QUAESTIO XIV

Utrum monstrum intendatur a natura

Avistot. hic text. 82. et lib. 4. de generat. animal cap. 4 Plutarc. lib. 5. de placitis Philos. cap. 8. Galenus de histor. Philos. cap. 113. August. lib. 83. quaest. 9. Albert. Maga. 2. Phys. tract. 3. cap. 3. quaest. 24. D. Thom. 2. Phys. lect. 14 ei 3. cont. Gent. cap. 9. ei 1. part. quaest. 103. artic. 7. et quaest. 22. art. 4. et de verit. quaest. 5. art. 5. D Bonaveat. in 2. dist. 37. quaest. 2. num. 32. et in 1. dist 4a. Richard. ibid, quaest. 2. circa 4. principale Couimbr. 1. Phys. cap. 9. quaest. 6. Ruvius ibid. quaest, uni a. Roccus quaest. 9.

Arguitur quod sic, quia demonstrato effectu monstruoso, vere dicitur, a natura est hoc monstrum; igitur monstrum intenditur a natura.

Secundo, quia nisi ista esset, sequeretur, quod natura statim cessaret agere, quando non producit rectum, quod est contra experientiam. Tenet consequentia, ex quo non intenderet aliud, quam rectum.

Tertio, quia illud intenditur a natura, quod natura producit ex determinato principio per determinata media, et ad determinatum finem ; sed natura producit .ex determinato principio , etc. igitur natura intendit monstrum, Major est nola, quia ille est modus procedendi naturae circa eftectus intentos : et minor patet, quod fiat ex determinato principio, quia ex semine. Item, per determinata media, quia illud semen primo est liquidum,et indispositum. Secundo, digeritur per calorem in sanguinem, et tertio consolidatur in carnes, nervos, et ossa, et alia membra. Item, ad determinatum finem ; quia easdem, et consimiles operationes exercst monstrum, sicut et rectum, et per consequens ad eumdem finem ordinatur unum, ad quem ordinatur reliquum.

Quarto, quia natura producit monstrum, nutrit, et conservat ; igitur natura intendit monstrum. Tenet consequentia, quia hoc non facit nisi circa effectus intentos : et antecedens apparet ad experientiam .

Oppositum arguitur ; quia nullum casuale, vel fortuitum intenditur a natura ; sed monstrum est casuale, ut patet 2. hujus , text. 77. ergo, etc. Secundo, quia nullum malum intenditur a natura, sed monstrum est malum, cumsit peccatum naturae ergo, etc.

In quaestione primo videbitur propter quas causas eveniant (a) monstra. Secundo qualiter intendantur a natura.

Quantum ad primum notandum, secundum Isidorum, quod ( ) monstrum est eventus alicujus rei praeter communem, et consuetum cursum naturae ad designandum aliquod futurum. Sed contra hoc objicituprimo, quia monstrum non dicitur de eventu, sive de motu ad effectum, sed de effectu. Secundo, quia sicut in artibus artifex potest errare sine hoc, quod finis erroris sit praesagium futuri, ita videtur in naturalibus non oportere errorem vere designare aliquod futurum. Et ideo aliter definitur, quod monstrum est effectus eveniens praeter communem, et consuetum cursum naturae deficiens,aut superabundans in aliquo, quod necessario requiritur ad perfectum esse in sua specie : et de causa finali dicetur postea.

Secundo notandum, quod quadruplici de causa proveniunt monstra. Primo ex superabundantia materiae. Secundo ex defectu materiae. Tertio ex indispositione primarum qualitatum ; et Quarto ex indispositione continentis. Prima causa est superabundantia materiae, et tunc vel materia superabundat proportionabiliter in omnibus membris, et tunc fit aliquis nimis magnus ultra consuetum cursum naturae, ut gigas. Quandoque superabundat materia in uno membro, et non in aliis, et tunc confingit aliquem nasci cum uno membro excedente aliud improportionabiliter, et quando contingit per abundantiam materiae aliquod foramen corporis obstrui, aut fieri nimis strictum, ut introitus aurium, narium, et hujusmodi.

Secundo proveniunt monstra propter defectum materiae , et tunc vel materia deficit proportionabiliter, et accidit effectus nimis parvus, ut nanus ; quandoque improportionabiliter, et tunc accidit unum membrum esse nimis parvum in respectu aliorum membrorum.Item,quandoque accidit superabundantia materiae in quantitate discreta, et tunc contingiteffectum Sericum duobus membris, puta cum duobus pollicibus in eadem manu, aut hujusmodi, et quandoque accidit defectus in quantitate discreta, et tunc contingit effectum nasci cum una tibia solum, aut dimidio naso.

Tertio provenit monstrum ex indispositione primarum qualitatum; quia quandoque contingit materiam esse nimis calidam, et propter hoc quaedam mulieres apparent viriliores et barbatae propter abundantem calorem materiae. Secundo acciditmateriam esse nimis frigidam: propter hoc accidit aliquos esse frigidos, et maleficiatos, scilicet impotentes ad coeundum. Tertio contingit materiam esse nimis siccam, et propter hoc homo est directae staturae in juventute, qui tamen statim post efficitur curvus, et hoc pro tanto ; quia humiditas, quae abundat in juventute, erat sufficiens, ut dilataretur materia. Quarto contingit materiam esse nimis humidam, et propter hoc aliqui sunt impotentes ad eundum propter defectum consolidationis membrorum, et ista est causa, quare aliqua animalia vadunt statim post partum, et alia non.

