QUAESTIO V

Utrum magis universalia sint notiora minus universalibus

Arietat. 1. Phys. text. 4. D. Thom. lect. i. Themist. Simpl. Averr.ibid.Albert. 1. Phys. tract. 1. c.6. Mayron. q. 1. Canonic. q. 2. Conimb quaest. 3. Ruvius quaest. 3.Roccus quaest, 2.

Istius quaestionis multiplex est sensus et ne (a) procedam in aequivoco, primus sensus est, Utrum universalia,id est causae universales sint notiores minus universalibus. Et de isto certum est, quod non : quia tales causae universales,scilicet substantiae separatae sunt valde difficulter cognoscibiles,ut patet secundo Metaphys. text. 1. Secundus ( ) sensus potest esse: Utrum universalia secundum existentiam sint notiora singularibus ; et certum est quod non. Tertius sensus, Utrum terminus universalis sit notior termino minus universali, et hoc non est ad propositum, quia tales termini (c)non cognoscuntur nisi reflexe.Quartus sensus : Utrum propositio universalis sit notior propositione minus universali. Et tunc de hoc est distinguendum, quia quaedam sunt principia, acquisita in nobis per experientiam, et in talibus oportet cognoscere aliquas singulares, priusquam cognoscatur propositio universalis ; sed non oportet omnes praecognoscere, quia prius cognosco quod omnis ignis est calidus, quam cognoscam de isto igne, quod est calidus.

Alia sunt principia acquisita in nobis ex naturali inclinatione intellectus ad verum. Et in illis praecognoscitur universalis. Unde prius cognosco, quod omnis linea est divisibilis per aequalia, quam cognoscam de ista linea, quod sit divisibilis per aequalia ; et eodem modo est de quibusdam sequentibus ex principiis,quod prius cognoscitur conclusio universalis, quam particularis ; verbi gratia, ex isto principio, Omnis lactuca sanat febrem calidam, cum uno alio sibi adjuncto, scilicet quod contraria contrariis curantur, infertur ista, quod omnis lactuca est frigida, quae prius cognoscitur, quam aliqua sua singularis.QuIntus sensus,Utrum propositio facta de terminis communioribus, caeteris paribus sit notior propositione facta de terminis minus communibus. Et Commentator videtur dicere, quod sic, super isto primo; et ideo dicit, quod liber Physicorum praecedit alios libros naturales, eo quod propositiones illius libri sunt notiores, eo quod sunt factae de terminis communioribus; verbi gratia, notius est,quod omnis motus est de contrario in contrarium, quam quod omnis alteratio est de una qualitate contraria in aliam contrariam. Sed istud non est universaliter Terum: quia de terminis valde notis possunt formari propositiones multum dubiae, et inevidentes.

Sextus sensus est, utrum res prius cognoscatur sub conceptu universaliori, quam sub conceptu minus universali; et in isto sensu intelligit Aristoteles. Et ideo arguitur quod non; quia omne agens naturale non impeditum in passum sufficienter dispositum producit prius suum effectum perfectissimum, quia non apparet,quare impediatur. Sed objectum extra est agens naturale non impeditum, et ejus effectus perfectissimus est conceptus speciei, vel conceptus singularis, et passum, scilicet sensus, vel intellectus, est sufficienter dispositum ad recipiendum ; igitur primo producit conceptum speciei, vel conceptum singularis, qui est perfectior, eo quod continet omnes alios conceptus.

Secundo sequitur, quod quando primo videbimus Socratem, vel aliud objectum, quod magnum tempus esset, priusquam conciperent ipsum sub conceptu speciei specialissimae, vel sub conceptu singularis, ex quo oporteret procedere per omnes conceptus, a generalissimo usque ad singularem, secundum proprietatem temporis ; sed consequens est falsum. Probo, quia non experimur. Similiter non apparet, quod inventus sit talis ordo conceptuum. Similiter de visibilibus consuetis istud non est verum ; imo apparet nobis oppositum.

Tertio, quia res percipitur a sensu, prius sub conceptu singulari, quam universali ; igitur non prius concipitur sub universali. Tenet consequentia,quia conceptus universalis non causatur in intellectu,nisi praehabita cognitione, quam habuit sensus : quia solum intelligit universale abstrahendo conceptum universalem a circumstantiis singularibus : ei antecedens apparet,quia sensus solum cognoscit singulare, ut patet 1. Post. textv49. et 2. de Anima,text. 60.

Quarto sequitur, quod Metaphysica esset prior aliis scientiis via doctrinae : consequens est falsum,per Avicennam in 1. suae Metaphysicae. Probatur consequentia, quia Metaphysica determinat de rebus sub conceptibus universalissimis, igitur cum illi sint notiores, sequitur quod Metaphysica est scientia notissima, et per consequens prior aliis via doctrinae.

Quinto, quia res est notior sub conceptu definiti, quam sub conceptu minus universali. Tenet consequentia,quia definitio, vel saltem pars definitionis, est universalior, quam sit definitum : imo dicit Linconiensis 2. Posterior. quod aliqua est definitio, cujus quaelibet pars se habet in plus, quam definitum, sed tota definitio se habet aequaliter.

