QUAESTIO XIX

Utrum sint tria principia rerum naturalium, et non plura, nec pauciora

Arist. 1. Phys. c. 6. et 7. Avic. lib. 1. sufficien.c.

i. Simpl. 1. Phys. com. 53. Themist. n. 56.

D. Thom. lect. 12. Canon. q.S. art. 1. Mayron.

q. 5. Conimb. 1. Phys. c. 7. q. unic. Gomplut. disp. 2. q. 2. Ruvius i. Phys. c. 7. quaest, unica.

Arguitur quod non : quia tunc essent materia, forma, et privatio ; sed privatio est maleria,.igitur sunt tantum duo.

Secundo, per Aristotelem in fine 3. .tractafais, text. 68. ubi dicit, quod unum con trariorum est per se suffciens facere trans mutationem, igitur praeter illud non requiruntur alia principia.

Tertio, quia principia debent semper ma nere, ut dicit Aristoteles 1. hujus, text. 50. sed privatio non semper manet, imo desiit esse.in adventu formae,igitur privatio non est principium ; et per consequens non sunt, nisi duo.

Quarto, quia numerando principia, vel numerantur res, quae sunt principia, et tunc non sunt nisi duae res, scilicet materia, et forma ; vel termini supponentes pro rebus, et tunc sunt plures, scilicet elementum, cum materia.

Quinto, vel numerantur principia intrinseca solum,et tunc non sunt nisi duo,ut patet 2. hujus, text. 28. scilicet materia, et forma; vel numerantur extrinseca cum intrinsecis,.et tunc sunt quatuor, ut patet ibidem.

. Sexto, quia dispositiones, et qualitates, mediantibus quibus fiunt transmutationes, sunt principia rerum naturalium : quia agunt ad generationes ipsarum, et illae dispositiones sunt plures tribus: igitur principia sunt plura tribus.

Septimo,tot sunt principia quot principiata ; sed principiata sunt plura tribus, ergo, etc. Major patet, quia principium, et principiatum: opponuntur relative ; et quot modis dicitur unum oppositorum, et reliquum, ut patet 3. Topicorum, c. 22.

Octavo, quia cujuslibet rei naturalis sunt tria principia : sed quodlibet principium est res naturalis, igitur cujuslibet principii sunt tria principia; et itane principiis illorum, et sic in infinitum.

Nono, quia quaelibet pars materiae est principium, cum sit materia ; sed infinitae sunt partes materiae, igitur infinita sunt principia.

Decimo, haec est falsa, tantum tria suntprincipia rerum naturalium ; igitur et ista est falsa, principia rerum naturalium sunttria. Consequentia tenet; quia idem significat.: Antecedens probatur, quia sequitur tantum, tria sunt principia rerum naturalium; igitur tria sunt principia rerum naturalium :et nulla alia, quam tria,. quod est falsum.: quia si tria sunt principia i rerum naturalium, duo sunt principia rerum naturalium, quae sunt alia a tribus.

Oppositum arguitur per Aristotelem cap. 2. tract. tertii, text. 56. In quaestione movehuntur duo dubia. Primum est utrum cujuslibet rei naturalis sunt tria principia; et secundum, utrum cujuslibet transmulationis naturalis sint tria principia.

Quantum ad primum notandum, quod in proposito non intendimus per principium, principium magnitudinis temporis, et motus, cujusmodi sunt tempus instans, et mutatum esse: nec intelligimus principium doctrinae, quemadmodum dicimus,: quod istud est principium : omne lotum est majus sua parte ; nec principium, quod est pars integralis, quemadmodum dicimus, quod fundamentum est principium domus; sed per principium intelligimus: partent essentialem, cujusmodi est materia, et forma.

Secundo,notandum, quod aliquid (a) potest dici ens naturale tripliciter. Uno modo large, ut accidens, et dispositio dicitur ens naturale : et sic dicimus, quod motus caeli est naturalis, et hoc vocatur secundo hujus, text. 10. secundum naturam. Secundo modo dicitur ens naturale, ut materia et forma ; et hoc improprie; quia tam materia, quam forma dicitur natura, ut patet in secundo. Sed tertio modo, et proprie dicitur ens naturale compositum ex materia et forma.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima est: Nullum ens naturale, ut accidens, et dispositiones, habet aliquod principium essentiale aliud, scilicet a suis partibus integralibus, et a partibus intensionis. Patet per Aristotelem 4. Metaph. lex. 13. et 14. ubi dicit, quod accidentia non habent materiam ex qua sunt, sed in qua sunt, et ly ex, denotat ibi circumstantiam partis essentialis, vel integralis.

Secunda conclusio : Nullum ens naturale dictum secundo modo, scilicet ut materia, vel forma, habet principium intrini secum. Probatur, quia sequeretur, quod in principiis esset processus in infinitum : quia ex quo materia haberet partes essentiales, eadem ratione quaelibet illarum partium haberet alias partes essentiales, et sic in infinitum. Secundo patet, quia pars essentialis dicitur, quia est simplex per privationem compositionis ex naturis diversis.

Contra conclusionem objicitur, quia illud est principium intrinsecum, et essentiale materiae, quod est causa formalis materiae ; sed forma est causa formalis materiae, igitur forma est principium intrinsecum, et essentiale materiae. Consimiliter probaretur, quod materia esset principium intrinsecum formae. Patet major 2. hujus tract. 3. tex. 31. quia per hoc differt forma ab agente, et fine.

Secundo, quia quaelibet pars materiae est principium intrinsecum materiae, igitur ens naturale ut materia, habet principium intrinsecum, et essentiale ; quia quaelibet pars materiae est essentialis pars.

Ad primum negatur major. Ad probationem dico, quod materia, et forma sunt causae intrinsecae compositi, respectu cujus agens, et finis sunt causae extrinsecae, tamen materia est causa extrinseca formae. Ad secundum, concedo, quod quaelibet pars materiae est principium intrinsecum respectu materiae, eo modo, quo pars integralis est principium intrinsecum totius. Et cum dicitur, quaelibet pars materiae est essentialis, verum est respectu compositi, sed non respectu materiae, cujus ipsa est pars.

Tertia conclusio. Cujuslibet rei naluralis,quae est composita ex materia, et forma, sunt duo principia, et non plura, neque pauciora : et loquor de compositis generalibus, et corruptibilibus. Probatur, quia quodlibet tale generabile producebatur de non esse ad esse ; igitur ejus productioni substernebatur aliquod subjectum, ut patet ex praecedentibus, igitur illud subjectum mutabatur ad aliquam dispositionem, vel non : si non, tunc nihil fuisset generatum, quod est contra positum ; si sic, et illa dispositio erat forma, et per corisequens in productione talis compositi est subjectum, et dispositio acquisita, et non plura : ergo, etc.

