QUAESTIO V

Utrum natura sufficienter dividatur in materiam et formam

Arist. hictext. 7. et 5. Met. e. 4. Avic. lib. 1. suffic. c. 7. Albert.2. Phys. tract. I. c. 5. Mayron. 2. Phys. p. 3. Fonseca tom. 8. Met. lib. 5. c. 4. q. 2 Gonimbr. 2. Phys. cap. 1. q. 1. Complut. disp. 7. q. 3. 4. et 8. Rarius et Roccus q. 2. Fuentes q . 1. diffic. 2.

Arguitur quod non : quia aliquid aliud materia, et forma est natura ; igitur natura non sufficienter dividitur. Tenet consequentia, et antecedens probatur primo per Aristotelem 5. Metaph. text. 5. ubi dicit, quod nascentium generatio dicitur natura.

Secundo per Aristotelem 2. hujus, text. 15. ubi dicit, quod privatio est natura, et Tertio per Aristotelem ibidem qui dicit, quod generatio est natura, eo quod est via in naturam, quae est forma.

Quarto per Commentatorom in eodem capite, cornui. 13. ubi dicit, quod compositum est tota natura et materia rei artificialis, et per consequens compositum est natura.

Item, vel ista est divisio integralis in suas partes quantitativas, et hoc non : quia tunc natura esset composita ex materia et forma : vel est divisio vocis in sua significata, et hoc non, quia non videtur, quod hoc nomen natura sit aequivocum ad diversa significata.

Oppositum arguitur per Aristotelem in 2. hujus, text. 7. In quaestione primo videbitur de quibus dicitur natura, et secundo de comparatione naturarum ad invicem.

Quantum ad primum, sit. prima conclusio. Forma est natura. Probatur : quia forma est unum principium activum, et primum principium per se movendi, et quiescendi ejus, in quo est, non secundum accidens ; igitur forma est natura per definitionem naturae.

Sed objicitur, quia tunc sequeretur, quod forma esset primus motor, ex quo esset principium activum motus. Respondetur, quod forma dicitur primum, scilicet principale activum motus, comparando formam ad accidentia, quae sunt instrumenta, mediantibus quibus fiunt motus, et actiones, ut postea videbitur ; sed comparando diversas formas, seu naturas ad invicem, una bene agit per prius et principalius, quam reliqua.

Secundo ad conclusionem : quia illud est natura, per quod res denominatur naturalis, et per quod res est determinatae naturae, et per quod ponitur in determinata specie. Sed hoc est per formam, ergo, etc.

Secunda conclusio. Materia est natura. Probatur : quia materia est primum principium passivum motus, et quietis, igitur materia est natura. Tenet consequentia per definitionem naturae. Et antecedens apparet : quia materia prima est subjectum principale transmutationis substantialis ; et per consequens etiam accidentalis, cum accidentalis fiat propter substantialem. Similiter materia est illud, mediante quo aliquid subjicitur motui. Secundo, quia materia est pars essentialis compositi, igitur materia est natura. Tenet consequentia per Commentatorem 2. hujus, et ista ratio probat similiter primam conclusionem.

Ex istis duabus infert Aristoteles tertiam, scilicet, quod privatio dicitur natura. Probatur, quia forma minus perfecta dicitur privatio respectu perfectioris : cum igitur quaelibet forma sit natura, sequitur quod privatio sit natura.

Tertia conclusio. Nullum accidens est natura. Probatur : quia nullum accidens est primum, et principale activum alicujus transmutationis: igitur nullum accidens est natura. Tenet consequentia per definitionem naturae, et antecedens probatur : primo de mutatione substantiali ; quia producens aliquem effectum debet esse aeque perfectum, et nobile specifice sicut effectus productus, et cum nullum accidens sit aeque perfectum, vel perfectius, quam sit substantia, ut patet 7. Metaph. text. 4. sequitur, etc.

