoscitur certitudinaliter, cognoscitur in luce aeternarum rationum, hoc tripliciter potest intelligi:uno modo, ut intelligatur, quod ad certitudinalem cognitionem concurrit lucis aeternae evidentia tanquam ratio cognoscendi tota et sola.

Et haec intelligentia est minus recta, pro eo quod secundum hoc nulla esset rerum cognitio nisi in Verbo: et tunc non differret cognitio viae a cognitione patriae, nec cognitio in Verbo a cognitione in proprio genere, nec cognitio scientiae a cognitione sapientiae, nec cognitio naturae a cognitione gratiae, nec cognitio rationis a cognitione revelationis: quae omnia cum sint falsa, nullo modo est ista via tenenda.

Ex hae enim sententia, quam quidam posuerunt, nihil certitudinaliter cognosci nisi in mundo archetypo et intelligibili, sicut fuerunt Academici primi, natus fuit error, ut dicit Augustinus contra Academicos libro secundo , quod nihil omnino contingeret scire, sicut posuerunt Academici novi, pro eo quod ille mundus intelligibilis est occultus mentibus humanis. Et ideo, volentes primam tenere sententiam ei suam positionem, inciderunt in manifestum errorem: quia "modicus error in principio magnus est in fine ".

Alio modo, ut intelligatur, quod ad cognitionem certitudinalem necessario concurrit ratio aeterna quantum ad suam influentia", ita quod cognoscens in cognoscendo non ipsam rationem aeternam attingit, sed influentiam eius solum .

Et hic quidem modus dicendi est insufficiens secundum verba beati Augustini, qui verbis expressis et rationibus ostendit, quod mens in certitudinali cognitione per incommutabiles et aeternas.regulas habeat regulari, non tanquam per habitum suae meritis, sed tanquam per eas quae sunt supra se in veritate aeterna. Et ideo dicere, quod mens nostra in cognoscendo non extendat se ultra influentiam lucis increatae, est dicere, Augustinum deceptum fuisse, cum auctoritates ipsius exponendo non sit facile ad istum sensum trahere: et hoc valde absurdum est dicere de tanto Patre et Doctore maxime authentico inter omnes expositores sacrae Scripturae.

Praeterea, illa lucis influentia aut est generalis, quantum Deus influit in omnibus creaturis, aut est specialis, sicut Deus influit per gratiam. Si est generalis: ergo Deus non magis debet dici dator sapientiae quam fecundator terrae, nec magis ab eo diceretur esse scientia quam pecunia ;si specialis, cuiusmodi est in gratia: ergo secundum hoc omnis cognitio est infusa, et nulla est acquisita, vel innata: quae omnia sunt absurda.

Et ideo est tertius modus intelligendi, quasi medium tenens inter utramque viam, scilicet quod ad certitudinalem cognitionem necessario requiritur ratio aeterna ut regulans et ratio motiva, non quidem ut sola et in sua omnimoda claritate, sed cum ratione creata, et ut ex parte a nobis contuita secundum statum viae.

Et hoc est quod Augustinus insinuat decimo quarto de Trinitate, capitulo decimo quinto : ((Commemoratur impius, ut convertatur ad Dominum tanquam ad eam lucem, qua etiam, cum ab illo averteretur, quodam modo tangebatur. Nam hinc est, quod et impii cogitant aeternitatem et multa recte reprehendunt recteque laudant in hominum moribus ". Ubi et subdit , quod hoc faciunt per regulas, quae " scriptae sunt in libro lucis illius, quae veritas dicitur ".

Quod autem mens nostra in certitudinali cognitione aliquo modo attingat illas regulas et incommutabiles rationes, requirit necessario nobilitas cognitionis et dignitas cognoscentis .

Nobilitas, inquam, cognitionis, quia cognitio certitudinalis esse non potest, nisi sit ex parte scibilis immutabilitas, et infallibilitas ex parte scientis. Veritas autem creata non est immutabilis simpliciter, sed ex suppositione ; similiter nec lux creaturae est oimino infallibilis ex propria virtute, cum utraque sit creata et prodierit de nonesse in esse. Si ergo ad plenam cognitionem fit recursus ad veritatem omnino immutabilem et stabilem et ad lucem omnino infallibilem: necesse est, quod in hujusmodi cognitione recurratur ad artem supernam ut ad lucem et veritatem: lucem, inquam, dantem infallibilitatem scienti, et veritatem dantem immutabilitatem scibili. Unde cum res habeant esse in mente et in proprio genere et in aeterna arte, non sufficit ipsi animae ad certitudinalem scientiam veritas rerum, secundum quod esse habent in se , vel secundum quod esse habent in proprio genere, quia utrobique sunt mutabiles, nisi aliquo modo attingat eas, in quantum sunt in arte aeterna.