Quarta causa est indispositio continentis; unde continens propinquum ipsius foetus,

est quaedam subtilis pellicula, quam Albertus super isto secundo, vocat secun dinam, et tunc quando contingit istam pellem esse adeo strictam, quod propter violentam compressionem quandoque contingit duo membra foetus conjungi in unum membrum, ut brachium capiti, et tibiae insimul, et quandoque contingit illam secundinam frangi, ita ut per fracturam exeat aliquid ipsius foetus, et efficitur gibbus, et propter hoc aliqui fiunt gibbosi: sed continens remotum esse caelum, ratione cujus proveniunt multa monstra et diversa, secundum diversitatem qualitatum, et dispositionum, quas influit in ista inferiora.

Item notandum, quod non solum accidunt monstra in corporibus animalium ; imo etiam in plantis, ut quando aliqua planta portat fructum inconsuetum. Similiter in corporibus inanimatis, ut quandoque contingit pluere sanguineum humorem, et quandoque ignem, quorum causae debent videri in libris Meteororum, et hoc de primo.

Quantum ad secundum notandum, quod duplex est natura ; quaedam universalis, et quaedam particularis. Unde universalitas naturae attenditur penes diversitatem locorum, et temporum, quibus eadem natura conjungitur ad diversos effectus.

Secundo notandum, quod aliquid intenditur a natura dupliciter: uno modo primaria intentione, et sic natura producens monstrum intendit ipsum producere rectum ; alio modo secundaria intentione, ut quando impeditur natura a fine primario intento, agit meliori modo, quo potest, et ideo natura agit de possibilibus, quod melius est.

Tertio notandum, quod monstrum intendi a natura intelligitur ( ) dupliciter : uno modo quod res illa, quae est monstrum, intendatur a natura. Alio modo quod ipsa a natura intendatur sic esse disposita, qualiter denominatur monstrum.

Nunc sunt conclusiones. Prima est, monstrum intenditur a natura. Probatur exposi torie, hic homo intenditur a natura, demonstrato effectu monstruoso: hoc est monstrum,

igitur monstrum intenditur a ara.

Secunda conclusio : A natura non intendatur monstrum, id est, non intenditur res sic esse disposita, qualiter denominatur monstrum. Probatur, quia sicut est in arte, sic est in natura ; sed aliqua eveniunt in arte praeter intentionem artificis ; ita similiter et in natura,et ista conclusio intelligitur de primaria intentione. Et notandum, quod diversitas istarum conclusionum est propter connotationem hujus termini monstrum, quod positum a parte praedicati appellat formam, scilicet dispositionem, a: qua denominatur monstrum, et a parte subjecti non. Sed objicitur, quia in illis de praesenti aeque appellat formam subjectum sicut praedicatum. Respondetur, quod non: verbi gratia, possibile est quod idem sit transmutatio, et motus, et tamen quod sit velocior transmutatio, quam motus : et ideo de praesenti est concedendum, quod transmutatio sit velocior quam motus quod potest probari expositorio, patet practico.

Tertia conclusio: Natura particularis intendit ( ) monstrum secundaria intentione. Probatur per similitudinem in arte; quia in artificialibus, quando aliquid evenit praeter intentionem artificis, artifex corrigit meliori modo, quo potest ; igitur ita videtur esse in naturalibus, ut patet in exemplo: quia grave naturaliter inclinatur ad moveri deorsum per lineam brevissimam, quae est perpendicularis supra centrum, et cum fuerit impeditum a descensu per illam lineam, tunc descendit per lineam obliquam meliori modo, quo potest, ut patet de gravi descendente super tabulam transversali ter positam in aere.

Quarta conclusio: Natura universalis intendit monstrum utroque modo, scilicet, et primaria intentione, et secundaria. Probatur, quia monstrum est effectus casualis, ex quo evenit praeter intentionem agentis : igitur fit ex confluentia plurium causarum, a quarum aliqua effectus ille est praeintentus, et ab aliqua non: ut patuit ex praecedentibus quaestionibus. Et quandoque monstra, cum fuerint nimis inconsueta, et mirabilia, fiunt ad designationem alicujus) futuri. Secundo, quia hujusmodi monstra ordinata sunt ad determinatum finem ; igitur sunt intenta. Consequentia tenet, quia finis est ex intentione. Antecedens apparet, quia ordinata sunt ad pulchritudinem universi. Unde sicut facies redditur pulchrior, quandoque ex una parva macula, e tharmonia ex interpositione alicujus inconsonan tiae ; ita etiam et universum est pulchrius ex hoc, quod quandoque monstrum producitur. Rationes sunt solutae ex praecedens tibus.

ANNOTATIONES.

(a) In quaestione, etc. Nota, quod quaestio non movetur de monstro in ordine ad primam causam, praeter cujus intentionem certum est nihil evenire, neque in ordine ad causas universales, ut conjunctas tali, vel tali signo: quia ipsae,ut sic necessario causant talem, et talem effectum, quamvis, praecise loquendo, respectu virtutis caelorum productivae talis, vel talis speciei sit etiam monstrum ; quia virtus data illis a Deo non est, nisi ut perfectos effectus producant : accidit autem, ut ex revolutione eorum taliter sic jungantur , ut monstrum et propter inclinationem propriam operentur ; movetur ergo quaestio principaliter respectu causae secundae particularis, quae est natura particularis.