Secundo patet inducendo, quia homo componitur ex materia et forma, et non ex pluribus partibus essentialibus, et ita de aliis compositis. Nec valet dicere, quod ibi requiritur privatio, quia producto composito desinit esse privatio.

Contra conclusionem objicitur, et primocontra probationem, quia sequeretur, quod si aliquid esset de novo creatum, quod de ipso non possemus cognoscere an haberet materiam ; ex quo ejus productioni non subjiciebatur materia. Secundo, quia cujuslibet mixti, praeter materiam et formam, elementa simplicia sunt principia intrinseca, et essentialia ; igitur non solum materia, e.t forma;et tenet consequentia, et antecedens patet, cum mixtum moveatur secundum naturam elementi praedominantis. Tertio, quia per istas conclusiones non respondetur ad quaesitum : quia quaerebam lur an essent tria principia rerum naturalium, et non plura, nec pauciora ; et respondetur quod cujuslibet rei sunt duo principia. Modo non sequitur, cujuslibet compositi naturalis sunt duo principia, et non plura, igitur omnium rerum naturalium sunt duo principia, quia illa vel essent duo secundum numerum ; et hoc non, quia quilibet nostrum habet duo diversa secundum numerum ; aut secundum speciem, et hoc non, quia diversae sunt formae secundum speciem, ut forma asini, et forma equi ; igitur plura sunt principia diversa secundum speciem, quam duo.

Ad ista. Ad primum negatur consequentia, quia licet non cognoscatur habere materiam, ex eo, quod suae productioni subiiciebatur materia, tamen ex hoc, quod jam subjicitur diversis mutationibus, cognoscimus, quod habet materiam.

Ad secundum negatur antecedens : quia Aristoteles loquitur hic de principiis, quae non sunt amplius resolubilia in alia principia : modo elementa simplicia resolvuntur ulterius in materiam, et formam ; vel diceretur quod elementa (b) non manent in mixto.

Ad tertium potest dici, quod omnium compositorum naturalium principia sunt duo secundum speciem. Ad probationem, quod non, quia forma hominis, et forma asini differunt secundum speciem. Nota, quod aliqua dicuntur idem specie dupliciter ; uno modo, quod de eis praedicatur idem conceptus quidditativus, ut Socrates, et Plato dicuntur ejusdem speciei. Secundo modo ; quia de eis verificatur terminus connotativus secundum eamdem rationem: et sic homo, et asinus dicuntur ejusdem speciei, eo quod uterque est compositus. Tunc dico,quod omnium compositorum naturalium sunt duo principia ejusdem speciei, secundo modo : quia omnium formae . conveniunt in hoc nomine forma, et de omnium materiis dicitur hoc nomen materia, qui sunt termini relativi, ut patet 2. hujus, text. 26. Patet igitur qualiter cujuslibet compositi naturalis sunt duo principia, et non plura, et omnium compositorum naturalium sunt duo principia secundum speciem, et hoc de primo.

.Quantum ad secundum, notandum, quod aliquid potest dici dupliciter principium intrinsecum. Uno modo quia est pars integralis, vel essentialis ipsius. Alio modo quia est necessario requisitum ad cognitionem ipsius, ita ut illud aliud non possit cognosci, definiri, imaginari sine ipso ; et sic dicimus, quod motus est principium naturae, quia sine motu non potest cognosci natura, saltem definitive.

Secundo notandum, quod alii ponunt transmutationem esse materiam, alii formam, alii accidens successivum distinctum a materia,et forma ; et sive sit materia sive forma, sive accidens, non est cura ad propositum.

Nunc ponitur prima conclusio, quod capiendo principium primo modo, nullum est principium intrinsecum, et essentiale transmutationis, sive transmutatio ponatur materia, sive forma, vel accidens. Patet quia nullum tale habet partem essentialem, licet bene integralem, ut patet ex prima parte quaestionis ; ex quo sequitur quod nisi transmutatio capiatur pro composito, quod materia, et forma non sunt principia transmutationis ; nisi dicatur quod sunt principia extrinseca, et non intrinseca.

Secunda conclusio, Materia qualitercumque se habens, una cum forma non sufficiunt ad transmutationem. Probatur, quia tunc semper compositum transmutaretur ad suam formam. Ex quo sequitur, quod ad transmutationem naturalem oportet, materiam prius esse privatam forma, ad . quam est transmutatio. Et aliqui ponunt, quod materiam sic esse privatam, est quoddam accidens existens in materia, aeternaliter praecedens formam; tamen dico quod non ; imo est ipsa materia privata. Ex quo sequitur, quod transmutationis naturalis sunt duo principia realiter distincta, et non plura, scilicet materia et forma ; sed alterum istorum qualitercumque se habens non sufficit ad transmutationem, scilicet materiam, quam oportet esse privatam, etc. Secundo sequitur, quod in definitione transmutationis naturalis non sufficit exprimere formam, et materiam qualitercumque se habentia : imo in definitione transmutationis debent poni tres termini, quorum uno designetur materia, ut manet sub utroque termino transmutationis, et per alium designetur materia, ut est privata forma ante transmutationem ; et sic patet quod compositi naturalis, vel etiam transmutationis, non sunt nisi duo principia realiter distincta. Tamen ad transmutationem oportet aliquod istorum aliqualiter se habere, et est simile : nam ad actionem sufficiunt agens, et passum ; tamen agens qualitercumque se habens non sufficit; imo requiritur, ut sit applicatum passo, quae applicatio non est aliud ab agente. Sic similiter ad transmutationem sufficiunt materia, et forma, licet non sufficiat materia qualitercumque se habens ; imo requiritur quod sit privata, quod esse privatam non est aliud a materia, et hoc de secundo.

Ad rationes. Ad primam, Tunc essent materia, etc. Concedo, quod materia, et forma sunt principia compositi ; sed materia, forma, et privatio sunt principia transmutationis, capiendo principium secundo modo, pro eo, sine quo aliquid non potest cognosci, et definiri : quia transmutatio definitur per formam, materiam, et privationem.

