QUAESTIO VIII Utrum omnis actio sit in agente

Aristot. hic text. 22. et 9. Metaph. c. 9. D. Thom. ibid. et lib .12. cont. Gent. c. 2. et Opusc. 48. Scotus in 4. dist. 13. q. 2. et in quodl. 13. Aut. And. lib. de telo princ. c. de optione. Canon. g. 2. art. 3. Aegidius de mensura Angelor. q. 10. Hervaeus quadi. 9. q. 8. Ferrariens. 2. de Anima, q. 22. et 2. cont. Gent. c. ?2. Soncinas 5. Met. q. 37. Cajet. 1. par.q. 23. art. 1. Javellus 9. Met. q. 15. Conimbr. 3. Phys. cap. 3. q. 2. Suar. tom. 2. disp. 48. sect. 4. Complut. disp. 17. q. 4. Ruvius3. Phys. tractat. 1. q. 6. Aversa tom .1. quaest. 26. sect. 4. Fuentes q. 2. diffic.

Faber Theorem. 41. Roccus quaest. 7.

Arguitur quod sic : quia impossibile est effectum causae formalis inveniri sine illa forma ; sed agens est effectus formalis actionis : ergo, etc.

Secundo, quia perfectio alicujus non potest inveniri nisi in illo, cujus est perfectio ; sed actio est perfectio agentis, tunc enim agens est in sua ultimata perfectione quando agit ; igitur actio non est nisi in agente.

Tertio, actio et passio sunt mutationes oppositae, et passio est in patiente; igitur actio non est in patiente, et per consequens est in agente.

Quarto, quia omnis dispositio est in illo subjective, quod denominat ; sed actio denominat agens : igitur actio est in agente. Major patet inductione : quia anima est in illo, quod denominatur animatum, justitia in illo, quod denominatur justum ; et sic de aliis.

Quinto, quia cujus est potentia, ejus est act usut patet in libro de Somno et Vigilia ; sed in agente est potentia activa : igitur et actio.

Sexto, per Aristotelem 8. hujus, text. 6. et inde, ubi dicit, quod si Deus ageret aliquid de novo, mutaretur, et non nisi recipiendo actionem : igitur actio ipsius Dei, si de novo ageret, esset in ipso Deo ; quia aliter non sequeretur, quod mutaretur, et per consequens multo fortius cujuslibet alterius agentis actio est in ipso agente.

Septimo, agat ignis in duo calefactibilia ; tunc hujus ignis est una actio, vel plures ; non plures, quia unius agentis unica debet esse actio ; si una, tunc vel est subjective in agente, et habetur propositum, vel in passo, et hoc non ; quia qua ratione esset in altero illorum passorum, eadem ratione in reliquo.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto tertio, text. 22. ubi ponit quod actio, et passio sunt idem motus, qui est in passo,et non in agente ; sed denominatur actio pro tanto, quia fit ab agente effective.

Notandum est, quod hoc nomen actio multoties accipitur aequivoce. Nam uno modo dicitur actio operatio rei, sive sit cum motu, sive sine motu, imo adhuc in re immateriali; et sic dicit Commentator 12. Metaph. comm. 39. quod Deus est actus purus. Item in 2. Metaph. comm. 39. dicit, quod actio in rebus immaterialibus dicitur illud quod significatur per modum actus, ut intellectio, volitio, et delectatio. Secundo modo restringitur hoc nomen actio, Vel actus ad actiones elicitas, scilicet quae proveniunt ab electione, et sic in moralibus, scilicet in 6. Ethicorum, actio distinguitur contra factionem, et scientiae factivae contra activas. Tertio modo dicitur actio ope. ratio agentis, et sic dicit Aristoteles in isto tertio, lex. 19. quod actio est actus activi, secundum quod activum, ita quod est finis et operatio agentis ; et sic accipitur in proposito.

Secundo,notandum quod hoc nomen passio est aequivocum. Uno modo dicitur passio de omni qualitate, vel dispositione respectu sui subjecti, et sic sanitas, scientia, albedo, et hujusmodi dicuntur passiones. Secundo modo dicitur passio appropriate de quolibet sensibili; et sic dicimus, quod tertia species Qualitatis est Passio, Vel Passibilis qualitas. Tertio modo restringitur hoc nomen passio ad operationes appetitus, et praecipue appetitus sensitivi. Et sic accipitur passio in secundo Rhetoricae. Quarto modo accipitur passio, ut hoc nomen passio restringitur ad corruptiones, et actiones nocivas. Et sic dicimus laesum passum, et non illum, qui accipit alterationes salutiferas. Quinto modo accipitur passio pro termino connotativo convertibili cum termino absoluto, vel minus connotativo. Et sic dicimus, quod risibile est passio hominis. Sexto modo dicitur passio operatio passi recepta ab agente ; et sic dicit Aristoteles in isto tertio, quod passio est actus passivi secundum quod passivum, ita quod passio est finis et operatio illius passi ; et isto modo accipitur in proposito.

Tertio, notandum est, ut probabitur postea, et patet per Aristotelem in littera,quod actio et passio sunt eadem res numero, quae est in patiente, et denominatur passio ea ratione, qua recipitur in passo, et denominatur actio, eo quod fit'ab agente.

