QUAESTIO II Utrum motus possit percipi a sensu visus

Averroes 8. Physic. comment. 22. D. Thomas 2. de An. cap. 6. lect. 13. et 1. part. quaest. 78. art. 3. Scotus in 4. distinct. 12. quaest. 3. Aegidius 2. de An. cap. 6. Simon Portius cap. 5. de dolore. Jandun. in libros de An. quaest. 18. Conimbr. 2. de An. cap. 6. quaest. 5.

Arguitur quod non, quia vel percipitur super partem spatii pertransitam, vel super pertranseundam, vel super partem supra quam actu existit: non super partem pertransi tam, quia super illam non est motus, sed jam factus est motus : nec super partem pertranseundam eadem ratione, quia super illam non fit motus, sed fiet; nec in spatio in quo est mobile,quia in illo mobile non movetur.

Secundo, quia illud non percipitur a visu, cujus nulla pars percipitur a visu ; sed nulla pars motus percipitur a visu : ergo, etc. Major est nota,quia impossibile est totum videri sine hoc, quod partes videantur: et minor patet: quia partes motus sunt praeteritum, et futurum, quorum neutrum illorum est, et per consequens neutrum illorum movet sensum.

Tertio, si motus videretur, vel hoc esset visione intuitiva, vel abstractiva; non abstractiva : quia nulla potest fieri visio nisi in praesentia objecti,et ideo omnis visio est intuitiva: nec intuitiva,quia sequeretur, motus est, ideo motus fuit : modo non video intuitive, quod motus fuit: quia jam transiit in praeteritum, et amplius non est.

Quarto, quia omnis visio fit in instanti ; nullus motus fit in instanti; igitur nullus motus est visio. Major patet in 2. de Anima, text. 70. et in de Sensu, et Sensato: et probatur ratione; quia si inter visum, et astrum ponatur manus, non citius remota est manus, quam videatur astrum, quod non esset nisi visio fieret subito. Minor apparet in 6. hujus, text. 37. et in 7. text. 38. scilicet quod omnis motus fit in tempore.

Quinto, quia ista, mobile movetur, aequipollet isti, mobile movebatur, mobile movetur, et immediate post movebitur ; sed visus non potest percipere, qualiter illa copulativa significat, ideo non potest percipere, quod mobile movetur.

Sexto, non potest videri, quod hoc movebitur : igitur non potest videri, quod hoc movetur. Tenetconsequentia, quia ad istam, hoc movetur, sequitur hoc movebitur : modo qui cognoscit consequentiam esse bonam, et non cognoscit consequens, non cognoscit antecedens. Probatur antecedens, quiahoc movebitur estfuturum,contingens: igitur de illo quod movebitur possibile est quod non movebitur, et tunc ponatur in esse, quod non movebitur, sequitur, quod de aliquo judicat ipsum moveri, et tamen non movebitur, et per consequens judicium totum erit falsum, quia sequitur non movebitur, igitur non movetur. Confirmatur:

quia possibile est quod mobile, quod movetur, sit movens voluntarium: igitur supposito, quod nunc moveatur, possibile est, quod postea non movebitur : igitur de illo nunquam potest judicari evidenter, quod ipsum movetur.

Oppositum arguitur per experientiam. In quaestione, Primo videbitur de perceptione motus. Secundo videbitur de erroribus contingentibus circa motum.

Quantum ad primum, notandum quod illa, quae percipiuntur a sensu, sunt in triplici differentia : quaedam enim percipiuntur a sensu exteriori solo, sine adminiculo interiorum, ut luces, et colores, quantum ad si est percipiuntur solo visu. Alia sunt quae percipiuntur a sensu exteriori mediante adjutorio memoriae, sicut luces, et colores non percipiuntur a visu solo, quantum ad quid est : unde de luce nullus judicat per visum an sit lux Solis, vel ignis, nisi per memoriam lucis alias visae, faciendo comparationem lucis, quam nunc videt ad luces, quas alias vidit. Alia sunt quae percipiuntur a sensu exteriori mediante adjutorio sensus interioris, scilicet tam memoriae, quam imaginativae ad discurrendum, et ratiocinandum: et sic percipitur situs, corporeitas, proportio unius rei ad aliam rem, et quies, ut postea dicetur.

