QUAESTIO XII

Utrum entia naturalia sint determinata in magnitudine

Arist. 1. Physic. text. 36. et 2. de Anima, text. 41. et 2. de Generat. animal. cap. 11. Averr. 6. Physic. comm. 91. et 8. Phys. comm. 62. Mayron. in text. Aristot. hic. D. Thom 1. part. quaest. 7. art. 3. Cajet. ibid. Scolas in 2. dist. 2. qu, 9. Occham dist. 8. Durand. dist. 18.qutrsl. 1: Gapreol. et Hispalen. dist. 19. . quaest. 1. Aversa qu. 38. sect. 1 Conimbr. 1. Physic. cap. 4. quaest.unic. Toletus ibid. quaest. 9 . Ruvius ibid. quasi. 2.

Arguitur quod non, quia inaequalitas, dissimilitudo, acuties, et proportio, sunt entia naturalia, vel saltem dispositiones, quibus res disponuntur a natura, et istae non terminantur in magnitudine ; ergo, etc. Major probatur, quia quodlibet, quod est inaequale alicui, est multo magis inaequale medietati, et multo magis inaequale medietati medietatis, et sic in infinitum. Similiter acuties est augmentabilis ad diminutionem superficiei in infinitum, eodem modo dissimilitudo, et proportio sunt augmentabiles per divisionem numerorum etiam in infinitum.

Secundo, quia raritas, et densitas, motus velocitas, et tarditas sunt entia naturalia ; quia a natura res sic disponuntur, et tamen non terminantur in magnitudine : nam raritas, et densitas procedunt in infinitum ; ut patet primo hujus, text. 55. et velocitas, et tarditas motus, ut patet in 6. text. 15.

Tertio, magnitudo, et numerus sunt res naturales, et tamen non terminantur in magnitudine: nam numerus excrescit in infinitum, ut patet 3. hujus, text. 61. et omne magnitudine data: contingit dari majorem, imo est aliqua de facto infinita, ut linea gyrativa partium proportionalium continui.

Quarto, quia sonus est quaedam res naturalis et tamen non terminatur in magnitudine: quia secundum Boetium in Musica quantum chorda est brevior, tantum sonus est acutior, sed chorda est infinitum abbreviabilis, et per consequens sonus est acutior in infinitum.

Quinto, quia ignis est quoddam ens naturale, et tamen non terminatur in magnitudine per Aristotelem in 1. de Anima, text. 41, ubi dicit, quod ignis precipit augmentum in infinitum, quousque fuerit combustibile.

Sexto, quia animalia sunt entia naturalia, et tamen non terminantur in magnitudine; quia si esset aliquod animal terminatum in magnitudine, sequeretur quod non posset percuti nec impinguari, quia tunc efficeretur majus, et cum nullum sit animal quod non possit percuti, sequitur quod nullum sit, quod sit terminatum in magnitudine.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo, tract 2. cap. 2. text. 36. ubi dicit, quod impossibile est animal, aut plan-tam,quantacumque esse secundum parvitatem, aut magnitudinem, et subdit paucis interpositis, quod impossibile est carnem, aut aliquid aliud, quantumcumque esse aut majus, aut minus. Item, per Aristotelem 2 de Anima, text. 41. ubi dicit: Natura autem constantium omnium terminus est, et ratio est magnitudinis, et augmenti.

Notandum, quod ens naturale accipitur dupliciter, uno modo pro composito naturali ex materia, et forma. Secundo modo pro omni eo, de quo verificatur hoc verbum est affirmative, et isto modo capitur in proposito.
Secundo notandum, quod entia naturalia terminari in magnitudine non est idem, quod ipsa non posse esse quantacumque secundum magnitudinem et parvitatem. Ideo (a) imaginandi sunt duo termini, unus a parte augmenti, seu magnitudinis ; et alter a parte parvitatis, et tunc res naturalis, vel terminatur ad illum terminum ex parte magnitudinis inclusive, et tunc ille terminus est maximum, sub quo potest esse res naturalis: quia sub illo potest,et sub nullo majori, sed sub quolibet minori usque ad illum, sub quo non potest esse propter parvitatem. Si vero res naturalis terminetur exclusive ad illum terminum, tunc terminus ille vocatur maximum, sub quo non potest esse ; quia sub illo non potest esse, nec sub aliquo majori, sed sub quolibet minori, usque ad illum, sub quo non potest esse propter parvitatem. Eodem modo terminus, ad quem res naturalis terminatur a parte magnitudinis propter parvitatem, vel est terminus, ad quem terminatur inclusive, et tunc est minimum sub quo potest esse, et sub nullo minori, sed sub quolibet majori usque ad illum, sub quo non potest esse propter magnitudinem ; vel ad illum terminum terminatur exclusive, et tunc est maximum sub quo non potest esse propter parvitatem ; quia sub illo non potest esse, nec sub aliquo minori, sed sub quolibet majore usque ad illum, sub quo non potest esse propter magnitudinem

Tertio notandum, quod quatuor possunt distingui modi, seu gradus entium juxta argumenta ante oppositum. In primo gradu sunt accidentia imperfecta ; quae non sunt nisi quaedam relationes entium, quae (b) sive sint distinctae, sive indistinctae non est cura ad propositum, ut inaequalitas, dissimilitudo, acuties, proportio, et hujusmodi, quae consequuntur proportionem, et aequalitatem.