Ad secundam, Quia alterum contrariorum etc. Dico, quod sic intelligitur, quod alterumcontrariorum cum subjecto per ejus praesentiam, scilicet post transmutationem, et ejus absentiam, scilicet ante transmutationem, sufficiens est ad transmutationem, etsi aliquando inveniantur ambo contraria, ut quando de calido fit frigidum, tamen hoc non est necessarium, ut patet in illuminatione. Similiter si(c)cdmposilum habeat plures formas substantiales, sicut quidam dicunt, una potest corrumpi nulla alia generata, et per consequens non requiruntur ambo contraria ad transmutationem, sed sufficit una forma cum sua privatione.

Ad tertiam, Principia debent, etc. Dico quod sic intelligitur, quod principia debent semper manere per privationem in alia consimilis naturae, ut materia nunquam corrumpitur in materiam, nec una forma in aliam, tanquam in subjectum, licet bono tanquam in oppositum.

Ad quartam, Vel numerantur termini, vel res. Dico, quod utroque modo : nam compositi naturalis, et etiam transmutationis, sunt duo principia, quae sunt res ; sed loquendo de terminis, tunc erunt tres termini positi in definitione transmutationis, quibus terminis principia desig -nantur.

Ad quintam dico,quod loquimur de principiis intrinsecis solum, et ideo concedo, quod cujuslibet compositi naturalis sunt duo principia intrinseca, et non plura ; tamen ad trans mutationem non sufficiuntilla duo, qualitercumque se habentia ; sed requiritur alterum illorum, scilicet materiam esse privatam, ut dictum est.

Ad sextam negatur, quod illae dispositiones sunt principia intrinseca, et essen -tialia, de quibus loquimur in proposito.

Ad septimam, Tot sunt principia, etc. Concedo, quod sunt plura principia secundum numerum, quam principiata ; imo in duplo plura; sed non de pluralitate secundum speciem, ut dictum fuit in quaestione ; et tunc ad illam regulam, Quot modis dicitur, etc. dico, quod illa regula debet intelligi quantum ad significata, et non quantum ad supposita : ut verbi gratia, si unum oppositorum significat unum, vel duo aequivoce, reliquum habebit tot significata aequivocata ; ut quia istud nomen album significat album in voce, et album in colore; ita similiter istud nomen. nigrum, quod sibi opponitur, significat nigrum in voce,el nigrum in colore; sed non oportel,quod quot supposita habet iste ter minus album, quantum ad significatum coloris, quod tot habeat iste terminus nigrum^

Ad octavam, Quia cujuslibet rei naturalis, etc. Dico, quod principia non sunt res naturales proprie, sed sunt naturae, ex quibus composita dicitur res naturalis, et ideo principiorum non sunt alia principia.

Ad nonam, Quaelibet pars materiae, etc. Dico, quod non loquimur de principiis, quae sunt paries integrales, sed de principiis, quae sunt partes essentiales.

Ad decimam dico, quod ista, Tantum ( ) tria sunt principia, potest dupliciter exponi ; uno modo per exclusionem numeri majoris, ut tria sunt principia secundum speciem, et non sunt plura, et hoc est concedendum referendo ad transmutationem, quomodo dictum est.Alio modo per exclusionem omnium illorum, de quibus non dicitur subjectum, ut tria sunt principia, et nulla alia, quam tria sunt principia, tunc est falsum : quia duo sunt principia, quae sunt alia a tribus.

Tunc ad auctoritatem post oppositum dico, quod Aristoteles intelligit, quod ad transmutationem naturalem requiruntur duo principia, scilicet materia, et forma ; et tertium principium, id est, quod alterum istorum qualitercumque se habens non sufficit; sed oportet ipsum aliqualiter se habere, ut puta oportet materiam esse privatim ; ratione cujus in definitione transmutationis naturalis oportet ponere tres terminos, ad designandum materiam, formam, et privationem, id est, materiam esse privatam ante transmutationem, scilicet quando mutatur in acquisitiva, et per oppositum in deperditiva.

ANNOTATIONES

(a) Aliquidpotest dici ens naturale tripliciter, etc. Nota discrimen esse inter naturam, ens naturale, et ens secundum naturam. Natura namque est principium motus, et quietis illi in quo .est; quod principium, ut dicitur 2. Physic. est materia, et forma substantialis, quia ipsa sunt principia motus. Ens naturale est corpus de praedicamento Substantiae, etquidquid sub eo essentialiter continetur, et dicuntur entia naturalia, quia habent materiam, et formam, quae sunt naturae. Ens secundum naturam est proprietas quaelibet, aut affectio entis naturalis, videlicet motus, et hujusmodi.

( ) Elementa non manent in mixto. Nota, quod Avicennae sententia fuit elementa formaliter remanere in mixto, quamvis divisa in minutissimas partes ; qualitates tamen elementorum dicit esse remissa. , et temperatas.Hanc sententiam secutus est Albertus Magnus lib. 1. de Gener. tract. 6.

cap. 4. Jandunus 4. Physicae, cap. 4. et alii, qui diversimode eam explicant, ut videre est apud Tolelum lib. 1. de Generat. Eamdem sententiam defendit Averroes,qui ab Avicenna differt in hoc, quod putat formas elementorum substantiales remitti, et intendi posse, sicu et qualitates: quare confitetur elementa in mixto formaliter manere, eorum tamen formae sunt remissae. Scotus in 2. distinct. 15. quaest. 1. sic explicat mixtionem, et modum quo elementa sunt in mixto: dicitque quod in omni genere est invenire medium, quod cum extremis communicat, ut in coloribus rubor inter albedinem, et nigredinem; non quidem taliter, quod albedo, et nigredo, sint paries actuales ruboris; quia rubor est simplex qualitas, sicut albedo; et sic ista compositio non est nisi convenientia naturalis medii cum extremis, non extremi ad extremum. Ita similiter forma mixti dicitur continere elementorum formas, non quod illas contineat actu, sed quia naturaliter habet convenientiam cum illis.