Secundo probatur de mutatione accidentali : quia nullum accidens ( ) potest producere formam substantialem ; igitur nec accidentalem. Tenet consequentia: quia idem est agens disponens materiam, et introducens formam ; ut patet 8. Metaph. text. 16. Secundo, quia omne accidens est a natura, vel secundum naturam, ut patet 2. hujus ; igitur nullum accidens est natura. Tertio per Aristotelem in 2. de Generatione, text. 4. et 5. ubi dicit, quod dicere calidum, aut frigidum, aut aliquam hujusmodi qualitatem agere, est idem quod attribuere unicuique instrumentorum operationem, quae fit mediante instrumento, ut dicere, quod serra dividit lignum, vel quod instrumentum domificatorium faciat domum.

Ex istis sequitur, quod nullum accidens (b) virtute propria potest aliquid agere,imo omnis actio ejus est virtute substantiae.

Secundo sequitur, quod nihil aliud a materia et forma est natura.

Contra conclusionem arguitur, primo per Aristotelem 1. de Generatione, text. 27. ubi dicit, quod caliditas si esset separata non pateretur, et ex hoc allegatur, quod licet non pateretur, tamen ageret, et patet ad experientiam de Sacramento allaris,quod hostia calefacta agit caliditatem, quod non esset, nisi caliditas ponatur agere, et hoc virtute propria.

Secundo,quia qualitates primae sunt activae, ut patet 2. de Generatione, text. 8. Similiter motus et lumen sunt causae caloris, ut patet 1. Meteororum, text. 26. et 27. Item gravitas, et levitas sunt qualitates motivae localiter, ut patet 3. et 4. Caeli, text. 2. Item,color causat speciem suam in medio ; igitur aliquod accidens est principium activum principale alicujus operationis.

Tertio per Aristotelem 4. Meteororum, ubi reducit omnes generationes mixtorum, et suarum dispositionum in quatuor qualitates primas, quod non esset, nisi illae qualitates essent principalia activa mixtorum.

Quarto, quia non apparet aliter a quo fieret genitum per putrefactionem, nisi ab hujusmodi qualitatibus.

Quinto, quia illud est agens principale alicujus actionis, cui assimilatur effectus : modo caliditati assimilatur effectus, et cum ignis agit in aquam, effectus productus non assimilatur formae ignis, sed caliditati.

Sexto, quia illud est agens principale, penes cujus proportionem ad resistentiam passi attenditur velocitas motus ; sed penes proportionem caliditatis ad resistentiam passi attenditur velocitas calefactionis ; igitur caliditas est principale activum calefactionis, et per consequens formae substantialis habentis calefactionem. Major patet ; quia velocitas actionis attenditur penes proportionem agentis ad resistentiam passi.

Septimo. Nisi levitas esset principium activum principale motus sursum, sequeretur, quod forma terrae ascenderet naturaliter, quia in exhalatione ascendente sursum, in qua manet forma terrae, vel levi tas, est principale activum, et habetur propositum ; vel forma terrae, et hoc non ; quia inclinatur ad motum oppositum, et similiter tunc habetur consequens.

Octavo per Aristotelem in de Sensu, et sensato ; ubi dicit, quod ignis non agit in quantum ignis, sed in quantum calidus.

Ad istam respondetur, quod accidens, et universaliter omnis dispositio sunt ( ) instrumenta, mediantibus quibus agentia principalia, scilicet formae substantiales agant: verbi gratia, si terra latae figurae non descendat,quae si esset acutae, vel sphaericae figurae descenderet, non propter hoc esset dicendum, quod acuties est principale activum talis motus, sed forma gravis mediante gravitate, et acutie ; et ideo imaginandum est, quod sicut Deus, qui est agens principalissimum, determinatur ad diversos effectus, scilicet hunc, vel illum producendum per agentia particularia,ita similiter forma substantialis determinatur ad producendum talem effcctum,vel talem, tantum vel tantum, et qualitates inexistentes sibi.

Nunc ad instantias. Ad primam dico, quod illa littera Aristotelis non habetur, quod si caliditas esset separata, quod tunc ageret, sed si ageret, oporteret quod virtus formae substantialis ( ) suppleretur per agens supernaturale, scilicet per Deum, quemadmodum est de Sacramento altaris. Secunda, et tertia ratio probant, quod hujusmodi qualitates agunt ; sed non probant quod agunt principaliter.