Sexto, ponatur quod Socrates sit prope me, ita ut cognoscam ipsum sub conceptu singulari, correspondente isti termino Socrates, deinde elongetur Socrates continue, donec propter distantiam non appareat bene, an sit homo,vel brutum, et ita continue elongetur usquequo non appareat. Tunc in isto casu accidit totum contrarium conclusioni : nam Socrates prius concipitur conceptu singulari, deinde conceptu specifico, et ita consequenter usque ad conceptum substantiae, vel ad conceptum transcendentis devenitur.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo, text. 4. Notandum, quod duplex (d) est conceptus universalis, quidam cum circumstantia particulari sibi appropriata ut hoc ens, hoc corpus, et hujusmodi. Alius est sine tali circumstantia, ut homo, animal,et hujusmodi; et differunt isti conceptus ab invicem, primo quoad hoc (e) quod intellectus habet actualiter conceptum universalium cum circumstantia particulari, aut cum pluribus circumstantiis particularibus, oportet, quod actualiter respiciat, et intendat ad phantasmata causata ab illo cujus est ille conceptus: sed ad hoc, quod habeat conceptum universalem sine hujusmodi circumstantia, non requiritur, quod actu intendat ad phantasmata, sed requiritur, quod alias respexerit ad illa, et intenderit.

Secundo differunt sicut causa, et causatum. Nam conceptus universalis cum circumstantia particulari est causa effectiva instrumentalis conceptus universalis sine tali circumstantia.Unde cum sensus,vel intellectus percipit objectum prius sub hoc conceptu, hoc ens, deinde sub isto, hoc corpus, et sic consequenter usque ad conceptum individui; verbi gratia, Socratis,tunc intellectus habito hoc conceptu, hoc ens, de Socrate, abstrahit circumstantias particulares eliciendo simplicem conceptum, scilicet ens, et sicut dictum est de isto conceptu, ita proportionabiliter de aliis suo modo.

Tertio differunt, quia brutis, et pueris non utentibus ratione, bene insunt conceptus cum circumstantiis particularibus: sed alii conceptus nequaquam, quia tales habentur per rationem,et discursum intellectus.

Secundo sciendum, quod isti conceptus conveniunt ad invicem. Primo, quia neuter illorum potest causari ab aliqua re futura, sed quilibet requirit in sua generatione objectum actu movens sensum, vel intellectum ; tamen illi conceptus licet non causentur a rebus futuris, tamen sunt significativi rerum futurarum. Secundo conveniunt ; quia sicut in ordine conceptuum simplicium sine circumstantiis particularibus, unus conceptus est universalior alio, ut puta animal, quam homo ; ita in ordine conceptuum cum illis circumstantiis est unus universalior alio, ut puta hoc ens, huam hoc corpus, et ita consequenter, et hujusmodi circumstantiae particulares solebant vocari ab antiquis conditiones individuales. Tertio conveniunt, quia in neutro illorum ordinum potest esse aliquis conceptus simpliciter simplex:imo quilibet ad minus esset repraesentans diversorum similium, sicut declaratum fuit de duobus ovis in quaestione alia.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima est, quod(f)in ordine conceptuum universalium cum circumstantiis singularibus, semper prius concipitur res sub conceptu universaliori, quam sub minus universali. Probatur, quia quando aliqua duo, puta A, et B, sic se habent, ut quaelibet causa sufficiens producere alterum illorum, ut puta B, sufficiat etiam producere reliquum, et non e contra, prius dicitur producere ipsum A, quam ipsum B: sed sic se habent conceptus universalior, et conceptus minus universalis, quod a quocumque potest produci conceptus minus universalis, ab eodem potest produci conceptus universalior, et non e contra ; igitur semper quodlibet objectum quod sufficiens est producere utrumque, prius producit conceptum universaliorem, quam minus universalem.

Ex isto sequitur,quod alicui communitati potest esse notus conceptus universalis, et tamen nullis duobus illius communitatis nota essent aliqua singularia illius ; patet, si quilibet illorum de communitate deveniat in notitiam illius universalis per aliud, et aliud singulare, v. g. si unus deveniat in notitiamanimalis sub isto conceptu animalis causato a leone, et alius sub eodem causato a bove, et tertius sub eodem causato ab homine, et sic de aliis: tunc toti communitati notus est ille conceptus, et tamen nullum singulare ipsius notum esset pluribus.

Secundo probatur conclusio,quia semper confusa sunt notiora nobis,quam magis distincta : modo universaliora sunt magis confusa, et minus universalia magis distincta;

igitur res prius concipitur sub conceptu universaliori, quam sub conceptu magis distincto: et hoc patet exemplariter de pueris, qui in principio appellant omnes homines patres, et omnes mulieres matres, sed postea habita cognitione perfectiori,determinant sibi patrem et matrem.

Secunda conclusio. In ordine conceptuum universalium simplicium sine circumstantiis particularibus, semper res est notior sub conceptu universaliori, quam sub minus universali. Probatur, quia intellectus elicit hujusmodi conceptus universales simplices abstrahendo circumstantias particulares, mediantibus quibus recipiebantur in sensu, et in phantasia ; igitur primo ordine, quo conceptus illi cum circumstantiis recipiebantur in sensu a phantasia, eodem ordine et intellectus abstrahit hujusmodi circumstantias ; sed prius tempore res concipitur sub conceptu universaliori cum tali circumstantia; igitur prius tempore intellectus abstrahit circumstantiam particularem a conceptu universaliori, quam minus universali, et per consequens res prius cognoscitur sub tali conceptu, quam sub minus universali,.

