CONCLUSIO.

Divinum esse et posse, quia est summe simplex, est infinitum, quatenus infinitum abnegat terminum circa quantitatem virtutis.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod in quaestione, in qua est multiplicitas nominis, prius oportet secundum artem distinguere quam aliquid asserere vel negare . Intelligendum igitur, quod infinitum dicitur dupliciter,scilicet privative et negative. Secundum quod dicitur privative, sic privat ocium et relinquit aptitudinem,-et hoc modo dicitur infinitum quod est natum finiri, non tamen est finitum, et sic sonat in incompletionem.

Secundum autem quod dicitur negative, sic simpliciter removet finem sive finitatem ; sed hoc dupliciter habet intelligi secundum duplicem acceptionem finis. Dicitur enim finisterminus, finiscomplementum: et ideo infinitum dicitur dupliciter: vel per abnegationem finiscomplementi, et sic malum dicitur infinitum : vel per abnegationem finistermini, et hoc dupliciter potest esse secundum duplicem terminum. Est enim terminus secundum quantitatem materialem, et est terminus secundum quantitatem spiritualem: prima dicitur quantitas molis, secunda quantitas virtutis. Infinitum igitur per abnegationem termini circa quantitatem molis semper dicit aliquam ncompletionem aliquo modo, vel actu, vel potentia, quia dicit recessum a simplicitate. Talis enim quantitas non simul stat cum simplicitate in eodem et secundum idem, et tale infinitum nunquam est actu, sed solum potentia, actu autem finitum . Infinitum vero per abnegationem termini circa quantitatem virtutis non dicit aliquam imperfectionem , sed summam perfectionem, quia non repugnat simplicitati, immo non potest esse nisi in summe simplici ; et tali modo Scripturae auctoritas et fidei confessio ponunt infinitatem sive immensitatem in ipso Deo simplicissimo.

Divinum igitur esse eo ipso est infinitum, quo est summe simplex et simpliciter summum.

Quia enim est summe simplex, ideo unitum est summe in se et in suo posse; et quia summe in se mitissimum, ideo nihil habet contrahens, nihil limitans, nihil determinans et nihil claudens in genere, ac per hoc extra omnia et supra omnia .

Quia rursus unitissimum est respectu posse, ideo idem est in eo omnino esse et posse, et ideo, ubicumque est suum esse, et suum posse: et ubi est esse, est centrum et origo et fons ipsius posse: et ubi est fons et origo et centrum ipsius posse, semper ultra potest: et ideo,

ubicumque potest, semper amplius et ultra potest, ac per hoc posse et simul esse necesse est infinitatem habere. Cui concordat illud de Causis : "Omnis virtus unita plus est infinita " etc. Non ergo haec infinitas simplicitati repugnat, immo est ei consona mirabili et inseparabili concordia.

Amplius, quia simpliciter summum, necesse est esse omnino immensum. Hoc ipso nihil potest ei aequari, nec intensione nec duplicatione, sicut dicit Augustinus in libro octavo de Trinitate: et necesse est, ipsum habere in se infinitam nobilitatem et bonitatem: cum bonum finitum, quamtunicumque sit, per duplicationem finitorum aliquoties contingat et reddi et aequari, ut dicit.

Quia etiam simpliciter summum , nihil potest maius, nihil melius esse nec excogitari. Omni autem finito potest supergredi aestimatio ; si enim intelligitur habere terminum, intelligitur ultra illud aliquid saltem cogitari posse. Ac per hoc, si divinum esse, quia summe simplex est, pariter est simpliciter summum; necesse est consequenter , ipsum dicere omnino infinitum, ut rationes concludunt. Non enim est dare, quod sit finitum essentia et infinitum potentia, ut aliqui dixerunt ; haec enim in Deo omnino unum sunt, et infinitas in uno necessario ponit et claudit infinitatem in alio, cum ad nihil possit se extendere unum sine alio.

Et rursus, cum in spiritualibus idem sit maius et melius: cum aequalis bonitatis sit essentia et potentia, necessario et aequalis erit infinitatis.

Ex hoc verbo possumus manuduci ad intelligendum , quomodo simplicitas non repugnat immensitati. Si enim, ut dicit Angustinus , "idem est ibi maius et melius "; sicut potest intelligi, quod summe simplex sit optimum, ita potest et maximum; sicut etiam intelligi potest, quod summe simplex sit summe potens, sic intelligi potest, quod sit simplicissimum et infinitissimum: sicut intelligi potest, quod sit omnibus praesens per potentiam, sic et per essentiam: et sicut omnia comparata ad divinam potentiam quasi nihil possunt, sic omnia comparata ad essentiam quasi minimum sunt.

