QUAESTIO III

Virum perfecta cognitio causali dependeat ex cognitione omnium suarum causarum

Vide auctores citatos in quaest, praecedenti.

Arguitur quod non, quia tunc sequeretur, quod nulla res posset cognosci, nisi Deus cognosceretur, consequens est falsum, quia multae res sunt faciles ad cognoscendum. Deus autem est difficile cognoscibilis, ut patet 2. Metaph. ubi dicitur, quod sicut oculus noctuae non potest videre claritatem Solis de die; ita nec intellectus noster substantias separatas ; et patet consequentia, quia omnium rerum Deus est causa.

Secundo sequeretur, quod nulla res posset cognosci, nisi infinita cognoscerentur ; consequens est impossibile : quia cognoscere infinita qualibet cognitione distincta, est impossibile: et patet consequentia, quia unius rei sunt infinitae causae, ut patet secundo hujus.

Tertio, quia cognitio definitiva, et demonstrata, est cognitio perfecta: sed de aliqua re potest haberi cognitio demonstrata, et etiam definitiva per unam solam causam, igitur ad perfectam cognitionem unius rei non requiritur cognitio omnium suarum causarum. Major patet: nam cognitio demonstrata est perfectissima, eo quod determinat intellectum ad assentiendum : et etiam minor, quia per quodlibet genus causae potest fieri demonstratio, ut patet 2. Post. Similiter definitio fit per unam solam causam, scilicet formalem: ergo, etc.

Quarto sequeretur, quod ad cognitionem ignis oporteret cognoscere lumen, et motum, et alium ignem : consequens est falsum, ut patet per experientiam. Patet consequentia, quia ignis natus est produci a quolibet eorum tanquam a causa.

Quinto, quia scientia Mathematica et Metaphysica sunt scientiae perfectae, et tamen non dant cognitionem per omnes causas, igitur non cujuslibet rei perfecta cognitio datur per omnes causas. Antecedens patet per Commentatorem in isto 1. ubi dicit quod Mathematicus demonstrat solum per causam formalem, Metaphysicus autem per tres causas : scilicet per efficientem, formam, et finem.

Sexto sequitur, quod in cognitionibus esset circulatio, consequens est falsum, et patet 1. Post. Consequentia patet, quia perfecta cognitio causati dependet ex cognitione causarum: et e contra cognitio causarum dependet ex cognitione effectuum, eo quod effectus in naturalibus sunt notiores suis causis.

Septimo sequeretur, quod Intelligentiae nullo modo possent cognosci, quod est falsum. Probatur consequentia, quia si sic, hoc esset ex cognitione suarum causarum: modo Intelligentiae non habent causam nisi Deum, igitur cum Deus sit parum vel difficulter notus, non potest ducere in nolitam Intelligentiarum.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo, text. 1. ubi dicit, quod cujuslibet habentis causas, principia, et elementa, cognitio dependet ex cognitione illorum, et hoc usque ad elementa, et per hoc denotat cognitionem omnium causarum.

In quaestione primo videndum est, quid sit notititia perfecta, et qualiter aliquid perfecte sciatur. Secundo videbitur de quaesito.

Quantum ad primum, supponenda est distinctio posita in prima quaestione, videlicet, quod aliquid scitur dupliciter, uno modo, ut conclusio, et sunt isti modi, scitum, opinatum, creditum; et hujusmodi sunt determinationes propositionis, vel conclusionis. Et tunc dico, quod conclusio perfecte scitur, quando determinatur intellectus ad assentiendum conclusioni firmiter, et evidenter, ita ut dissentire non possit. Alio modo aliquid scitur, ut res significata per terminos conclusionis, ut verbi gratia, habemus scientiam de Deo, de hominibus, et de elementis ; et tunc dico ( ) quod res naturalis perfecte scitur, vel cognoscitur, secundum omnem modum considerandi, quo possibile est rem illam considerare, et secundum omnes proprietates, et conditiones convenientes sibi, et possibiles convenire: secundum aliquem dictorum modorum considerandi, et cum hoc sciatur, quod pluribus non potest haberi consideratio de illa re, nec quod plures proprietates insunt sibi, nec possunt inesse aliquo dictorum modorum.

