QUAESTIO VIII

Utrum quantitas sit res distincta a substantia, et qualitate

Aristot. 7. divinorum. Scotus in 2. dist. 12. quaest, 2. et in 4. dist. 12 quaest. 2. D. Thom. 1. par. quies. 77. art. 2. Durand. in 1. dist. 33. quaest A. Occam tract. de Eu?har. cap. 28. et in 4 dist. 12. quaest. 7. Rubion in 4. dist. 12. quaest. 3. 4. et 5. Major ibid. quaest. 2. Gabriel ibid. quaest. 1. art. 1. et in canon. lect. 44. Suarez tom. 2. Metaph. disp. 40. sect. 2.

Arguitur quod non : quia substantia est divisibilis in ea,quae insunt, quorum quodlibet natum est esse unum aliquod, et hoc aliquid, igitur substantia est quantitas. Tenet consequentia per definitionem quantitatis datam, 11. Metaph. cap. de infinito : et antecedens apparet de ligno, quod est divisibile in duas medietates, quarum quaelibet est aliquid, et hoc aliquid.

Secundo, quia quantitas per sui mutationem est susceptibilis contrariorum, ut patet de superficie, quae primo est alba, et postea nigra, igitur quantitas est substantia per proprietatem substantiae.

Tertio, si quantitas distinguatur a substantia, sequitur quod duo corpora essent simul : consequens est impossibile, ut patet 4. hujus, text.76. Consequentia petetis quia corpus de genere substantiae, et corpus de genere quantitatis essent simul.

Quarto, quia per Commentatorem in lib. de substantia Orbis, duplices sunt dimensiones, quaedam terminatae, et quaedam interminatae : dimensiones interminatae sunt coaeternae ; sed dimensiones terminatae generantur, et corrumpuntur : modo si per dimensionem interminatam intelligatur aliud quam materia, sequitur quod aliqua dispositio fuerat perpetuo in materia, quod est impossibile.

Quinto,si substantia non esset quantitas, sequeretur, quod divisibile reciperetur in indivisibili: consequens est falsum, quia omne quod recipitur, recipitur ad modum recipientis, et non ad modum recepti, et ideo si recipiens sit indivisibile, receptum est indivisibile. Probatur consequenlia,quia quantitas, quae est divisibilis, reciperetur in substantiam, quae de sui natura est indivisibilis.

Sexto, si quantitas non esset substantia, sequeretur, quod si aliquod continue rarefieret, quod infinitae quantitates generarentur, et infinitae quantitates corrumperentur ; consequens apparet impossibile, scilicet quod res permanentes vere durent per solum instans, quod tamen oporteret fieri in rarefactione continua, ex quo continue esset alia, et alia quantitas.

Septimo, illud, quod est praesens quantitati secundum se ; et quodlibet sui, ita ut totum est praesens toti, et pars parti, illud de sui natura est quantum, sed substantia est taliter praesens quantitati, igitur substantia de sui natura est quanta, et per consequens frustra poneretur quantitas distincta .

Octavo : quia si quantitas sit res distincta; tunc si per imaginationem, vel per potentiam divinam quantitas separaretur a substantia ; quaero tunc, utrum adhuc substantia haberet partem extra partem, vel non : si sic, frustra ponebatur quantitas ad extensionem substantiae ; si non, cum possibile sit quantitatem illam, aut imaginabile subito separari, sequitur quod possibile est, vel imaginabile, substantiam illam subito moveri localiter ; quod est impossibile.

Nono, omnem rem absolutam posteriorem alia re, potest Deus destruere priore re non mutata, sed quantitas est res absoluta posterior substantia ; igitur Deus potest quantitatem destruere substantia non mutata: quo facto, quaero utrum substantia habeat partem extra partem, sic igitur substantia seipsa est quanta, et per consequens frustra superadditur quantitas ; si non, tunc sequitur, quod est mutata localiter, quod est contra positum, ponebatur enim, quod Deus servaret substantiam non mutatam.