Secundo etiam hoc ipsum explicat sic : Aristoteles dicit formam mixti esse perfectiorem formis elementorum; omne autem imperfectum continetur virtualiter in suo perfectiori, formae ergo elementorum continentur virtualiter in forma mixti. Sicut enim forma animae vegetativae, et sensitivae eminenter, et virtualiter continentur in intellectiva, taliter quod intellectiva exerceat operationes aliarum, ita etiam formae elementorum sunt virtualiter in forma mixti : quia habet operationes consimiles operationibus elementorum. Ideo postquam Aristoteles dixit, quod elementa manent in mixto, subjunxit, salvatur enim virtus eorum : quia virtutes elementorum sunt virtualiter in forma mixti. Sententia ergo Scoti est, quod elementa non manent formaliter in mixto, nec secundum formas substantiales remissas,ut dicebat Commentator 3. Caeli, cornui. 70. quia forma substantialis non suscipit magis, et minus, neque in esse perfecto (ut dicebatAvicenna) quia in uno mixto essent plura supposita ; forma enim elementaris potest cum materia constituere suppositum per se subsistens in genere substantiae, sed tantum virtualiter, quae fuit etiam sententia Divi Thomae 1. de Generat. text. 94. et 1. p. q. 76. art. 4. Aegidii, Marsi lii, et Alberti de Saxonia, et est communis.

Et cum dicitur, quod mixtum movetur ad motum elementi praedominantis 1. Caeli, lex. 17. respondetur, quod praedominium elementi in mixto attenditur secundum convenientiam in qualitate naturali, quae quililas est principium motus, ut gravitas movendi deorsum, non quod elementum fit secundum substantiam. Unde secundum diversam mixtionem elementorum concurrentium in generatione illa, aliquando mixtum magis convenit in forma cum uno elemento, quam cum alio, et sic in qualitate simili, quae est qualitas mixti, et non elementi, et ideo habent similem modum consequentem, et similem actionem.

(c)Si compositum habeat plures formas substantiales, elc. Nota, quod de hac re variae sunt sententiae. Prima est Pauli Veneti 1. Metaphysicae, asserentis in composito tot esse formas substantiales Physicas, quot praedicata quidditativa, et univoca, ita ut in Petro, verbi gratia, sit una forma Physica, perquam sit homo, et alia per quam sit animal, et sic de aliis praedicatis. Secunda opinio fuit Ocham Quodl. 3. existimantia, quod saltem in homine debent dari duae formae substantiales, altera sensitiva, altera intellectiva.

Tertia opinio est divi Thomae in quaest, disp. et Gregorii de Arimino in 2. dist. 27. quaest. 2. et Sonein. 8. Metaph. quaest. 12. asserentium in quacumque re dari unam formam substantialem tantum.

Quarta opinio est Scoti in 4. distinctione 11. quaestione 3, qui breviter dicit quatuor. Primo dicit quod multae formae substantiales non possunt inesse eidem secundum idem, et aeque primo : quia alias sequeretur, quod unum numero actu esset plura numero actu, ut si unica materia substantialis haberet duas formas substantiales, aeque primo est unum : quia una materia esset etiam duo : quia haberet duas distinctas formas specie, et numero. Secundo dicit, quod in non viventibus non possunt esse plures formae substantiales, sed una forma specifica tantum. Tertio dicit, quod in viventibus possunt esse plures formae substantiales, secundum idem, non tamen aeque primo, verbi gratia, in homine praeter animam rationalem datur forma corporis, sive ista sit una omnium partium heterogenearum,sive sit integrata ex omnibus illis, sive sit alia distincta ab omnibus illis. Quarto dicit, quod in quolibet vivo praeter formam animati, et praeter aliam formam communem corporis, et mixti, quae sunt communes viventi, sunt etiam aliae partiales specifico distinctae tot, quot organa distincta. Hanc Scoti sententiam diffuse explicatam vide in 1. tomo nostrorum Commentariorum super 4. Scoti, distinctione 11. quaestione 3. Caeterum contra sententiam Ocham nota, quod ejus sententia videtur esse error condemnatus in 8. Synodo generali Constantinopolitana celebrata sub Adriano 11. anno Domini 875. act. 11. ean. 11. ubi ita legitur, Apparet quosdam ii temporis in tantum impietatis venisse, ut hominem duas animas habere impudenter dogmalizent. Tales igitur impietatis inventores, et similia sentientes cum vetus, et novum testamentum, omnesque Ecclesiae patres unam animam rationalem habere hominzm asseruerint, sancta, et universalis Synodus anathematizat. Advertere tamen licet aliud esse ponere plures formas, aliud vero plures animas, Undenos quidem cum Scoto vere et catholice ponimus plures formas, nempe formam corporis et animam, non tamen plures animas, quia hoc esset errare.

(d)Tantum tria sunt principia, etc. Nota, quod primo modo exponitur propositio gratia pluralitatis ; sed secundo modo gratia alietatis : quando autem dictio exclusiva additur termino numerali, semper propositio exponi debet gratia pluralitatis, id est, et non sunt plura, verbi gratia, tantum tria sunt principia, quae est sua praejacens, et non sunt plura tribus, ergo tantum tria sunt principia. Quando vero exponitur gratia alietatis, propositio, in qua ponitur terminus numeralis, redditur falsa. Quia exponitur, et non sunt alia a tribus, verbi gratia, tantum tria sunt principia. Tria sunt principia, et non sunt alia a tribus, quae exponens est falsa, quia duo sunt alia a tribus, et tamen sunt principia. Observa tamen, quod haec propositio, Tantum principia sunt tria, de rigore logico est falsa, quia in illa propositione excluditur numerus ternarius ab omnibus quae non sunt principia : nam dictio exclusiva affirmativa posita a parte subjecti excludit praedicatum ab omni eo, quod non est subjectum, vel de quo non formaliter praedicatur subjectum, quod tamen est falsum : quia Personae divinae sunt tres, et alia quamplurima sunt in numero ternario, quae tamen non sunt principia rerum naturalium. Haec vero, Principia rerum naturalium sunt tantum tria, est vera : quia principia rerum naturalium non sunt plura, neque pauciora, quam tria, et illa propositione dicitur nullum alium numerum principiis rerum naturalium convenire, quam ternarium, quod utique verum est: vide supra in alia annotatione.

EXPOSITIO TEXTUS

Sic igitur (1) non dicamus primum, etc. Istud est tertium capitulum hujus tractatus in quo Aristoteles ostendit, quae sunt principia, et quomodo sunt principia, et dividitur : quia primo praemittit intentionem. Secundo prosequitur, ibi : Dicimus enim fieri. Primo dicit, quod nunc primo dicendum est de omni generatione, id est, de omni transmutatione, et per istum ordinem : quia primo determinabitur de transmutatione secundum rationes communes convenientes transmutationi, et secundo secundum rationes speciales. Et causa ordinis secundum Commentatorem est triplex. Prima, quia res sunt nobis notiores in rationibus communioribus, quam sub rationibus minus communibus, ut palet I. hujus text. 4.

