QUAESTIO I

Utrum de rebus naturalibus sit scientia tanquam de subjecto

Arist. 3. Physic. cap. i. text. 24. 1. de partibus Animal. cap. 1. Metaph. cap. 3. text. 3. lib. 4. cap. 5. text. 23. D. Tham. lect. 7. in lib. 1. Phys. et opusc. 70. Albert. Magn. 1. Phys. tract. 1. cap. 2. Mayron. qu. 4.in lib. Phys. Conimbr. qu. 2. prooem. in Physic. Gomplut. dist. 1. proaem. qu. 2. Ruvius in proaem. num. 3. Fuentes in prooem. difficult. 2. Aversa tom. 1. Philos. quaest. 1. sed, 4.

Arguitur quod non, quia quaelibet conclusio scientiae naturalis, saltem pro majori parte, est cum formidine ad oppositum ; ergo nulla talis est scientia. Antecedens patet, quia de qualibet aliqui tenent unam partem, et aliqui aliam; quod non esset si aliqua esset perfecte scientia. Tenet consequentia, quia scientia est habitus certus.

Secundo, quia de illis non est scientia naturalis tanquam de subjecto, sub quo non comprehenduntur omnia, de quibus determinat scientia naturalis: sed sic est de rebus naturalibus ; ergo, etc. Probatur major, quia subjectum debet esse commune. Minor patet, quia in scientia naturali determinatur de materia, de forma, de infinito,de loco, de vacuo, et primo Motore,

quorum nullum est res naturalis,quia non habet in se principium motus, et quietis.

Tertio, quia de rebus naturalibus est scientia libri Physicorum ; ergo non tota scientia naturalis. Tenet consequentia, quia idem non est subjectum totius,et partis. Antecedens patet per totum processum hujus libri.

Quarto, Metaphysica determinat de rebus naturalibus, ergo non scientia naturalis. Tenet consequentia, eo quod sunt habitus distincti, ut patet 6. Metaph. text. 2. et antecedens apparet ; quia Metaphysica considerat substantiam, et accidens ; unum et multa ; idem et diversum, quae dicuntur de omnibus rebus.

Quinto, vel scientia naturalis habetur per causam,vel per effectum: non per causam, quia effectus sunt notiores nobis in naturalibus suis causis ; nec per effectus, quia in omni ordine doctrinae procedendum est ab universalioribus ad minus universalia, ut patet primo hujus, et 6. Metaph. text. 2. modo causae sunt universaliores suis effectibus.

Oppositum videtur per totum processum . scientiae naturalis : nam ipsa considerat proprietates, et passiones rerum naturalium.

In quaestione primo determinabitur, qualiter de aliquo sit scientia. Secundo, quae sit scientia naturalis, et de quibus sit. Tertio, de ordine ipsius ad scientias speculativas ; et Quarto de ordine librorum naturalium ad invicem.

Quantum ad primum notandum, quod de aliquo potest esse scientia dupliciter. Uno modo tanquam de illo, quo scitur, et sic de conclusione demonstrata, vel de significato per terminos conclusionis est scientia ; et sic intelligitur Arist. 6. Met. text. 4. quod de ente per accidens non est scientia, id est, de conclusione, quae est per accidens, vera non est scientia: sic similiter intelligitur illud 2. Phys. text. com. 53. quod de casuali, et fortuito non est scientia; similiter illud 1. Posteriorum, text. 21. scientia debet esse ex perpetuis, id est, ex propositionibus perpetuae veritatis cum proponuntur. Secundo modo de aliquo est scientia tanquam de illo, de quo aliud scitur, et hoc tripliciter. Primo modo tanquam de rebus significatis per causas conclusionis scitae ; et sic dicit Commentator in 2. de Anima, quod de rebus extra animam, bene est scientia ; similiter Aristoteles dicit, quod in propositione universali infinita sciuntur. Secundo modo tanquam de subjecto conclusionis demonstratae, et sic dicitur 2. Physic. text. com. 75. et 1. Post. quod passio scitur de subjecto. Tertio modo tanquam de subjecto alicujus scientiae totalis, ut scientiae naturalis, vel Metaphysicae, et tale vocatur subjectum in ordine ad passiones.