Decimo, sequitur, quod accidens non esset sine subjecto in Sacramento allaris,quia haberet quantitatem pro subjecto.

Undecimo, quia si omnia possunt aeque bene salvari non ponendo quantitatem esse rem distinctam, sicut ponendo, melius est ponere quantitatem esse rem indistinctam, sed omnia possunt, etc. ergo, etc Major, et minor palent,quia frustra fit per plura, quod potest fieri per pauciora, ex primo hujus, text. 40.

Oppositum arguitur per Aristotelem in primo hujus, text. 14. ubi dicit, quod si substantia et quantitas sunt, duo sunt,quae sunt, et non unum ; et subdit, quod si sola substantia sit, ipsa non est infinita, nec habebit magnitudinem : ex quo patet, quod substantia per se non habet magnitudinem, sed per quantitatem additam. Similiter dicit Aristoteles, quod ratio infiniti congruit quantitati, et non subslantiae,nec qualitati. Secundo, nisi sic, sequeretur, quod illa negativa non esset immediata vera ; videlicet substantia non est quantitas, consequens est falsum, ut patet 1. Post. text 26. consequentia probatur : quia negativa immediata est vera, per se nota, et manifesta, modo illa esset falsa ex quo substantia esset quantitas.

Tertio sequeretur, quod substantia esset sensibile commune. Consequentia patet,

quia substantia est quantitas, quae est sensibile commune : similiter sequeretur, quod quantitas esset sensibile per accidens, et quod quantitas esset sensibile per se ; et sequeretur, quod quantitas haberet contrarium, et quod quantitas susciperet magis, et minus. Consequentia patet, quia per te quantitas est qualitas, quae habet contrarium, et suscipit magis, et minus.

Item sequeretur, quod non esset proprium quantitati, ut per ipsam aliquod diceretur aequale, vel inaequale. Consequens est falsum, et patet consequentia : quia substantia sibi ipsi esset aequalis, et inaequalis alteri, et sic similiter qualitas.

Notandum, quod de ista quaestione sunt duae opiniones contrariae.Una(a)probat quod quantitas non est res distincta a substantia, et qualitate;imo tam substantia, quam qualitas habet partem,extra partem etrationes hujus opinionis adductae fuerunt ante oppositum.Secunda opinio probat,quod substantia est res distincta a quantita te,et qualitate, et ista est bipartita, quia quidam ponunt, quod superficies, linea, et punctum non sunt aliquae res indivisibiles in quantitate, quemadmodum imaginantur Mathematici ; et secundo ponunt, quod quantitas corporea est res distincta a substantia, et qualitate. Alii ( ) vero de tertia opinione probant, quod quantitas sit res distincta a substantia, et qualitate: et cum hoc quod linea,superficies, et punctum sunt res indivisibiles in continuo actualiter existentes. De istis indisivibilibus nihil ad praesens ; quia de eis diceretur in sexto. Sed de quantitate sit conclusio ista.

Quantitas est res distincta a substantia, et qualitate. Probatur, quia nisi ita esset, sequeretur,quod homo posset aerem quemlibet condensare comprimendo. Consequens est contra experientiam ; quia vesica plena aere nullo modo potest comprimi, vel saltem non quaelibet. Probatur consequentia, quia isti compressioni aeris,vel resistit materia aeris; et hoc non ; quia materia ejus nata est esse indifferenter in quolibet loco quantumcumque modico, nec forma resistit: quia non repugnat formae aeris stare sub minori loco, nec qualitates repugnant eodem modo : igitur tota repugnantia provenit ex parte quantitatis, et habetur propositum. Si dicatur, quod repugnantia provenit ex parte totius compositi, contra, primo, quia compositum non agit, nec resistit, nisi per determinatam dispositionem, ut puta per formam, vel qualitatem, vel per aliquam partem ejus ; ut patet de homine, qui non videt nisi per oculum; de igne qui non agit nisi per calorem, et ita inducendo in aliis.