Tertia conclusio. Tempus perceptionis hujusmodi conceptuum judicatur per assuefactionem cognitionis cognoscibilium. Patet, quia a visibilibus consuetis videtur tempus illud esse adeo modicum, ut non experiatur, sed in illis quae non sunt consueta videri bene apparet successio ; .ut si aliquis videat valde a remotis, prius percipitur quod sit corpus, deinde cum fuerit aliqualiter magis propinquum, ut possit percipi motus, vel figura, aut hujusmodi dispositio, percipitur quod sit animal ; deinde magis appropinquando cum percipitur rectitudo staturae, et hujusmodi, concipitur quod sit homo, et ita tandem quod sit Socrates.

Ex quo sequitur,quod res percipitur sub hujusmodi conceptu universaliori ; vel minus universali per comparationem ad alias res alias cognitas. Ex quo patet, quod si nunquam vidissem nisi unicam rem,de illa solum haberem unum conceptum quidditativum; et si cognovissem solum duas res, tunc de qualibet illarum haberem duas cognitiones, scilicet unam communem, et aliam specialem.

Ex quo sequitur secundo, quod de qualibet re habet tot conceptus quidditativos diversos, quot differentias essentiales percipit illius ad aliquam aliam rem.

Patet igitur qualiter in duobus ordinibus praedictis conceptuum, semper conceptus de primo ordine, est prior conceptu sibi correspondente in alio ordine. Secundo patet, qualiter in utroque ordine res prius concipitur sub conceptu universaliori,quam sub minus universali.

Ad rationes. Ad primam negatur major: nam ignis est effectus perfectissimus producibilis ab igne, et tamen ignis applicatus ad stupam sufficienter dispositam ad susceptionem suae actionis non agit primo ignem in illam stupam, sed prius agit calorem : quia per illum producitur ignis in stupa. Similiter effectus perfectissimus producibilis a Sole, est vermis in istis inferioribus: et tamen in materia disposita,non primo producit animam, sed primo producit lumen, influentiam et calorem,a quibus producitur vermis. Similiter volitio est actus perfectissimus intellectus,et tamen non primo producitur ab intellectu ; quia intellectus primo producit cognitionem, mediante qua elicit volitionem.

Ad secundam, sequitur, quod magnum tempus, etc. concedo, quod in visibilibus inconsuetos videtur tempus esse salis magnum, et sensibile ; sed in aliis, quae consueta sunt videri,successio est insensibilis. Et cum dicitur de brutis, dico, quod brutis insunt conceptus universales cum circumstantiis singularibus, et eo ordine, quo nobis.

Ad tertiam, Quia sensus sentit singulare. Dico, quod sensus sentit rem sub conceptu universali cum circumstantia particulari, et prius percipitur res, sub hoc conceptu, hac ens, hoc corpus, hoc finitum, vel in hoc loco, quam sub isto conceptu, hoc animal ;

et ideo sensus solum sentit singulare, eo quod solum sentit sub conceptibus mediantibus istis circumstantiis, qui omnes dicuntur conceptus singulares respectu conceptuum universalium simplicium eis correspondentium, et intellectus non solum sentit singulare sub hujusmodi conceptibus, sed etiam universaliter sub conceptibus universalibus simplicibus.

Ad quartam negatur consequentia : quia sicut dictum fuit, ex terminis valde notis possunt fieri propositiones incertae, et multum inevidentes, ut isti termini sunt noti, Astrum, et Par; et tamen de ipsis formatur propositio dubia valde,ut astra sunt paria.

Ad quintam concedo, quod res est notior sub conceptu definiti, quam sub conceptu definitionis; et concedo ulterius, quod possibile est, quod quaelibet pars definitionis sit universalior definito, et ideo res illa esset notior, sub qualibet parte definitionis, quam sub conceptu definiti; non tamen ita est de definitione, quia complexio illa terminorum, vel ordo ille est minus notus.

Ad sextam dico, quod adhuc in illo casu Socrates prius concipitur conceptu universaliori, quam sub conceptu minus universali, attamen prius obliviscitur conceptus speciei, quam conceptus generis, ut probat argumentum.

ANNOTATIONES

(a) Et ne procedam in aequivoco, etc. Nota quod omne aequivocum est necessario distinguendum. Universale autem multiplex est. Uno enim modo sumitur complexe, cujusmodi est propositio, cujus veritas ex singularium multorum per se veritate dependet, Ut haec propositio, Omnis homo est albus, hujus universalis meminit Aristoteles 1. Posterior. cap. 7. dicens, Universale est principium scientiae,quia notitia scientifica est habita ex praemissis.