In secundo gradu sunt accidentia perfecta, ut caliditas, frigiditas, albedo, sapor, et hujusmodi. In tertio gradu sunt elementa simplicia, et mixta imperfecta homogenea, ut pluvia, vapor, et hujusmodi. Sed in tertio gradu sunt mixta perfecta, plantae, et animalia.

Quantum ad primum gradum, sit prima conclusio : Inaequalitas est augmentabilis in infinitum. Probatur, et sit A inaequale B, secundum proportionem duplam ; igitur ipsius A ad medietatem B, est inaequalitas in duplo major, et sic in infinitum. Ex quo sequitur primo, quod proportio est augmentabilis in infinitum. Probatur, quia si ipsius A et B, sit aliquanta proportio, ejusdem A ad ejus medietatem, est proportio in duplo major, et ad ejus quartam in quadruplo, et sic in infinitum per diminutionem minoris termini. Secundo sequitur, quod dissimilitudo est augmentabilis in infinitum. Probatur, quia sit A qualitas dissimilis B, secundum intentionem, et resecetur medietas qualitatis B, non secundum extensionem, tunc ipsius A ad medietatem B, est duplo major dissimilitudo quam ad B, et sic in infinitum.

Secunda conclusio: Nullum istorum est augmentabile in infinitum per augmentum majoris termini. Probatur, quia impossibile est, quod major terminus crescat in infinitum secundum magnitudinem, vel secundum proportionem ; ex quo sequitur primo, quod inaequalitas, proportio, et dissimilitudo si sunt augmentabiles in infinitum, hoc solum est per diminutionem termini minoris.

Secundo sequitur, quod licet ista sint augmentabilia per augmentum termini majoris, attamen hoc solum est finite, ut videtur, quia proportio quantitatis bipedalis ad pedalem potest augeri per augmentum quantitatis bipedalis, hoc tamen solum est finite, quia quantitas bipedalis non potest augmentari in infinitum.

Tertia conclusio : Acuties est augmentabilis in infinitum : quia acuties est augmentabilis secundum diminutionem superficiei : modo superficies est diminuibilis in infinitum, igitur et acuties est augmentabilis in infinitum. Unde acuties sequitur semper diminutionem anguli quantum ad augmentum, et obtusitas sequitur augmentationem anguli, ideo cum angulus non sit augmentabilis in infinitum, obtusitas non potest crescere in infinitum.

Quarta conclusio: tarditas est augmentabilis in infinitum, imo de facto quacumque tarditate data, est dare majorem, secundum quamlibet proportionem.Pr obatur de motu circulari alicujus sphaerae, videlicet corporis caelestis motae super polos immobiles, quia quacumque tarditate data, qua aliqua pars assignata minor in illo corpore, est dare partem propinquiorem polo, quae in duplo tardius movetur, et unam aliam propinquiorem, quae in quadruplo tardius, et sic in infinitum.

Quinta conclusio : Velocitas motus localis non est augmentabilis in infinitum. Probatur, quia motus caeli est ita velox, quod impossibile est esse velociorem, cum sit motus velocissimus, ergo, etc. Secundo, quia in omni motu locali alio a motu caeli est resistentia proveniens, scilicet, ex parte medii, per quod fit motus, quod quidem medium semper determinat sibi certam raritatem, et densitatem, et per consequens semper motus factus per ipsum est cum resistentia. Et lico notabiliter velocitas motus localis, quia velocitas alterationis est augmentabilis in infinitum ; eo quod in motu alterationis potest destrui totalis resistentia, sicut in visione, quae fit per lineam longitudinis de illuminatione, intelleetione, et volitione. Patet igitur, qualiter in his, quae consequuntur magnitudinem, inaequalitatem, et proportionem, sit terminus augmenti, et qualiter non. Et si dicatur quod ista non sunt entia distincta a compositis naturalibus, vel a qualitatibus, sed solum sunt termini connotativi ; adhuc illae conclusiones non sunt minus verae, quia adhuc termini illi possunt denominare subjectum secundum magis, et minus in infinitum, vel finite solum secundum exigentiam praedictarum conclusionum, et hoc de primo.

