QUAESTIO XVII Utrum aliquid possit fieri ex nihilo

Arist. 1. Phys. text. 34. Simplic. comm. 32. Themist. iii 33. Alea. 2. par. q. 6. art. 6. D. Tham. 1.Phys. lect. 9 . et in 2. dist A. q.l. art. 2.Scot. in 1.dist. 8. q. 1 et de rerum princ q. 5. Casso). in 1 . dist. 1. q.l. art. 3.Gabriel, in 2. dist.1. q. 2. art. 3. Roccus 1. Phys. q.9. Mendoza in Phys. disp. 12. sect. 7.

Arguitur quod sic : quia aliquid fit, ut patet ad experientiam : tunc igitur, vel fit ex aliquo, vel ex nihilo ; si ex aliquo, tunc ens esset, antequam fieret ; si ex nullo, habetur propositum.

Secundo, quia sicut se habet generatio quaedam ad non ens quoddam ; ita et generatio simpliciter ad non ens simpliciter ; sed generatio quaedam fit ex non ente quodam; sic generatio hominis ex non homine, ergo, etc.

Tertio, quia materia est illud, quod in rei veritate generatur, ut dicit Commentator in isto primo, comm. et tamen non generatur ex aliquo : quia tunc illa, ex qua generaretur, esset prior.

Quarto, quia ex privatione fit aliquid, ut patet per Aristotelem in isto 1. text. 58. ubi dicit, quod ex non musico fit musicus, et tamen privatio non est, ergo, etc.

Quinto, quia forma fit, et non ex aliquo ; quia nihil ipsius praefuit, igitur fit ex nihilo. Similiter forma corrumpitur, et tamen in nihil corrumpitur ; igitur nihil ipsius permanet post corruptionem.

Sexto per Aristotelem in libro de Pomo;

qui ponit creationem ex nihilo.

Oppositum,arguitur per Aristotelem in isto primo tractatu 2. c. 2. text. 34. ubi dicit : Ex his quae non sunt, aliquid fieri impossibile est, de hac autem opinione conveniunt omnes, qui de natura loculi sunt.

In quaestione primo videbitur, quid senserunt antiqui de ista materia. Secundo tractabitur opinio Aristotelis, et quomodo potest stare cum veritate fidei.

Quantum ad primum, fuit una opinio antiquorum, et forte Parmenidis, et Melissi, quae potest referri in hunc modum. Supponitur primo, quod impossibile est aliquid fieri ex nihilo. Secundo supponitur, quod fieri ex materia, non est simpliciter fieri, sed est fieri taliter se habens, ut quando terra transportatur de una figura in aliam. Tertiosupponitur,quod illud taliter se habere, non est aliquod distinctum a maleria,sicut figura non est res distincta a re figurata.

His suppositis sunt duae conclusiones. Prima conclusio. : Nulla res fit de novo. Probatur, quia vel fieret ex subjecto praesupposito, et hoc non : quia sic fieri, non est simpliciter fieri per suppositionem secundam, vel ex nihilo, et hoc non per primam.

Secunda conclusio : Materia fit aliter disposita, quam ante. Probatur per experientiam, quia de aere fit aqua, de albo nigrum, et sic de similibus.

Ex istis sequitur primo, quod tota natura rerum naturalium est materia ; quemadmodum materia est tota natura rerum artificialium. Secundo sequitur,quod omnia entia sunt ejusdem speciei specialissimae, sed tamen denominantur diversis nominibus sumptis a diversis dispositionibus, ut puta a tanta raritate materiae denominatur aer, a majori densitate aqua, a tali dispositione denominatur homo, et ita de aliis, quae dispositiones non sunt res aliae ab ipsa materia. Tertio sequitur, quod omnia entia sunt unum continuum : quia partibus ejus non interponitur aliquid alterius rationis. Quarto sequitur, quod nullum est compositum ex partibus diversarum rationum, sed praecise ex partibus integralibus ejusdem rationis. Quinto sequitur, quod omnia sunt unum, et praeter illud ens nullum ens est sensibile, et praeter partes ejus; et ideo ipsum est immobile secundum se totum,licet bene moveatur secundum paries ejus: ideo etiam ipsum est infinitum in duratione, non in magnitudine.