Ideo ad videndum quod ista sunt ab in' vicem indistincta, et quod sunt in eodem, ponuntur conclusiones. Prima conclusio :

Omnis actio est res distincta ab agente. Probatur, quia omnis actus, et operatio alicujus rei est distincta ab illo, cujus est operatio ; sed actio est actus agentis: ergo, etc: Major patet; quia actus et operatio agentis dependet, et producitur ab agente : igitur si esset eadem agenti, jam idem dependeret, et produceretur a se ipso. Secunda conclusio : omnis (a) passio est actio. Probatur sic ; omne illud est actio, quod est actus activi, scilicet finis, et operatio ipsius, secundum quod activum ; igitur omnis passio est actio. Consequentia enet per definitionem actionis. Et antecedens probatur, quia si esset aliqua passio, quae non esset actus activi, jam illa passio fieret, et non ab aliquo agente, quod est impossibile.

Sed contra conclusionem objicitur. Primo, per Auctorem Principiorum, qui dicit, quod passio est effectus illatioque actionis ; modo effectus cum sit idem cum sua causa. Secundo dubitatur, an omnis actio sit passio. Respondetur ad primum, quod illa (b)definitio est falsa, et Auctor loquitur improprie, sicut fecit per totum in lum librum ; sed potest sic intelligi,ex quo actio, et passio sunt eadem res, tamen dicitur actio, eo quod fit ab agente, sed dicitur passio in quantum fit in passo ; et ideo in accidentibus naturalibus, ubi passio omnis est actio, et e contra, ista causalis est vera : quia actio est, passio est, et e contra, lic. t quodlibet sequatur ad reliquum, et ideo propter veritatem illius causalis ponit Auctor, quod actio sit causa passionis.

Ad secundum, dico quod omnis actio naturalis est passio, quia semper talis fit praesupposito subjecto ; sed non oportet de actione supernaturali.Nam si Deus crearet unam Intelligentiam, aut unam portionem materiae primae, illa creatura esset actio, et non passio.

Tertia conclusio. Actio agentis non est res distincta a re, quam producit in passo : verbi gratia, quod calefactio facta ab igne in aqua non est alia res a calore, qui in aqua producitur. Probatur, quia omnis effectus productus ab agente in passo est actio : igitur etiam quilibet qui producitur est actio. Consequentia tenet, quia non est major ratio de uno effectu, quod sit actio, quam de alio : et antecedens probatur per definitionem actionis: nam calor, dum producitur ab igne, est actus activi, scilicet ignis secundum quod ab igne. Secundo, quia si calefactio esset actio media distincta a calore, tunc sequeretur, quod agens si- mul haberet actiones infinitas aequales uni actioni datae, quod est impossibile: et consequentia probatur, quia sicut ad actionem caliditatis indiget actione distincta a caliditate, ita etiam ad productionem illius actionis indiget secunda actione, et ad productionem secundae indiget tertia, et sic in infinitum : quia qua ratione aliqua produceretur sine actione superaddita, eadem ratione et caliditas potest produci sine superaddita calefactione. Tertio si caliditas, dum producitur, et calefactio sint res distinctae, tunc Deus poterit unam istarum conservare isto modo, quod concurrat agenti ad calefactionem, sine hoc quod concurrat ad producendum calorem, et e contra ; tunc sequitur, quod aliquid fiet summe calidum sine calefactione, et quod aliquid calefiat sine caliditate, quod non est imaginabile.

Quarto, quia si actio sit res distincta a re producta ab agente, tunc capio aliquod agens, quod indivisibiliter producit suam actionem, scilicet voluntatem, quae subito elicit actum suum ; si actio sua sit res distincta a qualitate, quam producit, sequitur quod aliqua res duret praecise per instans, quod est impossibile, ut allegatum fuit in alia quaestione ex 8. hujus.

Contra conclusionem arguitur ; quia illa sunt distincta ab invicem, quorum unum transit, reliquo manente ; sed manente effectu producto ab agente, transit actio ; ergo, etc. Secundo, quia radius luminis nunc de facto agitur, et dependet a Sole ; nunc pono (sicut possibile est) quod Deus suppleat activitatem Solis, ita quod omnino ille radius non dependeat a Sole, sed praecise a Deo : tunc arguitur sic ; prius iste radius dependebat a Sole, et nunc non dependet a Sole ; igitur habitudo ipsius ad Solem, quae significatur per hoc, quod dicitur esse a Sole, jam corrupta est. Item, si per istam radius dependet a Sole, nulla res importaretur nisi Sol, et radius fuit ut prius, sequitur, sicut radius prius dependebat a Sole, ita de facto dependeat, nisi dicatur, quod actio Solis sit corrupta et habetur propositum, quod actio sit distincta ab effectu producto.

Respondetur ad primum, concedendo majorem, et negando minorem. Unde dum caliditas producitur, concedo quod actio, seu calefactio durabat tamdiu,sicut et caliditas, sed non est tamdiu calefactio. Ideo propter connotationem hujus termini calefactio, qui connotat caliditatem acquiri, concedendum est, quod calefactio est, quando non est calefactio.

Ad secundum, concedo casum, et dico, quod nec aliqua dependentia, nec actio corrumpitur, sed ille idem radius sine aliqua mutatione, qui prius dependebat a Sole, nunc dependet a Deo. Nec etiam erat prius actio media, qua prius dependebat a Sole,

sicut nunc non est actio media, qua radius dependet a Deo.

Quarta conclusio; Omnis ( ) actio, et omnis passio est in patiente, loquendo de actione naturali, cui supponitur subjectum. Probatur, quia in illo est actio, in quo est effectus productus ab agente ; sed hoc est in patiente ; ergo, etc. Secundo arguitur ratione Aristotelis, quia nisi omnis actio esset in patiente, sequeretur quod omne agens pateretur, vel habens motum, vel mutationem non moveretur, quod est impossibile ; quia si primum esset verum, jam esset processus in infinitum in causis. Similiter, si secundum esset verum, jam esset aliquis motus, quo nihil moveretur, quod est impossibile.