Ad quartam dico, quod in generatione mixtorum per putrefactionem non sufficiunt qualitates primae cum elementis : quia genitum esset nobilius illis,et cum istis non sufficit corpus caeleste ; quia non est applica tum. Et si dicatur,quod agit per influentiam, quae est applicata, hoc non valet: quia influentiae corporum caelestium non sunt, nisi quidam calores,et qualitates generatae in istis inferioribus,ut dicit Commentator duodecimo Metaphysicorum, et ideo adhuc genitum esset nobilius generante. Ideo praeter ista oportet concurrere substantiam separatam, quae suppleat vicem formae substantialis.

Ad quintam negatur major: quia'agens principale quandoque determinatur per instrumentum, ut effectus assimiletur instrumento, et non agenti principali.

Ad sextam, concedo majorem, et nego minorem. Unde velocitas calefactionis attenditur penes proportionem formae ignis, aut alterius formae substantialis non absolute, sed mediante caliditate una cum tali, vel tali applicatione.

Ad septimam concedo, quod forma terrae est causa motus sursum mediante levitate, et quod forma aquae mediante caliditate est causa caloris.

Ad octavam dico, quod ista dictio in quantum non accipitur reduplicative, sed specificative, ideo ad veritatem propositionis sufficit, quod illud, super quod cadit reduplicatio, exprimat causam, quare praedicatum principale dicatur de subjecto principali ; ut dicendo ignis agit si est calidus, et hoc est verum si denotetur causa intrumentalis.

Quantum ad secundum, sit prima conclusio ista, quod forma est magis natura, quam materia, id est, perfectior natura, et nobilior. Probatur, quia forma est finis materiae, ut patet 2. hujus, text. 23. modo finis est perfectior, et nobilior ordinatis in finem, Secundo, quia forma est principium activum, et materia est principium passivum : modo principium prius dicitur de principio activo, 5. Metaphysicae, text. 1.

Secundi conclusio, comparando diversas formas ad invicem, una forma prius, et principalius agit ad aliquem effectum quam alia. Patet de Intelligentia quae est forma caeli, quae principalius agit ad producendum, quam forma substantialis in istis inferioribus.

Contra primam conclusionem arguitur ; quia si forma est perfectior materia, vel hoc est finite, vel infinite: non infinite ; quia tunc sequeretur quod forma esset infinite perfecta, per illam regulam,quod comparatio praesupponit positivum. Item, si infinite perfectior, tunc sequeretur quod si infinitae materiae essent, tunc aggregatum ex illis esset aeque perfectum cum forraa.Item, sequeretur quod excessus formae super materiam esset infinitus,quod est falsum.Si finite ; contra, quia materiae possent tot multiplicari in numero certo, quod essent aeque perfectae sicut forma ; quod est falsum, quia duo homines non sunt perfectiores specifice, quam alter illorum.

Secundo arguitur dubitando de perfectione compositi respectu materiae, et de perfectione respectu formae.

Tertio arguitur, quod materia sit perfectior : quia esse per unum diem est aliquanto perfectionis, et esse per duos est majoris perfectionis ; igitur cum materia duret per tempus infinitum, sequitur quod materia sit infinitae perfectionis. Confirmatur, quia materia est potentiae infinitae ad recipiendum, et forma solum est potentiae finitae ad agendum. Tertio confirmatur, quia substantia dicitur a substando : modo materia pluribus substat, quam forma ;igitur materia est perfectior substantia, quam forma.

Quarto, quia substantia non suscipit magis, et minus; igitur forma non est magis natura, quam materia. Quinto, quia hoc nomen natura non recipit comparationem, cum non sit nomen adjectivum ; igitur forma non dicitur magis natura, quam materia.

Sexto sequeretur, quod aliquid esset magis principium activum, quam aliud esset principium passivum.Consequens est falsum, quia tunc forma posset plus agere, quam materia recipere : et patet consequentia, quia ex eo forma est principium activum, et materia principium passivum.