Istam opinionem improbat Aristoteles per aliquas rationes, in cap. 2. hujus primi quarura aliquae sunt praecise contra verba ; ut si totum sit, plures partes sunt, et per consequens plura sunt entia : sed aliae sunt contra intentionem, ut quod accidentia distinguuntur a subjecto, et quod contraria essent ejusdem rationis, et hujusmodi.

Secunda opinio ponit quasi totum oppositum, scilicet quando aliqua res generatur, ipsa per se tota producitur in esse, ita ut nulla ejus pars praefuit, nec materiamec forma, et ideo impossibile est, quod aliquid fiat ex nihilo, prout ista praepositio ex dicit circumstantiam ordinis,sed non ut notat circumstantiam rei materialis, ideo ex corrupto fit genitum, sicut ex nocte fit dies.

Sed contra objicitur : quia si nullum esset objectum commune generanti, et genito, tunc ad corruptionem unius non oporteret alterum generari, ex quo nihil esset eis commune. Respondetur negando consequentiam ; imo ut repleatur locus corrupti, oportebit alterum generari de necessitate, et ideo sic ponentes dixerunt locum esse materiam ; ut patet 4. hujus, text. 15.

Sed objicitur, quia non oporteret aliquid corrumpi, ut generatum occuparet locum suum : quia potest cedere sibi per condensationem, et per consequens non oportet corrumpi. Respondetur negando consequentiam, quia fieret tanta condensatio per pluralitatem generatorum, quod res naturales non possent stare sub tanta densitate. Et ideo sic ponentes dicebant, quod in mutatione accidentali, bene praesupponitur subjectum, sed in substantiali non ; quia in illa totum fiet: ista opinio improbatur per rationes,quibus probabuntur conclusiones Aristotelis, et hoc de primo.

Quantum ad secundum notandum, quod (sicut tactum fuit) ista praepositio ex potest dicere circumstantiam ordinis, ut ex nocte fit dies ; vel circumstantiam partis integralis, ut domus fit ex lateribus; vel circumstantiam partium essentialium, ut elementum componitur ex materi 1 et forma ; vel circumstantiam subjecti, ut statui, fit ex aere ; et sic capitur in proposito, utrum aliquid fiat ex nihilo nullo subjecto praesupposito.

Secundo notandum de ista propositione ex nihilo nihil fit, propter Logicam, quod ista dictio nihil quandoque est syncategorema, et tunc valet idem quod non est, et tunc si ista dictio nihil capiatur utrobique syncategorematice, tunc propositio est falsa : quia sensus est, quod ex quolibet fit aliquid, quod est falsum : quia ex Deo nihil fit; si capiatur utrobique categorematice, adhuc est falsa : quia sensus est, quod ex eo quod non est, fit illud quod non est: vel primo accipitur syncategorematice, et secundo categorematice. Tunc si concedatur, quod illud quod fit non est, tunc illa est falsa ; imo ex aliqua re fit illud quod non est. Sed si concedatur, quod illud quod fit est, tunc illa est vera ; vel capitur primo categorematice, et secundo syncategorematice, et tunc sensus est, quod ex eo quod non est, nulla res fit, et hoc est verum, ut ly ex denotat circumstantiam subjecti.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima est, quod de novo aliquid fit substantialiter. Probatur, quia videmus, quod de eodem demonstrato non mutato localiter, variatur responsio ad quid est hoc, igitur illud mutatur substantialiter. Tenet consequentia, quia quaestio propter quid, quaerit de substantia rei, et antecedens patet ad experientiam : quia de hoc demonstrato respondetur primo quod sit asinus, et postea quod sit cadaver ; et dico notabiliter non mutata localiter, propter opinionem Democriti, qui posuit hujusmodi generationem, et corruptionem fieri per motum localem corporum atomorum ad invicem.

Secundo sequeretur, quod nunquam mutaretur definitio Compositi, vel alicujus rei naturalis, quod est falsum, quia aliter definitur asinus, et aliter cadaver ; et patet, consequentia, quia definitio indicat substantiam rei : igitur si non esset mutatio in substantia, sequeretur, quod non mutaretur etiam definitio.