Ad raliones.Ad primam dico,quod effectus causae formalis accipitur dupliciter: uno modo pro causato formae,et sic non est aliud, quam materia, vel compositum. Alio modo accipitur improprie pro illo, quod denominatur ab aliqua forma, sive (d) intrinsece, sive extrinsece, et hoc modo agens est causatum a forma scilicet actionis, quia denominatur ab actione, et non primo modo.

Ad secundum dico, quod operatio agentis non est perfectio agentis saltem (e) de agente, sed est perfectio recipientis: verbi gratia, calefactio non est perfectio Solis calefacientis, sed illius, quod calefit: verum est tamen, quod nos dicimus, quod operatio agentis est sua perfectio, eo quod est signum suae perfectionis.

Ad tertium, negatur major. Ad quartum dico, quod dispositio existens in aliquo subjecto denominat illud subjectum, sed non oportet, quod denominet ipsum secundum quodlibet nomen illius dispositionis : verbi gratia, secundum Aristotelem in isto 3. text. 19. doctrina est in discipulo, et tamen secundum istud nomen doctrina non denominat discipulum, sed secundum islud nomen disciplina ; ita in proposito actio denominat passum in quo est, non secundum istud nomen actio, eo quod non dicitur actio nisi in quantam fit ab agente ; sed denominat ipsum secundum hoc nomen passio, et secundum hoc nomen caliditas, si sit actio ad caliditatem.

Ad quintum, concedo, sed non oportet quod in eo sit passio subjective, sed sufficit quod sit ab illo, ita ut cujus est potentia ad agendum, ejus est actus, id est, actio tanquam ab illo, non tanquam in illo.

Ad sextum, dico quod Aristoteles non dicit, quod Deus mutaretur propter novam actionem, quam in se reciperet ; sed propter hoc quod credidit Deum non posse agere de novo sine nova voluntate, vel nova dispositione in voluntate mediante qua ageret, quia super hoc fundatur ejus processus.Ad septimum,dico quod ipsius sunt duae actiones, imo quod essent passa diversa approximata, in quibus ignis ageret, tot essent actiones distinctae : imo quod plus est, si plura agentia ut plures ignes, agerent in idem passum, ab omnibus illis in illud passum fieret una actio, et esset tanquam ab uno totali agente.

ANNOTATIONES

(a) Omnis passio est actio. Nota primo, quod dupliciter accipitur actio, et passio, naterialiter scilicet, aut formaliter : materialiter sumitur pro illa forma, quae fluit, et pro motu, quo pervenitur ad formam, quae ab aliis dicitur actio acta, et sic caliditas in aqua, quando producitur, dicitur calefactio ; et de hac est verum dicere, quod idem motus est actio, et passio : et dicitur actio forma, quia est effectus agentis ; et dicitur passio, quia non est in potestate recipientis illam non recipere, si servanda serventur : activo enim et passivo debite approximatis necessario sequitur actio ; et de actione, et passione in hac significatione loquitur Scotus in hac quaestione. Si vero actio, et passio accipiantur formaliter, dicunt relationes primo diversas constituentes diversa Praedicamenta, quarum actio est subjective in agente, et passio in patiente, de quibus, ut sic, non est verum dicere, quod sunt unus motus, neque motus, quia Praedicamenta Actionis et Passionis sunt primo diversa, sed actio, et passio, quae sunt idem motus. sunt eaedem prorsus realiter.

Nota secundo, quod actio relatio non est principium productivum, licet sit principium denominandi agens : qua actione agens formaliter dicitur agens ; nullum enim aliud est principium productivum,

nisi agens cum virtute producendi. Et quando dicitur, quod generatio terminatur ad genitum,verbi gratia, generatio ignis ad ignem genitum, debet sane intelligi : si enim accipiatur generatio, ut prior genito, tunc generatio formaliter nihil aliud est in se nisi causa generans, et praecise ipsum absolutum causae, quae nihil aliud facit nisi ponere in esse genitum, quod habebat in virtute, quo posito, sequitur relatio causati ad causam, et e contra. Si vero accipiatur formaliter actio, vel generatio pro relatione, qua generans dicitur agens, talis non est prior genito, neque mediat inter genitum, et generans ; tantum enim absolutum causae ponit in esse absolutum effectus, et statim quasi posterior sequitur relatio, quae dicitur actio.

Nota tertio, quod ordo causandi est hujusmodi. In agente et patiente, quae sunt naturae absolutae, fundantur duae relationes antequam agens inducat effectum in passo: Prima relatio est inclinati ad rem, cui inclinatur : quae duobus modis contingit,uno ex parte agentis, altero ex parte patientis : agens vero inclinatur, ut perfectivum ad passum, ut ad suum perfectibile, quod perficit ; e converso, passum ut perfectibile inclinatur ad duplex perfectivum, intrinsecum scilicet, et extrinsecum. Perfectivum intrinsecum est forma quam in se recipit productum ab agente, ipsum vero agens est perfectivum extrinsecum. Secunda relatio est approximationis, (debent enim approximari activum, et passivum ) istae relationes fundantur in absoluto agentis, et patientis, ante actionem, et passionem. His relationibus positis, statim absolutum in causa, id est, ipsa causa causat effectum in suo esse, et in esse absoluto : et tunc agens dicitur referri ad patiens per relationem, quae in ipso resultat, quae dicitur actio de Praedicamento Actionis : et similiter in passo oritur relatio passionis,qua dicitur pati, et qua refertur ad agens. Et dicit Scotus quod hujusmodi relationes sunt praeviae ad relatiories effectus ad causam, et causae ad effectum.