Secunda, quia rationes communes includuntur in rationibus specialibus, et ideo si prius determinaretur de transmutatione secundum rationes specialiores, jam idem bis repeteretur. Tertia causa, quia rationes communes non i sunt demonstrabiles de primo, nisi de subjectis communibus ; et ideo de primo determinabitur de subjectis communibus secundum rationes communes.

Dicimus enim fieri ex alio aliud, etc. In ista parte principaliter, et primo praemittit tria praeambula. Secundo prosequitur suam intentionem. Secundum ibi: determinatis autem his, etc. Primum praeambulum est,quod sicut (a) fieri attribuitur simplicibus, ita etiam attribuitur compositis. Ubi sciendum, quod fieri attribuitur aliquibus secundum duplicem modum loquendi ; verbi gratia, dicimus aliquod fieri aliud, ut puta hominem fieri musicum, et tunc iste modus loquendi attribuitur illi, quod praecedit transmutationem ; sed alio modo attribuitur fieri, dicendo ex non musico fit homo musicus, et secundum istum modum loquendi fieri attribuitur illi,quod sequitur transmutationem. Tunc dicit Aristoteles, quod sicut utroque istorum modorum loquendi fieri attribuitur simplicibus, ut puta, homo fit musicus, ita potest attribui compositis, id est, terminis complexis ; ut homo musicus fit non musicus, vel ex homine albo fit non album.

Horum autem hoc quidem praemittit. Secundum praeambulum, et est istud, quod non solum subjectum dicitur fieri aliud, vel quia ex ipso fiat aliud ; sed hoc idem dicitur de privatione, verbi gratia, non s lum dicimus, quod homo fit musicus ; sed etiam dicimus, quod non musicum fit musicum, et quod ex non musico fit musicus ; differunt tamen, ut dicit Aristoteles, quia non dicitur de subjecto, quod ex ipso fiat, ut non dicimus ex homine factus est musicus, sed dicimus, quod homo factus est musicus ; sed de privatione dicimus utroque modo, tamen ista differentia modicum apparet in lingua nostra ; sed forte magis apparet in lingua Graeca.

Eorum autem (2) quae ut simplicia, etc. Praemittit tertium praeambulum videlicet, quod in iis, quibus attribuitur fieri, quae sunt simplicia, aliud est permanens ante transmutationem, et postea, ut puta materia ; aliud vero non est permanens, scilicet privatio opposita dispositioni acquisitae per mutationem, sicut cum non musicus factus fuerit musicus, non permanet non musicus, nec etiam non musicus,

Determinatis (3) autem his. Hic prosequitur intentum, et dividitur, quia primo os tendit quae sunt principia. Secundo ostendit quomodo sunt principia, ibi: Manifestum igitur est. Primum dividitur, quia primo determinat de materia. Secundo de privatione. Tertio regreditur ad materiam, et Quarto regreditur ad formam. Secundum ibi : Et hoc etsi numero est unum. Tertium ibi: Multipliciter antem cum dicatur. Quartum ibi: Quare manifestum est ex dictis. Primo ponit istam conclusionem, quod in omni eo, quod fit, id est, quod in omni transmutatione et factione oportet esse aliquod, quod se habeat prius, et posterius ; sed illud quod aliter se habet, est subjectum : ergo, etc. Major patet, quia illud, quod transmutatur, alteratur, et per consequens aliter se habet ; et minor apparet : quia non est aliquid aliud : ut puta nullus terminus transmutationis aliter se habet ante, et post: et ista conclusio sequitur ex ultimo praeambulo.

Et hoc et si numero est unum. Ilic Aristoteles ponit secundam conclusionem, scilicet quod in omni transmutatione naturali, requiritur aliquo), quod est unum numero, et non unum specie, id est, ratione. Probatur, quia in omni transmutatione requiritur materia, et privatio ; sed materia, et privatio sunt unum numero, et non sunt unum secundum rationem : ergo, etc. Major patet de materia, per praecedentem conclusionem ; sed de privatione probatur, quia oportet subjectum transmutationis privari dispositione, ad quam transmutatur: et minor apparet pro prima parte: nam idem est homo, et non musicum esse, quod est privatio. Secunda pars apparet, quia materia, et privatio differunt secundum rationem, quod patet ex duobus : primo quia materia manet, privatio autem non, facta transmutatione ; secundo quia subjecto non attribuitur fieri nisi secundum unum modum loquendi ; sed privationi attribuitur secundum duos, ut patet ex praeambulis. Dicit (4) tamen Aristoteles, quod verum est in aliquibus ; sicut in artificialibus, quod subjecto attribuitur fieri secundum utrumque modum ; ut dicimus quod ex aere fit statua; similiter de privatione dicimus utroque modo, ut quod ex hoc fiat hoc, et etiam quod hoc fit hoc. Notandum quod ex ista parte Aristoteles non vult aliud, nisi quod in omni transmutatione naturali requiruntur duo principia, scilicet materia, et forma, et quod unum istorum, scilicet materia, qualicumque se habens non sufficit ad transmutationem, sed requiritur, quod sit privata dispositione, ad quam est transmutatio.

Multipliciter (5) autem cum dicatur fieri) Hic regreditur ad materiam, probando, quod in omni transmutatione necessarium est esse materiam formatam. Probatur, quia omnis transmutatio est naturalis, vel artificialis, sed in omni transmutatione naturali, et etiam artificiali praesupponitur subjectum ; igitur in omni transmutatione praesupponitur subjectum. Major nota est, et minor probatur ; primo de transmutatione naturali, quia transmutatio naturalis, vel est ad qualitatem, vel ad quantitatem, vel ad ubi: et in omnibus istis manifestum est aliquod subjectum transmutari : nam omnia ista insunt substantiae. Vel est transmutatio simpliciter ad substantiam, sicut in generatione animalis) vel plantae, et tunc manifestum est, quod omnia ista fiunt ex quodam subjecto, ut puta ex semine. Sequitur : Fiunt (6)autem quae flunt,elc. Probat idem in artificialibus, quia in artificialibus illa, quae fiunt, alia fiunt transfiguratione, ut puta, quando materia transponitur de una figura in aliam figuram. Alia appositione, ut paries: alia subtractione,ut imago Mercurii ex lapide ; alia compositione, ut domus ; alia alteratione, ut ea quae convertuntur secundam materiam, ut puta quorum materia unius est transmutabilis in materiam alterius ; et e contra, ut metalla : et in omnibus istis manifestum est, quod est materia subjecta.