Secunda conclusio; Nihil fit de novo,

nisi praesupponatur subjectum. Probatur, quia videmus, quod illa quae nunc fiunt, fiunt praesupposito aliquo subjecto, igitur impossibile est aliquid fieri sine subjecto. Patet consequentia, quia si esset possibile, quandoque contingeret.

Et ista inductio confirmatur, quia illa quae fiunt, aut fiunt transfiguratione, aut subtractione, aut compositione, aut alteratione, sed quilibet praedictorum modorum praesupponit subjectum, ergo, etc.

Tertia,quia in artificialibus semper praesupponitur subjectum, ut patet ad experientiam, igitur et in naturalibus. Quarta ratione Commentatoris; quia nisi ita esset, sequeretur quod impossibile fieri fieret ; consequens implicat contradictionem. Probatur consequentia,quia si istud nunc fiat, quaero in quo fundabatur ejus potentia prius, scilicet potentia ad ejus esse, non in agente, quia agens non est potens fieri illud, sed facere : nec in patiente, quia res illa non fuit prius, igitur oportet dicere, quod fundabatur in subjecto, vel da, quod non, et tunc erat impossibile fieri, et nunc fit, igitur sequitur consequens. Quinto sequeretur, quod aliqua esset transmutatio, et, nihil transmutaretur, consequens implicat, quia transmutatio est actus transmutabilis ; et patet consequentia de transmutatione illa, quae fieret sine subjecto.

Contra conclusionem arguitur rationibus, quibus probatur creatio possibilis. Primo quidquid potest causa prima mediante secunda, potest causa prima se sola: sed causa prima mediante secunda potest aliquid producere, ut puta mediante subjecto, igitur ipsa sine subjecto potest aliquid producere. Major patet per Auctorem de Causis, et minor ad experientiam.

Secundo, causa infinita potest aliquid facere ex nihilo ; sed Deus est causa, vel agens infinitum ; igitur Deus potest agere aliquid ex nihilo. Major patet, quia sicut in infinitum difficilius est producere rem, sine subjecto, quam ipsam producere cum subjecto. ita virtus infinita est in infinitum potentior virtute finita : et minor probatur primo, quia Aristoteles 8. hujus, text. 80. probans quod primus Motor non est virtus in magnitudine, arguit sic; quia vel esset in magnitudine infinita, et hoc non: quia nulla talis est, ut patet in 3. text. 35. et inde, vel in magnitudine finita, et hoc non: quia in magnitudine finita non potest esse virtus infinita, quae ratio non valeret nisi Deus esset virtutis infinitae. Secundo probaturminor,quia modus agendi quo Deus agit, vel est finitus,vel infinitus : si infinitus, sequitur, quod Deus sit virtus infinita ; si finitus, sequilur,quod tot actiones agentium inferiorum circa Deum possunt multiplicari, quod possent aequari actioni divinae, quod est impossibile. Tertio probatur minor, quia ex eo, quod Deus vult aliquid esse, vel fieri, ex eo illud est, vel fit, igitur Deus est virtutis infinitae. Antecedens patet, 12.Metaph, text. 39. ibi dicit Aristoteles, quod Deus agit per intellectum, et voluntatem. Consequentia probatur, quia non apparelpossibile,quod exeoquod agensfinitum velit aliquid, quod illud sit. Sicut licet ego vellem Romam esse hic, tamen non sequitur, Roma est hic, quae tamen consequentia bene valeret respectu voluntatis divinae, quod non esset, nisi Deus esset virtus infinita.

Tertio arguitur sic : Agens simpliciter perfectum, et in nullo diminutum producere potest aliquid sine subjecto; sed Deus est hujusmodi, ergo,etc. Major patet; quia quanto agens est perfectius, tanti paucioribus instrumentis indiget ad complementum sui operis : ut artifex melior paucioribus instrumentis potest complere opus suum, quam,unus malus, et per consequens, quod est simpliciter perfectum nullo instrumento indigebit: et minor patet per Aristotelem in 5. Metaph. cap. de Perfecto, text. 21. ubi dicit, quod Deus in nullo deficit, nec aliquid accipit extra ipsum, unde possit perfici. Quarto, quia Deus est omnipotens, ergo, etc.

Ad istas rationes potest responderi secundum Commentatorem.