Unde ex hac causatione primo resultat in effectu relatio ad causam, et relatio causae ad effectum. Quod Leuchetus in quol. quaest. 13. sic explicat. Prius forma inducitur in materia, et post immediate resultat, relatio passio in ipsa materia, quae terminatur ad agens: agens enim habet respectum ad formam productam, et habet alium respectum agentis ad passum, et sic passio est prior forma producta ; quia est respectus fundatus in materia, scilicet quod materia recipit formam ab agente. Atque ita dicitur. quod passio est dispositio praevia, ad relationem geniti ad generans, qua dicitur genitum dependere ad generans, et ista relatio est posterior. Haec Leuchetus. Verbi gratia, ut ignis producat calorem in ligno, debet ignis habere principium quo agat, a quo dicitur activus et effectivus : in quo igne ut sic, fundatur relatio perfectivi, id est, potentis producere perfectionem, seu formam, et in recipiente, ut in ligno debet correspondere principium passivum, quo possit recipere actionem ignis, in quo, ut sic, insurgit duplex relatio perfectibilis, una ad formam, quae debet recipere, quae forma dicitur perfectivum intrinsecum talis ligni ; et. altera ad ignem producentem talem f rmam, qui ignis dicitur perfectivum extrinsecum ligni Rursus debent ignis et lignum approximari, id est, poni in debita distantia ad hoc, quod ignis possit operari in ligno, et statim ignis sua forma, ut principio formali agit in ligno, producendo calorem:in hac productione resultat in igne relatio, quae dicitur actio et a qua ignis denominatur agens:et bac relatione refertur ad lignum,ut ad passum.et haec relatio constituit Praedicamentum Actionis. In ligno etiam correspondet alia relatio ad ignem, quae dicitur passio, a qua formaliter lignum dicitur pati, et haec relatio constituit Praedicamentum Passionis. Resultat etiam in calore producto relatio effectus ad ignem, ut adoausam, et in igne correspondet alia relatio causae ad calorem, ut ad effectum, et istae relationes sunt de genere Relationis.

Ex hoc sequitur primo, quod in.qualibet actione physica possumus tres relationes considerare.Prima est agentis ad terminum totalem productum, qui est effectus agen-I tis. Secunda ad terminum formalem ; et hae duae relationes, cum sint intrinsecus advenientes, sunt quidem in Praedicamento Relationis. Tertia relatio est quam habet agens in ordine ad patiens, et haec tertia relatio est extrinsecus adveniens, quia non consurgit necessario positis fundamento et termino ; ut si aqua, et ignis essent, non sequitur talis relatio quousque ignis agat in aquam. Unde hoc nomen actio potest accipi proqualibet harum trium relationum, et etiam accipitur pro motu, ut procedit ab agente ; aliquando etiam accipitur pro actione immanente, quae vere est qualitas, ut est intellectio et volitio.

Secundo sequitur, quomodo sit verum dicere, quod idem motus est actio et passio, qui ut procedit ab agente dicitur actio, et ut recipitur in patiente, passio : hoc enim verum est tantum de actione acta, vel de motu, materialiter accepto : nam actio, et passio ut sic, non constituunt illa duo ex sex ultimis Praedicamentis : nam ut talia Praedicamenta constituunt, dicunt relationes non quascumque, sed relationes inter agens et patiens.

Tertio, sequitur quod motus essentiali fer, et realiter distinguitur ab actione, quae est relatio. Tum quia distinguuntur praedicamenlaliter, tum quia motus est subjective in mobili, et actio in agente. Et si inveniatur aliqua auctoritas, dicens, quod actio sit motus, hoc debet intelligi terminative, quia scilicet terminatur ad motum : vel concomitanter, quia ipsam concomitatur motus : vel debet accipi actio pro actione acta, quae est motus saltem materialiter acceptus.

(b) Illa definitio est falsa, etc. Nota, quod illa definitio Auctoris sic explicatur ab Antonio Andrea in lib.6.principiorum, quaest. 8. passio est effectus actionis, sic quod actio efficit ipsam, non ut quod, nec ut principium formale quo,sed sicut actus productivus,quo agens transmutat passum,et transmutatio passiva est ipsa passio illata. Nam principium productivum est duplex, scilicet ut quod, et ut quo, et hoc secundum est etiam duplex ; vel ut principium formale productivum, vel ut actus productivus. Exemplum primi, ignis calefaciens respectu caloris geniti in ligno. Exemplum secundi, calor in igne respectu termini ejusdem. Exemplum tertii, calefactio respectu ejusdem termini :passio ergo est effectus et illatio actionis, sicut respectus oppositus consequens formam, ad quam transmutatur. Unde in tali transmutatione oportet imaginari tria instantia, vel signa naturae, licet totum possit esse simul tempore et duratione. In primo signo est agens, et passum, ut duo absoluta ante omnem actum, puta ignis, et aqua. In secundo signo forma caloris inducitur in aqua ab igne. In tertio signo consurgit respectus passionis in passo, et respectus actionis in agente, quia simul sunt respectus oppositi, et non sunt. Forte in eodem signo innascuntur respectus producentis et producti, inducentis et inducti, qui sunt de genere Relationis. Haec expositio est Logica, sumendo actionem et passionem pro respectibus, prout constituunt duo Praedicamenta diversa. Expositio autem, quam hic tangit Scotus,est mere physica, sumendo actionem et passionem pro forma absoluta, quae realiter est actio, et passio, diversimode tamen considerata.