Ex hoc ponuntur conclusiones. Prima est, quod de conclusione potest haberi perfecta scientia. Probatur, quia de conclusione potest haberi notitia determinans intellectum ad assentiendum firmiter, et evidenter illi conclusioni, sic ut dissentire non possit, igitur de ipsa habetur notitia perfecta. Tenet consequentia per definitionem cognitionis perfectae : et antecedens apparet de conclusione demonstrata. Unde adeo determinatur intellectus meus ad assentiendum isti conclusioni: Omnis angulus rectilineus est divisibilis per aequalia, quod nullo modo potest dissentire, imo nec potest duci ad firmiorem assensum.

Sed objicitur : quia si non potest haberi firmior assensus, tunc sequitur,quod plura media non deberent adduci ad probationem ejusdem conclusionis. Patet consequentia, ex quo unum medium tantum determinat intellectum ad assentiendum, quemadmodum et omnia.

Respondetur, quod media diversa, quae adducuntur ad probandam aliquam conclusionem, vel sunt determinata, vel non : si sunt determinata, tunc dico quod omnia non faciunt majorem evidentiam, quam unum eorum, et tunc media adducuntur ad istum finem, quod si homo non potest faciliter duci in cognitionem conclusionis per unum eorum mediorum, quod tunc ducatur per aliud ; si autem media non sunt determinata, tunc dico, quod quodlibet illorum affirmat sensum ; et ideo in Mathematicis sufficit unicum medium, in naturalibus autem requiruntur diversa.

Secunda conclusio, quod de nulla re significata per terminos conclusionis potest. haberi notitia perfecta per humanum intellectum : et hoc dico propter Deum, quia cognoscit perfecte omnes res, quantum cognoscibiles sunt ; et intelligitur conclusio, ubi per ipsius conclusionis significata fuit aliqua conclusio demonstrabilis,de qua dictum est. Probatur conclusio, quia dato, quod cognoscam aliquas proprietates de una re, attamen impossibile est cognoscere perfecte, an habeat plures proprietates inexpertas, quae tamen requiruntur ad perfectam cognitionem ex descriptione perfectae cognitionis. Verbi gratia, licet de adamante cognoscam, quod attrahit ferrum, non possum scire,quomodo insit sibi aliqua proprietas quam ignoravi. Quantum ad secundum notandum, quod aliqua cognitio, vel scientia potest dici per-1 fecta dupliciter. Uno modo simpliciter, et de tali jam dictum est ; alio modo secundum genus determinatum, ut puta secun dum considerationem naturalem. Item quaedam est notitia complexa, quaedam incomplexa. Item duplices sunt causae, quaedam per se, sine quibus effectus non possunt produci in esse ; aliae per accidens, quae concurrunt ad productionem effectus, sed sine illis potest effectus produci, sicut Socrates est causa domus.

Nunc est prima conclusio, De aliqua re possum habere cognitionem incomplexam perfectam sine cognitione omnium suarum causarum. Probatur, quia visio, qua video albedinem, scilicet simplex apprehensio albedinis per visum, est cognitio perfecta incomplexa, et per illam non cognosco omnes causas albedinis, ergo, etc. Major patet quia illa visio albedinis est adeo perfecta cognitio incomplexa, sicut possibile est illam esse : et minor probatur, quia non plus cognosco modo per visionem illam, quam si albedo illa fuisset ab aeterno: quia non plus dependet visio mea ab ipsa nunc, quam dependeret si esset aeterna ; sed si albedo esset aeterna, non cognovissem causam efficientem albedinis per istam visionem.