Secundo notandum, quod percipere motum per visum,aut alium sensum,loquendo de motu locali, non est aliud, quam percipere mobile in duobus sitibus diversis successive, et in duobus instantibus diversis, inter quae cadit tempus sensibile medium : et dico in duobus sitibus diversis, et non in duobus locis,propter motum circu larem i quia quod movetur circulariter, non movetur de loco ad locum, sed mutat situm secundum partes. Secundo dico, inter quae cadit tempus sensibile medium ; quia si tempus medium esset insensibile, tunc mobile non judicaretur moveri, sed occupare totum spatium continue, ut patet de baculo, cujus extremum est ignitum velociter circumducta.

Ex isto sequitur, quod motus non potest percipi solo sensu exteriori sine adjutorio memoriae. Probatur,quia oportet recordari, quia mobile prius fuit in alio situ. Secundo sequitur virtus distincta scilicet cogitativa, vel imaginativa,quae distinguit inter situm in quo prius fuit mobile, et inter situm in quo nunc est mobile. Tertio sequitur, quod oportet esse aliquod quiescens, vel aliquod motum diverso motu, ad quod sensus comparet illud, quod judicat moveri: et ideo si totus mundus moveretur motu recto, a nullo posset percipi ille motus, quia nihil esset respectu cujus posset fieri comparatio unius ad alterum, scilicet moti ad quiescens, vel ad aliud alio modomotum.

Tertio notandum de aliis motibus a motu , locali qualiter percipiuntur : unde alteratio, quae est de una qualitate ad aliam alterius speciei percipitur per hoc, quod mobile prius movebat seipsum sub una qualitate,et postea in alio tempore sub alia, inter quae tempora cadit tempus sensibile medium : et dico hoc pro tanto: quia si tempus medium non est sensibile,non bene percipimus motum,utpatet de illuminatione de qua propter insensibilitatem mensurae nescimus,an fiat subito,vel successive : sed intensio qualitatis percipitur per hoc, quod mobile prius movetur intensius, et postea remissius, sub eadem qualitate, et remissio per oppositum. Ex quo patet quod in perceptione intensionis potest accidere error : Primo propter meliorem dispositionem organi.Secundo propter meliorationem dispositionis medii. Et Tertio propter meliorem applicationem mobilis, quod videtur : quia in quolibet istorum trium casuum mobile apparebit intendi, nulla tamen ejus qualitate intensa. Istos tamen errores expertus bene potest deprehendere. Item condensatio percipitur per hoc, quod visibile terminat visum, quod primo non terrui -nabat; et rarefactio per hoc, quod per aliquod visibile tanquam per medium videtur aliud,quod prius non poterat videri, et eodem modo percipitur diaphaneitas.

Nunc ponitur ista conclusio. Motus percipitur a sensu, et non solum a visu, imo cum hoc ab aliis sensibus. Ista conclusio est per se nota, nec indiget probatione : et ideo dicit Aristoteles I.hujus,quod in naturalibus oportet supponere omnia, aut quaedam moveri.Item Commentator in 8. hujus, comm. 22. dicit, quod sermo dicens omnia quiescere est falsus, et repugnat experientiae. Patet igitur, quod motus percipitur a sensu, et per quod medium, et hoc de primo.