Quantum ad secundum gradum sit conclusio ista : Nulla (O) qualitas prima, aut consequens qualitatem primam est augmentabilis in infinitum. Probatur, quia si sic, maxime esset caliditas ; sed probo quod non : quia ignis ( ) de facto habet caliditatem summam, quae est, aut quam possibile est esse ; igitur caliditas ignis non est augmentabilis in infinitum. Tenet conse: quentia, et probatur antecedens,quia ignis in sua sphaera, est in loco suo naturali non impeditus ab agente extrinseco ; igitur de facto reducit se ad dispositionem convenientem sibi secundum naturam, et illa est caliditas summa ; ergo, etc. Secundo quia caliditas ignis, et frigiditas sunt contraria, ut patet 2. de Generat. text. 8. et primo hujus, igitur ab invicem maxime distant, per definitionem contrariorum datam. 5. Metaph.: sed si caliditas ignis esset augmentabilis, non distarent ab invicem, maxime, cum adhuc posset magis distare ; ergo, etc. Tertio patet inductione ; nam quodlibet ens naturale determinat sibi certum gradum hujusmodi qualitatum tam primarum, quam secundarum, ut homo determinat sibi certum gradum caliditatis, ignis majorem, scilicet summum, et ita de aliis.

Contra conclusionem arguitur : quia qualitas secunda, ut sapor, vel hujusmodi consequitur proportionem primarum qualitatum : sed proportio est in infinitum augmentabilis per primam partem quaestionis ; igitur hujusmodi qualitates secundae erunt augmentabiles in infinitum. Secundo, quia si in sphaera ignis poneretur unum, vel plura specula concava ex opposito Solis directe, tunc per congregationem radiorum Solis in speculo concavo generaretur caliditas, ut patet ad experientiam ; igitur sequitur quod caliditas ignis intenderetur ; et cum per variationem speculorum in infinitum possent congregari plures, vel pauciores radii in infinitum, sequitur quod caliditas est augmentabilis in infinitum. Tertio, raritas, et densitas sunt augmentabiles in infinitum; ergo, etc. Ad ista respondetur. Ad primum concedo, quod qualitates secundae consequuntur proportionem ; sed nego consequentiam, quod si proportio est augmentabilis in infinitum, ergo qualitates consequenter essent augmentabiles in infinitum : quia per augmentum proportionis, quandoque corrumpitur qualitas consequens proportionem, ut patet de sanitate, quae corrumpitur per diminutionem alterius qualitatum, quarum est proportio ad invicem.

Ad secundum dico, quod caliditas ignis in sua sphaera non potest intendi per quantamcumque congregationem radiorum ; quod probo, quia concursus radiorum reverberatorum a speculo concavo non est potentior ad producendum ignem, vel calorem, quam sit unus alius ignis ; cum igni maxime competat caliditas, et tamen certum est, quod caliditas sphaerae ignis non intenditur per alium ignem ; igitur nec potest intendi per hujusmodi concursum radiorum.

Ad tertium de paritate, et densitate dico, quod non repugnat quantum est ex ratione generali corporum mobilium, quod densitas, et raritas sint augmentabiles in infinitum, si esset agens, quod posset intendere, et passum quod pati ; modo cuilibet rei naturali repugnat, ut stet sub quantacumque densitate, vel raritate: sed cujuslibet rei forma determinat sibi certum gradum, vel latitudinem, sub qua potest stare naturaliter, vel violenter.

Secunda conclusio. Quaelibet res naturalis determinat sibi certum gradum taliter, et cujuslibet alterius qualiter, sub quo potest stare in sua perfectissima dispositione ; et ille gradus est maximus, et minimus, sub quo potest esse in tali dispositione. Probatur, quia si imaginaretur tota latitudo qualitatis sub qua res naturalis potest esse, sive naturaliter,sive violenter, igitur terminabitur duobus terminis, uno a parte intensionis, et alio a parte remissionis, et tunc gradus medius inter istos duos terminos est sub quo potest stare in sua perfectissima dispositione, et si stet sub intensiori, vel remissiori, stabit minus perfecte.

Tertia conclusio. Quaelibet res naturalis potest vel naturaliter, vel violenter, distrahi ab illo gradu. Probatur, nam aer potest calefieri, et frigefieri, et similiter homo, et ita de aliis.

Quarta conclusio. Non potest distrahi res naturalis quantumlibet ab illo gradu sine corruptione, et ideo a parte remissionis est imaginandus terminus, sub quo non potest stare propter remissionem, et ille est gradus maximus,sub quo non potest stare, quia sub illo non potest stare, nec sub aliquo minori ; sed sub quolibet majori usque ad illum, sub quo non potest stare propter nimiam intensionem. Et per istud solvitur ratio Commentatoris super tertio Caeli, per quam probat,quod formae elementorum non suscipiunt magis, et minus. Similiter dico, a parte intensionis est imaginandus unus terminus, et tunc praeterquam in elementis terminus intensionis est minimus gradus, sub quo non potest stare res naturalis, ut verbi gratia, est dare minimum gradum caloris, sub quo non potest stare forma hominis sine corruptione ; quia sub illa non potest, nec sub aliquo majore, sed sub quolibet minore usque ad illum,sub quo non potest esse propter nimiam remissionem. Et dixi notabiliter praeterquam in elementis ; quia elementa determinant sibi aliquas qualitates in summo, et ideo quantum ad qualitates illasnon est dare sub quo non possunt esse secundum maximum,sed sub quo possunt ; sed a parte remissionis, in elementis est dare maximum gradum, sub quo non possunt esse, quemadmodum et in mixtis, et haec de secundo.