Secunda conclusio. Ad(b)perfectam cognitionem causati requiritur notitia confusa omnium suarum causarum, et ideo dico notabiliter confusam : quia ad hoc, quod cognoscam hominem, non oportet cognoscere determinate, quod generabatur a Socrate, nec oportet cognoscere distincte omnes partes ejusdem rationis, sed sufficit cognoscere omnes partes, et causas specie distinctas sub nomine specifico. Probatur conclusio : quia de causato non habetur perfecte scientia, donec cesset omnis quaestio dubitabilis, quae est scibilis de eodem ; sed hoc non fit, nisi per cognitionem omnium causarum.

Secundo, quia ad cognitionem istius effectus,oportet cognoscere causam aliquam, . et causa illa cognoscitur per suam causam, et sic cum causae sint sibi invicem causae, oportebit omnes causas cognoscere. Ex conclusione sequitur exemplificando de aliqua re naturali, sicut de homine ; primo quoad perfectam cognitionem hominis, requiritur cognitio materiae primae, et formae,suarum proprietatum, et conditionum. Secundo oportet cognoscere quatuor elementa, operationes, et modos agendi ipsorum. Tertio oportet cognoscere omnes partes heterogeneas, ut carnem, ossa, venas, sanguinem, et hujusmodi, et conditiones,et proprietates ipsarum partium. Quarto oportet cognoscere quatuor humores in corpore, et conditiones ipsorum. Quinto quod sit compositus ex anima intellectiva, cum corpore,cognoscendo operationes, objecta, et modum cognoscendi ipsius animae intellectivae, et potentiarum ipsius. Sexto quod genitus est a sibi simili secundum speciem, cum adjutorio influentiarum, Dei, Caeli, et Solis. Unde Aristoteles in secundo hujus dicit, quod homo generat hominem, et Sol. Septimo oportet cognoscere, quod homo generetur ad felicitatem tanquam ad finem, quae felicitas ultimate consistit in Deo. Et dato,quod homo cognoscat omnia ista, tamen illa cognitio non est simpliciter perfecta, eo quod dubium est an sint plures proprietates, et conditiones inexpertae.

Tertia conclusio.Ad perfectam ( ) cognitionem Mathematicam, vel Metaphysicam saltem de substantiis separatis, non requiritur cognitio omnium causarum. Probatur, quia Mathematicus solum demonstrat per definitionem quid nominis, quae a Commentatore vocatur causa formalis in isto primo. Similiter Metaphysicus solum demonstrat per tres, scilicet per efficientem, formam, et finem, ut dicit Commentator. Ideo patet secundum, qualiter in diversis scientiis diversimode requiritur cognitio causarum; et hoc de secundo.

Ad rationes. Ad primam concedo, quod nullus habet perfectam scientiam naturalem de aliqua re, nisi habeat cognitionem de Deo, non sub isto conceptu Deus, sed sub isto, primum agetis, aut primum movens, quatenus de ipso determinatur in scientia naturali; de multis tamen habemus cognitionem naturalem minus perfectam sine cognitione Dei, et ideo sicut cognitio de Deo est difficilis,ila cognitio perfecta de aliqua re naturali, est valde difficilis.

Ad secundam negatur, quod oporteat infinita cognoscere: quia sufficit ( ) cognoscere causas per se, et non causas per accidens. Vel sic, et melius, quod sufficit cognoscere causas sub conceptu confuso specifico, et non quamlibet distincte per cognitionem sibi propriam.

Ad tertiam dico,. quod facit pro prima conclusione, in qua conceditur, quod conclusio potest perfecte sciri ex definitione data : quia definitio naturalis non est bona, nisi exprimat confuse saltem omnes causas rei.

Ad quartam, Sequeretur, etc. Concedo, quod ad perfectam cognitionem de igne oportet cognoscere confuso modo sic, quod ignis producibilis est a qualibet illarum causarum, sed non oportet cognoscere in speciali an genitus sit a lumine, vel a calore, sicut de Platone non oportet cognoscere, an genitus sit a Socrate, vel a Ruberto.

Ad quintam dico, quod in illis scientiis non requiritur cognitio omnium causarum ad cognitionem causati, sed aliquarum tantum, ut patet ex conclusione tertia.