(c) Omnis actio et omnis passio est in patiente. Nota, quod actio est duplex, scilicet, immanens et transiens : et haec divisio potest esse generis in species, aut vocis in significationes. Nam actio transiens non dicitur, quia quae vere est actio de genere Relationis transeat,talis est enim in agente, ut in subjecto : sed dicitur transiens, quia forma inducta per actionem transit in passum,sicut calor transit in aquam, quando aqua calefit ab igne ; sed actio de genere Actionis, non solum est terminus forma quae sic transit, sed etiam forma inducta per mutationem manens in ipsomet agente, ut productio intellectionis est actio, quae terminatur ad intellectionem, quae est forma absoluta manens in intellectu, atque adeo actio univoce dicitur de actione transeunte, et immanente sic intellectis. Si vero actio transiens accipiatur pro vera actione de genere Actionis, cujus terminus formalis, scilicet forma, quae inducitur de novo, transit in passum ; et actio immanens accipiatur pro forma, quae manet in agente inducta per actionem, quae forma est vera qualitas, talis acceptio est vocis in signifitiones.

Ex hoc sequitur primo, quod proprie loquendo, omnis actio est immanens : quia actio proprie cum sit relatio de genere Actionis, est in agente subjective ; dicitur autem transiens , non quia ipsa actio transeat, sed quia terminus productus per ipsam transit in passum, et dicitur immanens, quia terminus productus per ipsam manet in agente.

Secundo, sequitur quod operationes intellectus, voluntatis et sensuum, quas vocant actiones immanentes, cum verae qualitates sint, dicuntur tamen actiones, quia duas conditiones ex tribus, quas actioni assignamus, habeant : videlicet esse in continuo fieri, hoc est, cessare cessante agente ab operatione, et esse in subjecto sicut actio ; intellectio quippe est in intellectu, sicut actio, quae est relatio, est in agente. Tertiam autem conditionem, quae est completiva ratio actionis, scilicet quod actio transit in terminum, qui accipit esse per eam, non habent, sed tantum in hac conditione assimilantur actioni ; sicut enim actio transit in terminum, qui habet esse per actionem, sic operatio transit in objectum, licet objectum non habeat esse per ipsam operationem, imo praesupponitur suo esse, quia per tales operationes nihil fit, ut pa'et per Aristotelem 1. Ethicorum, cap. 1. et 4. Metaphysicae, cap. 9. ubi dicit,quod visio et speculatio nullum aliud opus habent praeter seipsas .

Tertio, sequitur quod Scotus in hac conclusione quarta loquitur de actione, quae habetur per motum et transmutationem : omnis enim talis (quae quatenus est ab agente, dicitur actio, et quatenus in passum recipitur, appclatur passio) est subjective in passo.

(d) Sive intrinsece, sive extrinsece. Intrinsece, id est, denominatione intrinseca, quae fit per formam formaliter existentem in subjecto. Sive extrinsece, id est, denominatione extrinseca, quae fit per formam quae non est in denominato quemadmodum lapis appellatur visus visione non in lapide, sed in oculo existente ; et hoc modo (inquit Scotus) ignis denominatur agens ab actione non in ipso agente, sed in passo existente, quod utique verum est, (loquendo de actione acta) caeterum ignis denominatur agens formaliter, et intrinsece ab actione, relatione in ipso formaliter existente. (e) Saltem de agente. Propter depravationem litterae non potuimus adjunctum intelligere, et divinare noluimus ; sed forte adjunctum est intrinsece, ita ut actio sit saltem de agente intrinseco. Observa tamen, quod quando aliquid incipit de novo, aut incipit per productionem, aut est ipsa productio formaliter, ut videre est in productione caloris, qui incipit per productionem ipsius, scilicet per calefactionem, calefactio vero incipit de novo non per productionem terminatam ad ipsam, alias enim esset processus in infinitum, investigando unam actionem, qua producitur calefactio, et aliam qua producitur illa actio; sed calefactio incipit de novo se ipsa, quia est productio caloris, quae cum sit actio de Praedicamento Actionis, non potest esse terminus productionis, quia actionis non est actio ; et si actio inciperet per actionem aliam, esset processus in infinitum. Nam quando aliquid est denominative tale, et aliquid formaliter tale, standum in eo,quod est formaliter tale ; modo calor est denominative talis, scilicet productus, calefactio vero actio est formaliter talis, nempe productio. atque adeo ipsa non producitur. Et per hoc solvuntur rationes ad tertiam conclusionem, quatenus improbare videntur actionem de genere Actionis.

EXPOSITIO TEXTUS

Quoniam autem (1) de natura scienia e circa magnitudines, motum, et tempus, etc Iste est secundus tractatus hujus 3. in quo Philosophus determinat de infinito ; et dividitur in sex capita. In primo recitat opiniones antiquorum. In secundo disputat an infinitum sit, vel non sit. In tertio ostendit, quod nullum est corpus sensibile actu infinitum. In quarto ostendit, qualiter infinitum est, et qualiter non est. In quinto, quid sit infinitum definitive. In sexto ostendit, quae sit causa finitatis, et infinitatis in rebus naturalibus : et in septimo solvit rationes, quibus probatur infinitum esse Secundum ibi, Esse autem aliquid infinitum. Tertium ibi, Physice autem magis speculantibus. Quartum ibi, Quo l autem igitur actu non sit corpus infinitum. Quintum ibi,Accilil autem contra esse infinitum.