Cujus sunt aliquae conditiones. Prima, quod debet esse ens. Secunda, quod sit primo notum ad istum intellectum, quod primo debet occurrere intellectui in consideratione illorum, de quibus tractatur in scientia : sicut in consideratione scientiae naturalis primo occurrit istud commune ens mobile, vel res naturalis. Tertia, quod sit adaequatum: et Quarta, quod subjiciatur respectu passionum principalium illius scientiae: nec oportet, quod in qualibet conclusione subjiciatur respectu passionis, sed sufficit, quod sit praedicabile de subjecto illius conclusionis in recto, vel in obliquo, et haec de primo.

Quantum ad secundum, dico, quod aliqua conclusio potest dici scientia naturalis, vel de scientia naturali, altera quatuor causarum. Primo modo, quod ejus termini significent aliquod esse motum, vel mobile, et hoc differt scientia naturalis a Metaphysica, et Mathematica; nam termini Metaphysicae significant rem esse substantiam, vel accidens, idem vel diversum, et sic de aliis: similiter termini Mathematicae significant rem esse mensurabilem, et non motam, vel mobilem. Secundo, quia licet termini conclusionis non exprimant aliquod esse motum, vel mobile: attamen ipsa est scientia naturalis, eo quod probatur per principium naturale ; verbi gratia, ista conclusio, Terra est sphaerica, est naturalis, cum probetur per hoc medium, quod scilicet hoc quod gravi descendit ad angulos aequales, quia descendere notat motum ; sed cum probatur per hoc medium quod accidentibus ad Septentrionem accidit quasdam stellas super horizontem fieri sempiternae apparitionis, quae prius fuerunt occultae, tunc illa conclusio est Mathematica. Tertio, eo quod universalis propositio, vel conclusio vera est per experientiam : nam e xprimentum fit per mutationem sensus a sensibili, quia mutatio est quidam motus, et sic multa principia sunt de scientia naturali, licet non exprimant aliquod esse motum, vel mobile. Quarto, eo quod in tali propositione, vel conclusione ponuntur termini significantes actiones primarum qualitatum, et sic conclusiones in quibus ponuntur isti termini, odor, sapor, et hujusmodi, sunt de scientia naturali.

Ex his ponuntur conclusiones. Prima est quod scientia naturalis est de omnibus rebus. Probatur, quia de quolibet mobili, vel immobili, divisibili, vel indivisibili, est scientia naturalis; sed quaelibet res est alterum istorum; ergo, etc. Probatur major: quia aliquod esse mobile, vel immobile, ostenditur per scientiam naturalem; ergo, etc.

Secunda conclusio, de re naturali, seu mobili est scientia naturalis tanquam de subjecto. Probatur, quia ad quaestionem quaerentem de subjecto scientiae naturalis, convenienter respondetur per alterum istorum, ens mobile, vel res naturalis, et hoc patet ex conditionibus subjecti prius positis.

Dubitatur primo de definitione scientiae naturalis,quia Aristoteles in 1. hujus, text. 13. et seqq. probat istam conclusionem, plura sunt entia, quae est conclusio pure Metaphysicalis, nec concernit aliquam praedictarum quatuor causarum. Ad istud dicitur, quod in qualibet scientia, excepta Mathematica, quae est pure demonstrativa, propositiones unius scientiae bene possunt adduci in alia scientia ad declarationem alicujus principii, vel conclusionis in illa scientia ; et ita fecit Aristoteles.

Secundo dubitatur, quare praecise sunt tres scientiae speculativae, quod tactum fuit in notabili. Respondetur ex praedictis, quod , nulla res mundi potest concipi, nisi altero trium modorum concipiendi, scilicet per modum substantiae, vel accidentis, vel alterius conditionis ad suam quidditatem pertinentis ; vel sub conceptu moti, vel mobilis affirmative, vel negative; aut sub conceptu mensurabilis, vel numerabilis. Primo modo est Metaphysica. Secundo modo scientia naturalis ; et Tertio modo Mathematica: et ideo non sunt plures.

Tertio dubitatur de secunda conclusione: quia mobile determinatur in ista scientia per modum passionis, et per consequens non per modum subjecti. Antecedens patet primo Caeli, text. 5. ubi declaratur, quod omne ens naturale est naturaliter mobile. Respondetur quod non obstat, quod subjectum alicujus scientiae demonstretur de aliquo per modum passionis in eadem scientia, licet tale subjectum non possit demonstrari esse, ut patet primo Post., vel diceretur quod in 1. Caeli. sup. cit. demonstratur ista passio naturabiliter mobile.