Septimo, quia omne excedens aliud componitur ex eo quod exceditur,el ex excessu, sed forma excedit materiam in perfectione) igitur forma componitur ex perfectione materiae, quod est impossibile.

Octavo, quia materia est principium passivum per se,ex definitione naturae; igitur forma non est prius principium, quam materia, et per consequens non magis, quia jam aliquid esset prius primo. Nono per Aristotelem 7. hujus, text. 31. ubi dicit, quod comparationes non fiunt circa genera : modo natura est quoddam genus de genere Relationis; ergo, etc.

Ad ista respondetur. Pro quo notandum, quod illa quae comparantur ad invicem, vel unum finite excedit reliquum,vel infinite et istud secundum membrum non est ad propositum : si finite, tunc, vel sunt ejusdem generis,et tunc inter ipsa est comparatio proportionalis, ut una quantitas est dupla ad aliam ; vel sunt diversorum generum, et tunc illorum quaedam sunt, quorum unum est majus altero in infinitum ultra omnem proportionem : ut corpus est majus, quam linea, plusquam in duplo, plusquam in triplo,et sic in infinitum. Alia sunt quorum unum est. majus altero in infinitum citra omnem proportionem: ut corpus cum superficie est majus corpore in infinitum,minus quam in aliqua proportione: quia minus quam in triplo, et sic in infinitum.

Nunc ad primum dico, quod forma est in infinitum perfectior quam materia.

Ad improbationem, nego consequentiam: quia illa regula non tenet, quando comparatio sumitur cum aliqua dictione includente negationem, sicut non sequitur, Socrates incipil esse albior Platone ; igitur incipit esse albus.

Ad confirmationem rationis, dico quodsi infinitae materiae congregarentur simul, congregatum non esset perfectius essentialiter, quam una earum.

Ad tertium negatur consequentia ; quia ly infinitum non denotat excessum, sed proportionem.

Ad quartum dico, quod esse per aliquod tempus est aliquantas perfectionis ; et nego illam, quod si esset per majus, quod esset majoris perfectionis, nisi res illa duret cum conatu, ut posui supra primum. Modo materia prima nunquam durat cum conatu, cum non habeat contrarium.

Ad quintum negatur consequentia ; quia licet materia prima sit infinite receptiva, et forma solum finite activa, tamen perfectius est finite agere, quam infinite recipere. Ad aliud quando arguitur de perfectione compositi respectu materiae et formae, dico, quod compositum est perfectius materia in infinitum ultra omnem proportionem ; quia est plusquam in duplo, plusquam in triplo, et in infinitum : sed compositum est perfectius, quam forma in infinitum citra omnem proportionem, quia minus quam in duplo, quam in triplo, et sic in infinitum. Ad aliud, substantia dicitur, etc. dico,quod substantia non dicitur a substare formae, vel accidenti ; quia tunc Deus non esset substantia. Ad aliud quia substantia non suscipit, etc. verum est, tamen bene cum additione suscipit. Consimiliter ad sequentem ; quia iste terminus natura non recipit comparationem absolute, tamen cum additione hujus termini perfectum, vel consimilis. Ad aliud negatur consequentia ; quia ex hoc, quod forma sit perfectior mnter, non sequitur,quod aliquod sit magis principium activum, quam aliud principium passivum. Ad aliud omne excedens, etc. dico, quod hoc verum est de his quae sunt ejusdem generis, et inter quae est comparatio proportionalis,etnon de aliis. Ad octavum, quia materia est principium passivum, etc. concedo: igitur neutrum est prius reliquo, negatur consequentia: sed sequitur quod sit prius principium activum, quam forma, aut prius principium passivum, quam materia, ita ut debeat fieri comparatio in eodem genere.

Ad ultimum dico, quod circa genera non fiunt comparationes proportionales. Vel potest dici, quod inter genera non fiunt comparationes absolute, sed cum additione hujus termini perfectum, aut consimilis.

Ad rationes principales. Ad primam dico, quod nihil aliud a materia, et forma dicitur natura, nisi metaphorice sumendo hoc nomen natura ; et sic fecit Aristoteles quando dixit, quod nascentium generatio est natura, vel quod generatio est natura, quia est via in naturam.