Secundo contra idem : quia totum compositum potest esse sub minori quantitate, igitur non repugnat sibi ratione compositi, quod possit poni sub minori quantitate. Tenet consequentia, et antecedens patet per experientiam : quia si aer idem, vel aequalis ponatur in phiala vitrea aequali praedictae vesicae, et ponatur collum phialae in aqua comprimendo deorsum, immediate patebit per introitum aquae, quod aer ille inclusus condensabitur. Et si compositum non posset condensari, ulterius ex ipso non posset generari aqua, vel terra, quod est falsum.

Secundo arguitur ad quaestionem, quia si qualitas esset quantitas, sequeretur, quod alicujus quantitatis removeretur medietas, et tamen totum maneret tantum, quantum erat prius ; consequens est impossibile, et probatur consequentia de isto lumine extenso per aerem, quod per te est quantitas, volo quod removeatur medietas intensive, et sequitur propositum.

Tertio sequitur,quod rarefactio non esset nobilior condensatione, consequens est falsum : quia est mutatio ad nobiliora elementa, scilicet ad ignem, et aerem : et patet consequentia,quia per rarefactionem non acquireretur aliquid, nec deperderetur et similiter per condensationem ; igitur si est verum, quod illa mutatio redditur nobilior, vere dicitur quod per rarefactionem acquiritur quantitas, et per condensationem deperditur,et tunc habetur propositum.

Secundo, quia illud,quod ( ) rarefil,mutatur mutatione praeter hoc quod mutatur localiter, tunc igitur vel illa mutatio est acquisitiva, vel deperditiva,et quodcumque detur, non est nisi quantitas ; igitur quantitas est res distincta : quia in rarefactione non est necesse, quod acquiratur, vel deperdatur substantia, vel qualitas.

Dico igitur ex praedictis, quod quantitas est dispositio inhaerens substantiae, secundum quam partes substantiae ab invicem distant, et sunt extra se invicem: quam (d) dispositionem esse separatam a substantia implicat contradictionem, ut deductum est in quaestione praecedenti. Nam quantitatis esse, est substantiae inesse, igitur sequitur, quantitas est; igitur substantiae inest, et si sit separata, non inest, quod est contradictio.

Tunc ad rationes ad oppositum, ad primam dico, quod illa definitio datur de quanto, et non de quantitate. Unde Aristoteles dicit, Quantum vero dicitur, quod est divisibile, etc. Et ideo quantitas definitur sic, Quantitas est secundum quam aliquod est divisibile in ea, quae insunt, etc. modo concedendum est quod substantia sit quanta, licet non sit quantitas.

Ad secundam nego antecedens. Unde dico quod superficies non dicitur primo alba, et postea nigra per mutationem superficiei, quae est quantitas, sed per mutationem substantiae.

Ad tertiam dico, quod non est inconveniens, quod duo corpora sint simul, quorum unum informet reliquum, sicut est de substantia, et quantitate.

Ad quartam dico, quod Commentator per dimensionem interminatam intelligit, quod semper materia praedeterminat sibi aliquam dispositionem; indeterminata tamen non semper determinat sibi hanc, vel illam, et dimensio terminata vocatur illa, quam determinat sibi forma alicujus rei existens in materia.

Ad quintam negatur consequentia: quia substantia non est indivisibilis, imo divisibilis, licet non seipsa, sed quantitate superaddita.

Ad sextam dico, quod non est inconveniens, quod si aliquid secundum se lotum rarefiat, quod continue sit alia, et alia quantitas, nec est inconveniens, quod res permanentes vere durent per solum instans, ut patet in exemplo: nam lumen causatum a Sole propter diversitatem aspectus Solis, est continue aliud,et aliud in medio, et tamen illud de sui natura esset natum permanere, si Sol quiesceret. Aliter potest dici quod sicut in medio est unum lumen continuum successivum, ita illud, quod secundum se totum continue rarefit, est una quantitas continua successiva.