Ad primam negatur major,nec Auctor de causis vult aliud, nisi quod causa primi plus influit in causatum, quam secunda ; et quod sit falsum patet, quia Deus mediante me potest facere me movere, me peccare, quae tamen non faceret sine me.

Ad secundam negatur minor, et Aristoteles intelligit de infinitate durationis, et qualiter hoc sit videbitur in 8. Ad secundam probationem dico, quod ille modus agendi est finitus, perfectior tamen quocumque modo agendi hujus causae secundae. Nec consequentia valet, quia non sequitur, perfectio specifica hominisest finita; igitur tot possunt multiplicari asini, quod perfectio asinina esset aequalis perfectioni humanae: De tertia probatione dicetur in 8. Unde dico, quod voluntas divina est adeo immutabilis, quod non potest velle aliud extra se, nisi ut ad ejus fieri, vel esse requiratur concursus causae secundae, et hoc diceret Commentator.

Ad tertiam negatur major ; nec valet consequentia, agens perfectius potest cum paucioribus instrumentis ; igitur simpliciter perfectum cum nullo, negatur consequentia, sed sufficit, quod habeat aliquam operationem, ut puta intellectionem ; vel volitionem sui, quia operatio sua non requirit aliquod instrumentum.

Ad quartam dico, quod Deus potens respectu possibilium ; modo impossibile est aliquid fieri sine subjecto. Secundum praedictam conclusionem est veritas Fidei, qua ponimus omnia creata esse ex nihilo, ut patet Genes. 1. Ideo ad rationes Aristotelis. Ad primam, inductio illa est insufficiens, quia solum inducit in iis, quae vidit. Unde non percepit creationem, qua a principio omnia creata sunt. Consimiliter ad secundam.

Ad tertiam dico, quod non est siniile,sed postquam entia creata sunt a principio, bene est simile, nisi quandoque Deus operetur miraculose.

Ad quartam negatur consequentia, nec est imaginandum, quod potentia ad formam sit res distincta a materia praecedens formam aeternaliter, ut probabitur postea.

Ad quintam negatur consequentia, quia creatio proprie non est transmutatio, quia transmutatio connotat subjectum ; sed creatio connotat oppositum, quia connotat esse post non esse sine subjecto praesupposito. Et sic juxta istam solutionem possunt concordari veritas Fidei, et opinio Aristotelis, concedendo quod nihil potest fieri non praesupposito subjecto, et hoc intendebat Aristoteles, sed aliquid potest creari non praesupposito subjecto, licet non possit fieri.

Nunc ad rationes. Ad primam, Vel ex ente, etc. Illae duae primae rationes fuerunt solutae in textu.

Ad tertiam, do materia dico, quod materia non fit terminative, sed compositum de quo loquitur hic Aristoteles, sed fit subjective, id est, subjicitur factioni.

Ad quartam, Ex privatione, etc. concedo, quod ex privatione fit aliquid, ut ly ex denotat circumstantiam ordinis, non tamen ut denotat circumstantiam subjecti.

Ad quintam, de forma dico, quod imo forma fit ex subjecto praesupposito, nec obstat, quod nulla pars ejus praefuit. Ad ultimam de libro de Pomo dicitur, quod Aristoteles: in scientia naturali, determinavit de naturalibus eo modo, quo potest apprehendere per experientias naturales; et sic loquitur in isto libro ; sed in libro de Pomo loquebatur sicut credebat, dimittendo considerationem naturalem,

EXPOSITIO TEXTUS

Amplius (1) si omnia insunt quidem, etc. Ponit secundam conclusionem ; quod non quodlibet est in quolibet. Probatur, quia si quodlibet est in quolibet, sequitur quod aliquod finitum non posset consumi, per reserationem infinitorum corporum aequalium ab illo finito ; consequens est falsum, quia omne finitum per ablationem finiti tandem consumitur. Probatur consequentia, et capiatur aliqua aqua, a qua resecetur una portio carnis, deinde alia, et sic semper, tunc per talem resecationem aliquando devenietur, quod tota caro ex illa aqua est resecata; et tunc sequitur, quod non quodlibet est in aqua vel in tali resecatione procedetur in infinitum, et habetur propositum, quod infinita aequalia erunt in magnitudine finita, quod est impossibile. A d haec (2) autem si omne quidem corpus, etc. Ponitur tertia conclusio, quod non quodlibet potest separari a quolibet. Probatur,quia tunc sequeretur,quod esset dare minus, minimo: consequens est falsum, et implicans. Consequentia probatur, quia necessarium est, quod entium naturalium, ut puta carnis, et ossis sit determinata quantitas in magnitudine, et parvitate. Capiatur igitur una caro minima; tunc vel ab ista potest separari alia caro,vel non; si non, habetur propositum, quod non quodlibet potest separari a quolibet; si sic, sequitur consequens, videlicet quod est dare minus minimo, scilicet carnem minorem carne minima.