Quarto dubitatur, quia omne mobile est quiescibile: igitur qua ratione mobile est subjectum, eadem ratione quiescibile. Respondetur negando consequentiam, quia mobile se habet per modum habitus, quies autem per modum privationis, modo habitus notior est privatione ; quia privatio per habitum cognoscitur, et ideo cum subjectum debeat esse primo notum, potius accipitur ab habitu, quam a privatione, et haec de secundo.

Quantum ad tertium, scilicet de ordine scientiae naturalis ad alias scientias speculativas, et non practicas, sit prima conclusio ista, quod scientia naturalis praesupposnit Metaphysicam,quantum ad aliquam partem sui, tanquam priorem via doctrinae. Probatur, inquirendo enim de aliquo, an sit activum, vel passibile; motum, vel mobile, oportet praesupponere, quod sit ens, substantia, vel accidens, et hoc inquiritur per Metaphysicam. Secundo patet exemplariter per Aristotelem in isto 1. text. 35. et seqq. ubi per Metaphysicam, declarat sua principia. Patet etiam in 2. de Anima, text. 5. et seqq. ubi per quasdam conclusiones Metaphysicales inquiritur quid sit anima. Dixi vero notanter in conclusione, quantum ad aliquam partem Metaphysicae: quia pars illa Metaphysicae, quae est de substantiis separatis, praesupponit scientiam naturalem via doctrinae, eo quod per principia naturalia devenimus in cognitionem ipsarum.

Secunda conclusio est, quod scientia naturalis quantum ad aliquam partem sui, praesupponit Mathematicam via doctrinae. Probatur de parte Physicae,quae est de halo, de Iride, de velocitate motuum, de motibus Planetarum, de proportione elementorum, et hujusmodi.

Tertia conclusio est, quod scientia pure Mathematica, scilicet Geometria, est impertinens quasi aliis partibus Philosophiae naturalis, et etiam Metaphysicae, patet per processum istarum scientiarum. Sic igitur patet de ordine scientiae naturalis ad alias scientias speculativas, et hoc de tertio.

Quantum ad quartum sciendum,quod tota scientia naturalis determinat de ente ( ) mobili, cujus sunt octo partes principales. Prima pars est libri Physicorum; cujus expositio ad praesens intenditur, in quo determinatur de ente mobili inquantum mobile, ut ly in uantum denotat rationem ( ) generalem considerandi. Secunda pars est libri Caeli, et mundi ; in quo determinatur de ente mobili magis specialiter, scilicet de ente mobili ad Ubi. Tertia pars est libri de Generatione, quae determinat de ente mobili ad formam in generali. Quarta pars est libri Meteororum, quae determinat de ente mobili ad formam mixti imperfecti. Quinta est libri de Mineralibus, quae determinat de ente mobili ad formam mixti perfecti inanimati. Sexta est libri de Anima, in quo determinatur de ente mobili ad formam mixti perfecti animati in generali, et quantum ad tertium ejus librum specialiter de animato anima intellectiva. Septima est libri de Vegetabilibus, et plantis, in quo determinatur de ente mobili ad formam mixti perfecti animali anima vegetativa. Octava et ultima est libri de Animalibus,in quo determinatur de ente mobili ad formam mixti perfecti animati anima sensitiva; et sic parvi libri naturales sunt in supplementum aliorum librorum naturalium, et haec de quarto.

Ad rationes. Ad primam, Quaelibet conclusio, etc. dico quod in scientia naturali non oportet semper habere tantam certitudinem, quantam in Mathematicis : quia illam scientia naturalis non compatitur; sed sufficit quod praebeat assensum illis, quae verisimilius, et immediatius deducuntur et effectibus ; et ita potest negari antecedens:

Ad secundum de materia, et forma dico, quod subjectum praedicatur de eis in obliquo, ut dicendo : materia est pars mobilis, et ita de forma. De infinito dico, quod illa conclusio probatur per principia naturalia, et ex eo dicit Naturalis, nullum mobile esse infinitum. Et de vacuo dico, quod per eamdem conclusionem intelligit istam, Nullus locus est sine mobili, et ita de aliis.

Ad tertium dico, ( ) quod in tota scientia naturali consideratur de ente mobili, tam secundum rationes generales, quam etiam secundum speciales ; sed in libris Physicorum consideratur de ipso, quantum ad rationes generales tantum. Per idem respondetur ad quartum de Metaphysica: quia licet naturalis, et Metaphysica de eisdem rebus considerent, hoc tamen est secundum diversas rationes considerandi.

Ad quintum dicitur, quod utroque modo procedit: sed hoc est diversimode, quia procedendo ab effectu ad causam, est processus Quia ; sed procedendo e contra, est processus Propter quid.