Ad aliam dico, quod est divisio vocis in sua significata, ad istum sensum, quod quaecumque significantur implicite, et conjunctim per hoc nomen natura, significatur divisim per alterum istorum duorum, scilicet materia, et forma.

ANNOTATIONES

( ) Nullum accidens potest producere formam substantialem. Nota, quod est controversia inter D. Thomam et Scotum. Nam D. Thomas in 4. dist. 12. quaest. 1. et 3. part. quaest. 77. arlic. 3. tenet in actionibus naturalibus formas substantiales non osse immediata principia agendi, vel principia proxima: sed quod agentia naturalia agant mediantibus qualitatibus activis, et passivis, tanquam propriis instrumentis, quod non solum extendit ad productionem accidentium, sed etiam ad substantiae generationem, ita ut ipsa accidentia sint, quae in virtute substantiae, et corrumpant omnes dispositiones, quibus forma expellenda conservabatur, et ipsam ejiciant formam substantialem a materia, et inducant formam substantialem de novo generandam.

Scotus vero hic, et in 4. dist. 12. q. 3. censet accidentia non attingere active generationem substantiae, neque ut instrumenta, bene tamen dispositive : quia nullum imperfectius potest esse principium perfectioris. Hanc controversiam diffuse explicatam vide in Commentariis nostris super 4. Scoti 15, d. 12. q. 3. (b) Nullum accidens virtute propria potest agere. Nota, quod quando dicitur, quod accidentia sunt instrumenta substantiae, et quod agunt in virtute substantiae, sic debet intelligi, non quod accidentia recipiant aliquam influentiam, aut virtutem novam activam, quam de se non haberent ante actionem, sed quod sic operantur dependenler a substantia ; est enim virtus accidentis subordinata essentialiter virtuti substantiae, quando accidens est in substantia, sicuti virtus activa cujuslibet substantiae creatae est simpliciter subordinata essentialiter virtuti Dei, ita ut sit tantum ordo determinatus in simul causando.

Ex quo sequitur, quod accidens non potest agere in virtute substantiae, plus quam propria virtute ; quia agere in virtute substantiae nihil aliud est nisi agere dependenter ab ea, secundum tamen propriam virtutem. Instrumenta vero, quae non habent intrinsecam virtutem, qua operentur, recipiunt quidem influentiam, et motum a principali agente, ut sic dicantur instrumentaliter agere: si vero instrumentum est activum, debet habere virtutem propriam, qua operetur vel in esse quieto ante operationem, vel saltem receptam in eadem operatione. Sequitur secundo, quod accidens producit active alterum accidens virtute propria, quamvis dependenter a substantia. Nam si accidens non haberet virtutem propriam alterius accidentis productivam, non magis ignis produceret calorem suo calore, quam aqua frigiditate, quod non est dicendum, quia nihil omnino agere potest nisi habeat formam activam intrinsecam ad talem actionem determinatam, atque adeo ignem calefacere per calorem eo est, quia calor est forma activa talis caloris ; caeterum quia accidens subordinatur substantiae in agendo, ideo dicit hic Scotus, quod nullum accidens virtute propria potest aliquid agere, et quod omnis actio ejus est virtute substantiae. ( ) Accidentia sunt instrumenta, mediantibus quibus agentia principalia agunt. Nota, quod agere principaliter bifariam intelligi potest. Uno modo independenter ab aliquo superiori agente, quomodo solus Deus agit, quia a nullo dependet ; quo pacto non dicuntur agere principaliter aliquae causae creatae, quia omnes agunt dependenter a Deo. Secundo modo dicitur agerejprincipaliter, id est, per formam intrinsecam propriam agentis, licet in agendo dependeat a superiori agente. Similiter instrumentum, vel causa instrumentalis, si opponitur causae principali primo modo, tunc instrumentum eo dicitur, quia dependenter ab altero agente operatur, quamvis operetur virtute propria sibi intrinseca: et hoc modo omnes causae naturales dicuntur instrumenta Dei. Si autem instrumentum opponatur causae principali secundo modo, tunc id dicitur instrumentum, quod non habet in se formam activam intrinsecam in suo ordine causandi, et ideo agit: quia actualiter movetur ab aliquo, ut instrumentum artificis, verbi gratia,serra.