Ad sextam de (a) circulatione dico, quod non est inconveniens arguere circulariter in diversis generibus sciendi, sicut in proposito ; nam arguendo a causis ad effectum est processus propter quid ; et e contra est processus quia.

Ad septimam de Intelligentiis, concedo, quod ad perfectam cognitionem Intelligentiae oportet habere cognitionem Dei ; licet per illum non deveniamus in notitiam Intelligentiae, sed per ejus opera, et effectus, quae sunt nobis notiora.

ANNOTATIONES

(a.) Et tunc dico quod res naturalis perfecte scitur, etc. Nota perfectam rei cognitionem duplicem esse : quaedam namque est simpliciter perfecta, qua scilicet cognoscitur res, quantum ex se cognoscibilis est,quoad omnia, quae ex ea cognosci possunt, ita ut penetretur essentia quoad omnes partes, si eas habeat ; et inspiciantur omnia, quae ab ea fluunt, et quae sunt aliquo modo in potentia ejus, tum etiam omnia a quibus depe. det in quocumque genere causae, et denique ut cognitio talis rei adaequetur ipsius cognoscibilitati. Haec cognitio appellari solet comprehensiva, qua cognitione Deus Opt. Max. a se solo cognoscibilis est: quia cum sit infinite cognoscibilis, sola infinita cognitione comprehendi potest, quam ipse solus habet ; homo autem in hac vita neque Deum, neque aliquam creaturam hac cognitione cognoscere valet.

Alia est cognitio penecta non simpliciter, sed aliquo genere, quando res non cognoscitur secundum quod cognoscibilis est ; sed quoad aliqua solum,verbi gratia, in genere cognitionis, quae habetur per causas intrinsecas ; illa dicitur cognitio perfecta qua res cognoscitur per omnes causas internas, et ita intelligendum est in omni genere causarum. Dicitur etiam cognitio perfecta sub aliquo genere scientiae, si cognoscantur omnes causae, quae sub tali scientia cadunt. Verbi gratia, cognitio, quae habetur de rebus naturalibus per causas rerum naturalium, dicitur perfecta cognitio quae in naturali Philosophia haberi potest,quamvis non cognoscantur omnia, quae conveniunt rebus naturalibus, quatenus entia sunt; quia talis cognitio ad Metaphysicum potius quam ad Physicum spectat: et similiter cognitio, quae habetur per principia Mathematica de rebus Mathematicis dicitur perfecta in genere cognitionis Mathematicae. et denique cognitio cujuscumque scientiae de suis subjectis dicitur perfecta, quia est cognitio per causas ad talem scientiam pertinentes, licet non cognoscantur in illis scientiis omnes omnino causae, et affectiones rerum consideratarum. Aristoteles autem non loquitur de cognitione perfecta simpliciter ; sed de perfecta in unoquoque genere scientiae, quod patet ex ejus instituto: omnia enim quae hoc loco docuit eo pertinent, ut intelligamus quomodo cognitio in unaquaque scientia,praesertim in Philos. naturali tradenda sit. (b) Ad perfectam cognitionem causati, etc. Nota quod ad perfectam rei cognitionem, quae in quavis scientia tradi potest, requiritur cognitio omnium causarum per se tam internarum, quam externarum, quae sub tali scientia cadunt. Nam multo perfectius rem cognoscimus sive definitive, sive demonstrative, cognitis omnibus ejus causis, tam internis, quam externis : quam cognitis solis internis, vel solis externis ; quare non erit hujusmodi cognitio undequaque perfecta, sine causarum internarum, et externarum cognitione. Adde quod aliae causae requiruntur ad Metaphysicam, aliae ad Mathematicam, aliae ad Physicum, et aliae ad moralem Philosophum. Metaphysica enim probat de homine, quod sit ens, substantia, et ea quae ab his procedunt. Mathematica quantitatem et dimensionem ; Physicus naturae partes, et ea quae ab eis dimanant. Philosophus vero moralis virtutes, et actus humanos ; atque adeo horum quilibet exposcit cognitionem omnium per se causarum rei, de qua tractat.