Sextum ibi, Secundum autem rationem accidit. Septimum ibi, Reliquum est autem aggredi. Primum capitulum dividitur: quia primo ostendit, quod ad Naturalem spectat determinare de infinito. Secundo recitat opiniones antiquorum, ibi, Atp?e omnes tanquam principium. Est igitur conclusio ista, quod ad Naturalem spectat determinare de infinito. Probatur, quia ad illum spectat determinare de infinito, qui debet determinare de magnitudine, tempore, et motu : sed Naturalis debet determinare de istis ; igitur et de infinito. Major patet, quia necesse est magnitudinem, motum, et tempus esse finitum, vel infinitum : nam finitum, et infinitum se habent per modum passionum respectu istorum terminorum magnitudo, tempus, et motus : modo qui considerat de subjectis, habet considerare de propriis passionibus : et innuit Aristoteles quod omnis res est finita, vel infinita, nisi forte sint punctus, vel passio, scilicet qualitas, quae per se, nec est finita. nec infinita, sed secundum finitatem, vel infinitatem sui subjecti. Secundo patet conclusio per signum : nam (2) omnes,qui rationabiliter determinaverunt de naturalibus, fecerunt mentionem de infinito. Atque omnes tanquam principium, etc. Hic recitat opiniones antiquorum ; et primo non naturaliter loquentium. Secundo naturaliter loquentium, ibi, Qui autem de natura. Primo recitat opiniones eorum,quoad convenientiam. Unde omnes antiqui in hoc convenerunt, quod infinitum est principium aliorum et non principiatum. Tunc ibi, Alii quidem. Ponit convenientiam Pyhagorae, et Platonis: uterque enim dicebat, quod infinitum est substantia per se existens, et alteri non inhaerens. Tunc ibi, Verum (3) Pythagorei, recitat differentias istorum. Unde Pythagoras, et Plato in hoc differunt: quia Pythagoras posuit infinitum in sensibilibus, sed Plato posuit infinitum in insensibilibus, ut puta numerum infinitum; Ideam infinitam. Secundo differunt, quia Pythagoras posuit extra coeunt spatium infinitum. Plato vero nihil posuit extra caelum, nec ideas, nec aliquid aliud. Tertio differunt, quia Plato posuit duo infinita, unum a parte magnitudinis, ut in numeris, quia numerus est augmentabilis in infinitum ; aliud a parte parvitatis, ut in continuis, quia continuum est divisibile in infinitum. Sed Pythagoras posuit unum solum infinitum, quia ponebat, quod numerus impar est causa finitatis, et numerus par causa infinitatis : Ut verbi gratia, si primus numerus impar, scilicet ternarius, addatur unitati, resultat primus quadratus,scilicet quatuor,et per appositionem secundi numeri imparis, scilicet quinque primo quadrato,resultat secundus quadratus, scilicet novem, et per additionem tertii imparis, scilicet septem secundo quadrato, resultat tertius quadratus sexdecim, et sic in infinitum per additionem numeri imparis, resultant semper consimiles species gnomonis, ad similitudinem gnomonis in magnitudinibus : sed per additionem numerorum parium resultarent diversae species numerorum,ut patet intuenti.

Qui autem (4) de natura. Hic recitat opiniones antiquorum naturaliter loquentium de infinito; et primo quoadconvenientiam; secundo quoad differentiam, ibi, Atque ille quidem. Primo dicit, quod omnes antiqui naturaliter loquentes de infinito ponunt infinitum esse accidens de genere Quantitatis, cui pro subjecto attribuunt aliquod quatuor elementorum,aut medium inter aliqua elementa, exceptis Anaxagora, et Democrito, qui posuerunt principia rerum esse infinita.

Atque ille (5) quidem. Ponit differentiam inter Anaxagoram, et Democritum, dicens, quod Anaxagoras posuit principia rerum esse infinitas paries homogeneas, ut os,carnem, et hujusmodi. Secundo dicebat, quod quaelibet pars mixti est consimiliter mixto, sicut et totum, ex quo quodlibet debet generari ex quolibet. Tertio dicebat, quod omnia ista principia quandoque congregabantur in uno chaos confuso, ex quo omnia deberent fieri, scilicet per segregationem. Quarto dicebat, quod erat quidam intellectus, qui segregabat ista entia ab invicem,

et quando ipse incipiebat segregare, tunc omnia incipiebant de novo, scilicet et motus, et tempus. Sed Democritus (6) ponebat principia rerum naturalium esse infinita corpora atoma, differentia ab invicem secundum magnitudinem, et figuram, ex quibus fierent res naturales secundum quod diversimode se haberent hujusmodi corpora atoma in figura, positione, et ordine.

Rationabiliter (7) antem, etc. Hic approbat dicta antiquorum (a) per aliquas conclusiones. Prima est, quod si infinitum est, rationabiliter posuerunt infinitum esse principium. Probatur, quia non haberet potentiam, qua extenderetur, et per quam fieret principiatum. Secunda conclusio est, quod infinitum est ingenitum, et incorruptibile, intelligendo conditionaliter sicut prius. Probatur, quia si esset genitum, oporteret ponere aliud principium excedens ipsum, a quo generaretur, et corrumperetur, et per consequens esset finitum cum excederetur ab alio. Tertia conclusio est, quod rationabiliter affirmant infinitum gubernare omnia. Probalur, quia ex quo infinitum non esset principiatum, oporteret quod esset principium omnium aliorum, et per consequens gubernat alia. Quarta conclusio est, quod infinitum est quoddam divinum et immortale,sicut affirmant Anaximander, alii Philosophorum sequentium.