Unde respectu divini esse mundus iste totus est sicut quid minimum. Et hoc est quod dicitur Sapientiae undecimo : Quoniam sicut momentum staterae, sic est ante te orbis terrarum, et sicut gutta roris antelucani, quae descendit in terram: et Isaiae quadragesimo: Ecce gentes quasi stilla situlae et quasi momentum staterae reputatae sunt: et post: Omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo et quasi nihilum et inane reputatae sunt. - Concedendum est igitur, quod non solum divinum posse, immo etiam divinum esse infinitum est, sicut ostendunt rationes ad hanc partem inductae.

1 Ad illud quod obiicitur, quod infinitum dicitur privative: dicendum, quod, sicut iam dictum est, licet infinitum in creatura dicat privationem respectu finiti secundum rem et modum dicendi: tamen, prout ponitur in Deo, verissimam dicit positionem secundum rem, et maiorem, quam hoc quod est finitum, dicit completionem: non enim dicitur per privationem complementi, sicut iam patuit, sed per privationem limitationis et coarctationis, quae defectum dicunt a statu perfectissimi complementi. Et ideo illa ratio non concludit.

2. Ad illud autem quod obiicitur, quod infinitas venit ex parte materiae: dicendum, quod illud est verum, secundum quod infinitas fundatur super quantitatem molis, quae quidem trahit originem ex parte principii materialis: secus autem est, quando fundatur supra quantitatem virtutis, quia virtus activa originem trahit a forma: hoc autem modo ponitur infinitas in Deo, non modo praemisso. Et ideo non procedit illa obiectio .

3. Ad illud quod obiicitur, quod Deus est finis, ergo non est infinitus: dicendum, quod Deus est finis finiens, non finis finitus, quia finis est non ut terminus rei intra, sed ut omnem appetitum rei beatificabilis terminans: non ergo opponitur infinitas fini finienti, sed solum fini finito ut termino intrinseco. Et ideo non procedit illa obiectio.

4. Ad illud quod obiicitur, quod finitum et infinitum sunt passiones quantitatis: dicendum, quod licet in Deo non sit quantitas molis, est tamen quantitas virtutis; haec autem quantitas virtutis non solum attenditur in potentia operante extra, sed etiam quantitas virtutis dicitur excellentia valoris sive in absolutis, sive in respectivis; unde circa omne illud potest poni, circa quod ponitur gradus excellentiae respectu alterius; tale autem est non solum divinum posse, verum etiam divinum esse. Et ideo ratio infinitatis utrique competere habet

5. Ad illud quod obiicitu, quod infinitum et immensum dicunt recessum a medio et a modo: dicendum, quod in natura limitata recessus a modo et medio defectum dicit: sed in natura, quae est supra omnem limitem coarctantem, nullum prorsus dicit defectum: quia, secundum Augustinum , " Deus est modus sine modo"; quod quidem dicitur, quia sua immensitas est sibi modus, quae nullius mensurae limitibus coarctatur; et hoc modo carentia modi non inducit carentiam speciei seu pulcritudinis, sed potius excellentiam utriusque.

6. Ad illud quod obiicitur, quod infinitum dicitur per oppositionem ad minimum: dicendum, quod verum est de infinito fundato super quantitatem repugnantem simplicitati, sicut est quantitas molis, non autem de eo quod fundatur super quantitatem virtutis, quia hoc summe consonat, sicut dictum est.

7. Ad illud quod obiicitur, quod nullum infinitum finit: dicendum, quod infinitum, secundum quod privat rationem complementi, non finit finitate complementi: infinitum, etiam secundum quod privat rationem termini, non finit ut terminus intra, finire tamen potest ut complens et beatificans: quia appetitus rei beatificabilis nunquam quietatur nisi in re, quae habet bonitatem immensam, ubi nihil potest appetere ultra .

8. Ad illud quod obiicitur, quod nihil est infinitum , quod est finitum summae veritati; dicendum, quod aliquid esse finitum summae veritati dupliciter potest intelligi: uno modo, quia summa veritas iudicat, illud esse finitum summae veritati, et hoc modo habet propositio illa veritatem: alio modo, quia non excedit summae veritatis iudicium, quod quia in se immensum est, omnem immensitatem in se comprehendere potest: et hoc modo non sequitur, quod illud quod est finitum sibi, sit finitum simpliciter, immo est ibi sophisma secundum quid et simpliciter .