ANNOTATIONES

( ) Scientia naturalis determinat de ente mobili, etc. Nota,quod Scotus in hac quaestione cum dicit, quod tota scientia naturalis tractat de ente mobili, sequitur communem opinionem. Nam ipsemet 6. Metaph. q. 1. tenet corpus naturale esse totius Philosophiae naturalis subjectum. Unde observandum est, quod ens naturale est corpus de praedicamento Substantiae, et quidquid sub eo essentialiter continetur: dicitur enim ens naturale, quia habet materiam, et formam, quae sunt naturae: unde sequitur, quod idem est ens naturale,quod corpus naturale : quia corpus de praedicamento Substantiae est illud ens, cui primo competit esse compositum ex materia et forma ; materia autem et forma sunt principia motus: unde fit, quod omne corpus de praedicamento Substantiae sit mobile, vel potens moveri, et quod mobilitas, seu non repugnantia ad motum, est passio corporis de praedicamento Substantiae.

(b) Ut ly inquantum denotat rationem generaliter considerandi. Nota, quod mobile sumitur dupliciter respectu corporis de praedicamento Substantiae, uno modo ut est differentia ejus, quo modo non significat potentiam, seu non repugnantiam ad motum ; sed differentiam ultimam constitutivam corporis, sic ut idem sit mobile, ac corporeum. Alio modo accipitur ut est ipsa potentia, seu non repugnantia ad motum, quae fluit, et emanat a natura corporis.Nam sicut animali competit posse sentire, sic omni corpori posse moveri aliquo motu; ex quo sequitur, quod corpus mobile, si mobile accipiatur, ut ejus differentia, est praecise corpus de praedicamento Substantiae, quod ut sic dicit compositum ex materia, et forma, quae sunt naturae, atque ideo tale corpus dicitur ens naturale; si vero accipiatur, ut mobile dicit passionem, tunc dicit ens per accidens, compositum videlicet ex subjecto, et passione,et sic non sumitur mobile in hac quaest.

Ex hoc sequitur, quod licet sint diversae opiniones de subjecto Philosophiae natura lis, sunt potius nomine, quam re ipsa differentes. Nam dicentes corpus mobile esse subjectum, non sumunt mobile, ut dicit passionem : quia tunc subjectum tale esset ens per accidens ; sed sumunt mobile pro differentia constitutiva corporis,prout idem est quod habens principium motus,vel corporeum, sive naturale; et eadem ratione idem est dicendum de iis, qui ponunt ens mobile esse subjectum, nam per ens intelligunt substantiam, genus scilicet summum, quam restringit differentia, scilicet mobile ad esse corporis, quasi dictum sit substantia mobilis, hoc est corpus mobile, sumendo mobile pro differentia et non pro passione, et idem est judicium de iis, qui ponunt ens naturale esse subjectum, quia per naturale non intelligunt naturas, quae sunt principia ex quibus constat ens naturale : quia ut sic non dicitur tantum subjectum, sed etiam medium, per quod de subjecto proprietates demonstrantur, sed per ens naturale intelligunt corpus naturale.

(c) Dico quod in tota scientia naturali ,etc. Nota, quod subjectum adaequatum alicujus scientiae dupliciter se habet ad scientiam ; primo modo ut principium in tali scientia, continens adaequate quaecumque in tali scientia traduntur secundum ejus rationem. Secundo modo ut est unum ex numero cognitorum in tali scientia per rationem propriam, quae sibi primo, et per se competit, et per ipsum aliis ; priori modo est subjectum totius scientiae : secundo modo exposcit de ipso peculiarem habere tractatum, in quo de ipso demonstrentur per sua principia propriae passiones immediate ipsum consequentes. Hoc notabile desumptum est ex doctrina Alberti 1. Priorum, et Scoti ibidem. Ubi dicunt Syllogismum simpliciter esse subjectum illorum librorum, ita ut Syllogismus sumptus non universaliter, sed simpliciter, id est,solum ut Syllogismus est,et sub ratione communi consideratus sit subjectum libri Priorum; tamen universaliter sumptus, ut comprehendit omnes suas species, est totius Logicae subjectum. Ita in proposito possumus dicere, quod sive ens mobile,sive corpus mobile secundum alias oopinines, sive corpus naturale, quod ponimus totius Physicae subjectum universaliter sumptum, idipsum praecise sumptum sub illa ratione communi tantum ponitur subjectum horum librorum.