Amplius autem in infinitis corporibus, e.tc Probatur secundo, quia sequeretur, quod in corporibus infinitis, essent infinities caro infinita, sanguis infinitus, est cerebrum infinitum, separata tamen ab invicem, quod est impossibile : quia tunc para nonesset minor suo toto, et valde inconveniens est, quod cerebrum sit separatum ab animali: et patet consequentia, ex quo quodlibet est in quolibet.

Nunquam autem (3) segregatum iri, etc. Sequitur quod qualitates, et passiones erunt separabiles a suis subjectis. Antecedens est falsum ; nam impossibile est; quod sit albedo, et non sit album: sanitas, et non sit sanum : et patet consequentia ex quo quodlibet est separabile a quolibet.

Quare inconveniens est, etc. Quarto, sequeretur, quod intellectus ille segregans entialah invicem toto tempore aeterno frustraretur a suo fine, consequens est falsum : quia tunc esset ens vilissimum : et patet consequentia, quia intellectus ille semper intendit, et non potest. Et si objiciatur, quod sic argueretur de Intelligentia, quae nunquam attingit finem suum, quia nunquam complet motum caeli, respondetur negando similitudinem, quia Intelligentia non intendit complere motum caeli sed intendit movere continue, igitur non frustratur a suo fine, sed intellectus ille, de quo loquitur Anaxagoras, intendit complere segregationem ; ut ipse posuit, quod est simpliciter impossibile.

Non recte autem (4) neque generationem accipit, etc. Ponitur quarta conclusio ; quod non omne quod generatur, generatur ex sibi simili secundum speciem. Probatur, quia lateres generantur ex luto, et domus ex lateribus, et aqua, et aer generantur ex alterutris, et tamen manifestum est, quod ista non sunt ejusdem speciei, igitur non omnis generatio fit ex sibi simili secundum speciem.

Melius autem est, etc. Ponitur quinta conclusio, quod dignius, et melius est ponere principia finita, quam infinita. Probatur, quia illud est dignius, et melius ponere, perquod melius possunt assignari causae rerum naturalium, et res naturales melius cognosci, sed hoc potest melius fieri per principia finita. Empedocles melius salvavit causas rerum naturalium per principia finita, quam Anaxagoras per principia infinita.

Omnes igitur contraria principia faciunt, etc. Iste est tertius tractatus hujus primi; in quo Philosophus determinat in generali de principiis rerum naturalium, cujus sunt tria capita. In primo ostenditur qualia sunt principia. In secundo ostenditur quot sunt principia, et in tertio quomodo sunt principia. Secundum ibi: Consequens autem erit dicere. Tertium ibi: Sic igitur nos dicamus. In primo cap. probat istam conclusionem, quod principia sunt contraria : quod probat primo testimonio antiquorum. Secundo ratione. Tertio ostendit quomodo in hoc convenerunt omnes antiqui. Secundum ibi : Et hoc rationabiliter. Tertium ibi: Huc usque igitur.

Probat igitur dictam conclusionem testimonia antiquorum. Primo, quia Parmenides, et Melissus de quibus minus videtur,

eo quod ponebant tantum unum ens, et immobile, posuerunt principia rerum naturalium esse contraria, scilicet calidum et frigidum, quorum unum appellabant ignem, et aliud terram. Sed dubitatur, qualiter Parmenides, et Melissus potuerunt ponere principia rerum naturalium esse contraria, ex quo ponebant tantum unum ens, et immobile. Ad hoc respondet Commentator quod Parmenides, et Melissus ponebant diversa genera entium; quaedam ponebant vera entia secundum existentiam, et de illis dicebant quod non esset nisi unum ens, et immobile. Alia ponebant entia secundum aestimationem, et illorum entium aeslimabilium ponebant principia osse contraria, scilicet calidum et frigidum.