Secundo modo sumitur universale incomplexe ; et sic est aliquod unum ens simplex ad plura habens ordinem, et secundum multiplicem ordinem, quem habere potest, multiplex est hujusmodi universale. Si enim habet ordinem causae efficientis ad plures effectus producendos, dicitur causa universalis effectiva ; quemadmodum caeli dicuntur a Philosophis causae universales ; et Deus Optimus Maximus est omnium universalissima causa.Si tamen habet ordinem ad effectus, Ut finis propter quem sunt producti, dicitur etiam causa universalis finalis, quo pacto ipsum bonum dicitur causa universalis : quia effectus propter bonum operati sunt, et Deus similiter hoc modo est causa omnium effectuum, a se productorum : quia universa propter, semetipsum operatus est Deus, Proverb. 16. Materia etiam prima in genere causae materialis est causa universalis omnium corporalium, quia est primum subjectum ex quo omnia fiunt, hujusmodi universalia dicuntur universalia in causando.

Tertio modo dicitur universale illud, quod cum sit unum existens,multorum est substantia ; quo pacto maledictus Averroes falso putabat unum esse intellectum omnibus hominibus.Et divinus Plato non bene dixit,- ideas esse separatas quarumlibet naturarum, a quibus particulares naturae accipiebant esse, scilicet quod erat humanitas universalis, et equinitas, et sic de caeteris naturis,quae erant independentes a tempore, et loco realiter existentes, a quibus plures homines, et equi accipiebant esse nominis, et equi ; sicut illi imponit Aristoteles. Hujusmodi universale dicitur universale in essendo,caeterum tale universale est quid fictitium, et fabulosum ; neque intelligi potest, ut late probat Aristoteles in libris Posteriorum, et Metaphysicae, hanc Platonis sententiam improbans.

Quarto modo dicitur universale in repraesentando, cujusmodi est species intelligibilis, et actus intelligendi ; species siquidem intelligibiles repraesentant rem in communi in quantum habet esse intelligibile ; actus vero intelligendi repraesentat rem in esse cognita

Quinto modo dicitur universale in cognoscendo, quo pacto anima ab Aristotele 3. de Anima, text.37. dicitur esse omnia,et posse cognoscere: cujus verba sunt ista : omnia quae sunt quodammodo est anima, ratio est, quia per sensum, et intellectum cognoscuntur sensibilia, et intelligibilia ; sed in anima est sensus, et intellectus, ergo anima cognoscere potest omnia sensibilia, et intelligibilia : ergo anima in cognoscendo est omnia.

Sexto modo dicitur universale in significando quo pacto una vox univoca multa significat, ut homo, vel animal.Tandem septimo est universale in praedicando, id scilicet quod dicitur de multis divisim, et vere, de quo est hic sermo.

(b) Utrum universalia secundum existentiam, etc. Nota quod universale in praedicando quadrupliciter potest accipi. Primo modo pro natura communi apta secundum se pluribus communicari, et hoc appellant universale Metaphysicum,et fundamentum remotum universalitatis, quod in ipsis singularibus realiter existit: nam universalia, ut probat Aristoteles 7. Metaphysicae, text. 57. contra Platonem,non sunt a rebus singularibus separata. Nullum enim universalium, ut ibi dicit Aristoteles, existit praeter singularia separatim,et 10. Metaph. text. 6. dicit, universale debet esse in ipsis singularibus, de quibus praedicatur.

Secundo modo ut talis natura habet esse cognitum actuale, quod est esse objective in intellectu, quando scilicet intellectus eam intelligit, secundum quod talis est.

Tertio modo in quantum accipitur, ut stat sub secunda intentione, a qua dicitur universale in actu, eo quod tunc competit ei definitio universalis in actu, et est in potentia propinqua, ut praedicetur de quolibet inferiori.

Quarto modo accipitur pro ipsa secunda intentione, quae dicitur universalitas, seu ratio universalitatis, quia est quae denominat naturam universalem.Patet igitur,quod universalia non sunt notiora secundum existentiam, cum non existant nisi in singularibus.

(c) Quia tales termini non cognoscuntur nisi reflexe. Nota quod terminus significativus tam primae, quam secundae notionis, cum aliquid ultra seipsum repraesentet,non potest actu recto intelligi, quia tunc primo seipsum repraesentare, et non aliud, tantum ergo reflexe intelligitur, .quemadmodum etiam secundae notiones reflexe intelliguntur. Vide Mauritium quaest. 5. Universalium.

(d) Duplex est conceptus universalis, etc. Nota quod universalia, prout docet Scotus in 4. distinctione 8. quaestione 2. conclusione 9. prius descendunt ad sua particularia individua, quam ad species, et per consequens a talibus individuis prior erit abstractio specifici conceptus ; qui conceptus specifici, cum quidam sint universaliores, quidam minus universales, quidam specialissimi, ut quando individua formantur sub ratione entis, vel corporis,vel viventis, vel animalis, vel hominis ; ut hoc ens, hoc corpus, hoc vivens, hoc animal, hic homo ; dubium est qui hominis specifici conceptus sint primo cogniti, an communiores,an minus communes, et modo in hac quaestione dicit Scotus, quod conceptus communior. Verba Scoti in 4. loco supra relato sunt ista : In singularibus est ordo, secundum Ordinem universalium : prius enim unumquodque universale potest intelligi descendere in proprium singulare, quam contrahatur per differentiam aliquam ad aliquod inferius tanquam ad speciem, ut sic habeamus ordinem istorum singularium,hoc ens,

haec substantia, hoc corpus, et sic deinceps usque ad Socratem. Hoc patet per Avicennam 1. Physicae suae; quod prius videmus a remotis corpus, quam animal, et animal, quam hominem ; quod non est intelligendum de universali : quia visus non videt universale, sed singulare universalioris. Haec Scotus ibi: hujusmodi autem singulare hic Scotus appellat universale cum circumstantia singulari.