(b) Monstrum est eventus alicujus rei etc. Nota, quod monstrum est effectus casualis cum difformitate extranea suae speciei, ut homo habens in fronte oculum dicitur monstrum, quia est casuale, et praeter intentionem agentis, et habet deformitatem extraneam speciei humanae. Potest autem (ut ex Aristotele in hoc lib. colligitur cap. 8.) sic definiri: Monstrum est peccatum naturae agentis ob aliquem finem a quo frustratur aliquo principio corrupto; vel sic, Monstrum est effectus naturalis a. recta et solita secundum speciem dispositione degenerans : ex quibus patet quam sapienter Scotus impugnet definitionem traditam ab Isidoro.

(o) Monstrum intendi a natura intelligitur dupliciter. Nota, monstrum dupliciter posse accipi : uno modo materialiter pro subjecto deformitatis, ut pro illo homine, qui habet deformitatem. Altero modo formaliter pro ipsa deformitate, quae est privatio, et carentia perfectionis. (d) Natura particularis intendit monstrum.

Nola, in productione monstri duas causas particulares reperiri, quarum una intendit perfectum effectum, et haec dicitur causa particularis impedita ; altera vero est quae illam impedit, cujusmodi est excessivus humor, aut calor, aut quodvis aliud impedimentum. Monstrum autem per se intenditur a causa impediente, primo quidem quoad esse materiale, secundario quoad esse formale, et quidem quod intendat illud quoad esse materiale, patet: quia calor excedens ex intentu efficit exilem effectum. Quod vero secundario intendat, formale, ex eo patet ; quia sicut ignis calefaciens lignum primo intendit producere ignem, secundario autem corrumpere lignum : quia non potest aliter producere ignem, ita causa illa particularis impediens primo intendit illum effectum, secundario vero ipsam deformitatem, quae necessario sequitur ad talem effectum. Causa vero impedita, neque quoad formale, neque quoad materiale simpliciter intendit monstrum. Quoad formale, indo manifestum est, quod cum sit privatio, nunquam talis primario, intenditur. Quod autem neque quoad materiale, ex eo probatur : quia agens naturale intendere effectum, ut finem, est habere virtutem in ordine ad alium, sicut sagittam intendere scopum, est habere virtutem in ordine ad illum. Agens autem naturale non habet virtutem in ordine ad monstrum, sed in ordine ad effectum perfectum, et sibi similem, ac proinde agens naturale simpliciter, non intendit monstrum. Haec videtur sententia Aristotelis in hoc 2. ubi loquens de monstromaterialiter; (sic enim loquebantur antiqui) dixit monstrum evenire praeter intentionem naturae, seu causae impeditae, quae aliud intendebat. Potest tamen dici, quod hujusmodi causa impedita etiam intendebat monstrum non simpliciter, eo quod fuit causa naturalis ad illum effectum producendum attingens : causa enim impediens non ita proprie appellatur causa naturalis respectu illius effectus: quia non habet causalitatem producendi, sed impediendi illum effectum. Ex his sequitur monstrum comparatum cum causa particulari, quae impeditur, esse effectum casualem, eum eveniat raro, et praeter ejus.intentionem, quamvis non sit proprie casualis : quia non potest per se compati cum effectu per se intento , sicut compatiuntur effectus casuales cum effectibus per se intentis.

EXPOSITIO TEXTUS

Quae autem (1) sint causae, et quod tot numero, quot divinius, manifestum est, etc.

Iste est quintus tractatus hujus secundi, in quo Philosophus ostendit, quod ad naturalem spectat determinare de omnibus causis, et dividitur : quia primo ostendit quot sunt causae.Secundo ostendit, quod de qualibet causarum habet determinare naturalis. Et tertio determinat modum, quo naturalis habet determinare de praedictiscausis. Secundum ibi: Cum autem causae quatuor sint .Terliuin ibi: Et penitus redien tum est ipsum propter quid. Est igitur prima conclusio.Omnis causa est materia, vel forma efficiens, vel finis. Probatur, quia tot sunt causae, quot modis contingit respondere ad quaestionem propter quid ; sed quatuor modis, et non pluribus contingit sic respondere ; ergo, etc. Major est nota, quia quaestio propter quid quaerit causam.Minor pro. batur exemplariter,primo de causa formali: quia in Mathematica conclusiones resolvuntur usque ad causam formalem, ut in dfieniliones terminorum mathematica liuni, cujusmodi sunt rectum, et curvum, commensurabile, et hujusmodi.

. Secundo exemplificat (2) de efficiente ; quia si quaeratur propter quia isti certaverunt? respondetur, quia furati sunt ; ita ut furtum est causa movens, quare certaverunt.

Tertio exemplificat de causa finali, ut si quaeratur propter quid ipsi bellaverunt ? respondetur finaliter, ut dominentur sibi invicem. Sed de materia patet exemplariter, ut si quaeratur propter quid homo est corruptibilis ? respondetur, quia habet materiam.