Quantum ad secundum,ut videatur qualiter ad perceptionem motus requiritur memoria: notandum quod motus est in triplici differentia, quidam enim est motus quo in quolibet tempore sensibili pertransitur ad spatium sensibile, ut quando equus currit, et ad perceptionem talis motus non requiritur reservatio memoriae ; sed sufficit reservatio per phantasiam, aut per sensum exteriorem, si sensus exterior aliquo modo reservat.Alter est motus,quo non in quolibet tempore sensibili pertransitur spatium sensibile, sed in quatuor, vel quinque temporibus sensibilibus pertransitur unum spatium sensibile, et ad perceptionem talis motusrequiritur memdriaad reservandum, quod mobile prius fuit in alio situ,sicut patetde motu Solis.Unde aspicientes ad Solem non statim percipiunt, quod movetur, nisi continuent visionem per tempus aliqualiter magnum. Sed alius est motus, quo in multis temporibus sensibilibus non pertransitur spatium sensibile ; imo vix infra spatium unius horae pertransitur spatium sensibile, sicut est de motu octavae sphaerae : et ad perceptionem talis motus non sufficit memoria, sed requiritur magna reservatio, et observantia per libras, et sic patet qualiter ad diversitatem motus in velocitate,et tarditate diversimode requiritur virtus cognitiva ad percipiendum motum.

Deinde de erroribus contingentibus notandum, quod multiplex contingit error in perceptione motus. Primo propter nimiam velocitatem, et ideo tractus velocior apparet nobis quiescere.

. Secundo propter nimiam distantiam:

quia licct motus sit sufficienter velox, ut percipiatur, tamen propter nimiam distantiam, aut elongationem non percipitur, ut de motu Solis.

Tertio propter nimiam tarditatem : ut de motu octavae sphaerae, et de motu augmenti, et decrementi in animalibus, et in plantis, qui propter nimiam tarditatem non percipitur in modico tempore.

Quarto propter parvitatem mobilis, et ideo atomi, qui moventur in aere, non percipiuntur moveri propter parvitatem.

Quinto propter imaginationem, ut equitanti juxta murum prope, apparet murus moveri, eo quod non cogitat de motu proprio.

Sexto propter hoc, quod oculus simul movetur cum illo quod movetur, et ideo existens in navi non percipit navem moveri. Septimo judicatur aliquid quiescere, quod tamen movetur, eo quod videns, et visum consimili motu moventur : verbi gratia, existenti in navi apparet alia navis mota tanta velocitate quiescere, posito quod non videat aliud quam aliam navem.

Octavo propter indispositionem organi quandoque accidit error in judicando de motu.

Nono propter motum speciei in oculo, et hoc de secundo.

Ad rationes. Ad primam dico, quod motus percipitur super partem spatii, super quam mobile est, tamen memoria quod prius fuit alibi, et tamen aestimatione,quod postea erit alibi ; et ideo potest concedi, quod visus non percipit motum, saltem solus, sed mediante visu, memoria, et aestimatione, vel imaginatione percipit motum. Vel sub alio modo loquendi dicitur, quod percipitur supra partem spalii,supra quam mobile est, dimittendo partem spatil, supra quam prius fuerat, et acquirendo partem, super quam postea erit.

Ad secundam, conceditur major, et negatur minor : quia per visum percipimus, quod nunc est in hoc loco, et per memoriam recordamur, quod prius fuit in alio loco.

Ad tertiam dico,quod major debet intelligi, quod omne quod videtur est lux, ut color, aut videtur per lucem, vel colorem.

Ad quartam, quia omnis visio fit in instanti, etc. Negatur consequentia, quia supposito visionem fieri subito, tamen continuatur successive : propter quam continuationem successivam potest percipere motum.

Ad quintam, concedo modo dicto, quod mediante visu habeo certam cognitionem de qualibet parte illius copulativae, scilicet per visum mediantibus aliis virtutibus interioribus.

Ad sextam, negatur consequentia. Ad probationem dico, quod necessario si movetur, movebitur : et quando dicitur de agente voluntario dico, quod non obstante, quod agens sit voluntarium, necessario si ipsum movetur, movebitur.