Quantum ad tertium gradum. Notandum quod elementa terminari in magnitudine potest intelligi dupliciter. Uno modo quod elementis non repugnat denatura sui, quin sint augmentabilia in infinitum, si non esset aliud impedimentum. Alio modo quod de facto non possunt augmentari in infinitum ; sed determinata sunt in magnitudine, vel potest intelligi de tota massa elementorum, vel de quolibet elemento per se.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima est, Quodlibet elementum (e) de sui natura est augmentabile in infinitum, si non esset impedimentum aliunde. Probatur, nam ignis si haberet locum, in quo posset extendi, et combustibilia apponerentur in infinitum, ignis in infinitum augmentaretur, ut patet secundo de Anima, text. 41. et sicut arguitur de igne, ita potest argui de quolibet alio elemento.

Secunda conclusio. Nullum elementum de facto est augmentabile in infinitum. Probatur, quia tota massa elementorum inclusa est concavo orbis Lunae tanquam in loco determinato, ita ut in majori extendi non possit, nec in minori, quia jam relinqueretur vacuum. Igitur impossibile est, quod aliquod elementum augmentetur ultra quantitatem illius loci.

Secundo, si aliquod elementum esset augmentabile in infinitum, tunc sequeretur, quod oporteret ponere materiam infinitam ex qua posset augmentari, quod est impossibile. Ex quibus patet, quod licet nullum elementum per formam suam determinet sibi certam magnitudinem, imo quantum est de se, est augmentabile in infinitum, tamen quodlibet elementum determinatur ad magnitudinem propter defectum loci, aut materiae, aut utriusque.

Tertia conclusio. Quodlibet elementum determinatur secundum certam magnitudinem, sub qua si esset, vel posset esse, ipsum esset sub perfectissima dispositione, sub qua posset esse secundum magnitudinem. Probatur,quia si omnia,quae sunt infra concavum orbis Lunae, essent sine violentia,tunc quodlibet elementum esset sub quantitate, quae conveniret sibi per naturam.

Quarta conclusio.Ab illa magnitudine sub qua elementum est in sua perfectissima dispositione, potest quodlibet elementum distrahi violenter, scilicet ad magnitudinem majorem, vel minorem. Probatur,quia quandoque regnat constellatio valde calida, quandoque frigida, quod non esset, nisi quia tunc aqua distraheretur a magnitudine perfecta, sub qua esset, si omnia essent sine violentia, quae essent intra concavum orbis Lunae. Secundo patet per signum : quia propter hoc quod elementa quandoque sunt majora, quandoque minora, natura ordinavit impressiones meteorologicas, elementorum observantiam in debita proportione, scilicet impressiones aqueas ; ne elementa calida nimis augmententur ; et impressiones ignitas, et ventum, et terrae motum, ne elementa frigida augmententur ultra debitam proportionem.

Tunc dubitatur, ex quo quodlibet elementum secundum suam totam substantiam potest distrahi violenter a quantitate, quae sibi conveniret, si sine violentia esset quandoque ad majus, quandoque ad minus. Utrum sit dare maximam quantitatem, vel minimam a qua potest distrahi violenter ?

Secunda dubitatio est,non de tota sphaera alicujus elementi, sed de parte, utrum sit dare minimam partem sub qua forma elementi possit existere.

Tertia dubitatio, utrum sit dare minimam densitatem, vel raritatem, sub qua possit stare forma ignis, aut alterius elementi.

Ad primam respondetur primo de sphaera ignis, quod in sphaera ignis imaginandi sunt duo termini magnitudinis, unus a parte convexa, et tunc dico quod est dare maximam circumferentiam, sub qua potest stare forma ignis : quia potest stare sub circumferentia orbis Lunae, et sub nulla majore. Sed alter terminus imaginandus est a parte concava, et inferiori. Et tunc dico, quod non est dare minimam quantitatem, sive minimam superficiem concavam, sub qua possit stare sphaera ignis a parte inferiori. Probatur, quia tunc sequeretur, quod ignis existens sub tali quantitate non posset comburere stupam sibi approximatam, consequens est falsum : quia ibi non deficit materia, cum stupa sit materia sufficienter disposita, nec deficit ibi locus, cum sphaera aeris sit ibi continua, vel contigua. Ideo dico, quod est dare maximam quantitatem, sub qua non potest stare sphaera ignis a parte inferiori. Probatur, quia ex quo non potest esse sub quantacumque modica quantitate ; et non est dare minimam, sub qua potest esse, igitur sequitur, quod est dare maximam, sub qua non potest esse, et tenet consequentia imaginando totam quantitatem, sub qua potest esse sphaera ignis naturaliter, vel violenter separatam a quantitate, sub qua non potest esse propter parvitatem. Et forte sphaera ignis numquam fuit ita magna versus deorsum, quod continuabatur versus illam distantiam exclusive,sub qua non potest esse propter parvitatem, quae parvitas provenit non ex repugnantia ignis , sed aliorum elementorum, quae exigunt locum proportionatum, et debitum.