Cum (3) autem causae quatuor sint. Hic ostendit, quod naturalis habet considerare de quolibet genere causarum ; et probat hoc tripliciter. Secundo ibi : Atque omnino, quaecumque mota. Tertio ibi : Quare ipsum propter quid. Est igitur secunda conclusio. Naturalis habet considerare quatuor genera causarum. Probatur ; quia naturalis habet cognoscere materiam, et formam : igitur habet cognoscere efficientem, et finem. Antecedens patet: quia materia, et forma sunt naturas : modo naturalis habet .considerare de natura : igitur, etc. Consequentia tenet ; quia efficiens (a), et finis multoties coincidunt cum forma. Nam forma, et finis coincidunt in idem numero ; quia illud quod est forma rei genitae, est finis generationis ; sed efficiens et finis coincidunt in idem specie, ut quando homo generat hominem, tunc forma generans, et forma generata sunt ejusdem speciei. Et dicit Aristoteles multoties : quia non semper efficiens, et forma coincidunt in idem specie, ut patet in illis,quae generantur per putrefactionem.

Atque omnino (4) quaecumque mota. Ponitur secunda ratio, quod quaecumque sunt moventia mota sunt de consideratione naturalis : igitur quatuor causae sunt de consideratione naturalis. Tenet consequentia: quia de moventibus molis contingit quaerere a quo moventur, et per hoc innuitur causa efficiens. Contingit etiam quaerere quid movetur, et per hoc etiam tangitur causa materialis ; et contingit quaerere quid est id, quod per motum acquiritur, et per hoc innuitur causa formalis: et contingit quaerere ad quem finem movetur, et per hoc tangitur causa finalis. Et antecedens patet: quia tres sunt scientiae speculativae, quarum una est circa immateriale, ut puta Metaphysica; alia circa mobile corporale, ut puta, Mathematica ; et alia circa corporalia moventia, et mota, ut puta, scientia naturalis ; et qualiter hoc sit verum apparebit in quaestione de scientia Mathematica.

Quare (5) ipsum propter quid. Ponitur tertia ratio: quia ille habet considerare quatuor causas, qui habet considerare de generatione ; modo naturalis habet considerare de generatione: igitur, etc. Major est nota: quia determinans de generatione habet considerare causam ipsius, ut puta a quo sit facta generatio, et quid sustinuit, id est, quid fuit subjectum generationis, et per hoc tangit causam efficientem, et materialem ; et innuit Philosophus quod duplicia sunt moventia : quaedam (b) immobilia, ut motor primus, qui non habet in se principium motus, et hoc passivum, licet habeat principium effectivum : et de isto non est consideratio naturalis : et hoc est verum quantum ad praedicata, quae habent attributionem ad motum, et ideo si sit aliud tale movens quod non movetur, illud est penitus immobile, et principium omnium aliorum entium. Et subdit Philosophus quod naturalis habet considerare quod quid est, id est, formam, et hoc capit tanquam manifestum, ex eo quod forma est natura, et postea probat, quod consideratio de fine pertinet ad naturalem : quia de illo pertinet consideratio ad naturalem : propter quod venit necessitas in rebus naturalibus, sed in rebus naturalibus provenit necessitas ex fine, ut postea probabitur : ergo, etc.

Et penitus (6) reddendum est ipsum propter quil. Ostendit modum quo(c) naturalis debet demonstrare per istas causas : et primo de causa materiali, dicens, quod ex causa mat eriali ostenditur effectus esse, vel de necessitate, vel frequenter: quemadmodum sequitur conclusio de necessitate ex praemissis : exemplum de necessitate, quia quando Sol est in signo Cancri, dies de necessitate sunt longiores habitantibus in Septentrione, quam Sole existente in aliquo alio signo. Exemplum de frequenter : quia quando homo generatur ex spermate, frequenter solet evenire, quod nascatur cum quinque digitis: sed per causam formalem demonstratur efficiens: nam si forma asini sit, sequitur de necessitate quod asinus est. Sed per causam finalem sequitur effectus respectu hujus verbi potest, ut si finis sit possibilis, et ordinatum in finem est possibile: etideo medium ad aliquem finem debet ordinari meliori,el digniori modo, quo facilius natus est evenire finis ad hujusmodi medium, et non debet ordinari, quod est simpliciter melius, sed secundum ordinationem naturae uniuscujusque.

ANNOTATIONES

( ) Efficiens et finis multoties coincilunt. Nota, quod Aristoteles hanc eamdem propositionem habet, 2. de Anima, cap. 2. et primo de generatione animalium, cap. 5. . Idem habuit primo Phys. cap. 9. ubi dicit, quod forma est quid divinum, et isto pacto est forma, quatenus vero est optimum, est finis. Unde forma duplicem habet respectum, primum in ordine ad suppositum in quo est, quo pacto habet rationem causae formalis : quia dat esse supposito, et sic est quid divinum. Secundum respectum habet in ordine ad efficientem, ut si forma equi consideretur in ordine ad generantem ; et sub hac consideratione forma habet rationem finis, et causae finalis, et est quid optimum, ita ut eadem forma sit finis respectu generantis, quae est forma respectu suppositi geniti,atque adeo eadem forma numero est forma, et finis, eademque specie cum forma generantis, intellige de generante Univoco.