9. Ad illud quod obiicitur, quod si Deus posset unum solum, ita quod non alia, divinum posse diceretur finitum: dicendum, quod non est simile: quia potentia est ad extra et ad effectus creatos, qui finiti sunt: unde si non posset nisi in unum solum, sequeretur, quod potentia eius non extenderetur nisi ad finitum, ac per hoc, quod esset finita. Secus autem est de divino esse, quia illud absolutum est et quasi ad intra: et licet sit unum solum, illud tamen unum immensum est, tum quia illud esse nullam habet intra se limitationem, tum quia est fons omnis esse, tum quia nihil potest esse sine divino esse. Unde quia divina essentia in omnibus est, sicut divina potenta, et si per impossibile ponerentur infinita esse, Deus in omnibus illis esset: hinc est, quod divinum esse infinitatem habet in se, sicut et posse.

10. Ad illud quod obiicitur, quod unitas est maxime finita etc: dicendum, quod illud habet veritatem de illa unitate, quae constitutionem rei sive numeri intrat ad modum partis, termini vel complementi; et haec est unitas aggregabilis, quae iuncta cum alia inducit numerositatem maiorem, et talis originem trahit a limitatione, quam forma attribuit ipsi materiae: et ideo ipsa est principium mensurandi in genere quantitatis discretae . Sed non talis est unitas divina: quia ipsa nec constitutionem alterius partis intrare potest, cum sit perfectissima, nec aliunde trahit originem, cum sit prima: ideo nec limitata est nec mensurata, sed potius immensa, quia nec coarctans nec coarctata, nec ab alio nec a se ipsa.

11. Ad illud quod obiicitur, quod magis est finitum quod est hoc; dicendum, quod hoc aliquid proprie dicitur per distinctionem ab eo quod est quale quid : et illud est hic et nunc, quia contractionem habet loci et temporis. Ad individuationem enim rei existentis in genere necessario concomitantur accidentales proprietates, quarum collectionem in alio non est reperire. Non sic autem est de divino este: licet enim divinum esse dicatur hoc propter summam completionem et discretionem ab omni alio esse, ipsum tamen non est in genere: ideo nec dicitur fieri hoc per contractionem sive per additionem vel materiae, vel proprietatis essentialis, vel accidentalis; et ideo sic est hoc, quod non contrahitur ad hic et nunc, sed est semper et ubique multo excellentius quam aliquod universale, quod ab esse particulari dependet et ratione illius aliquam admittit contractionem. Et ideo, licet esse universale sit finitum, tamen nihil impedit, quin divinum esse sit infinitum.

12. Ad illud quod obiicitur, quod omne, quod est separatum ab aliquo secundum locum, est finitum: dicendum, quod non est simile: quia quod separatur ab aliquo secundum locum, sic separatur ab eo, quod non est in illo, et ideo hoc ipso contractum et limitatum et finitum est: quod autem separatur secundum differentiam essentialem ab aliquo, nihilominus potest esse in illo: sicut Deus essentialiter distinguitur a creatura, nihilominus tamen in omni creatura est potentialiter, praesentialiter et essentialiter: et ideo ex tali modo separationis formarum non potest inferri finitas et limitatio, sicut ex modo separationis secundum situm .

13. Ad illud quod obiicitur, quod in divinis abstracta dicuntur concrete, et e converso: dicendum, quod abstractum eius quod est finitum, quod dicitur concrete, est finitas, non finis: nam concretum sumtum a fine non dicitur finitum, sed finiens, sicut finitum dicitur a finitate; et ideo ratio illa non valet.

14. Ad illud quod objicitur, quod omne comprehensibile finitum: dicendum, quod divinum esse non est comprehensibile virtuti finitae, licet sit simplex , pro eo quod simplicitas et immensitas radicantur super idem in eo quod habet infinitatem secundum quantitatem virtualem, sicut prius ostensum est: et ideo, sicut non potest cognosci secundum partem et partem, quia est summe simplex, sic nec potest totaliter comprehendi propter summam immensitatem.

15. Ad illud quod ultimo obiicitur, quod aut aliquid Dei est finitum, aut nihil: dicendum, quod quidquid est Dei tanquam in Deo existens

cum sit ipse Deus, non pars Dei

necessario tenet rationem infiniti: quia tamen "omne, quod recipitur in aliquo, non recipitur per modum recepti, sed per modum recipientis ", et virtus creati intellectus finiti est: hinc est, quod cognoscit ipsum finite, et ex hoc ipso in ipso beatificari habet. Nec tamen iste intellectus falsus est, quia modum finitatis ponit circa se cognoscentem et circa suam cognitionem, non autem circa Deum cognitum, cum ipsum intelligat infinitum, licet minime comprehendere valeat infinitatem ipsius, sicut in quaestione de comprehensione animae Christi plenius fuit ostensum.