(c)Ad perfectam cognitionem,ete. Nota quod Mathematicus frequenter per formam procedit,probando videlicet passiones per ipsas formas subjectorum ; praecipue enim figuras considerat, et per ipsas probat : interdum etiam per materiam suam, a qua non abstrahit, scilicet intelligibilem, nempe quantitatem ; considerat enim Mathematicus figuras, et formas, non ut abstractas a quantitate, sed ut in quantitate fiunt; quamvis abstrahat a materia sensibili, quae est substantia induta qualitatibus sensibilibus ; agit enim de triangulo, sive triangulus sit in ligno, sive in aere, sive in ferro. Metaphysicus vero probat per causas formales, finales, et agentes, non tamen per efficientes. Nam Metaphysicus abstrahit a materia, atque adeo probat per causas,quae, a materia abstrahunt, tales autem sunt formales, finales et, agentes. Quod autem non per efficientem, patet, quia causa efficiens efficit per motum. Metaphysicus vero abstrahit a motu sicut a materia. Physicus autem a toto genere utitur quatuor generibus causarum, quamvis non singulas Physicas conclusiones per omnia causarum genera probet. Primum patet, quia Physica a nulla materia nisi a singulari abstrahit. Secundum probatur, quia non oportet, quod semper per omnem causam probet. Sat est enim, ut quasdam conclusiones per hanc, quasdam vero per illam causam demonstret.

(d) Sufficit cognoscere causas per se, non causas per accidens. Nota quod ad perfectam rei cognitionem sive definitivam, sive demonstrativam, de qua loquitur Aristoteles, non requiritur cognitio causarum per accidens : quia ad definitiones, et demonstrationes conficiendas non assumuntur causae per accidens ; tum quia ad rei perfectam: cognitionem exposcitur causarum cognitio, quia ab illis res dependet in suo esse, at non dependet a causis per accidens, quare, etc.

(e) Dico quod non est inconveniens arguere circulariter, etc. Nota circulum in demonstratione duplicem esse,videlicet perfectum, et imperfectum. Circulus perfectus est, quando ab omnino eodem regredimur ad omnino idem, quod tunc fieret in syllogismo, si conclusiones cognosceremus per praemissas, et non per aliquod aliud, ipsas vero per conclusionem cognosceremus, et non per aliquid aliud. Circulus imperfectus est, quando non est ab omnino eodem ad idem, qui fieri potest duobus modis. Primo modo quando in uno progressu est demonstratio quia, seu quid est, in alio vero proptor quid. Secundo modo fit imperfectus circulus, quando semper procedimus per causam non solum quoad cognosci, sed etiam quoad esse, quamvis in alio genere causae.

Primo modo demonstratio circularis perfecta est impossibilis ut dicit Aristoteles 1. Post. text. 20, quia si cognoscimus conclusiones per praemissas, oportet quod praemissae sint nobis notiores sua conclusione. Impossibile autem est, ut id quod est nobis notius, cognoscamus per id, quod est ignotius. in demonstratione autem propter quid tunc fieret circulus perfectus, si praemissae demonstrarent propter quid conclusionem, et conclusio quatenus est demonstrata propter quid, id est, quatenus est effectus praemissarum, demonstraret propter qu id ipsas praemissas, hoc autem est impossibile, quia fieri nequit ut id, quod est effectus, quatenus effectus est,sit causa suae causae, atque adeo circulus perfectus nulla ratione. clari potest. .