(e) Ad hoc,quod intellectus habeat actualiter conceptum, etc. Nota,quod quaelibet potentia cognoscitiva, sive sensitiva, sive intellectiva percipit suum objectum recepta prius similitudine ejus, quae similitudo vocatur species. Haec species solum repraesentat potentiae, quod ab ipsa percipitur ; ut species pomi, quam visus recipit, repraesentat visui colorem pomi ; species pomi, quam visus recipil, repraesentat visui colorem pomi ; species autem, quam recipit gustus, repraesentat saporem, et non colorem. Hujusmodi species in sensu exteriori producitur ab objecto exteriori ; in oculo scilicet, a re colorata, in olfactu a re odorifera. In sensu autem interiori producitur species, non immediate ab objecto exteriori, sed ab illa specie sensibili, quam produxit objectum exterius, talis species cum sit similis priori, idem objectum repraesentat, et dicitur phantasma ; ex isto phantasmate virtute intellectus agentis producitur alia species,quae recipitur in intellectu possibili ; qui intellectus per talem speciem intelligit rem repraesentatam.

Ex diversitate istarum specierum dignoscitur diversa abstractio, species enim quae in sensu exteriori recipiuntur, quia repraesentant rem praesentem ratione alicujus qualitatis sensibilis, solum abstrahunt ab aliqua qualitate, non tamen a praesentia rei ; sic visus cognoscit colorem sine sapore, non tamen colorem non existentem; sed hunc, et in hoc loco, et tempore ; et idem de aliis sensibus exterioribus. Species tamen sensus interioris abstrahit a praesentia rei; quia non repraesentat rem actu existentem. Unde imaginamur et praesentia, et absentia sensu interiori,scilicet imaginativa. At species intellectus repraesentat rem absque singularitate cum qua erat: verbi gratia, species hominis repraesentat hominem, non hunc particularem, sed abstrahendo ab hoc, et a loco, et tempore, et omnibus rationibus singularibus; et intellectus considerans naturam ut sic, dicitur intelligere universale simpliciter, id est, sine circumstantia singulari, et talis natura est universale, quod solet dici universale Metaphysicum, et abstractum a phantasmatibus, eo quod abstrahit a specie illa existente in sensu interiori, quae species dicitur phantasma. Caeterum intellectus, quando intelligit universale cum circumstantia singulari sibi appropriata, necesse est quod (actualiter respiciat, et intendat phantasma, quod naturam cum conditionibus singularibus repraesentat, id quod non fecit species intelligibilis.

(f) In ordine conceptuum universalium,etc. Pro intelligentia primarum duarum conclusionum quas ponit Doctor in hac quaest, nota primo ex Scoto in 1. dislinct,3.quaest. 2. quod triplex est ordo intelligibilium: alter est ordo originis, alter vero ordo perfectionis: tertius autem est ordo adaequationis, qui exposcit quodnam sit objectum adaequatum nostri intellectua, quod quidem est ens, in quantum ens. Ordo perfectionis postulat, quod sit objectum perfectiori modo cognitum, vel quod sit objectum perfectius ex his, quae cognoscuntur; de hoc secundo dicit, quod Deus Opt. Max. est perfectissimum objectum ex his, quae intellectus potest cognoscere, et post ipsum species specialissimas, deinde genus proximum abstractum a specialissima, et sic deinceps per genera abstracta a perfectioribus speciebus. De objecto perfectiori modo cognito dicit,quod perfectiora sensibilia, et sensus efficacius moventia sunt perfectius cognoscibilia, quia magis de illis cognoscimus. De his autem duobus ordinibus intelligibilium non loquitur Scotus in hac quaestione, sed de tertio ordine, qui est originis, et quaerit, quodnam sit illud, quod primo nostrae cognitioni se offert cognoscendum. .

Partitur autem hic ordo tripliciter ; est enim ordo originis cognitionis actualis, habitualis, et virtualis. Est autem habitualis notitia, quando objectum sic est praesens intellectui in specie intelligibili, ut intellectus possit statim habere actum elicitum circa illud objectum. Notitia vero virtualis est, quando aliquid intelligitur ut pars intellecti primi, nam ut primum intellectum, sive ut totale terminans intellectionem,verbi gratia, cum intelligo hominem, illa cognitio confusa virtualiter continet notitiam animalis, atque ita dicitur formalis hominis, et virtualis animalis.