(b) Quaedam immobilia ut motor primus, etc. Nota, quod ex hoc videtur sequi ad Physicum non pertinere agere de primo motore: qui est movens, et non movetur: quod videtur falsum; quia Aristoteles ipse in 8. Physic. agit de primo motore. Dicas, quod dupliciter potest considerari primus motor: primo quoad ejus quidditatem, et essentiam, quoad hoc scilicet, quod sit aeternus, et immaterialis, et ut sic, ad Metaphysicum spectat talis disputatio de primo motore, et juxta hunc modum procedit praesens divisio Philosophiae. Secundo modo considerari valet, quoad existentiam: et hoc modo pertinet ad Physicum agere de primo motore; et ratio est, quia primus motor est causa cujuscumque motus. Possumus ergo probare per motum primum motorem existere, et hoc probat Aristoteles 8. Physic. atque ita non est sibi contrarius.

(c) Ostendit modum per quem naturalis debet demonstrare per istas causas. Nota, quod Aristoteles declarat hoc: primo in causa efficienti, ut si quis petat propter quid sit homo natus bipes f respondebitur ei, quia generans illum est bipes. Secundo, ostendit in causa materiali sic; si quis petat propter quid orta sit oliva? respondetur, quod emersit ex semine olivae. Ostendit etiam in causa formali; ut si quis petat propter quid homo est capax disciplinae: respondetur, quia constat anima rationali. Tandem ostendit in causa finali, ut si quis quaerat, quare homo natus est cum duobus oculis? respondetur quidem per causam finalem, ut melius dirigat motum : nam finis particularis, quem Physicus reddit. est ipsum bonum et optimum, non quidem simpliciter, sed illi rei cujus est finis, ut homini est bonum habere duos oculos, non autem Angelo.

EXPOSITIO TEXTUS

Dicendum (1) igitur primum quidem, etc. Iste est 6. tractatus hujus secundi, cujus sunt duo capitula ; in primo ostendit, quod natura agit propter finem ; et in secundo, quod necessitas in naturalibus provenit ex fine, ibi: Quod autem ex necessitate. Primum dividitur, quia primo praemittit intentionem. Secundo prosequitur, ibi: A t hanc enim causam. Primo dicit, quod nunc determinandum est, quod natura agit propter finem; et hoc quantum ad istud capitulum, et postea unde veniat necessitas in naturalibus: et hoc quantum ad secundum. Ad hanc enim causam, etc. Hic prosequitur, et primo recitat opinionem ponentium naturam non agere propter finem. Secundo, ponitur opinio contraria eis. Et tertio, respondet eorum rationibus. Secundum ibi: Sed impossibile est ista hoc se habere modo. Tertium ibi: Peccatum autem fit. Item, primo ponit opinionem ipsorum. Secundo, rationem. Et tertio, responsiones ipsorum quibusdam objectionibus. Secundum ibi: Habet autem dubitationem. Et tertium ibi: Quare quid prohibet. Opinio antiquorum fuit, quod natura non agit propter finem, sed omnis necessitas in naturalibus proveniat ex causa materiali, scilicet ex parte quatuor elementorum, et ex parte qualitatum suarum : et sic ponebant alias causas, ut puta concordiam, discordiam, vel intellectum ; dimittebant illas causas gaudere, id est, non utebantur eis in assignatione causarum naturalium.

Habet (2) autem dubitationem. Ponit rationem ipsorum : quia sicut est de pluvia, ita videtur de aliis operationibus naturalibus : sed pluvia fit de necessitate materiae, et non propter finem ; ergo, etc. Major patet per simile.Et minor apparet: quia cum vapor fuerit alleviatus per calorem, tunc de necessitate leviter ascendit sursum, et cum pervenerit ad mediam regionem aeris, quae est frigida,de necessitate efficitur gravis per congelationem, et per consequen tunc ex necessita te gravitatis descendit deorsum.Et si descenderet propter finem,maxime esset propter augmentum vegetabilium, ut frumenti: et hoc non : quia saepe contingit.quod frumentum perditur per pluviam.

Quare quid prohibet. Ponit responsiones ipsorum quibusdam objectionibus. Prima objectio est, quod dentes in parte anteriori sunt acuti propter dividere tanquam propter finem ; sed a parte posteriori sunt lati finaliter ad conterendum cibos. Respondent, quod hoc non est ex necessitate finis, sed ex necessitate materiae : nam dentes sunt acuti a parte anteriori, eo quod materia est subtilis, et parva ibidem; sed sunt grossi a parte posteriori propter grossitiem, et abundantiam materiae.

Ubi igitur omnia acciderint, etc. Secunda objectio est, quodsi dispositiones rerum naturalium provenirent ex parte materiae, tunc aliquando contingeret, quod caput esset sub pedibus, et oculus in gutture, et hujusmodi : quod est contra sensum. Respondetur concedendo, sicut dixit Empedocles, quod quandoque fuerunt bovigenae et viripara, id est, chimaerae factae ex par tibus diversorum animalium ; et cum quaerebatur, quare non apparent nobis ? respondebant, quod quando res naturales fiunt tali modo, ac si essent factae propter finem, tunc augmentantur, et fiunt sensibiles,et apparent nobis ; sed quando contingit ipsas fieri aliter, statim corrumpuntur, priusquam fiant sensibiles. Sed (3) impossibile est esse hoc se habere modo. Hic probat quod natura agit propter finem quinque rationibus. Secunda ibi : Amplius in quibuscumque. Tertia ibi : Omnino autem ars. Quarta ibi : Maxime autem manifestum. Quinta ibi: Et quoniam natura duplex est. Est igitur conclusio ista: Natura agit propter finem. Probatur, quia illa, quae fiunt a natura semper, vel frequenter, fiunt eodem nodo ; sed illa quae fiupt a casu, vel fortuna, non fiunt semper, vel frequenter consimiliter: igitur actiones naturales non fiunt a casu, sed quod accidit materiam taliter, vel taliter disponi. Tenet consequentia, ex quo illa, quae eveniunt a casu raro eveniunt eodem modo. Et exem plificat Aristoteles sicut pluere in hyeme non est casuale, quia hoc saepe evenit ; sed pluere sub cane, id est, in diebus canicularibus, forte est casuale. Ex quo sequitur, quod si actiones naturales non fiunt a casu, vel fortuna, eo quod fiant propter finem.