Ipsum etiam requirit dignitas ex parte scientis. Cum enim spiritus rationalis habeat superiorem portionem rationis et inferiorem; sicut ad plenum iudicium rationis deliberativum in agendis non sufficit portio inferior sine superiori, sic et ad plenum rationis iudicium in speculandis . Haec autem portio superior est illa, in qua est imago Dei, quae et aeternis regulis inhaerescit et per eas quidquid definit certitudinaliter iudicat et definit: et hoc competit ei, in quantum est imago Dei.

Creatura enim comparatur ad Deum in ratione vestigii, imaginis et similitudinis. In quantum vestigium, comparatur ad Deum ut ad principium: in quantum imago, comparatur ad Deum ut ad obiectum: sed in quantum similitudo, comparatur ad Deum ut ad donum infusum. Et ideo omnis creatura est vestigium, quae est a Deo: omnis est imago, quae cognoscit Deum: omnis et sola est similitudo, in qua habitat Deus . Et secundum istum triplicem gradum comparationis triplex est gradus cooperationis.

In opere, quod est a creatura per modum vestigii, cooperatur Deus per modum principii creativi; in opere vero, quod est a creatura per modum similitudinis, sicut est opus meritorium et Deo placitum, cooperatur Deus per modum doni infusi: in opere vero, quod est a creatura per modum imaginis, cooperatur Deus per modum rationis moventis ; et tale est opus certitudinalis cognitionis, quod quidem non est a ratione inferiori sine superiori.

Quoniam igitur certitudinalis cognitio competit spiritui rationali, in quantum est imago Dei, ideo in hae cognitione aeternas rationes attingit. Sed quia in statu viae non est adhuc plene deiformis, ideo non attingit eas clare et plene et distincte: sed secundum quod magis vel minus ad deiformitatem accedit, secundum hoc magis vel minus eas attingit, semper tamen aliquo modo, quia nunquam potest ab eo ratio imaginis separari. Unde quia in statu innocentiae erat imago sine deformitate culpae, nondum tamen habens plenam deiformitatem gloriae, ideo attingebat ei parte, sed non in aenigmate. In statu vero naturae lapsae caret deiformitate et habet deformitatem, ideo attingit eas ex parte et in aenigmate. In statu vero gloriae caret omni deformitate et habet plenam deiformitatem, ideo attingit eas plene et perspicue.

Rursus, quia non ex se tota est anima imago ideo cum his attingit rerum similitudines abstractas a phantasmate tanquam proprias et distinctas c o gnoscendi rationes, sine quibus non sufficit sibi ad cognoscendum lumen rationis aeternae, quamdiu est in statu viae, nisi forte per specialem revelationem hunc statum transcenderet, sicut in his qui rapiuntur, et in aliquorum revelationibus Prophetarum.

Concedendum est igitur, sicut rationes ostendunt et Augustini auctoritates expresse asserunt, quod in omni certitudinali cognitione rationes illae cognoscendi a cognoscente attinguntur, licet aliter a viatore et aliter a comprehendente, aliter a sciente et aliter a sapiente, aliter a prophetante et aliter a communiter intelligente, sicut iam patuit et patebit in obiectorum solutionibus.

1. Ad illud ergo quod obiicitur primo, quod lucem habitat inaccessibilem: dicendum, quod loquitur de illo accessu, qui est ad illam lucem in suas claritatis plenitudine et fulgore, quo modo non acceditur ad ipsam per potentiam creaturae, sed per deiformitatem gloriae.

2. Ad illud quod obiicitur, quod mentis humanae acies invalida in tam excellenti luce non figitur etc.; dicendum, quod ad hoc, quod cognoscat per aeternas rationes, non oportet, quod in illis figatur, nisi in quantum cognoscit sapientialiter. Aliter enim attingit illas rationes sapiens, et aliter sciens: sciens attingit illas ut moventes, sapiens vero ut quietantes: et ad hanc sapientiam nemo pervenit,. "nisi primo per fidei iustitiam emundetur ".

3. Ad illud quod obiicitur, quod mens incorporearum rerum per se ipsam habet notitiam: dicendum, quod sicut in operibus creaturae non excluditur cooperatio Creatoris, sic in ratione cognoscendi creata non excluditur ratio cognoscendi increata, sed potius includitur in eadem .

4. Ad illud quod obiicitur, quod videt in luce sui generis: dici potest, quod large dicitur lux sui generis omnis lux incorporea, sive creata sive increata: vel si intelligatur de luce creata, per hoc non excluditur lux increata: nec sequitur, quod non cognoscamus in veritate aeterna, sed quod non in illa sola, verum etiam in lumine veritatis creatae: et hoc quidem verum est nec obviat positioni praedictae .

8. 6. Ad illud quod obiicitur de Gregorio et Dionysio, dicendum, quod neuter negat, quin illud lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum , a nostris mentibus attingatur , sed quod in hac vita nondum plene videtur.