Ad septimam negatur major: quia sic sequeretur, quod albedo esset substantia, quia albedo secundum se, et quodlibet sui est praesens substantiae, ita ut lotum est praesens toti, et pars parti.

Ad octavam dico, quod impossibile est, imo implicat contradictionem, quod quantitas sit separata a substantia, ut patet ex praecedenti quaestione, sed si ( ) per imaginationem, vel potentiam divinam, quantitas corrumperetur manente subjecto ; tunc dico, quod si quantitas successive corrumperetur, quod etiam substantia successive minueretur usque ad indivisibile, et si subito corrumperetur quanti tas, subito substantia minueretur usque ad indivisibile, et ideo quia hoc est impossibile, ideo impossibilecst quantitatem corrumpi manente substantia, et quod non sit alia quantitas generata.

Ad nonam negatur major, imo Deus non potest aliquo modo separare quantitatem ipsa remanente: quia hoc implicat contradictionem, ut dictum est, nec potest quantitatem destruere sine mutatione substantiae.

Ad decimam conceditur, quod ille est unus modus possibilis, quibus non repugnat fieri, at multa sunt quibus non repugnat fieri : quae tamen sunt impossibilia fieri: u t Uncae rectae cuilibet non repugnat, quod super ipsam possit constitui triangulus aequilaterus, attamen aliqua est, super quam impossibile est hujusmodi triangulum esse constitutum, ut patet de linea, quae est diameter mundi. Secundo dico, quod quantitati repugnat, quod separetur, nam esse quantitatis est substantiae inesse, nec ista consequentia valet; hoc non est essentia ejus, nec pars, 1 sed posterius eo, igitur ab eo potest separari, vel potest corrumpi alio non corrupto.

Ad undecimam dico, quod non omnia possunt aeque bene salvari, quia in aliquibus invenitur resistentia proveniens ex parte quantitatis, et non ex parte alicujus alterius, ut declaratum fuit arguendo ad quaestionem, et hoc de quaestione.

ANNOTATIONES

(a)Una prohat quod quantitas non est distincta.a substantia. Hanc sententiam defendunt Nominales, et nominatim Ocham in tract. de Sacramento Eucharistiae, cap. 28. et in 4. quaest. 7. Rubion in 4. dist. 12. quaest. 3. 4. 5. et 6. Gabriel in 4. dist. 12. quaest. 1. art. 1. et in Canone lect. 44. et Maior in 4. d. 12. q. 2.

( )Alii vero de tertia opinione probant, quod quantitas sit res distincta. Haec sententia est D. Thomae 1. part. quaest. 77. art, 2. Durandi 1, sent. d. 33. quaest. 1. et Scoti hic, et in 2. sent. d. 12. quaest. 2. et in 1. d. 2. quaest. 2. et est etiam. Aristotelis 7. divinorum ubi habet haec verba : Longitudo, latitudo, et profunditas, quantitates quaedam,sed non substantiae sunt: quantitas enim non est substantia. Et potest ratione probari, ad substantiam et quantitatem, sunt variae, et distinctae mutationes, ergo sunt naturae inter se distinctae. Consequentia patet, quia diversae mutationes diversos habent terminos, et secundum rem distinctos. Antecedens probatur, quia substantia acquiritur generatione, quae fit in instanti temporis, quantitas vero per motum successivum, qui fit in tempore.

(c) Illud quod rarefit mutatur, etc. Nota. quod de motu rarefactionis, et condensatio nis, sunt plures sententiae : prima asserit) quod rarefactio fit per juxtapositionem. corporum subtilium, ita videlicet, ut rarefaciens, verbi gratia, ignis generet aliqua corpora subtilia de aliquibus partibus substantiae rarefactibilis, et illae partes sic se habent, quod non possunt esse omnino cum aliis partibus, qua de causa illae partes expellunt alias de suo loco, et sic secundum quod sunt pauca, vel plura corpora subtilia, majorem, vel minorem occupant locum: et ex hoc sequitur, quod in motu rarefactionis corrumpuntur aliquae partes substantiae rei, quae rarefit, et generantur corpora subtiliora; partes autem quae corrumpuntur, illae sunt, quae sunt propinquiores agenti, et prius respiciunt actionem suam. Hanc sententiam sequuntur aliqui Scotistae putantes eam esse Scoti, quia illam Scotus refert in 4. dist. 12. quaest. 4. est tamen, ut ait Tartaretus, falsa, et improbata ab Arist. Phys. cap. 9.