Quare ( ) manifestum (7) est ex dictis. In ista parte Aristoteles inquirit formam, et ponit istam conclusionem, quod in omni transmutatione naturali requiritur forma. Probatur : quia in transmutatione subjectum transmutatur de una dispositione ad aliam dispositionem: modo per illam disposUionem, ad quam subjectum transmutatur, intelligo formam, quae est terminus ad quem est transmutatio. Tamen propter textum exponitur sic, quod ex dictis ostensum est, quod omne, quod fit per mutationem, est compositum, cujus est aliud, scilicet aliqua pars, quae fit scilicet simpliciter, et illa pars est forma, sed alia pars est quae non fit simpliciter; sed de ipsa dicitur, quod hoc fit, et istud est subjectum, quia potest considerari dupliciter, uno modo secundum rationem, qua permanet sub utroque termino transmutationis, et sic de ipso dicitur, quod subjectum fit musi cum: aut consideratur secundum rationem, qua privata fuit dispositione, ad quam fuit motus, et isto modo vocatur privatio, sub qua continetur infiguratio, inordinatio, informitas, quae non est aliud, quam materia informis.

Manifestum (8) igitur quod si quidem sunt, etc. Hic ostendit quomodo ista sint principia ; et dividitur, quia primo ostendit quomodo materia, et forma sunt principia. Seeundo, quomodo privatio est principium ; et tertio quomodo principia sint duo, et quomodo tria, et quomodo non. Secundum ibi : Est autem subjectum, etc. Tertium ibi : Unum autem species, et ordo. Est igitur conclusio ista, quod materia, et forma sunt principia per se rei naturalis. Probatur, quia illa sunt principia per se rerum naturalium, ex quibus tanquam ex causis primis sunt, et fiunt res naturales ; sed ex materia, et forma sunt, et fiunt res naturales, tanquam ex causis primis : ergo, etc. . Major patet ex quid nominis hujus, quod est esse per se causam ; et minor apparet, quia compositum naturale componitur ex istis, et hoc per se : quia resolvens rationem totius resolvet in rationem eorum, scilicet materiae et formae, ex quibus componitur : sicut, v. g. Aristoteles exemplificat de homine, tanquam de materia ; et de ,musico, tanquam de forma. Unde ratio hominis est ista, animal rationale mortale; ratio vera musici est ista, hibens musicam. Ideo ratio compositi erit ista, Animal rationale mortale habens musicam.

Est autem (9) subjectum numero quidem unum, etc. Ponit istam conclusionem, quod privatio est principium per accidens. Probatur ; quia illud non est principium per se, quod non est. numerabile inter entia: sed privatio non est numerabilis inter entia : ergo, etc. Major patet, quia illud quod non est, non est principium per se ; et minor apparet, quia privatio nihil est quatenus distinguitur a materia. Unum est (10) autem species ut ordo, etc. Hic ostendit quomodo principia sunt dicenda duo, vel tria ; aut contraria, vel non contraria. Unde notandum, quod principium dicitur in relatione ad principiatum, et cum principiatum naturale, vel ponitur compositum, vel ipsa transmutatio : si compositum, tunc solum sunt duo principia, scilicet materia, et forma. Si autem transmutatio ponitur principiatum, tunc principia naturalia sunt tria : quia ad transmutationem naturalem requiruntur materia, et forma, et non sufficit materia qualitercumque se habens, sed oportet, quod sit privata dispositione ad quam est mutatio ; et ideo impossibile est exprimere definitionem quid nominis transmutationis naturalis, non exprimendo quid nominis privationis ; quod patet, quia in definiendo transmutationem oportet exprimere aliquid esse, quod prius non fuit, vel non esse quod prius fuit, et in hoc exprimitur privatio.Patet( ll)igitur quomodo compositi naturalis solum sunt duo principia ; sed transmutationis naturalis sunt tria ad intellectum datum. Ex isto patet, qualiter principia sunt contraria, et qualiter non. Demum in fine recapitulat, et patet in littera.

ANNOTATIONES

(a) Sicut fieri attribuitur simplicibus, ita etiam compositis. Nota, quod cum natura sit, quae facit istam diversitatem denominationis, quia et sola in termino a quo potest accipi, et successive utrique contrariorum conjungitur, ideo denominatio potest esse simplex tantum, cum videlicet uterque terminus a quo, et ad quem, nomine simplici denominatur; potest etiam esse composita tantum, cum uterque terminus contrariorum, simul cum materia nominatur ; et potest esse partim simplex, partim composita, si alter terminus simpliciter, alter vero composite terminetur. Unde si terminus a quo denominetur a subjecto tantum, vel a privatione tantum, et similiter terminus ad quem forma tantum denominetur, tunc est denominatio tantum simplex ; ut si dicas, homo fit musicus, vel non musicum fit musicum. Si vero terminus a quo denominetur a subjecto, et privatio, et terminus ad quem etiam a subjecto, et forma, tunc est composita tantum, ut si dicas, homo non musicus fit homo musicus : si autem in altero terminorum denominatio sti simplex, et in altero composita, erit partim simplex, et partim composita ; ut si dicas, homo fit homo musicus, vel non musicum fit homo musicus, vel homo non musicus fit musicus.

Et quoniam ex parte termini a quo aliquando sumitur solum subjectum, interdum sola privatio; ponit Aristoteles duplex discrimen inter subjectum transmutationis, et privationis: alterum ex modo loquendi, alterum ex natura rei. Ex modo loquendi, ut cum utimur privatione ex parte termini a quo, licet loqui de ea in nominativo, et in ablativo casu, ut si dicamus, non musicum fit musicum, vel ex non musico fit musicum, quamvis proprius in ablativo loquendum sit. Cum autem ex parte termini, a quo utimur subjecto transmutationis, non semper licet loqui de eo in utroque casu, nam saepe in solo nominativo vocamus illud, non enim dicimus ex homine fit musicus, sed homo (fit musicus. Aliquando tamen uti licet ablativo casu ; dicimus enim, ex aere fit statua : et non ita proprie aes fit statua. Discrimen ex natura rei est, quod privatio non manet in re composita, subjectum autem transmutationis manet : quando enim ex non musico fit musicum, homo quidem manet, qui est subjectum, sed corrumpitur non musicum, quod est privatio : ex quo facile colligitur subjectum non proprie esse terminum a quo,quia terminus a quo non manet adveniente termino ad quem, licet quodammodo se teneat ex parte termini a quo.