Ex hoc sequitur, quod instrumentum, aut dicitur communissime, et sic comprehendit omnem causam secundam: aut accipitur pro eo, quod est pars, per quam totum agit, sic dicuntur in 2. de Anima, organa sensuum et aliarum potentiarum instrumenta, per quae totum operatur: aut dicitur tertio instrumentum, quo utitur artifex, et hoc est proprie instrumentum : quia reliqua instrumenta cum habeant propriam virtutem, per quam agunt, dicuntur respectu sui producti proprie activa. Instrumentum autem artificis non est activum, ut diffuse diximus in 4. dist. 1. quaest. 1. et dist. 4. quaest. 6. vide ibi.

Secundo sequitur, quod ut instrumentum sit activum, debet habere in se formam activam, per quam agat quamvis dependenter a causa, cujus est instrumentum, et hoc vel in esse quieto antequam agat, quomodo causae naturales respectu Dei, et accidentia respectu substantiae dicuntur instrumenta activa: vel in quantum movetur a causa principali, verbi gralia,ferrum non calefacit corpus nisi apponatur igni, a quo recipiat calorem, per quem simul calefaciat: et hujusmodi instrumentum, vel agit ad aliquam dispositionem praeviam termino principali, vel attingit ipsum terminum principalem intentum ab agente, alias esset activum, verbi gratia : si ignis intendit calefacere, calor ignis attingit ad terminum principalem; si vero ignis intendat producere ignem, non attingit calor ad terminum principalem, scilicet ad formam ignis producendam, (d) Si accidens separatum ageret, oporteret, quod virtus formae substantialis suppleretur per agens supernaturale. Nota, quod qualitates activae, ut sunt caliditas, frigiditas, etc. quae appellantur primae qualitates, sunt totale principium actionis realis transeuntis in passum. Nam quando producitur, verbi gratia, calor in ligno, forma substantialis ignis nullo modo agit, sed totale principium quo, est caliditas ipsius ignis: caeterum in actione reali immanente forma substantialis est totale principium productivum. Nam quando ignis generat ignem, forma ignis generantis est totale principium formae substantialis ignis geniti, et forma substantialis ignis geniti producit immediate in se propriam caliditatem.

Nola secundo, quod ad hoc, quod aliquod agens naturale agat, duae requiruntur conditiones, prima quod sit quantum, secunda quod sit sub modo quanti Lativo, id est, circumscriptive sit in loco, ut diffuse explicavimus in 4. d. 10.

Ex hoc sequitur, quod accidentia separata possunt efficere omnem accidentalem alterationem, quam dum erant substantiae unita poterant, ita docet Scotus in 4. distinct. 12. quaest. 3. et vide quae ibi explicavimus.

EXPOSITIO TEXTUS

Quoniam (1) autem determinatum est, etc. Iste est secundus tractatus hujus secundi, in quo Aristoteles ostendit, quae, et de quibus sit consideratio naturalis : et dividitur in duo capitula. In primo ostendit, quae sit consideratio naturalis, et quomodo differt a Mathematica. In secundo ostendit de quibus est consideratio naturalis, ibi, Cum autem natura. Primum capitulum dividitur : quia primo probat, quod consideratio naturalis, et Mathematica non differunt. Secundo determinat veritatem, ibi, De his igitur. Primo proponit intentionem, scilicet quod dictum est prius de quibus dicitur natura. Nunc considerandum est,