Secundo dicendum est de aere. Unde dico imaginandi sunt termini sphaerae aeris, unus scilicet a parte magnitudinis versus sphaeram ignis, ad quam non potest attingere naturaliter, vel violenter propter magnitudinem, et alter ab alia parte versus sphaeram aquae,sub quo non potest stare aer naturaliter, vel violenter, propter parvitatem. Et consimiliter dicendum est de aqua, quod terminatur a parte aeris minima, sub qua non potest esse ; et a parte terrae maxima sub qua non. Nec est differentia quoad hoc, sive tota aqua ponatur intercludi infra partes terrae, tanquam infra vasa: sive dicatur, quod aqua circumda t totam terram,excepta una parte, quae vocatur facies terrae, quam inhabitamus, et qua superferimur aquae, eo quod non est pure gravis, sed levis propter mixta, quae sibi immiscentur.

De terra dico, quod terra a parte aquae, et aeris terminatur ad minimum sub quo non potest esse propter magnitudinem, sed a parte infra nullo modo terminatur, quia quantacumque magnitudine data, contingit dare majorem, et sic in infinitum versus centrum. Item notandum quod sicut elementum posset distrahi magnitudine sub qua esset sine violentia, augmentando, ita etiam diminuendo. Verbi gratia, sicut sphaera ignis distrahatur per augmentum ignis in deorsum, ita potest distrahi per augmentum aeris in sursum, et tunc ille idem terminus, sub quo non potest esse aer propter magnitudinem, est terminus ad quem ignis potest comprimi in sursum, et sic quantitas intermedia ab uno termino usque ad concavum orbis Lunae, est una quasi diameter, sub qua potest esse sphaera ignis.

Ad secundam dubitationem dico, quod non est dare minimam partem ignis;quae possit per se seorsum existere, sed maximam, qua non potest, ut videbitur in alia quaestione.

Ad tertiam dico, quod est dare maximam densitatein,sub qua non potest stare forma ignis ; verbigratia, si ignis comprimatur continue condensando, dato quod non est dare minimam densitalem,sub qua potest stare : quia tunc si applicaretur condensans esset dare ultimum instans rei permanentis in esse. Ideo dico, quod est dare maximam, sub qua non potest stare ; et sicut dicitur de igne,ita potest proportionaliter dici de quolibet aliorum elementorum, considerando praedicta.

Ex isto sequitur, quod per solam compressionem ignis potest corrumpi, et hoc habet videri in lib. de Longitudine et brevitate vitae, de suffocatione caloris. Secundo sequitur, quod si per imaginationem ignis includeretur in una sphaera lapidea in una parte, et esset una stupa ex alia parte, quod ignis non combureret stupam, nisi frangeretur illa sphaera. Tertio sequitur, quod si omnia, quae sunt infra concavum sphaerae Lunae per imaginationem removerentur, et totum esset repletum igne, possibile esset, quod ignis non combureret stupam, si esset sibi applicata, et hoc quia ignis determinat sibi certam raritatem, et densitatem, et ideo requirit locum in quo possit extendi, et hoc de tertio.

Quantum ad quartum gradum est prima conclusio: nullum (1) mixtum perfectum, ut animatum est augmentabile in infinitum. Probatur, quia quodlibet determinat sibi certam figuram, et certam quantitatem secundum suam formam propriam, ut dicit Commentator 3. Caeli, qui per hoc ponit differentiam inter elementa simplicia, et mixta.

Secunda conclusio. In qualibet specie, est dare maximum individuum, quod de facto est in illa specie. Probatur, quia aliter esset processus in infinitum in individuis illius speciei.

Tertia conclusio est de possibili: In nulla specie est dare aliquod individuum, ita magnum, quin possit dari aliud majus,imo quin ipsummet possit esse majus. Probatur exemplariter de animali, nam animal potest effici majus per meliorationem circumstantiarum, quae requiruntur ad vitam, et augmentum, ut puta aeris, nutrimenti, et hujusmodi.

Quarta conclusio. In qualibet specie imaginandi sunt duo termini, unus a parte magnitudinis, et alter ex parte parvitatis exclusive, sub quorum neutro potest esse aliquod individuum illius speciei, sed sub qualibet magnitudine media inter illos terminos potest esse aliquod individuum illius speciei: verbi gratia, in specie humana est dare aliquam quantitatem,sub qua non pon test esse propter parvitatem, hujusmodi est quantitas pedalis,quae sitA,tunc sunt multae quantitates sub quarumnulla potest esse homo propter parvitatem,utsemipedalis,quarta pedalis, et ita de aliis, quarum omnium maxima est A. Sub A, parte magnitudinis sunt multae quantitates, sub quarum nulla potest esse homo propter magnitudinem,ut sub quantitate 22. vel 30. vel 40. pedum, quarum omnium forte minima est decem pedum, quae sit B. Tunc dico, quod inter A et B est medium secundum proportionem Arithmeticam, vel Geometricam, sub quo media si aliquis homo esset, ipse haberet perfectissimam staturam,convenientem naturae humanae, quam (ut verisimile est) habuit Christus, et qui excedit istud medium extensive est gigas : et quid deficit ab isto medio est nimis parvus, et si notabiliter deficiat est nanus. Et nota, quod istud medium est diversum secundum diversitatem patriarum.