Secundo probat Aristoteles per illos, qui posuerunt rarum, et densum esse principia rerum naturalium ; modo rarum, et densum sunt contraria.

Tertio per Democritum, qui ponebat principia rerum naturalium esse plenum, et vacuum, quae sunt contraria, scilicet ens, et non ens, et in hoc loco capitur contrarietas large pro repugnantia, quae est inter habitum, et privationem.

Quarto patet per illos, qui posuerunt positionem, ordinem, et figuram principia rerum naturalium quae sunt genera contrariorum. Nam positio dividitur insursum, deorsum, ante, et retro. Figura dividitur in figuram: circularem, et rectilineam: ex quibus patet, quod omnes faciunt contraria principia.

Et hoc (5) rationabiliter .Hic probat dictam conclusionem ratione ; et hoc sic: Illa(a)sunt primaprincipia, quae non fiunt ex aliis, nec ex alterutris,.et omnia fiunt ex ipsis ; sed prima contraria sunt hujusmodi ; ergo, etc. Major patet, quia ex quo sunt principia, non fiunt ex aliis : nam illa alia potius dicerentur prima principia, nec fiunt ex alterutris ; nam illud principium, quod fieret ex alio, non esset principium maxime primum, sed jam esset principiatum: sed quod omnia fiant ex ipsis patet: quia aliter non essent prima principia, et communia omnium. Probat minorem, et primo quantum ad duas primas partes, secundo quantum ad tertiam ibi : Sed oportet hoc.

Primo ostendit, quod prima contraria: non fiunt ex aliis, et per consequens non fiunt ex alterutris. Quod non fiant ex aliis patet, quia eo ipso, quod sum prima, non fiunt ex aliis, et eo ipso,quod sunt contraria, unum non fit ex alio, et per consequens non fiunt ex alterutris.

Notandum, quod aliquid potest fieri ex altero tripliciter ; uno modo tanquam ex subjecto, et sic dicimus, quod forma fit ex materia. Alio modo tanquam ex termino a quo, et sic dicimus, quod ex nocte fit dies. Tertio modo tanquam ex parte integrante, et sic dicimus, quod homo fit ex capite, et manibus, et pedibus, et domus ex lateribus, et lignis. Tunc dico, quod prima principia sive prima contraria non. fiunt ex aliis tanquam ex partibus integrantibus, nec etiam ex alterutris : quia unum principium non integrat reliquum, nec unum contrarium cadit in compositionem alterius, sed omnia quae fiunt, fiunt ex primis principiis, tanquam ex partibus integrantibus, et omne quod fit, fit a suo contrario tanquam ex termino a quo.

Sed oportet (6) hoc. Hic probat,quod omne quod fit, ex suo contrario fit, et primo demonstrat hoc in simplicibus. Secundo in compositis ibi: Similiter autem. Primo igi tur probat, quod omne quod fit, fit ex suo contrario ; quia agentium naturalium nullum est natum indifferenter agere in quodlibet, vel pati a quolibet, aut fieri ex quolibet, sed semper determinatum ex determinato, scilicet unum contrarium ex reliquo, sicut, patet exemplariter. Nam album non est natum fieri ex inusico,nam(b)album non fit ex musico nisi per accidens, ut puta si accidat nigro, vel medie colorato, quod siti musicus, sed album fit ex non albo, et non ex quolibet non albo, sed ex nigro, aut ex co lorato medio colore,similiter musicum non fit nisi ex non musico : et non ex quolin bet indifferenter, sed ex non musico, aut ex medio si sit aliquod medium. Secundo (7) declaratur idem, quia non quodlibet conrumpitur indifferenter in quodlibet, sed contrarium in contrarium, ut album in nigrum, vel medium, et eodem modo de musico.