In his duobus ordinibus originis habitualis, et virtualis cognitionis dicit Scotus, quod communiora sunt prius cognita via generationis,quia sicut diversae formae perficientes idem perfectibile mediatius,et immediatius natae sunt perficere illud : ut si forma substantiae, corporis animati, et animalis essent diversae, prius informaretur homo forma substantiae, deinde corporis, et ultimo forma hominis, ita similiter si una forma includat virtualiter perfectionem illarum, prius informat sub ratione substantiae, quam corporis, et prius sub ratione corporis, quam animalis, quia in via generationis est processus ab imperfecto ad perfectum ; ergo sicut plures conceptus communiores, et minus communes habituales, et virtuales nati sunt perficere intellectum via generationis, ita, ut imperfectior semper sit prior, sic unus conceptus continens omnes, sive habitualiter, sive virtualiter, per prius informat sub ratione communioris, quam particularis, et huc videntur tendere conclusiones, et rationes Scoti in hac quaestione.

Caeterum loquendo de ordine originis cognitionis actualis, nota secundo, quod cum duplex sit cognitio, confusa, et distincta, potest ordo originis intelligi comparando totam cognitionem confusam ad totam: distinctam, vel talem confusam ad talem distinctam, vel distinctas inter se,vel confusas inter se. Et ut certa ab incertis separemus:

Primo certum est, quod si comparemus totum ordinem confuse concipiendi ad totum.ordinem distincte concipiendi, totus ordo confuse concipiendi est prior via originis, ita Scotus ubi supra: quia processus naturalis est ab imperfecto ad perfectum per medium, sed confuse cognoscere est quasi medium inter ignorare, et distincte cognoscere, atque adeo confuse cognoscere, est ante quodcumque distincte cognoscere.

Secundo certum est, quod comparando ordinem confuse cognoscendi aliquod totum actuale, ad ordinem distincte concipiendi ipsum totum, ordo confuse concipiendi est prior via originis ordine distincte concipiendi: ipsum totum actuale, et similiter comparando ordinem confuse concipiendi totum potentiale cum ordine concipiendi distincte ipsum totum potentiale, prior est ordo concipiendi totum potentiale confuse, quam distincte. Tertio certum est, quod comparando cognitiones distinctas inter se,prior est cognitio distincta actualis, quam distincta potentialis : quia cum distincta potentiali non potest stare confusa actualis : nam quando devenitur ad distinctam potentialem, jam est distincta actualis, atque adeo ipsam distinctam potentialem praecedit distinctio actualis. Cum distincta tamen actuali bene potest stare confusa potentialis. Simul enim ignorare possum animal in suis specibus, et.cognoscere quid sit animal in eo quod totum definibile.

Quarto certum est, quod cognitio confusa actualis est prior confusa potentiali. Ex his certis sequitur primo ordo harum cognitionum.Prima est cognitio actualis confusa, secunda potentialis confusa,tertia actualis distincta, et quarta potentialis distincta. Secundo sequitur,quod id, quod est primo cognitum cognitione confusa actuali, est simpliciter primo cognitum via originis.

Nota tertio, quod duplex est totum, nimirum actuale, seu definibile, et totum potentiale. Totum actuale est respectu partium essentialium, materiae scilicet, et formae : vel generis et differentiae, quae dicuntur partes actuales. Totum potentiale est superius respectu inferiorum, quae dicuntur partes potentiales, et subjectivae.

Nota quarto, quod hujusmodi totum sicut habet duplicem totalitatem, ita habet duplicem cognitionem, confusam scilicet, et distinctam; et quaelibet harum duplex est.Confusa enim si est totius potentialis, dicitur confusa potentialis, si vero est totius actualis, dicitur confusa actualis. Simili modo dicatur de notitia distincta, verbi .gratia,quando cognoscitur homo secundum quod est totum actuale,seu definibile,potest cognosci confuse, et distinete; confuse,si non cognoscantur ejus paries actuales: distincte vero, quando cognoscitur cognitis ejus partibus essentialibus, scilicet genere, et differentia, et dicitur cognitio distincta actualis, sicut altera dicitur actualis confusa. Similiter quando cognoscitur animal non secundum quod est totum actuale et definibile, sed secundum quod est totum potentiale continens sub se species, cognosci potest confuse, et distincte : cognoscitur distincte,si cognoscantur omnes ejus partes subjectivae, diciturque cognitio distincta potentialis : cognoscitur autem confuse non cognitis ejus partibus subjectivis, et dicitur cognitio confusa potentialis.

Ex hoc infert Scotus, ubi supra, aliud esse confuse cognoscere, aliud confusum cognoscere, et similiter aliud esse distincte,aliud vero distinctum cognoscere. Cognoscere confusum, sive indistinctum est cognoscere totum,sive actuale,sive potentiale, ut totum quoddam est. Cognoscere vero distincte, est cognoscere aliquid horum totorum resolvendo ipsum in suas partes. Cognoscere autem confuse, est cognoscere aliquod illorum sine partibus, cognoscere tandem distinctum, est cognoscere aliquam partem totius.

Ex his inquit Scotus ubi supra, quod cognitione confusa actuali primum cognitum est species specialissima. Pro cujus intelligentia observandum est, duplicem esse statum nostri intellectus, alter est naturalis, cum privatus est omni scientia, et per sensum incipit intelligere.Alter est status perfectus quando jam scientiam acquisivit. Scotus loquitur de primo statu.