Quinta conclusio. Non solum res naturales terminantur praedictis modis,imo etiam res artificiales, ut domus, pons, vicus, civitas, exercitus, et hujusmodi. Unde recol- ligendo patet, quod omnia entia, vel sunt composita sicut mixta perfecta, et animata, et talia secundum formas proprias determinant sibi certas magnitudines, et terminantur minimo, sub quo non possunt esse propter magnitudinem,et maximo sub quo non, propter parvitatem ; vel sunt simplicia elementa, et talia non determinant sibi certam magnitudinem secundum formas proprias, sed determinantur a locis, vel propter defectum materiae, vel sunt accidentia, ut caliditas, et hujusmodi, et talia accidentia terminantur ad maximum gradum possibilem esse ; sed raritas, et densitas quantum de ratione sui suntaugmentabiles in infinitum; sed ratione corporum, quae sunt rara, vel densa, sunt augmentabilia solum finite. Sed inaequalitas, dissimilitudo,et hujusmodi sunt augmentabiles in infinitum per diminutionem termini minoris. De numero et magnitudine dicetur in 8. qualiter terminantur, et qualiter non.

ANNOTATIONES

(a)Ideo imaginandi sunt duo termini, etc. Nota duos esse terminos magnitudinis, et alios duos parvitatis : primi duo sunt maximum quod sic, et minimum quod non, quorum primus est intrinsecus; secundus vero extrinsecus. Maximum quod sia, qui est intrinsecus, est terminus quantitatis sub qua forma naturalis esse potest, et sub nulla majori. Minimum quod non, est illa quantitas, sub qua forma naturalis esse non potest, et sub quacumque minori, quae non sit minor minima, potest. Exemplum primi, homo potest esse sub quantitate quatuor cubitorum, et sub nulla majori potest esse. Exemplum secundi, ut si dicamus hominem non posse esse sub magnitudine sex cubitorum, et posse esse sub quavis minori, nisi sit minor minima. Termini parvitatis sunt minimum quod sic,maximum quod non. Quorum similiter primus est terminus intrinsecus, secundus vero extrinsecus. Minimum quod sic est terminus quantitatis, sub qua forma naturalis esse potest, et sub nulla minori, ut si dicamus, hominis formam esse posse sub quantitate unius cubiti, et sub minori esse non posse. Maximum quod non est quantitas,sub qua forma naturalis esse non potest, et sub quacumque majori potest, dummodo non sit major maxima : ut si dicamus hominem non posse esse sub quantitate unius palmi,posse tamen sub maiori, quae non excedat terminum magnitudinis ex his terminis duo affirmativi sunt intrinseci, negativi vero extrinseci.

Nota secundo, terminum inceptionis rerum esse duplicem, intrinsecum scilicet, et extrinsecum. Primus vocatur primum sui esse, qui est quoddam instans rei, in quo verum est dicere ; in hoc instanti res est, et immediate ante hoc non fuit. Alter terminus, nempe extrinsecus,dicitur ultimum sui non esse, quod est instans, in quo verum est dicere; nunc res non est, et immediate post hoc instans erit, quo pacto incipiunt res successivae, ut motus ; res vero permanentes substantiales incipiunt per primum sui esse. Duplex similiter est terminus desitionis rerum, alter intrinsecus, et appellatur ultimum sui esse, qui est instans,in quo verum est dicere, nunc res est, et immediate post hoc non erit, quo pacto desinunt esse, quae non per motum corrumpuntur. Alter est terminus extrinsecus, qui dicitur primun sui non esse, et est instans, in quo verum est dicere, nunc res non est, et immediate ante hoc fuit ; quo pacto desinunt res,quae non in instanti corrumpuntur, quales sunt res successivae,

Ex hoc sequitur, quod terminus intrinsecus, tam inceptionis, quam desitionis vocatur primum sui esse ; terminus vero extrinsecus tam inceptionis, quam desitionis vocatur ultimum sui non esse. Terminum intrinsecum vocat hic Scotus terminum inclusive, extrinsecum vero terminum exclusive appellat. Res igitur permanentes incipiunt per terminum intrinsecum, et desinunt per terminum intrinsecum ; successivae vero incipiunt per terminum extrinsecum, atque etiam per terminum extrinsecum desinunt. Et ex his patet sensus quaestionis. Quaerit enim Scotus, utrum res naturales, quae per primum sui esse incipiunt, possint esse tantae quantitatis, quod viribus naturae adhuc majores, et majores esse possint, quod est carere termino magnitudinis,et quod non tam parvae possint esse, quin possint viribus naturae minores, et minores esse, quod est carere termino parvitatis; an potius possint esse tam magnae, vel tam parvae, quod etiam per vires naturae majores, vel minores esse nequeant, quod est habere terminos magnitudinis, et parvitatis. Primum examinatur in hac quaestione. Secundum in sequenti quaestione explicabitur.