EXPOSITIO TEXTUS

Quoniam autem (1) intelligere et scire contingit, etc. Iste liber Physicorum est primus in ordine librorum naturalium, in quo determinatur de proprietatibus, et passionibus generalibus, et proprietatibus passionum entis mobilis: et dividitur in tres partes. In prima determinatur de principiis generalibus entis mobilis. In secunda de passionibus ipsius, et in tertia de proprietatibus passionum. Secunda pars incipit in principio tertii libri, et tertia pars in principio quinti.

Vel sic dividitur iste liber in octo libros partiales. In primo determinatur de principiis intrinsecis, rei naturalis. In secundo de principiis extrinsecis, et intrinsecis simul. In tertio de passionibus intrinsecis rei naturalis, ut sunt motus et infinitum. In quarto de passionibus extrinsecis,quae sunt locus, vacuum, et tempus. In quinto determinatur de motu quantum ad partes. ejus subjectivas. In sexto de motu quantum ad partes ejus integrales. In septimo de comparatione motuum ad motores, et motuum ad se invicem. In octavo determinatur de duratione motus.

Primus liber continet quatuor tractatus. In primo ponit intentionem suam, et ordinem procedendi. In secundo determinat de principiis rerum naturalium secundum opiniones antiquorum ; et in tertio determinat de eisdem secundum opinionem propriam, et hoc in generali ;in quarto determinat de eisdem in speciali.Secundus tractatus ibi : Necesse est autem. Tertius ibi: Omnes igitur contrariae, etc. Quartus ibi: Subjecta autem natura, etc. In primo tractatu,qui continet unicum .capitulum,primo proponit intentionem. Secundo ponit duas conclusiones de ordiner procedendi Prima ibi : Innata est autem. Secunda ibi : Unde ex universalibus, etc.

Est igitur prima conclusio ista, quod oportet,Philosophum naturalem tradere cognitionem principiorum, causarum, et elementorum rerum naturalium. Probatur, quia illorum habet tradere Naturalis cognitionem, sine quorum: cognitione res naturales non possunt cognosci; sed sine cognitione praedictorum res naturales non possunt cognosci; ergo, etc. Major vero probatur: quia omnium habentium causas, principia, et elementa, cognitio dependet ex illorum cognitione : quia tunc arbitramur unumquodque cognoscere, cum causas primas, et principia prima cognoscitous usque ad elementa : modo res naturales habent principia, causas, et elementa, cum sint generabiles, corruptibiles, materiales, et transmutabiles. Notandum quod Aristoteles per intelligere, et. scire non intendit idem : quia per intelligere notat habitum conclusionis. Vel aliter exponitur, quod intelligere se habet in plus, quam scire; ideo contrahitur per hoc ; universaliter scire. dicit scientiam proprie dictam, quae sit per causas a priori ; et non per effectus a posteriori,

Secundo sciendum, quod per principia, causas, et elementa intelligit diversa : nam per principia intelligit causas efficientes et moventes: per causas intelligit causas finales: per elementa autem intelligit causas intrinsecas, scilicet materiam, et formam.

Tertio sciendum, quod quando loquitur de causis primis, et principiis primis, intelligit per causas primas causas priores, sive remotiores, et per principia prima causas propinquiores. Unde dicit Commentator, quod quaecumque sunt inter materiam primam, et ultimam formam, sunt: materiae compositae, et formae compositae; et intelligit per ultimam formam, formam completam, cujusmodi esset forma substantialis hominis, aut animalis. Et non debet intelligi forma composita ex diversis formis substantialibus ; sed per compositionem ex dispositionibus qualitatis, quarum una nata est resistere inclinationi alterius, verbi gratia, inclinationi animae, qua per dispositiones sibi convenientes inclinatur ad movendum progressivo, resistit inclinatio gravis naturalis, quae inclinat corpus ad motum deorsum.

Quarto sciendum, quod Aristoteles notanter dixit, usque ad elementa. Nam debitus ordo doctrinae est, ut fiat processus a principiis maxime generalibus, tradendo cognitionem eorum ad causas propinquiores, et tandem ad propinquissima; verbi gratia, in scientia naturali primo habemus cognitionem de materia, et forma,quae sunt principia generalia rerum naturalium ; deinde habemus notitiam elementorum, quae sunt principia magis propinqua; et tertio habemus cognitionem carnis,et ossis, et hujusmodi ; quae sunt partes, et principia immediata animalis, et haec ponitur secunda conclusio de ordine procedendi.