Secunda sententia est Marsilii, et Henrici Gandavensis, quam sequitur Veracrux. Isti asserunt, quod in rarefactione acquiritur una totalis quantitas, et corrumpitur, tota praecedens. Quae sententia dupliciter explicatur : primo modo sic, quod eadem quantitas prius est minor, et postea major in rarefactione ; et e contra . in condensatione, ita scilicet quod eademmet quantitas est, quae rarefit, et per rarefactionem acquiritur majoritas quantitatis. Unde termini rarefactionis sunt minoritas, et majoritas quantitatis, et ultra cum majus,et minus de materiali significent, quantitatem, et de formali respectum, scilicet talem ordinem ad partes loci, sequitur, ,quod respectus ille acquiritur in rarefactione, ita videlicet, quod quantitas, quae denominatur: cubitalis, verbi gratia, propter talem ordinem partium ad partes loci, in rarefactione vocatur bicubitalis, propter alium Ordinem partium ad partes loci.

Secundo modo sensum hujus opinionis: ita explicat Veracrux, dicens, quod dimensio non est res, quae extenditur, quasi dicat quod quantitas non est quanta, neque extensio est extensa; sed est ratio extensionis in corpore. Corpus autem est quod extenditur per quantitatem, et cum in rarefactione magis extendatur corpus, acquiritur nova quantitas, et cum densatur deperditur.

Tertia sententia est Buridani, et quam aliqui dicunt esse Scoti. et certe Scotus eam sequi videtur in hac quaestione, estque hujusmodi sententia talis, quod in rarefactione acquiritur nova pars quantitatis sine corruptione praecedentis ; intelligitur autem haec sententia sic : in tota materia adaequate augetur quantitas antiqua, ita ut non signetur pars, quae non sit aucta,et neque fiat in parte determinata, ut non in caeteris, fere ad eumdem modum, quo augetur quantitas in augmentatione viventis, quamvis sit discrimen quoad hoc, quod in vivente augmentatio fit secundum illas partes,quas dicimus formales, non tamen secundum illas, quas materiales appellamus : at in rarefactione ita omnes particulae augentur, ut nulla quantumvis parva detur et sit, quae non augeatur adventu novae quantitatis.

Quarta sententia tenet, quod per condensationem, et rarefactionem, non acquiritur nisi alius, et alius ordo partium ad partes,.

loci: nam per condensationem partes non efficiuntur sibi propinquiores quam antea in ordine ad se invicem, quia semper sunt continuae, sed in ordine ad locum, et similiter per rarefactionem partes efficiuntur distantiores in ordine ad locum, et non in ordine ad se. Haec sententia est caeteris probabilior, quam esse de mente Scoti late ostendimus super 4. Scoti Tomo 1. dist. 12. quaest. 4. art. 4. aliis opinionibus reprobatis. Nam in illa quaestione loquens Scotus de figura corporis Christi in Eucharistia, inquit: Possibile est quod maneat idem ordo penitus partium ad se invicem, et quod sit alius ordo partium ad paries loci Quoniam notum est, quod si ego faciam digitum meum curvum, tunc idem est ordo partium digiti curvi, et recti in ordine ad se invicem, sed non in ordine ad paries loci. Si ergo quaeratur, an in condensatione partes efficiantur propinquiores, quam prius, respondendum est, quod in ordine ad se invicem non sunt propinquiores, quam ante, bene tamen in ordine ad partes loci, et idem de rarefactione, quod partes rarefacti sunt distantiores in ordine ad partes loci, et non in ordine ad se. Haec etiam opinio videtur esse S. Thomae 2. 2. quaest. 24. art. 5. ad 1. et 1. 2. quaest. 52. dicentis, quod in rarefactione non acquiritur nova quantitas, neque in condensatione deperditur, sed acquiritur novus modus quantitatis, sicut ex eadem linea modo facimus circulum, modo angulum, qui quidem modus ille ordo partium ad partes loci videtur esse ; et confirmari potest ex Arist. 4. Phys. text. 94. dicente, quod ex raro fit densum sine augmentatione, et ex hoc habes, quid de hoc sentiendum sit justa intentionem Scoti.