Similiter (8) autem ; demonstrat idem in compositis, et dicit quod istud magis latet in compositis, quia dispositiones oppositae complexionibus compositorum non sunt nominatae, et ideo imponitur hoc nomen conser dans, ad significandum dispositionem convenientem composito, et hoc nomen inconseroans ad significandum oppositum. Tunc manifestum est, quod conservans non fit immediate ex quolibet, sed determinate ex inconservante, scilicet opposito, et quoad hoc nihil differt, sive illud compositum sit compositum secundum ordinem, ut exercitus ; vel secundum compositionem, ut domus; vel secundum figuram, ut statua : quia in omnibus istis unum contrarium fit ex reliquo, et etiam quod semper unum contrarium corrumpitur in reliquum. Ex quo patet, quod omnia, quae sunt in natura, aut sunt contraria,aut composita ex contrariis.

Huc usque (9) igitur fera secuti sunt, etc-Hic ostendit qualiter in praedicta conclusione antiqui convenerunt, et primo ponit convenientiam, secundo differentiam ibi: Differunt autem.

Primo dicit, quod omnes antiqui seculi sunt istam conclusionem, sive illi, qui posuerunt elementa esse principia, sive aliqua alia sine ratione moti, ponunt principia esse conlraria,ac si essent coacti a veritate.

Differunt tamen. Ponit differentias ipsorum, et ponit duas. Secundam ibi, Quare est etiam dicere. Dicit ergo quod antiqui differunt ab invicem : nam quidam ponunt priora esse principia, ut calidum frigidum: alii posteriora, ut rarum densum ; alii notiora secundum sensum, videlicet calidum, frigidum, humidum, siccum ; alii notiora secundum intellectum, ut par, et impar ; concordiam, et discordiam, et hujusmodi.

Quare (10) est eadem dicere. Ponit secundam differentiam, secundo juxta hoc infert quoddam dictum ibi, Universale quidem.

Dicit igitur primo, quod quomodocumque isti ponebant principia diversa ; attamen omnes isti ponebant secundum quamdam Analogiam, id est, quod omnes conformiter, et ano modo ponebant conditiones principiorum, ut quidam posuerunt unum principium esse continens, et aliud contentum. Alii ponebant unum esse pejus, et aliud melius. Alii ponebant principia esse notiora secundum intellectum, et alii secundum sensum.

Universale quidem. Hic infert quoddam dictum, id est, quod universale notius est secundum intellectum ; singulare autem secundum sensum, et assignat causam ; quia ratio,id est,inlellectus, est universalis, tanquam objecti ; sensus autem est particularium, tanquam objecti, et qualiter hoc sit intelligendum dictum fuit in quaestione mota super prooemium.

ANNOTATIONES

(a) Illa sunt prima principia,quae non fiunt ex aliis, etc. Nola primo, quod intentio Aristotelis est probare, quod aliqua prima principia sunt contraria, quod in hunc modum probat : Quaecumque neque ex aliis, neque ex sese, sed ex ipsis omnia fiunt, sunt principia : sed prima contraria neque fiunt ex aliis, neque ex sese, sed ex ipsis omnia fiunt ; ergo prima contraria sunt prima principia, et per conversionem, prima principia sunt contraria. Ex hac ratione possumus assignare principiorum definitionem : Principia sunt, quae neque ex aliis, neque ex sese, sed ex ipsis omnia fiunt.

Nota secundo, quod inter contraria, quaedam sunt primaria, quaedam secundaria. Haec sunt, quae ex primis resultant, ut albedo, et nigredo, sanitas, et aegritudo, haec enim ex quatuor primis qualitatibus resultant. Primaria contraria sunt frigiditas, caliditas, siccitas, et humiditas. Et prima contraria adhuc sunt in duplici differentia, prima sunt praedictae quatuor illae primae qualitates: quaedam vero physice, ut homo, et non homo, ignis, et non ignis. Non homo, inquam, sumptus non contradictorie,quasi non determinat subjectum certum, sed privative, ut dicit aliquod ens, et hoc secundo modo accipitur luc ; homo enim fit ex non homine, id est, determinate ex subjecto hominis forma privato.