(b) Quare manifestum est, etc. Nota, quod fere semper Aristoteles exemplificat in mutationibus accidentalibus ut per eas substantiales mutationes indagare possimus. In qualibet autem mutatione accidentali est invenire duo extrema, scilicet duas formas, inter quas fit mutatio, et subjectum ab utraque distinctum,ipsasque formas successive recipiens. Verbi gratia, quando aliquod corpus ex calido fit frigidum, ibi est caliditas, et frigiditas, et corpus quod prius est calidum, et mutatur in frigidum, amittendo calorem, et frigiditatem acquirendo, ipso autem corpore semper sub utraque forma persistente. Similiter in mutatione substantiali datur unum subjectum, quod est materia,et haec existens cum una forma mutatur ab ea illam relinquendo, in aliam formam de novo acquisitam. Verbi gratia, si ex ligno fiat ignis : modo materia ligni est cum forma ligni ; per actionem tamen ignis expellitur a materia ligni forma ligni, et introducitur forma ignis. Unde quod mutatur dicitur compositum, quia habet aliquid, quod amittat, et aliquid quod permaneat sub alio termino mutationis : permanet namque materia, a qua una forma recedente advenit alia, et sic materia sub utraque invenitur, ex quo etiam liquet substantias compositas esse ex materia et forma, et materiam esse subjectum, quae secundum formas varias substantiales transmutatur.

EXPOSITIO TEXTUS

Subjecla(1) autem natum scibilis est, etc. Iste est quartus tractatus hujus primi, in quo Philosophus determinat de principiis rerum naturalium, et hoc in speciali ; cujus sunt duo capitula.Primum est de materia, et secundum de privatione, et forma, ibi: Tangentes igitur. Primum capitulum dividitur. Primo ponit conditiones materiae. Secundo solvit motivum antiquorum, quo movebantur ad negandum generationem, et corruptionem, et pluralitatem entium, ibi: Quod autem unico modo. Primum dividitur : quia primo ponit unam conditionem materiae. Secundo aliam.Tertio recapitulat quaedam praecedentia. Quarto se excusat a quadam quaestione. Secundum ibi : Unum igitur principium. Tertium ibi: Haec autem quomodo duo. Quartum ibi : Utrum autem substantia. Conditio materiae, quam ponit, est ista, quod subjecta natura, id est, materia est cognoscibilis secundum, analogiam.

Unde notandum, quod materia prima non potest cognosci per speciem propriam, eo quod non potest movere intellectum, cum sit ens in pura potentia, ideo cognoscitur per species aliarum rerum, et per istum modum : quia sicut per operationem intel--lectus arguitive cognoscit formam, ita per transmutationem materiam.Et ideo quia videmus in artificialibus esse aliud subjectum, scilicet aes, quando fit statua,cl quando fit lectulus, subjicitur aliud, scilicet lignum, et ita de aliis; ita per inductionem, et a simili concludimus, quod in transmutatione substantiali subjicitur aliquid, scilicet materia prima, quae se habet ad compositum naturale, quemadmodum in arlificialibus informe, scilicet materia, se habet ad illud,quod fit ex ipsa materia.Et ideo dicit Aristoteles quod materia est cognoscibilis per analogiam, id est, per argumentum a simili, et per inductionem in aliis.

Unum igitur principium. Ponit secundam conditionem materiae, et est quod materia, prima est unum principium omnium transmutabilium, non unum existens, scilicet in actu, neque sic ens, ut hoc aliquid, id est, sicut compositum, nec sic unum, sicut ratio, id est, forma, cui privatio est contraria, sed est unum in potentia ad omnes formas substantiales, et accidentales generabilium, et corruptibilium, ita ut nullam formam sibi determinet a sua natura.Quod probat Commentator ; quia si determinaret sibi aliquam formam, sequeretur, quod nullam aliam posset recipere,quod est contra naturam materiae : et probatur consequentia, quia non recipitur forma sequens, nisi corrupta praecedente : modo praecedens est incorruptibilis, cum materia determinet sibi eam. Secundo sequeretur, quod materia non esset in potentia ad omnes formas, quod est falsum : quia non esset in potentia ad illam formam, quam sibi determinaret. Tertio sequeretur, quod omnis mutatio facta in materia prima esset accidentalis, quia fieret in subjecto in actu per formam substantialem.

Haec autem (2) quomodo duo, etc. Ilic recapitulat dicens, quod dictum est quomodo sunt duo principia, et quomodo tria. Unde principia sunt, quae manent in esse compositi facta transmutatione,sed sic sunt plura, quo dad explicandum quid nominis transmutationis, non solum oportet exprimere materiam, et formam, sed cum hoc privationem, scilicet materiam non habuisse dispositionem prius ad quam facta est transmutatio. Et quod dictum est, qualiter principia sunt contraria, et qualiter contrariis oportet esse unum subjectum, ei quomodo principia contraria se habeant ad invicem ; quia unum est principium per se, et aliud per accidens.

( ) Utrum autem substantia species, etc. Excusat se a quadam quaestione, dicens, Utrum forma sit magis natura, quam materia, nondum est manifestum. Ubi dicit Commentator, quod inquirere an forma sit magis substantia, quam materia, pertinet ad Metaphysicum ; sed inquirere an forma sit magis natura, quam materia, pertinet ad scientiam naturalem, et de hoc videbimus 2. hujus, et tunc recolligit dicta, et patet in textu.

Quod (3) autem unico modo, etc. Hic ex dictis conditionibus solvitur motivum antiquorum : et primo ponit motivum. Secundo solvit, ibi : Hos autem dicimus. Primo dicit quod ex dictis conditionibu; simpliciter, id est, uno modo solvuntur defectus antiquorum, qui inquirentes veritatem, et naturas rerum, diverterunt in aliam viam, et errorem, ob infirmitatem intellectus, id est, propter ignorantiam Logicae, ut explicat Commentator, ponentes nihil fieri, vel corrumpi, propter istud motivum ; quia illud quod fieret, aut fieret ex aliquo, vel ex nihilo: non ex aliquo, quia tunc aliquid esset antequam fieret; et ideo sicut ex non ente non potest fieri ens, ita ex non homine non potest fieri homo. Vel ex (4) nihilo, et hoc non: quia in omni transmutatione oportet esse aliquod subjectum : et augmentavcrunt suum errorem, dicentes quod non sunt plura entia propter istam rationem. Unde notandum, quod infirmitas intellectus dicitur, quando aliquis propter rationem sophisticam, quam nescit solvere, negat ea, quae apparent ad sensum,ut Aristoteles dicit de motu in 8. hujus.