ANNOTATIONES

(a)Hic approbat dicta antiquorum, etc. Nota, quod in hoc 30. textu, approbat quatuor proprietates ex antiquorum assignatione ipsi infinito convenientes. Prima est, infinitum necessario debet esse principium rei, et nullo modo principiatum ; quia si esset principiatum, esset ex principio : omnia enim entia, vel principia sunt, vel ex principio, sed infinitum non potest esse ex principio, quia si haberet principium, eadem ratione haberet finem, et per consequens non esset infinitum: infinitum ergo est principium, neque enim frustra possibile est ipsum esse. Secunda proprietas est, quod infinitum est ingenerabile, et incorruptibile ; si enim esset corruptibile, tenderet ad finem : nam omne quod corrumpitur, habet finem ; et si generabile, fieret ex principio : nam quod generatur,

habet principium, et eadem ratione finem: haberet ergo principium, et finem, quae opponuntur rationi infiniti. Tertia conditio, quod tale infinitum omnia gubernaret, et contineret. Haec autem proprietas a ponentibus tantum principium materiale, et non efficiens, male assignabatur : quia gubernare ad efficientem causam pertinet. Quarta proprietas est, quod infinitum est quid divinum, quod enim neque principium, neque finem habet, aliorumque omnium est causa, necesse est ut sit divinum.

EXPOSITIO TEXTUS

Esse autem (I) aliquod infinitum, etc. Hoc est secundum caput hujus tractatus, quo Philosophus disputat an infinitum sit, vel non ; et primo probat quinque rationibus, quod infinitum sit. Secundo ponit acceptiones hujus nominis infinitum. Tertio probat, quod infinitum non est.Secundum ibi, Habet autem dubitationem. Tertium ibi, Separabile igitur a sensibilibus. Prima ratio est, quod tempus est infinitum, ut patet 8. hujus, text. 48. et inde. Secundo, quia magnitudo est divisibilis in infinitum, secundum quod Mathematici utuntur infinito. Tertio nisi infinitum esset, sequeretur, quod tandem generatio deficeret. consequens est falsum, ut patet secundo de Generatione. Probatur consequentia, quia quodlibet ens naturale accipit sibi unam portionem materiae primae : modo tandem deficeret generatio, nisi materia esset infinita. Quarto, accepto (a) aliquo finito, si est infinitum, habetur propositum; si finitum, tunc finitur ad aliquid aliud, de quo quaeritur sicut prius, et per consequens totum aggregatum est infinitum. Quinto, et est (2) ratio maxime inducens. dubitationem ; quia semper potentia cognitiva movetur ab aliquo ; modo intellectus noster intelligit infinitum; igitur movetur ab infinito, et per consequens infinitum est. Minor patet ; quia Mathematici imaginantur magnitudines infinitas.Similiter aliqui imaginantur extra caelum, spatium infinitum,el locum infinitum, corpus infinitum,et mundos infinitos: quia qua ratione in una parte illius spatii esset mundus, i vel corpus, eadem ratione in alia. Et subdit Aristoteles quod si aliquis dicit, quod in illo spatio non sunt mundi infiniti, tamen bene possunt esse. Dicit Aristoteles, quod hoc non valet, quia in perpetuis ( ) non differt esse et posse, id est, res perpetuae non prius possunt esse quam sint, imo simul ppssunt esse, et sunt.

Habet (3) autem dubitationem. Hic ponit acceptiones hujus nominis infinitum, et primo movet difficultatem considerationis, dicens, quod de infinito est magna dubitatio, quia negantes infinitum esse, habent contra se praedictas rationes ; sed ponentes infinitum esse, habent difficultatem, utrum sit substantia,vel accidens ; utrum sit per se existens, vel alteri inhaerens, sed tamen ad Philosophum Naturalem pertinet praecise considerare, utrum sit aliqua magnitudo sensibilis infinita; et ideo primo considerandum est quot modis dicitur infinitum. Uno modo infinitum accipitur negative, ut punctus dicitur infinitus, quia non finitus ; quemadmodum dicimus, quod vox est invisibilis. Secundo modo dicitur infinitum, quod non potest pertransiri, quia est quantum extensum sine termino. Tertio modo, quia potest pertransiri, licet cum difficultate, ut via longa. Quarto modo dicitur infinitum, quod de sui natura est pertransibile, sed non potest pertransiri propter impedimentum aliquod. Quinto modo dicitur infinitum secundum augmentationem, ut numerus est in infinitum augmentabilis. Sexto modo secundum divisionem, ut continuum est in infinitum divisibile.Et Septimo modo utroque modo, scilicet tam secundum divisionem, quamsecundum appositionem, ut tempus.

Separabile (4) igitur esse a sensibilibus, Hic Aristoteles probat, quod infinitum non sit. Et primo probat, quod nullum sit infinitum separatum a sensibilibus. Secundo, quod nullum est corpus infinitum. Et tertio, quod nullus est numerus infinitus. Secundum ibi : Logice igitur speculantibus. Tertium ibi: At vero neque numerus sic. Primo, ponit sex rationes, quarum duae probant,

quod infinitum non sit accidens, et aliae duae, quod infinitum non sit substantia. Prima ratio, quia si esset infinitum separatum, tunc illud non haberet magnitudinem, aliter non esset separatum a magnitudine. Consequens est falsum : quia tale non esset infinitum nisi negative, sicut punctus;quemadmodum dicimus, quod vox est invisibilis : modo ista acceptio infiniti non quaeritur in proposito ; sed quaeritur de infinito, quod est intransibile, eo quod est quantum extensum sine termino.Secunda ratio est ibi, Si vero (5) secundum accidens. Quia si infinitum sit accidens,sequitur quod non est elementum, et principium aliorum ; consequens est falsum per antiquos, et consequentia probatur ; quia principium substantiae est substantia. Tertia ratio ibi, Amplius quando contingit ; quia non est numerus infinitus, neque aliqua magnitudo infinita: igitur nulla substantia est infinita. Tenet consequentia ; quia infinitum est passio numeri, et magnitudinis; et antecedens patet per antiquos, qui non posuerunt aliquod infinitum nisi separatum a numero, et magnitudine. Quarta ratio ibi, Manifestum (6) autem, et probat quod nullum infinitum sit principium : quia de ratione principii est, quod habeat consimilem denominationem, sicut causatum, ut quaelibet pars aeris, et aer; igitur quaelibet ( ) pars illius infiniti esset infinita, quod est falsum; quia impossibile est multa infinita esse. Quinta ratio ibi, At esse tale nequit. Quia impossibile est infinitum esse impartibile, et indivisibile: ergo impossibile est infinitum esse. Probatur antecedens,quia nihil est finitum, vel infinitum nisi secundum accidens, scilicet per quantitatem ; sed quantitas non est indivisibilis: ergo, etc. Et consequentia tenet; quia impossibile est aliquam quantitatem esse infinitam.