7. 8. 9. Ad illud quod obiicitur de Philosopho, quod intelligimus cum continuo et tempore, et quod habemus intellectum possibilem et agentem, et de experientia cognitionis humanae: dicendum, quod hoc ponit , ad nostram intelligentiam concurrere lumen et rationem veritatis creatae; sed tamen, ut in praecedentibus dictum est, non excluditur lux et ratio veritatis aeternae, quia possibile est, quod anima secundum inferiorem portionem attingat quae sunt infra, superiori nihilominus portione attingente quae sunt supra.

10. Ad illud quod obiicitur de cognitione imaginativa , dicendum, quod non est simile, quia illa non habet certitudinem, et ideo non recurrit ad immutabile.

11. Ad illud quod obiicitur de sensu, dicendum, quod non est simile de certitudine sensus et intellectus. Certitudo enim sensus venit ex alligatione potentiae operantis per modum naturae circa aliquid determinatae. Certitudo autem intellectus non potest venire ex hae parte, cum sit potentia Ubera ad intelligendum omnia ; et ideo oportet, quod veniat per aliquid non habens alligationem, sed libertatem sine defectibilitate mutabilitatis et fallibilitatis; et talis est lux et ratio sempiternae veritatis: et ideo ad illam recurritur sicut ad fontem omnis certitudinis.

12. Ad illud quod obiicitur, quod ad cognitionem nihil plus requiritur nisi cognoscens et cognoscibile et conversio huius super hoc: dicendum, quod haec conversio includit iudicium: iudicium autem certum non fit nisi per legem certam et iniudicabilem, secundum quod dicit Augustinus in libro de Vera Religione et in libro de Libero Arbitrio , quod "nullus de veritate iudicat, et sine veritate nullus bene iudicat"; et ideo hic includitur ratio et veritas aeterna.

13. Ad illud quod obiicitur, quod intelligimus, quando volumus, ergo non egemus adminiculo alieno: dicendum, quod adminiculum alienum est duplex:

quoddam, quod semper est praesto, quoddam quod est absens et distans. Ratio illa non concludit de primo adminiculo, sed de secundo, sicut patet: quia, si lux corporalis semper esset praesens in oculo, sicut lux spiritualis est semper praesens in mente: videremus, quando vellemus, sicut intelligimus, quando volemus.

14. Ad illud quod obiicitur, quod eadem sunt principia essendi et cognoscendi: dicendum, quod sicut principia essendi intrinseca non sufficiunt sine illo primo principio extra, quod est Deus, ad esse, Sic nec ad plenum cognoscere . Unde licet illa principia sint aliquo modo ratio cognoscendi, non propter hoc excludunt illam rationem cognoscendi primam a nostra cognitione, sicut nec excludunt in actu essendi a creatione.

15. Ad illud quod obiicitur, quod unicuique cognoscibili respondet propria ratio cognoscendi: dicendum , quod quia non omnino distincte videmus illas rationes in se, ideo non sunt tota.ratio cognoscendi ; sed requiritur cum illis lumen creatum principiorum et similitudines rerum cognitarum, ex quibus propria ratio cognoscendi habetur respectu cuiuslibet cogniti.

16. Ad illud quod obiicitur, quod "propter quod unumquodque, et illud magis"; dicendum, quod, sicut iam patet, ratio aeterna non sola movet ad cognoscendum, sed cum veritate principiorum, non specialiter de se, sed generaliter in statu viae; et ideo non sequitur, quod ipsa sit nobis nola secundum se, sed prout relucet in suis principiis et in sua generalitate: et sic quodam modo est nobis certissima, quia intellectus noster nullo modo potest cogitare, ipsam non esse: quod quidem non potest dici de aliqua veritate creata.

17. Ad illud quod obiicitur de speculo, dicendum, quod illud verum est de speculo, quod habet rationem repraesentandi proprie et distincte, et quod cum ratione repraesentandi habet rationem terminandi: sicut patet in isto speculo materiali, quod speciem visibilem distincte et proprie repraesentat et terminat visum. Hae autem conditiones competunt speculo aeterno respectu compreliensorwm, sicut patet ex his quae dicta sunt prius .

18. Ad illud quod obiicitur, quod illae rationes sunt aeque certae respectu contingentium, sicut respectu necessariorum: dicendum, quod illa ratio bene concluderet, si rationes illae essent toto ratio cognoscendi, et si in illis videretur plenarie: nunc autem non est sic secundum statum praesentis temporis, quia cum illis indigemus similitudinibus propriis et rerum principiis determinate acceptis, quae quidem non reperiuntur in contingentibus, sed solum in necessariis .