(b) Quae sive sint distinctae, sive indistinctae, etc. Nota quod Henricus de Gand. Quodl. 9 quaest. 3. et Quodl. 5. quaest. 6. et 7. et Quodl. 7.quaest. 1. asserit,quod omnis relatio est eadem realiter cum fundamento. Hanc sententiam sequitur Ocham in Quodl. et tota schola Nominalium, quam defendit Sotus in Praedicamentis cap. de Relation. quaest.2. affirmans insuper relationem distingui formaliter a fundamento; oppositam tamen sententiam tenet Scotus in 2. Sententiarum, d. 1. q. 5.ubi probat relationes, quarum fundamentum potest esse sine termino talium relationum, atque etiam sine relatione realiter distingui a suis fundamentis, ut sunt omnes relationes de Praedicamento ad aliquid ; relationes vero quarum fundamenta non possunt esse sine termino, et relatione, esse idem realiter cum fundamentis, quam sententiam quoad primam partem defendit Gajetanus 1. par. quaest. 28. art. 2. et eamdem affirmat esse sententiam D. Thom. ibidem ad secundum, dicentis, Id quod invenitur in creatura praeter id,quod continetur sub significatione nominis relativi est alia res. In Deo autem non est alia res, etc.

(c)Nulla qualitas prima, aut consequens, , etc. Nota quod qualitates terminantur ad maximum quod sic,secundum intensionem, non autem quoad minimum secundum remissionem. Prima pars patet, quia intensio est Intima qualitatis perfectio, omnis autem perfectio intima est intrinsece limitata, atque adeo qualitates in intensione ad maxanium terminantur. Secunda pars ex eo apparet, quia qualitates habent asse, et producuntur per motum, cujus non datur primum esse, et per consequens neque in qualitatibus datur minimum: cum itaque non detur minimum in qualitatibus secundum extensionem, ita neque secundum intensionem. item agens naturale prius agit in partes propinquas, quam in remotas ; verbi gratia, ignis quando calefacit aerem, quanto partes aeris sunt remotiores, tanto erunt minus calidae: modo in partibus aeris non potest dari pars tam minima, quin possit dari minor, ita non potest dari minor calor, quin minor. Hoc tamen intelligas considerando qualitates secundum se, et ratione sui, non autem secundum instantaneam productionem,qua producuntur: nam hoc modo in illis datur minimum quod sic, quia forma substantialis non generatur sub minori qualitate, vel dispositione.

(d) Ignis de facto habet caliditatem summam. Nota quod variae sunt sententiae, quomodo unum quodlibet elementum habeat unam qualitatem in summo, et quaenam sit illa. Niphus, et quidam alii affirmant elementa utramque qualitatem in summo habere: quia si aliqua esset remissa, esset mixta cum sua contraria, et sic nisi ignis esset summe siccus, esset etiam humidus, atque ita de aliis.

Secunda sententia est dicentium unam qualitatem in elementis esse summam, aliam non summam, sed remissam,mixlam tamen sua contraria, ita ut tantum habeat de contraria, quantum deficiat de propria usque ad summum gradum.Nos autem dicimus unumquodque elementum habere unam qualitatem in summo, et aliam prope summum sine admixtione contrariae qualitatis, quia aliter non posset esse mixtio : nam si omnes qualitates essent in summo, aeque agerent contraria, nullaque ibi esset actio, ubi neque minimas datur excessusc addas quod si aer esset summe calidus,non esset ex se temperamentum mediam in animalibus, neque esset aptus respirationi, quod dicendum non est.

Sed quaenam est illa qualitas, quam in summo elementum quodlibet sibi determinat ? Quidam dicunt aerem esse summe frigidum, et nullo modo calidum, quia in media regione aeris ob nimiam frigidi talem congelantur nubes, et generatur nix, et grando . Valesius 3. Controversiarum cap. 3. asserit aerem esse summe humidum, non tamen calidum, neque frigidum, sed mediae, et temperatae naturae : et ratio est, quia facile transmutatur ad utrumque extremum , scilicet a frigido in calidum, et e contra. Quidam Thomistarum sequentium Avicennam dicunt terram esse summe frigidam,quia ignis est calidissimus, qui est propinquior caelo ; ergo, terra, quae est a caelo remotissima, frigidissima erit. Galenus (ut nonnulli dicunt) affirmat aquam esse summe humidam, et frigidam prope summum : quia quando congelatur recipit majorem frigiditatem, quam habebat, atque adeo non erat summe frigida : quia summo non fit additio. Et quod sit summe humida patet ; quia magis humectat, quam aer, et quia aqua potest non frigefacere, sic est minus frigida, non potest autem non humectare. Nos vero dicimus, quod ignis est summe calidus, et prope summum siccus : aer summe humidus, et prope summum calidus, aqua summe frigida,et prope summum humida. Terra autem est summe sicca, et prope summum frigida. Haec omnia probata atque improbata reperies in scriptis nostris super 2. lib, de Generatione cap.3. quaest.1. (e) Quo (libet elementum de sui natura est augmentabile in infinitum. Nota quod dupliciter aliquid potest habere terminum, vel ex parte formae, et sic habent terminum viventia, quia partes viventis sunt organicae, et organum ordinatur ad certum, et determinatum opus, est autem contra rationem organi, quod sit infinitae quantitatis, et hoc modo non habent terminum non viventia, quia non habent organa sicut ignis, quapropter non repugnat quod ignis ex parte formae crescat in infinitum. Secundo modo terminus est ex parte materiae, ita ut tota materia illius, quod faciendum est, consumatur in illo: sicut in caelis, tota materia caelestis consumpta est in illis, et sic habent terminum ex parte materiae : ita ut si modo deberent crescere, necesse esset creare novam materiam caelestem. In rebus autem inferioribus materia est finita, et sic quantumvis aliqua res crescat, erit augmentum determinatum.