Amplius (4) in quibuscumque. Secunda ratio, quia illae actiones fiunt propter finem, quae fiunt per media ordinata, quibus melius,et facilius potest attingi finis intentus: sed actiones naturae aguntur per talia media, quibus facilius natus est evenire finis intentus ; igitur actiones naturales fiunt propter finem,et per consequens natura agit propter finem. Major est nota, quia universaliter in omnibus, in quibus est aliquis finis intentus, signum est quod illa aguntur propter finem, quae aguntur per media ordinata ad illum finem. Et minor patet, quia ars, quae agit propter finem, si faceret res naturales, faceret ipsas eodem modo, quo fiunt de facto; et e contra,si natura faceret res artificiales, utique faceret res ipsas, sicut nunc fiunt, quod non esset, nisi ars, et natura agerent propter finem.

Omnino (5) autem a rs.Tertia ratio,quia sicut se habet ars ad operationes artificiales, ita natura ad naturales ; sed ars agit prop ter finem ; igitur et natura. Major patet, quia ars, et natura conveniunt in multis operationibus : nam natura aliqua incipit, quae consummantur per artem, ut quando corpus sanatur per medicinam; et e contra, ars inchoat aliqua, quae complentur per naturam : ut patet de sedationibus vegetabilium. Et minor est nola.

Maxime (6) autem manifestum. Quarta ratio, et est per inductionem: quia videmus, quod araneae faciunt telas propter capere muscas, formicae faciunt provisiones in aestate ut nutriantur in hyeme, et plantae producunt folia ad cooperiendum fructus, et habent radices, ut per ipsas suscipiant nutrimentum ; et hirundo facit nidum propter pullos ; igitur omne ens naturale agit propter aliquem finem. Et subdit Aristoteles quod de istis animalibus dubitaverunt aliqui, utrum faciant ista per intellectum, per artem, vel deliberationem, aut aliquo alio principio cognitivo. Et dicit Commentator comm. 80. quod non : quia si facerent ista per discursum, et deliberationem, tunc discurrerent de uno in aliud, et sic non omnes formicae operarentur consimiliter, quod est falsum : ubi dicit Commentator quod principium universale in naturalibus, quod non est per se notum, accipitur notum per inductionem in aliquibus similibus, licet non inducatur in omnibus, et hoc est propter inclinationem naturalem intellectus ad veritatem.

Et (7) quoniam natura duplex est. Quinta ratio quia actiones naturales fiunt propter formam: et forma est finis ; igitur actiones naturales fiunt propter finem. Et per consequens natura agit propter finem. Major est nota, quia materia disponitur ab agente finaliter propter formam. Et minor patuit prius.

i Peccatum (8) autem fit et in iis, quae fiunt secundum artem. Hic Aristoteles removet motiva, quibus antiqui movebantur, quod natura non ageret propter finem, et sunt quinque. Secundum ibi: Et in iis, quae a principio. Tertium ibi: Amplius necesse est. Quartum ibi: Id autem cujus gratia. Quintum ibi i Inconveniens autem est. Primum motivum erat, quod videmus, quod in actionibus naturae accidit errori et monstrum quod non esset si natura ageret propter finem. Et Aristoteles ponit istam conclusionem : Peccatum accidere in actionibus naturae non tollit naturam agere propter finem. Probatur, quia sicut est in artificialibus, ita in naturalibus : sed in artificialibus peccatum accidere in actionibus artis non tollit artem agere propter finem: ergo, etc. Major patet per simile. Et minor apparet; quia scriptor scribit propter finem, et tamen quandoque accidit ipsum non recte scribere. Similiter Medicus dat potionem amaram propter finem, et tamen quandoque errat dando potionem. Secunde, quia ex hoc, quod in actionibus naturae accidit peccatum, sequitur quod actiones naturae fiunt propter finem. Probatur, quia tunc dicuntur actiones recte fieri, quando evenit finis, ad quem ordinantur illae actiones ; sed quando ille finis non evenit propter impedimentum ; tunc actiones illae non recte fiunt, et accidit peccatum ; sicut patet in artificialibus.