Circulus autem imperfectus primo et secundo modo est dabitis, et quidem primo modo patet: quia in hujusmodi circulo demonstratur effectus per causam demonstratione propter quid ; rursus demonstratur causa per effectum, non ut procedens ab effectu, sed ut ad quam reducitur effectus, hoc autem fieri potest, et ab Aristotele et caeteris Philosophis factum est, quia haec secunda demonstratio non est propter quid, sed quia. Ut autem perficiatur hujusmodi circulus hoc modo procedendum est, nempe ab effectu cognito per experientiam, aut per aliquid simile debemus ascendere, demonstratione quia,seu quod est ad causam, et confirmati in cognitione causae, et certiores facti de ea, poterimus descendere demonstratione propter quida causa ad effectum. Verbi gratia, video Planetas non scintillare, inde colligo per demonstrationem quia illud, quod est causa quare non scintillent, nempe quod sint prope nos. Deinde ex hoc quod Planetae sunt prope nos, quod cognosco esse causam,quare non scintillent, facio demonstrationem propter quid, in qua demonstro per causam Planetas non scintillare. Hoc modo Philosophi naturales ex effectibus cognitis per experientiam, aut aliquo simili modo, colligunt causas, et confirmati aliis argumentis in cognitione istarum causarum descendunt ad effectus, demonstrando eos propter quid, et in hujusmodi circulo imperfecto, effectus nunquam sumitur pro causa, et sic optime fieri potest.

Sicut etiam fieri potest circulus imperfectus secundo modo: quia causae sunt sibi invicem causae, secundo hujus, cap. 3. In hujusmodi autem circulo, quamvis procedatur a causa ad effectum, et rursus ab illo effectu ad causam, ut a causa ad effectum. tamen talis effectus est causa suae naturae in alio genere causae, atque adeo in hujusmodi circulo semper proceditur a nobis notioribus, quamvis alia via, quam ante in primo discursu, procedamus,et etiam a notioribus secundum naturam,quia quaelibet causa, eo quod talis est, notior est secundum se, suo effectu,ut sic causato.Quo.d dictum est, explicatur exemplo. Deambulatio est causa sanitatis effectiva, quatenussanitas est effectus ejus,et deambulatio est effectus sanitatis, quatenus sanitas est causa finalis deambulationis.

Fit autem hujusmodi circulus,ut non solum conclusionem, sed etiam praemissas cognoscamus per causam, hoc pacto : Per Causam efficientem demonstramus suum effectum, et per istum effectum, non quidem sumptum ut effectus est, sed ut est causa finalis, demonstramus illud,quod ante sumebamus pro causa efficienti. Hoc etiam pacto possumus demonstrare corpus illud, quod substantia proxime collocatur, habere in sua essentia materiam per causam formalem, nempe quia habet formam, et habere formam per causam materialem, scilicet quia habet materiam ; possumus etiam demonstrare tam materialem, quam formalem causam extrinsece per efficientem, et efficientem per finalem, et tandem vice versa illud, quod est causa finalis, potest demonstrari per causam efficientem. Et nota quod Cajetan. 1. Post. vocat hanc circularem demonstrationem propter quid, eo quod semper proceditur a causa. Caeterum non est potissima demonstratio, quae communiter dicitur, quid est. Potissima enim demonstratio est, quae procedit per causam formalem metaphysicam, id est, per definitionem constantem ex genere, et differentia.

EXPOSITIO TEXTUS Innata (1) autem est, etc. Hic ponitur secunda conclusio de ordine procedendi, scilicet quod in naturalibus procedendum est a causatis compositis ad causas componentes. Probatur, quia (2) in omni ordine doctrinae procedendum est a notioribus nobis ad ignotiora,sed composita sunt notiora nobis simplicibus componentibus ; ergo, etc. Major et minor apparent,quia tota composita sunt notiora nobis, et minus nota naturae, sed causae componentes e converso ; et patet, quia confusa sunt magis manifesta, et illud lotum est nobis notius, et per notitiam ipsius devenimus in notitiam elementorum. Sed contra objicitur, ista conclusio contradicit primae, ergo, etc. Respondetur, quod non, quia ista conclusio ponitur de processu, qui est ab effectu ad causam, sed conclusio prima loquitur de notitia propter quid, quae est a causa ad effectum, et hoc patebit in quaestione.