Est tamen discrimen inter hanc determinationem ex parte materiae, et illam quae est ex parte formae, quod indeterminatis ex parte formae non repugnat crescere, quia non habent organa: et si per impossibile daretur illis materia infinita, crescerent in infinitum, et hoc est quod Aristoteles fatetur de igne 2. de Anima, text. 41. quod scilicet cresceret in infinitum, si combustibilia illi applicarentur in infinitum, augmentum quidem hujusmodi in infinitum ex parte formae est. Illis autem quibus ex parte formae, quia sunt organica, repugnat hujusmodi augmentum in infinitum, est etiam repugnantia ex parte materiae : quia non quaelibet, et quantalibet a qualibet forma informari potest. Unde in his, et ex parte materiae, et ex parte formae dandus est terminus. Quod intendit Aristoteles 2. de Anima, text. 41. quando dicit, quod omnium natura constantium datur terminus magnitudinis, et augmenti, id est, quod viventia utraque ex parte terminantur, ex parte scilicet materiae, et ex parte formae. Ignis vero non ex parte formae, sed materiae, ac etiam loci, ut docet hic Scotus.

(f) Nullum mixtum perfectum ut animatum est augmentabile in infinitum. Nota primo, quod dupliciter potest convenire alicui viventi magnitudo, aut parvitas, primo tamquam a principio naturali intrinseco, et haec appellatur magnitudo, et parvitas via generationis, et conservationis. Secundo potest convenire ab extrinseco, sive ab aliquo accidente corruptivo, ut si aliquis homo tumesceret per hydropem, vel morsum aspidis, vel marcescat, et fiat gracilis aliqua infirmitate, et haec appellatur magnitudo, et parvitas via corruptionis.

Nota secundo, quod corpora viventia via generationis terminantur intrinsece per maximum quod sic, quoad magnitudinem, et per minimum, quod sic quoad parvitatem, ita ut ad generationem, verbi gratia, hominis datur determinata quantitas in magnitudine, ultra quam forma hominis, quando generatur, nequeat informare, et etiam sit dabilis minima, quae sufficiat ad generationem, ultra quam alia minor non sufficiat. Primum probatur, quia si non terminarentur per maximum quod sic, sed per minimum quod non, sequeretur, quod substantia vivens inciperet per ultimum sui non esse, quod est absurdum. Probatur sequela, si terminareturper minimum quod non, daretur quantitas, quam non posset hominis forma informare in generatione, id est, in qua non posset homo generari propter suam magnitudinem, et in quacumque minori posset, sit ergo illa quantitas, in qua non, unius cubiti, incipiatque minui, cum motus ille diminutionis incipiat per ultimum non esse ; quia omnis motus hoc modo incipit, dabitur instans in quo sit verum dicere, nunc non est motus diminutionis, et immediate post hoc erit ; ergo etiam nunc nihil est diminutum hujus quantitatis, et immediate post hoc instans aliquid erit diminutum, et proinde quantitas erit minor, sed in quacumque minori quantitate homo potest generari, quia nihil deerat generationi ; ergo verum erit dicere in illo eodem instanti, nunc non est homo, et immediate post hoc erit, quod est incipere per ultimum non esse.

Secundum probatur, scilicet quod terminentur quoad parvitatem. Pariformiter non in quantacumque pauca quantitate potest generari, ergo danda est aliqua determinata in parvitate, in qua possit. Sit verbi gratia, quantitas unius digiti, quam propter parvitatem forma non possit informare, tunc augeatur illa quantitas continue, donec veniat ad quantitatem requisitam pro introductione formae viventis. Tunc sic,vel dabitur primum instans talis animae in materia illa sic quanta, vel non. Secundum non potest dari, quia incipiunt hujusmodi res per primum sui esse, ergo est dandum primum, ergo in tali instanti datur minima quantitas, in qua potest generari tale vivens, et introduci talis anima, quia in nulla minori.