Sexta ratio ibi, Sed (7) si sic, quae est omnino eadem cum secunda : et subdit ibi, Sed fortassis (8) haec quidem, excusat se ab ulteriori determinatione de infinito separato : quia in proposito intendimus.

utrum sit aliquod corpus sensibile actu infinitum.

Logice iyitur (9) speculantibus. Hic ostendit quod nullum est corpus actu infinitum ; quia de ratione corporis est,quod sit figuratum, scilicet clausum termino, vel terminis: igitur nullum corpus est infinitum.

At vero (10) neque numerus sic. Probat, quod nullus numerus est infinitus, quia omnis numerus est numeratus, vel numerabilis : modo nullum infinitum est numeratum, vel numerabile ; igitur nullus numerus est infinitus,etquomodo,et quantum valeant istae rationes, videbitur in quaestionibus.

ANNOTATIONES

(a)Accepto aliquo finito, etc. Nota,quod sensus hujus rationis est talis : omne corpus finitum clauditur alio corpore superiore, aut igitur debet dari processus in infinitum in corporibus, aut deveniendum est ad aliquod corpus infinitum, cujus magnitudo non claudatur : quare cum primum non sit dandum, dabitur secundum, atque ita dabitur infinitum.

(b) In perpetuis non differt esse et posse. Nota, quod Commentator 3. hujus, comm. 32. dicit, quod possibile in rebus,quas non continet tempus, est necessarium: quod autem est possibile ut sit, et non sit in individuis specierum,quae continet tempus,est contingens. Ex quo dicto patet,quod si possint esse infiniti mundi extra caelum, quod sunt de facto infiniti. eo quod extra caelum non est tempus. Sed hoc est contra fidem, nisi sic intelligatur, quod in perpetuis non differt esse substantiale a posse substantiali, hoc est a potentia ad esse substantiale. Unde secundum intentionem Philosophi, et Commentatoris quaecumque substantia potest esse aeterna ipsa est aeterna : omnis enim substantia intransmutabilis substantialiter, quae potest esse, jam est in actu : nam secundum Comm. 12. Metaph. et 1. de Caelo, impossibile est esse aliquam substantiam de se possibilem, et tamen perpetuam ab alio, sed non est sic de accidentibus: nam tempus futurum, cujus principium est instans diei crastinae, potest esse aeternum, et tamen non est nunc aeternum. Et si dicatur, quod motor caeli est substantia aeterna, et tamen potest ponere Solem in oriente, qui nunc non est ibi. Dicas, quod in substantiis aeternis non differunt esse, et posse esse,

tamen bene differunt facere, et posse facere, non enim sequitur, quod substantia aeterna potest facere hoc ; ergo facit hoc: bene tamen sequitur substantia aeterna potest esse: ergo est, secundum intentionem Commentatoris. Vel dicas, et melius, quod praedicta propositio non debet allegari a Philosopho, tanquam concessa et vera, sive authentica, ex eo quod ipse non loquitur secundum opinionem propriam, sed solum refert opinionem antiquorum,qui posuerunt infinitos esse mundos extra caelum, (c) Quaelibet pars illius infiniti esset infinita. Nota, quod hoc potest tripliciter intelligi: Uno modo loquendo de infinito secundum quod antiqui Philosophi loquebantur, contra quos arguit Aristoteles sic, scilicet quod sit substantia separata divisibilis, quae sit principium omnium aliorum, et sic quaelibet pars infiniti, est infinita. Secundo modo, per infinitum possunt intelligi partes aliquotae, quae scilicet aliquoties sumptae reddunt totum, et sic iterum quaelibet pars infiniti est infinita ; quia ex partibus finitis finities sumptis nunquam redditur infinitum. Si ergo ponatur infinitum, quaelibet ejus medietas erit infinita, et quaelibet ejus tertia, et quaelibet ejus quarta : et sic de omnibus ejus partibus aliquotis: sed non debet intelligi de partibus non aliquotis: quia secundum Philosophum tempus est infinitum, et tamen non quaelibet pars temporis est infinita.

Aliter respondent alii, quod infinitum nullam habet partem finitam, quia sicut puncti ad lineam nulla est proportio, sic etiam finiti ad infinitum : et sicut punctus non est pars lineae, sic etiam . finitum non est pars infiniti. Ista opinio non est vera, nisi fiat sermo de partibus aliquotis, quae solum dicuntur esse partes apud Mathematicos: intelligunt enim idem per partem, et partem aliquotam. Manifestum est enim quod si aer esset infinitus, quilibet aer finitus est pars ejus, et etiam quaelibet pars finita temporis, est pars temporis, quamvis secundum Philosophum tempus sit infinitum, tamen aer finitus non est pars aliquota aeris infiniti, de qua parte Mathematici loquuntur, sed bene est pars non aliquota, quam etiam ipsi dicunt esse partem : nam secundum eos quidquid intrinsece constituit aliquod totum,est pars ejus.