Et in iis quae a principio. Ponit secundum motivum ; et movebantur propter opinionem Empedoclis, qui ponebat bovigenas, et hujusmodi monstra. Tunc removet istud motivum : quia talia monstra fiunt non ex eo,quod natura nonagit propter finem,sed ex defectu alicujus principii concurrentis ad productionem eorum, cujusmodi esset semen corruptum, aut abundantia, vel defectus seminis in qualitate, vel quantitate, ut patet in quaestionibus. Amplius (9) necesse est. Removet tertium motivum. Unde dicebant omnia fieri a casu, et a fortuna, quod non esset.si agerent propter finem. Tunc removendo, ponit istam conclusionem : Res naturales non fiunt a casu. Probatur primo, quia illa non fiunt a casu, quae fiunt ex determinatis principiis, et per determinata media ; modo entia naturalia fiunt hujusmodi, ut animal, quod fit ex semine per determinata media: quia primo est molle, ut natura melius possit operari, deinde induratur,ut patet in generatione embryonis.Secundo, quia si animalibus acciderent tales bovigenae, multo fortius fierent in plantis, quod est falsum, et contra experientiam. Et patetconsequentia ; quia plantae sunt minus dearticutatae, quam animalia, et etiam natura est magis sollicita in animalibus, quam in plantis. Tertio, quia (10) tunc non oporteret, quod animalia,el plantae fierent ex determinatis seminibus, cum casuale e set, quod fieren t ex istis, vel ex illis, quod est contra expe rientiam.

Id autem cujus gratia. Remoset (11) quartum dubium : quia dicebant quod licet na. lura ageret eo modo, quo nata esset agere, si ageret propter finem ; tamen modo agit propter finem : verbi grat.a, si quis veniens ad socium suum in domo non putans illum balneari, et reveniat balneatus ; tunc iste egit illo modo, ac si egisset propter finem, et tamen non egit propter finem. Contra istud objicitur dupliciter : Primo, quia quaecumque sunt continue mota a principio intrinseco , mota sunt ad aliquem finem ; sed entia naturalia sunt hujusmodi : igitur, etc. Major est nota, quia si moverentur indifferenter a quolibet, non oporteret, quod agerent propter aliquem finem : sed accideret casualiter,quod moverentur ad hoc,vel ad illud ; sed ex quo moventur ex determinato principio, moventur ad determinatum finem, ad quem semper tendunt, nisi sit impedimentum aliunde. Secundo ; quia illa quae eveniunt a natura, semper, et ut in pluribus eveniunt eodem modo, nisi fuerit impedimentum, quae autem fiunt a casu,raro fiunt consimiliter ; igitur quae fiunt a natura, non fiunt a casu.

Inconveniens (12) autem est. Removet secundum dubium ; unde dicebant quod quia natura cognoscit finem, neque deliberat ; igitur non agit propter finem.Dicit Aristoteles quod hoc non valet quia ars agit propter finem, quamvis non deliberat. Sed respondebant, quod non est simile,cum ars sit principium extrinsecum, et natura principium intrinsecum. Dicit Aristoteles quod hoc non valet, quia si ars factiva navis esset intrinseca lignis, eodem modo faceret navem, qualiter nunc est facta. Similiter ars medicativa est principium intrinsecum, quo Medicus sanatur, cui natura maxime assimilatur, et ideo cum illa agit propter finem, sequitur quod natura agit propter finem.

Quod autem ex (13) necessitate est. Hoc est secundum caput hujus tractatus, in quo Philosophus ostendit, quod necessitas dispositionum naturalium in rebus naturalibus proveniat ex fine. Et primo proponit intentionem. Secundo ostendit, quid super hoc dixerunt antiqui. Et tertio, deter. minat veritatem. Secundum ibi : Nunc enim opinantur. Tertium ibi.: Attamen non

sine his. Pro prima parte notandum, quod rebus naturalibus potest attribui necessitas dupliciter, scilicet simpliciter, vel conditionaliter. Unde illae dispositiones dicuntur simpliciter necessariae, ad quas res naturales determinantur per materiam, ut equus de necessitate morietur. Et hoc est, quia materia de necessitate est, et de necessitate praesupponitur transmutationibus naturalibus. Sed illae dispositiones sunt necessariae conditionaliter, ad quas res naturales determinantur per formam, et hoc est, quando forma non est necessaria in essendo. Et ideo tales dispositiones sunt necessariae conditionaliter, ut si talis finis debeat evenire, necesse est hoc sic esse dispositum. Nunc igitur quaerit Aristoteles istam quaestionem, utrum res (a) naturales determinentur ad suas dispositiones de necessitate simpliciter, scilicet per materiam, vel de necessitate ex suppositione, id est, per finem.

Nunc enim opinantur. Hic ostendit opiniones antiquorum, dicens quod antiqui opinabantur res naturales sic, vel sic asse dispositas ex necessitate materiae, et non propter finem ; hujus signum est, quod in factione domus, illa quae sunt graviora,ponuntur deorsum, ut lapides, deinde ponuntur sursum ligna, et ea quae sunt leviora.

Attamen (14) sine his quidem factum est. Hic determinat veritatem, et ponit duas conclusiones, quas probat simul per tres rationes. Secunda ibi: Est autem necessarium. Tertia ibi: Et finis is cujus gratia. Prima conclusio est, quod (b) materia est necessaria in dispositionibus rerum naturalium. Secunda est: causa necessitatis rerum naturalium est finis, ita ut materiae sit attribuenda necessitas ; et fini causa necessitatis. Primum patet: quia illud est necessarium in dispositionibus naturalibus, sine quo res naturales, aut earum dispositiones non possunt fieri ; sed sine materia non possunt fieri ; ergo, etc. Secundum probatur, quia illud est causa necessitatis, et determinationis rerum naturalium, per quod convenienter respondetur ad quaestionem propter quid de necessitate, et de determinatione dispositionum rerum naturalium ; sed hoc est per finem : igitur, etc. Major est nota, quia quaestio propter quid quaerit causam.Et minor patet in exemplo, quod declarat utramque conclusionem ; quia serra de necessitate fit ex ferro, et si quaeratur causa, quare ex necessitate fit ex ferro ? respondetur propter finem ; quia per ipsam oportet secare dura. Notandum, quod hic Commentator comment. 87. probat valde efficaciter, quod causa necessitatis dispositionum naturalium non proveniat ex materia, quia tunc sequeretur, quod in animalibus habentibus testas duras, illae testae deberent esse deorsum ; quia illa testa est pars gravior, et magis terrestris inter alias. Et ideo cum non ponatur deorsum, signum est, quod illa dispositio non accidit ex necessitate materiae, sed ex fine, scilicet ut conservetur animal. Secundo sequeretur, quod in animalibus omnia ossa debe -rent esse inferius, deinde nervi, postea caro, deinde sanguis, et ultimo spiritus.