Secundo observandum est, quod cum intellectus non intelligat,nisi ministrante phantasmate sensibili, illud erit primo cognitum,cujus phantasmata magis sensata sunt, cujus videlicet accidentia magis sensum movent, unde tota difficultas eo provenit, ut inveniatur, quae accidentia magis sint sensum moventia, ut sic etiam indagare possimus, quid sit primo cognitum, utrum scilicet magis moveant accidentia generis, ut animalis, aut speciei, ut hominis.

Tertio observandum est, quod per conceptum specificum non debet intelligi conceptus speciei specialissimae, sed quicumque abstractus ab individuis immediate, sive sit species, sive genus : naim ut supra ex Scoto annotavimus, universalia prius descendunt ad sua particularia individua, quam ad species ; et per consequens a talibus individuis prius erit abstractio specifici conceptus, et ille conceptus specificus erit primo cognitum, cujus singulare fortius movet sensum. Non enim dixit Scotus absolute conceptum speciei specialissimae esse primum cognitum, sed dixit, nisi sit impedimentum, hoc est, si non desit debita sensibilium applicatio. Tunc autem erit debita sensibilium applicatio, quando omnia accidentia talium sensibilium sentiri possunt.

Quarto observandum est, quod talis est ordo inter potentiam superiorem et inferiorem, quod quando inferior efficacius movetur ab aliquo objecto, superior etiam efficacius movetur propter ordinem potentiarum : si enim aliqua albedo efficaciter movet potentiam visivam, causando speciem sensibilem,efficaciter movetur virtus phantastica recipiendo phantasma albedinis : et illud phantasma efficaciter movet intellectum causando speciem intelligibilem albedinis, et stante efficaci motione alicujus singularis respectu potentiae sensitivae, communiter stant aliae superiores motiones.

Quinto observandum est, quod debita distantia non est idem, quod aequalis, quoniam una distantia sufficit respectu unius agentis, quae non sufficit respectu alterius. Ignis enim minorem distantiam requirit, ut debeat ignire, quam ut debeat calefacere : si tamen sint agens, et patiens: debite approximata, et disposita, semper perfectius agens aget prius suum effectum, quam imperfectius, in tantum, quod si ignis esset sufficienter approximatus alicni combustibili summe disposito, non habenti contrarium formae ignis, prius saltem natura igniret, quam calefaceret; et quod nunc prius calefaciat, est propter formam contrariam in passo, resistentem formae introducendae. Et ex hoc intelligitur, quare a remotis causatur conceptus imperfectior : quia ad conceptum perfectiorem requiritur major approximatio,atque ideo nil mirum, si species illa eadem prius causat notitiam superioris, quam inferioris, si non sit debita substantia. Singulare enim speciei specialissimae movet ad conceptum entis, substantiae, corporis, viventis, animalis, et hominis, secundum proportionem, et debitam distantiam, ita videlicet, ut debita distantia, ut moveat ad ens, est remotior, quam potest haberi, et quanto perfectior debet produci conceptus, tanto majorem approximationem requirit, et illa erit debita distantia.

Ex hoc sequitur, quod si sit imperfecta applicatio, primo occurrit conceptus specificus superior, et quo magis imperfecta applicatio, magis superior conceptus : quia individua diversarum specierum minus tunc distinguuntur, et unius apparent rationis. Caeterum incipiendo a perfectissima applicatione, primum universale cognitum est species specialissima, et juxta hunc sensum locutus est Scotus in distinctione 3. quaestione 2. Incipiendo vero a minus perfecta, est genus proximum ; postea in minus perfecta applicatione erit superior conceptus, atque ita usque ad supremum. Incipiendo autem ab imperfectissima applicatione,primus conceptus est specificus supremus, et sic descendendo usque ad speciem: quia ordo horum conceptuum actualium confusorum sumitur ex parte applicationis individuorum ad sensum. Verum quia ut plurimum sunt imperfectae applicationes, ac minus discernuntur inter se individua via originis, sequitur quod conceptus universalissimus primus, est primum cognitum, et hoc voluit Scotus in hac quaestione.

Unde resolutorie ex dictis procedendo, dico quod via originis in cognitione confusa actuali, si objectum sit in debita applicatione, primus conceptus est speciei specialissimae, sin minus erit conceptus specificus, cujus singulare fortius movet sensum secundum debitam applicationem. In cognitione vero distincta actuali, quae in scientiis utilis est, ab universalioribus ad minus universalia procedendum est, scilicet ab ente usque ad infimam speciem : quoniam nulla res actualiter distincte cognoscitur, nisi quando cognoscuntur omnia, quae includuntur in ratione ejus essentiali: ens autem quidditative includitur in omnibus conceptibus quidditativis inferioribus; igitur nullus conceptus inferior dictincte cognoscitur, nisi concepto ente distincte, atque adeo ens est primus conceptus distincte conceptibilis, et post ens quae sunt illi propinquiora usque ad conceptum speciei. In cognitione insuper confusa potentiali ab universalioribus incipitur ad minus universale : quia in cognitione confusa alicujus.totius, prior est cognitio talis totius, quam cognitio suarum partium, sed ipsum lotum est universalius suis partibus, quare in cognitione confusa potentiali ab universali ad particulare est progressus. Tandem in cognitione distincta potentiali, a minus universalibus ad universaliora progrediendum est. Nam nullum totum potest distincte cognosci, secundum quod totum est, nisi ejus, ut sic, partes cognoscantur, at in cognitione distincta potentiali, cognoscitur totum potentiale ; igitur non potest cognosci nisi cognitis suis partibus. Tunc ultra suae partes sunt ejus inferiora ; ergo in cognitione distincta potentiali, ab inferiori ad superius incipiendum est.