Nota tertio, quod haec dictio, ex, quae ter ponitur in hac definitione, secundum aliquos dupliciter accipitur : uno modo in primo,et secundo loco ; altero modo in tertio, ita ut in primo, et secundo loco dicat habitudinem principii essentialis componentis, ut sit sensus : Principia non fiunt ex aliis, neque ex sese invicem tanquam ex principio intrinseco componente : unum enim principium ex alio principio essentialiter non componitur, neque minus contrarium ex contrario : potest tamen (inquiunt) unum principium ex alio fieri tamquam ex termino a quo. In tertio loco dicit habitudinem eamdem principii, scilicet componentis, et insuper habitudinem termini a quo,sicut quando dicimus: ex nocte fit dies, et qua parte dicit primam habitudinem, comprehendit materiam, et formam, qua vero parte dicit terminum a quo, dicit privationem Ita quod haec expositio accipit aequivoce illam particulam ex in definitione principiorum.

Alii alium sensum admittunt dicentes, hoc nomen contraria dupliciter accipi ab Aristotele. Cum enim dixit contraria non fiunt ex aliis, neque ex sese, sumpsit contraria in abstracto, ut sunt albedo, et nigredo : quia abstracta ex eodem Aristotele non proprie fiunt: quod enim fit aut est compositum, aut concretum :eteum dicit omnia fieri ex contrariis, accipit contraria in concreto, vel contraria composita, non autem simplicia,vel in abstracto ; quo pacto verum est dicere, album fieri ex non albo, et hominem ex non homine. Haec expositio univoce accipit utrubique particulam ex, ita ut dicat compositionis habitudinem, et termini a quo, sitque sensus definitionis : Principia sunt quae neque ex aliis, neque ex sese fiunt compositive, aut tanquam ex termino a quo, ex ipsis., tamen omnia fiunt: vel compositive, vel tanquam ex termino a quo, et haec.expositio est Scoti hic in no-: labili.

(b) Nam album non fit ex musico nisi per accidens. Nota, quod triplex est terminus a quo, per accidens videlicet, et est id quod cum termino per se conjungitur, et de hoc non agitur : quia non pertinet ad generationem, ut ex musico fieri album. Alter est terminus per se, non tamen primus ; et iste est contrarius, vel incompossibilis, ut aqua respectu ignis, quando ex aqua fit ignis, et album respectu nigri, quando ex albo fit nigrum ; et hujusmodi terminus est ille, in quem agens agit, ut ex ipso educat formam, ideo oportet quod sit oppositum, et dissimile. Tertius terminus est per se, et primus, qui est privatio formae producendae : ut quando dicimus ignem fieri ex non igne, ly non ignis dicit privationem ignis ; et hujusmodi terminus debet necessario antecedere : quia per generationem, quod non erat acquiritur, et sic ex privatione pervenitur ad formam talis privationis. Non autem dicit haec privatio solam formae carentiam, sed etiam potentiam proximam ad talem formam, et sic opponuntur privative tales termini, scilicet a quo, et ad quem. Ideo quidquid fit, ex contrario fit, his duobus modis, praecipue ex ultimo.-Quare quando Aristoteles dicit principia osse contraria, non omnia intelligere debemus ; quia non materiam, et formam, sed aliqua principia, videlicet formam, et privationem, quae privatio non tantum dicit negationem formae, sed etiam potentiam proximam in subjecto apto nato recipere formam, et praeter hoc ponit aliquam formam positivam, aut contrariam, aut incompossibilem formae producendae, ut ignis fit ex non igne. Illud non igne dicit privationem ignis proximam ad ipsam formam ignis, et insuper dicit formam oppositam in subjecto, scilicet in aqua, vel aliquid simile.

Nota secundo, quod ut Aristoteles declaret ultimam particulam definitionis, scilicet, se t omnia fiunt ex ipsis, supponit tria. Primum non quodlibet agere in quodlibet. Secundum non quodlibet pati a quolibet. Tertium non quodlibet fieri ex quolibet. Primum dicit quod non quodlibet passum est aptum, ut recipiat actionem, vel effectum agentis, quo pacto ignis: non potest agere in caelum, aut quando passum non est dissimile agenti, sed jam omnino assimilatum, quo pacto ignis non potest: agere in ignem: ex quo sequilur,quod agit in aliud aliquo modo contrarium, saltem privative ; ita scilicet, ut careatea forma, quam debet recipere ab agente, et sic ex hoc primo supposito colligitur veritas secundi, et tertii : videlicet, quod id quod patitur, patitur a suo dissimili, vel contrario, et ut quodlibetfiat ex eo, a quo aptum est fieri ; unde id quod fit, fit ex contrario physico, et per se.