Est autem (15) necessarium . Ponitur secunda ratio: et secundo infert corollarium ibi: Et utraeque quidem. Secunda ratio est, quia sicut ( ) in doctrinis demonstrativis praemissae se habent ad conclusionem, ita in rebus naturalibus finis se habet ad ordinata in finem ; sed in doctrinis demonstrativis tam praemissae, quam conclusio sunt necessariae, et conclusio est necessaria propter praemissas : igitur in rebus naturalibus tam finis, quam ordinata in finem erunt necessaria ; sed ordinata in finem, erunt necessaria propter finem, et per consequens finis est causa necessitatis. Major est nota : quia sicut in demonstrativis, s praemissae sunt verae; igitur conclusio est vera, et non e contra, ita in naturalibus sequitur, quod si finis est, quod ordinata in finem sunt, vel fiunt, et non e contra. Secundo probatur(16)major : quia in naturalibus finis est ultimum in executione operis, sed est primum in discursu rationis : ut volens facere domum, primo habet intentionem domus, qualem vult facere, et postea ordinat media: modo principium in demonstrativis habet similitudinem finis. Tertio patet exemplariter: quia sicut non est serra neque domus, nisi sint lapides, et ferrum,ita conclusio non est necessaria, nisi propter necessitatem praemissarum.Et tunc ibi : Et utraeque (17) quidem. Infert corollarium,scilicet, quod tam materia,quam finis sint dicendae causae a naturali. Probatur, quia sine ipsis non possunt fieri dispositiones naturales.

Et finis is cujus gratia. Ponitur tertia ratio ; quia demonstrationes propter quid, quae sunt causales, fiunt per definitionem tanquam per medium : ideo talis definitio est causa, vel significat causam rei naturalis, et suarum dispositionum, quae per hujusmodi definitionem notificantur : modo definitio potissima per causam finalem datur, ut patet primo Posteriorum, text. 29. ideo causa finalis, quae significatur per praemissas est causa necessitatis dispositionum rerum naturalium, quae significantur per conclusiones.Sed (18)aliquis forte dubitaret,quia tunc in definitione naturali non deberet materia exprimi. Dicit Aristoteles quod imo, quia definitio erit completior et perfectior. Nam sicut opus naturale fit ad determinatum finem, ita fit per determinatam materiam: et ideo in definitione naturali oportet exprimere utrumque, scilicet, et finem, et materiam, etc. Explicit expositio 2. lib. Physicorum.

ANNOTATIONES

( ) Utrum res naturales determinentur, etc.Nola,quod sensus quaestionis est:Utrum dispositio, ordoque universi, et membrorum animalium, ut quod ossa sint dura, oculi molles, dentes anteriores acuti, maxillares lati, caput sursum, et pedes deorsum, proveniat ex materia duntaxat, ex qua est necessitas simpliciter; an ex fine ex quo est necessitas ex hypothesi. Antiqui enim existimabant, ut supra dictum est, ex sola necessitate materiae res naturales, earumque dispositiones provenire, quod declarabant in artefactis. Domus enim ideo sic erat constructa, affirmabant, ut lapides deorsum, ligna vero sursum apponerent tur ; quia lapides sunt natura graves, ligna vero levia.

( ) Materia est necessaria in dispositionibus naturalibus. Nota, quod Aristoteles non est sibi contrarius. Nam licet asserat necessitatem sumi ex parte materiae, quod ut falsum contra Philosophos antiquos refutavit ; tamen eamdem quam ipse ponit necessitatem ex parte materiae, non ut illi ponebant. Philosophi enim omnimodam et ullimatam necessitatem ex parte materiae esse affirmabant ; Aristoteles vero non ultimam, quia talis a fine accipienda est.

(c) Sicut in doctrinis demonstrativis, etc. Nota, quod similitudo stat in hoc, quod Sicut principium est ratio assentiendi conclusioni in speculabilibus, ita finis est ratio appetendi media ad finem. Est tamen discrimen inter conclusionem in scientiis, et ipsum finem. Nam praemissis in hac comparatione, correspondent media, et conclusioni finis; est itaque discrimen inter finem Physicum, et finem speculativum, videlicet conclusionem ; quia in fine speculativo a praemissis ad conclusionem valet consequentia, et non econtra, ut Petrus currit, ergo movetur, non tamen valet movetur, ergo currit. In fine autem Physico contingit aliter, est enim a fine ad media valida consequentia, non tamen a mediis ad finem. Ut bene valet consequentia, domus est,ergo lapides sunt, non tamen valet, lapides sunt, ergo domus est.