EXPOSITIO TEXTUS

Necesse (1) autem, etc. Iste est secundus tractatus hujus primi, in quo Philosophus determinat de principiis intrinsecis rerum naturalium secundum opiniones antiquorum, et continet duo capitula : Primum est secundum opiniones non naturaliter loquentium. Secundum est de opinionibus illorum, qui loquebantur. Secundum ibi: Sicut autem Physici. Primum capitulum dividitur, quia primo enumerat opiniones antiquorum non naturaliter loquentium per modum divisionis. Secundo, ostendit quod ipsas improbare non pertinet ad Philosophum naturalem ; et tertio improbat ipsas per Metaphysicam. Secundum ibi: Id quidem igitur. Tertium ibi ; Et quoniam de natura.Primo dicit ( ) quod necesse est principium esse unum, vel plura. Si unum,aut est immobile, sicut dixit Parmenides, et Melissus ; aut mobile motum, sicut dixerunt Philosophi naturales.

Si vero ponatur principium esse unum : tunc quidam dixerunt esse aerem, aut aquam ; aut aliquod aliorum corporum. Si vero (2) plura,aut sunt finita, vel infinita si finita, aut sunt duo, vel tria; vel in aliquo certo numero, si sunt infinita ; vel igitur sicut dixit Democritus, qui dixit, quod essent infinita corpora atoma, quorum quodlibet haberet diversam figuram ab alio ; quorum aliqua essent calida, et aliqua frigida, et ideo differebant specie, et eodem modo sicut quaerunt de principiis, ita quaerunt de entibus, aut sunt unum ens, vel plura, vel finita, aut infinita, et sic utuntur quasi pro eodem istis terminis princi. pium, et ens.

ANNOTATIO

(a) Necesse est principium esse unum, vel plura, etc. Nota quod Philosophi antiqui, qui ponebant unum principium, partiti erant in septem opiniones. Prima fuit Melissi, ponentis unum principium immobile, et infinitum, neque quod esse explicavit. Secunda fuit Parmenidis, ponentis unum principium immobile, et finitum, at quod esset etiam non explicavit. Tertia sententia fuit Thaletis ponentis aquam esse omnium principium : quia humido videbat maxime viventia consistere. Quarta fuit Diogenis, et Anaximenis, hi posuerunt aerem omnium esse principium. Quinta fuit Heracliti, qui posuit ignem. Sexta Hesiodi, qui fecit terram omnium principium. Septima fuit quorumdam, qui medium inter aerem, et aquam, et vaporem principium posuerunt, hanc sententiam tribuit Simplicius Anaximandro.

EXPOSITIO TEXTUS

Id quidem (1) igitur.Ostendit quod ad Philosophum naturalem non pertinet istas opiniones improbare, et ponit duas conclusiones. Prima est, ad Philosophum naturalem non spectat improbare istas opiniones: quia ad naturalem non spectat improbare illos, qui negant principia naturalia, sed isti negant, ergo, etc. Major patet per simile : nam Geometer non habet amplius rationem contra negantem sua principia ; sed hoc potius est alterius scientiae communis, ut Dialecticae, vel Metaphysicae : et minor apparet, quia isti negant principia esse, quia ponunt unum solum esse, et si sic, cum ad principium sequatur principiatum, sequitur quod unum est principiatum ; et similiter ponunt illud unum immobile, quae tamen non est positio naturalis : cum appareat inductione multa esse mobilia. Secundo(2)quia simile est intendere ad impugnandum istam opinionem, sicut et illam Heracliti, qui posuit, quod omnia sunt unus homo: nam fatuum est improbare istam, igitur et illam.

At vero (3) neque. H ic ponitur secunda conclusio, quod ad naturalem non pertinet solvere rationes Parmenidis, et Me lissi. Probatur, quia nullam rationem peccantem in materia, et forma, pertinet ad Naturalem solvere, sed rationes ipsorum sunt hujusmodi, ergo. etc. Major patet, quia hoc potius est de consideratione Dialectici,.quam Naturalis: et minor apparebit postea. Et subdit Aristoteles, quod ratio Melissi est magis onerosa, attamen nulla earum valet, sed uno inconvenienti dato, multa contingunt, et hoc non est difficile. Secundo(4)quia Naturalis non debet solvere (aliquam rationem, nisi per quam aliquis convinceretur suppositis principiis naturalibus : modo isti negant principia naturalia, ergo, etc. Major probatur per simile, quia Geometer habet solvere rationem probantem quadraturam circuli per sectionem, eo quod procedebat per principia Geometriae, sed non habet solvere rationem Antiphontis, eo quod non arguebat Geometrice ; et minor patet, quia oportet, quod supponamus, quod naturaliter omnia, aut quaedam moventur, ut patet inductione, quod tamen ipsi negabant, et dicit Philoso--phus quaedam forte propter totam terram, quae est immobilis.