quomodo differt naturalis a Mathematico, et hoc facit in proposito non in quantum naturalis, sed in quantum Metaphysicus, vel Logicus : quia ad nullam scientiam specialem spectat ponere differentiam inter se, et aliam scientiam; et ideo hoc stante, pertinet ad Logicam, vel Metaphysicam. Probat igitur, quod consideratio naturalis et Mathematica non differunt, dupliciter: primo, quia illae scientiae non differunt, quae de eisdem rebus considerant, sed Mathematica, et Physica de eisdem rebus considerant: ergo, etc. Major patet ; quia in 3. hujus dicitur, secantur igitur sensus, et scientia in res, id est, scientiae distinguuntur penes distinctionem rerum, de quibus dicuntur : et minor apparet: quia scientia na uralis considerat magnitudines, ut corpora, superficies, lineas, et puncta, quae accidunt corporibus naturalibus, de quibus etiam considerat Mathematicus, ut patet in Geometria.Secundo, (2) quia Astrologia est quaedam scientia Mathematica, et tamen est una pars scientiae naturalis : nam scientia naturalis habet considerare, quid sit Sol, quid Luna: et per consequens habet etiam considerare per se accidentia Solis, et Lunae, quae etiam considerat Astrologus. Tertio, quia determinantes de naturalibus in scientia naturali, determinant de figura Solis, et Lunae, utrum sint sphaerica: et similiter utrum terra sit sphaerica, et mundus sit sphaericus, an non; de quibus etiam considerat Astrologia; quod non esset nisi essent eaedem scientiae naturali.

De his igitur (3) negotiatur, etc. Hic determinat veritatem; et primo ponit conclusionem. Secundo removet quemdam errorem, et terlio comparat scientias Mathematicas ad invicem. Secundum ibi, Latent autem qui hoc faciunt. Tertium ibi, Demonstrant autem. Est igitur prima conclusio ista unica capituli, quod scientia (a) naturalis, et Mathematica differunt. Probatur ; quia illae scientiae differunt quae sunt de eisdem rebus secundum aliam, et aliam considerationem, sed scientia naturalis, et Mathematica sunt hujusmodi; ergo, etc. Major palel: quia diversitas considerationis facit diversitatem scientiarum, ut patet 6. Metaph. text. 1. et minor apparet ; quia naturalis considerat corpora, superficies, et lineas, et puncta, ut sunt termini corporis naturalis, et dispositionis ipsius; sed Mathematicus ista considerat non secundum quod sunt dispositiones corporum naturalium, sed considerat ea, ac si essent separata a materia. Et si aliquis dicat, quod Mathematici tunc faciunt mendacium, quia consideran ista, quasi essent abstracta a motu, et materia, quae tamen sunt conjuncta materiae; respondet, quod non faciunt mendacium: quia Mathematicus non considerat, utrum id, de quo demonstrat suas passiones, sit conjunctum materiae, vel abstractum a materia : quia passiones quas demonstrat, aeque convenirent eis si essent abstracta, sicut de facto conveniunt eis, cum sint conjuncta, et ideo dicit Aristoteles in tertio de Anima, text. 35. quod si aliquis intellexerit curvum carnis, ac si esset sine carne, sic Mathematicus considerat non separata, ac si sint separata.

Latent (4) autem, qui hoc faciunt. Hic removet errorem illorum, qui ponebant ideas separatas, ut hominem separatum, et hujusmodi : quia si illa, de quibus magis videtur, quod separentur a motu, et materia, non sunt separata, nec illa de quibus minus videtur : sed magis videtur quod Mathematicalia sint separata, quam naturalia, et tamen Mathematicalia non separantur, Igitur nec naturalia. Major patet per locum a majori: et prima pars minoris patet, si aliquis consideret terminos utriusque scientiae, definiendo ipsos: nam isti termini, par, et impar, rectum, curuum, linea, figura, definiuntur sine motu, qui sunt termini Mathematici, sed isti termini caro, os, simum, homo, et hujusmodi non definiuntur sine motu, vel materia,et ideo minus videtur, quod ista sint separata, quam alia, et secunda pars minoris patebit in quaestione. Demonstrat (5.) autem, etc. Hic comparat scientias Mathematicas ad invicem. Ubi notandum sicut elicitur ex ista parte, quod ( ) quinque sunt scientiae Mathematicae, scilicet Arithmetica, et Geometria, quae sunt pure Mathematicae, eo quod considerant de numero, et magnitudine simpliciter, non contrahendo considerationem de illis ad aliquam specialem scientiam ; sed aliae tres scilicet Perspectiva, et Musica, quam vocat Harmonicam, et Astrologia sunt scientiae mediae inter pure Mathematicas, et scientiam naturalem, et ideo se habent quasi contrario modo in consideratione : nam Geometria considerat de ente naturali non in quantum est naturale, scilicetmateriale, vel mobile, sed ea considerat, quasi si essent separata ab istis ; sed perspectiva consideratlineam Mathematicam nonseeundum considerationem abstractam, sed in quantum linea illa est sensibilis sensu visus. Similiter Musica considerat numerum non simpliciter, sed in ordine ad sonum. Similiter Astrologia considerat magnitudinem non quantum ad conditiones, quae competunt magnitudini, si esset separata a motu et materia : sed considerat magnitudinem, quantum ad conditiones convenientes sibi, ut mobilis est, et ideo considerat de magnitudine in relatione ad motum.