(d) Quam dispositionem esse separatam a substantia implicat contradictionem. Hic Scotus loquitur naturaliter, et ut simplex Philosophus. Cum enim Aristotelis Physicam explicet, ut Physicus loquitur, atque: ita ad 8. et 9. argumentum respondet eo modo, quo simplex naturalis Philosophus responderet. Nam alio modo theologice loquens respondet in 4. dist. 12. quaest. 1. et 2. ut annotavimus in praecedenti quaestione.

( )Si per imaginationem, vel potentiam divinam quantitas corrumperetur manente subjecto, etc. Nota quod circa hunc casum varie sentiunt Doctores. Nam Paulus Venetus dicit, quod separata quantitate a substantia omnes partes substantiae confluerent ad punctum, quam sententiam videtur hic docere Doctor Subtilis. Alii tenent, quod ablata quantitate substantia non potest conservari. Alii tandem dicunt, quod per divinam potentiam potest conservari substantia corporea sine quantitate, et tunc manebit substantia non.

quanta, nec extensa, nec divisibilis extensione, et divisibilitate quantitativa, sed quodammodo habens partes distantes entitative, sicut esset in partes entitativas divisibilis, et si dicatur, sicut non est factibile, quod substantia sit alba sine albedine, ita neque potest habere partes, neque dividi sine quantitate. Respondetur, quod ablata quantitate, non manet in substantia effectus formalis quantitatis, qui est reddere substantiam habentem partes extensas, et divisibiles quantitative, et aptam replere locum. Sed haberet substantia partem extra partem entitative, id est, haberet unam partem extra entitatem alterius partis, et in eas esset divisione entitativa divisibilis. Caeterum si Deus separaret a substantia quantitatem, nullum locum occuparet substantia, essetque in loco tantum definitive, atque adeo non damus, quod Deus suppleat vicem causae formalis. Hanc sententiam docet Tataretus, in primo Physicorum, estque communis Scotistarum sententia.

EXPOSITIO TEXTUS

Amplius(1)quoniam et ipsum unum mullipliciter dicitur, etc. Hic ponitur secunda ratio : quia vel illud unum est unum continuum ; vel unum indivisibile, aut unum secundum rationem; si unum (2) continuum, tunc cum in infinitum divisibile sit continuum, sequitur quod multa erunt, scilicet multae partes continui. Et tunc interserit Aristoteles quamdam dubitationem de toto, et partibus. Utrum totum idem sit quod suae partes vel non ; et videtur quod non : quia tunc partes essent eaedem inter se. Unde commen. 17. dicit Comment. quod de toto et partibus est sophisma compositionis, et divisionis : quia ejus partes simul sumptae, sunt ipsum totum, quaelibet tamen per se accepta est alia a toto. Et tunc prosequitur illam rationem : si (3.) illud unum sit indivisibile, tunc sequitur, quod non erit quantum, nec quale ; nec infinitum, sicut dixit Melissus, aut finitum, sicut dixit Parmenides, quod patet ; quia terminus indivisibilis, nec est finitus, nec infinitus. Si (4.) dicatur quod sit unum secundum rationem ; tunc non est aliud nisi, sicut dixit Heraclitus, quod mnia sunt unum vel definitione, vel ratione, sicut indumentum et tunica. Idem erit de bono, et malo, et non bono esse et bono. Quare idem erit bonum, et non bonum ; et homo, et equus, et hujusmodi.