Nos autem (5) dicimus, etc.Hic solvit motivum, et primo praemittit distinctionem. Secundo ex ea solvit rationem. Et tertio ponit aliam solutionem. Secundum ibi: Nos autem et ipsi dicimus. Tertium ibi : Alius autem quod contingit. Distinctio est ista, quod aliquid potest fieri ab alio,aut pati ab alio dupliciter. Uno modo per se, quemadmodum dicimus, quod illa quae fiunt a Medico, secundum quod Medicus, fiunt per se a Medico. Alio modo per accidens, et sic illud dicitur fieri a Medico per accidens, quod fit ab eo, non secundum quod Medicus, ut si Medicus aedificat. Et subdit Aristoteles quod (6) ex eo, quod non est, bene potest fieri aliquid per accidens. Et ideo antiqui per ignorantiam hujus distinctionis negaverunt generationem, et corruptionem, et pluralitatem entium.

Nos autem (7) et ipsi dicimus. H ic solvit dicens, quod ex ( ) eo, quod non est, bene fit aliquid per accidens, quod demonstrat. Nam ex materia prima fit aliquid per se tanquam ex subjecto : modo materiae primae accidit privatio, ut dictum fuit prius: ideo ex privatione fit aliquid per accidens. Nam ex illo fit aliquid per accidens, quod accidit ei, ex quo fit aliquid per se : modo privatio est hujusmodi, igitur ex privatione fit aliquid per accidens.Tunc (8) insuper demonstrat, quod etiam ex ente fit aliquid per accidens, ut si ex equo fiat canis : tunc ex equo fit canis per accidens. Probatur (9) nam ex equo fit canis, secundum quod equus privatur forma canis : modo animali, vel equo accidit, quod privetur forma canis; ideo ex ente fit canis per accidens ; et iste est unus modus solvendi.

Alius autem quod (10) contingit. Hic ponit aliam solutionem dicens, quod duplex est ens : quoddam est ens in actu, sicut forma, vel compositum, aliud in pura potentia, sicut materia prima, ut determinatum est in aliis, in quaest. Metaphys. Mod dico,quod ex ente in potentia sicut materia prima, non tamen ex ente in actu fit aliquid.Et tunc ad rationem eorum,si aliquid fieret, vel ex ente, vel non ente ; dico, quod utroque modo : quia ex non ente in actu : ex ente tamen in potentia. Et antiqui tantum aversi sunt a cognitione hujusmodi entis in pura potentia, quod simpliciter negaverunt generationem, et corruptionem.

ANNOTATIONES

( ) Utrum autem substantia. Nola dupliciter , posse materiam et formam considerari, vel in ratione principii, vel in ratione substantiae. Si considerentur in ratione principii, cum principium sit causa alicujus, quia facit ad ejus esse; ideo quod magis facit ad esse rei, magis habet rationem principii : et quia forma principalius facit ad esse rei, quam materia, quia forma est actus, et perfectio rei ; ideo forma habet magis rationem principii, tamen secundum quemdam modum materia magis habet rationem principii, videlicet, quia via generationis prior est materia, quam forma : quia forma (excepta anima rationali) educitur de potentia materiae. Et hoc videtur innuere Aristoteles cap. 6. praecedenti, dicens. Subjectum enim principium prius videtur esse praedicato : quasi dicat, quod quodammodo illud tertium subjectum, quod ponendum censuit praeter contraria, est magis principium, quam aliquod contrariorum, imo ipsa contraria respectu hujus non habent rationem principii, sed materia videtur esse principium principii: ratic est,quia praedicatum, quod dicitur de subjecto, et est in subjecto, videtur oriri ex subjecto, quia in eo sustentatur : materia ergo in qua utrumque contrariorum sustentatur, videtur habere rationem principii respectu utriusque.

Si vero considerentur in ratione substantiae, adhuc dupliciter, vel simpliciter, vel secundum modum. Si primo, quia ratio substantiae est ratio entis, id quod magis accedit ad rationem entis et perfectionis est magis substantia ; sed ratio entitatis, et perfectionis magis importatur per formam ; quia forma dicit actum,et perfectionem, forma igitur est magis substan tia. Si secundo modo, quia modus substantiae est per se esse, et forma est in materia, quapropter 5. Metaph. text. 19. cap. de Qualit. forma substantialis dicitur quaedam qualitas, ideo secundum hunc modum materia est magis substantia.

( )Eac eo,quod non est,bene fit aliquid per accidens. Nota, quod quando dicitur, quod ex ente per se non fit aliquid, sic debet intelligi, quod illius quod fit, semper ejus negatio praecedit: unde si ens fieret, ul ens est, negatio entis deberet praecedere, et ita ex nihilo fieret ens, quod naturaliter implicat.

Quapropter dicit Aristoteles quod in generatione fit tale ens, et non fit ens, ut ens est: et ideo sat est si praecedat in generatione aliquod non ens, puta non ens, quod debet fieri, licet tale non ens praecedens sit aliud ens, et sic docet, quod ex non ente fit ens, determinatque quod id quod fit, neque per se fiat ex ente, neque ex non ente in hoc sensu, quod res quae fit non praecessit, alias non fieret, et sic ens per se non fieri potest ex ente, id est, ex ente quod fit, neque per se fit ex non ente, id est, ex nihilo, sed per accidens fit ex enle, et ex non ente ; ex ente quidem in quantum non ens, quod praecessit, puta privatio, contingit quod sit aliquod ens, puta materia; fit enim ex illa in quantum in potentia, ut ex ea fiat ens. Fit etiam ex non ente in quantum contingit materiam esse cum privatione : quae ex se est non ens. Poteritque intelligi hoc exemplo : fiat, verbi gratia, lapis ex terra, fit quidem per se lapis ex terra ; at vero lapis per accidens fitens,quia jam praeerat, et non intendebatur.Solum enim in generatione intenditur fieri, quod non erat, et quia non erat lapis, intenditur fieri lapis, quia vero erat ens, non intendebatur fieri ens : sed similiter hoc ens, quod est lapis, non fit per se ex terra, quatenus terra est ens, sed quatenus est non ens quod fit, sed quia contingit, quo 1 etiam terra sit ens, hoc ens lapis per accidens fit ex ente, quod est terra, et sic manet, quod ens per accidens fit ex ente.