19. Ad illud quod obiicitur, quodsi in illis rationibus cognoscimus, quod omnis cognoscens est sapiens: dicendum, quod non sequitur, quia attingere rationes illas non facit sapientem, nisi quis in eis quiescat et sciat, se illas attingere, quod quidem spectat ad sapientem. Hujusmodi enim rationes attinguntur ab intellectibus scientium ut ductioae, sed ab intellectibus sapientium ut reductione et quietetivae. Et quia pauci sunt, qui isto modo illas attingant, ideo pauci sunt sapientes, licet multi scientes; pauci quidem sunt, qui illas rationes sciant se attingere: immo quod plus est, pauci sunt, qui velint hoc credere, quia difficile videtur intellectui ad aelerna contemplanda nondum elevato, quod ita habeat Deum praesentem et propinquum, cum tamen dicat Paulus Actuum decimo septimo , quod non longe est, ab unoquoque nostrum.

20. Ad illud quod obiicitur de cognitione patriae, iam patet responsio, quia magna est differentia inter cognitionem, quae est ex parte et in aeniomate, ad eam, quae est perfecte . et distincte, ut supra tectum est.

21. Ad illud quod obiicitur, quod speculum aeternarum rationum est voluntarium etc: dicendum, quod, sicut dicit Apostolus ad Romanos primo , quod notum est Dei manifestum est in illis: licet Deus sit simplex et uniformis, tamen lux illa aeterna et exemplar illud quaedam repraesontat quasi exterius et aperte, quaedam vero magis profunde et occulte. Prima sunt, quae fiunt secundum necessariam ordinationem artis divinae; secunda vero sunt, quae fiunt secundum dispositionem voluntatis occultae. Et quod dicitur speculum voluntarium, hoc non est respectu exemplatorum primo modo, sed secundo: et ideo in rationibus aeternis naturalia cognoscuntur naturali iudicatorio rationis , supernaturalia vero et futura non nisi dono revelationis supernae; et ideo illa ratio non repugnat positioni praemissae.

22. Ad illud quod obiicitur, quod quidquid cognoscitur in illis, aut cum velamine, aut sine velamine: dicendum, quod in statu viae non cognoscitur in rationibus illis aeternis sine velamine et aenigmate propter divinae imaginis obscurationem . Ex hoc tamen non sequitur, quod nihil certitudinaliter cognoscatur et clare, pro eo quod principia creata, quae aliquo modo sunt media cognoscendi, licet non sine illis rationibus, possunt perspicue et sine velamine a nostra mente videri. - Si tamen diceretur , quod nihil in hac vita scitur plenarie, non esset magnum inconveniens.

23. 24. 2b. 26. Ad illud quod obiicitur contra rationes Augustini, quodsi veritas incommutabilis est Deus, quod tunc veritas principii demonstrativi esset Deus, et quod omnes veritates essent unum, et quod deberent adorari, et quod daemones viderent Deum: ad haec omnia dicendum, quod veritas incommutabilis dicitur dupliciter, scilicet simpliciter et ex suppositione. Cum autem dicitur, quod veritas incommutabilis est supra mei item et Deus, hoc intelligitur de veritate, quae est incommutabilis simpliciter. Cum autem dicitur de. veritate principii demonstrativi, (inod est incommutabilis: si veritas illa nominat quid creatum, constat, quod non est incommutabilis simpliciter, sed ex suppositione, quia omnis creatura incipit a nonesse et est vertibilis in iiotir esse.

Et si obiiciatur, quod illa veritas est simpliciter certa ipsi animae per se ipsam: dicendum, quod licet principium demonstrativum, secundum quod dicit quid complexum., sit creatum: veritas tamen significata per illud potest significari vel secundum quod est in materia, vel secundum quod est in anima, vel secundum quod est in arte divina, vel certe omnibus his modis simul. Veritas enim in signo exteriori signum est veritatis, quae est apud animam, quia "voces sunt notae earum passionum, quae sunt in anima "; anima autem secundum sinim supremum habet respectum ad superiora, sicut secundum suum inferius ad haec inferiora, cum sit medium inter res creatas et Deum: et ideo veritas in anima habet respectum ad illam duplicem veritatem, sicut medium ad duo extrema, ite quod ab inferiori resifl pit certitudinem secundum quid, a superiori vero recipit certitudinem simpliciter. Et ideo hujusmodi veritas ut incommutabilis simpliciter supra animam est, secundum quod ostendunt rationes Augustini. Rationes vero ad oppositum procedunt de veritate incommutabili ex suppositione, quam proprie considerat demonstrator, quae multiplicatur in diversis et non est adorabitis , et conluibilis est a daemonibus et damnatis. Nam illa veritas simpliciter incommutabilis perspicue videri non potest, nisi ab illis qui intrare possunt ad intimum silentium mentis, ad quod nullus peccator pervenit, sed ille solus, qui est summus amator aeternitatis.