AN NOTATIONES

(a) Scientia naturalis et Mathematica differunt. Nota quod illae scientiae inter se differunt, quarum quaelibet habet ab altera diversum objectum formale : et hujusmodi sunt Physica, et Mathematica, quia ratio formalis scientiae Mathematicae est abstractio a materia. Physicae vero est considerare prout est in materia. Observa tamen quod materia est duplex, quaedam sensibilis, quaedam vero intelligibilis. Sensibilis est materia qualitatibus sensibilibus affecta ; intelligibilis est quantitas ab omni sensibili qualitate abstracta, ex quo nascitur, quod formae sunt triplices : quaedam Metaphysicae, quales sunt ab omni materia tam sensibili, quam intelligibili abstractae, ut Intelligentia, et Deus ipse Aliae sunt formae Mathematicae, quae quidem a materia sensibili abstrahunt, a materia vero intelligibili minime, ut linea, et superficies. Aliae sunt formae Physicae, et hujusmodi formae a nulla prorsus ex praedictis abstrahunt materia, sed tantum a singulari, ex quo etiam oritur, ut definitio formae in Mathematica detur per abstractionem a materia sensibili ; definitio vero formae Physicae detur per materiam sensibilem, atque ita differant Physica, et Mathematica.

( ) Quinque sunt scientiae Mathematicae. Nota quod scientiae Mathematicae, ut hic ex Aristotele notat Scotus, sunt quinque : prima est Geometria, quae agit de quantitate. Secunda est Arithmetica, quae agit de numero. Tertia est Musica, quae agit de numero sonoro. Quarta est Perspectiva, quae agit de linea visuali. Quinta est Astrologia, quae agit de astris. Inter has quoddam versatur discrimen, duae namque priores sunt purae Mathematicae, ita ut nullam mixtionem cum altera habeant scientia, agunt enim de Te ab omni materia sensibili abstrahendo. Aliae vero tres facultates sunt mixtae et imperfecte Mathematicae ; quia differunt de re per considerationem materiae sensibilis. Unde habet Aristoteles quod Astrologia non est principaliter Mathematica, sed potius Physica.

Caeterum adverte, quod quando dicimus Mathematicam abstrahere a materia sensibili, et non a materia intelligibili, sic intelligendum est, nimirum, quod etiam in Mathematicis subjectum quoddam necessario continetur non sensibile, sed intelligibile : magnitudo enim definiri nequit,quin ponatur substantia in ejus definitione, licet talis substantia, quae ut subjectum ponitur in tali definitione, non sit sensibilis, ut animal, aut planta. Sed dices, quod Aristoteles in hac ratione vel falsum supponit, vel est sibi ipsi contrarius : quia 12. Metaph. text. 44. docet Astrologiam esse expresse Mathematicam, et quod magis est Mathematica quam Physica. Respondeo, quod ex duplici capite potest scientia denominationem habere: primo ex parte circa quam versatur, et isto modo Astrologia est magis Physica, quam Mathematica, quia magis versatur circa materiam sensibilem: et in hac acceptione loquitur Aristoteles in hoc secundo. Alio modo potest aliqua scientia denominationem sumere ex modo procedendi, et hoc modo Astrologia est magis Mathematica quam Physica : quia servat modum Mathematicum, et hoc pacto loquitur in Metaphysica.