QUAESTIO Xl

Virum definitio fortunae sit bona, in qua dicitur, Fortuna est causa per accidens extra semper et frequenter corum, quae propter hoc fiunt secundum propositum

Vide auctores citaios quaest, antecedenti. Averroes com. 52. Picus Miramlula lib. 4. contra Astrologos. Auius Gellius 4. noct Alticar. cap. 1 Boetius 1. de consolat. prosa 4.

Arguitur quod non ; quia caelum est fortuna, et tamen caelum non est causa per accidens. Major est nota per Astrologos, qui per aspectus corporum caelestium judicant de fortuniis, et infortuniis istorum inferiorum, quod non esset nisi caelum esset causa istorum fortuitorum, et per consequens fortuna. Minor nota est.

Secundo, illa definitio competit aliis a definito: ergo, etc. Tenet consequentia per Aristotelem 6. Topicorum, cap. 1. Antecedens patet, posito quod domificator sit musicus, tunc musicum est causa per accidens, ut patet 2. hujus, text. 33. extra semper, et frequenter, quia raro contingit, quod domificator sit musicus eorum, quae propior hoc sunl; quia musicus est causa do mus, qui est effectus notabilis bonitatis. Similiter musicus agit secundum propositum, et per consequens musicus est fortuna.

Tertio, quia ponuntur per accidens, et extra semper, et frequenter : modo idem est per accidens, et extra semper, et frequenter, et per consequens frustra ponuntur illae duae particulae.

Quarto, quia illa definitio implicat contradictionem, igitur non est bona. Tenet consequentia, et probaturantecedens: quia ibi ponitur per accidens, et secundum propositum, modo ille effectus qui est per accidens non est intentus, et qui est secundum propositum est intentus, igitur idem effectus est intentus, et non est intentus, quod est contradictio.

Quinto, quia illud non est definibile, quod est ignotum, et immanifestum, sed fortuna est immanifesta; ergo, etc. Major est nota; quia definitio notificat suum definitum : et minor patet: quia fortuna est immanifesta, et extra rationem, ut dicit Aristoteles in hoc secundo, tcxt.47.

Sexto, illud non est definibile, de quo non potest esse scientia, sed sic est de fortuna, cum sit causa per accidens : nam de ente per accidens non est scientia, ut patet 6. Metaph. text. 6.

Septimo, contra illam partem per accidens : quia definitio debet praedicari per se de definito, ut patet 1. Poster. text. 9. et per consequens non per accidens. Secundo aeque per se fortuna est causa effectus fortuiti, sicut natura est causa effectus naturalis.

Oppositum arguitur per Aristotelem 2. hujus tract. 4. cap. 2. text. 52. In quaestione primo explicabo definitionem fortunae. Secundo, quae res sit fortuna, et de quibus dicitur.

Quantum ad primum notandum, quod ad quaestionem quaerentem propter quid de effectu fortuito, convenienter respondetur, quod a fortuna, et ideo in definitione fortunae convenienter ponitur hoc nomen causa, ad exprimendum habitudinem fortunae ad effectum fortuitum. Et si quaeratur in quo genere causae fortuna sit causa: respondetur per aliquas propositiones. Prima est, quod fortuna non est causa in genere causae finalis.Probatur quia semper finis intenditur ab agente, et tamen fortuna non intenditur ab effectu fortuito; nec e contra, imo ex hoc effectus dicitur fortuitus, quod eveniat praeter intentionem.

Contra hoc objicitur, quia Deus est causa finalis omnium ; igitur effectus fortuitus est propter Deum tanquam propter finem. Secundo : quia inventio thesauri est a fortuna, et tamen est propter finem, quia ordinatur ad sustentationem vitae.

Respondetur. Ad primum concedo quod effectus fortuitus finaliter ordinatur propter Deum, et ideo respectu Dei nullus effectus est fortuitus, imo quilibet est praeordinatus, et evenit ex intentione, patet quinto de Consolatione. De secundo dico, quod effectus fortuitus dum est in fieri, non est propter aliquem finem : quia nullus illorum agentium respectu quorum effectus dicitur fortuitus intendit illum effectum : sed postquam ille effectus fuerit, bene ordinatur ad finem.

Secunda propositio est,quod fortuna non est materia. Probatur : quia causa dicitur fortuna propter aliquam innaturalitatem, vel extraneitatem,scilicet quia effectus non intenditur ab illa causa : modo materiae nihil est innaturale, vel contrarium, imo utriusque contrariorum receptio est materiae naturalis, ut dicit Commentator. Similiter nihil recipitur in materia praeter ejus intentionem : imo ad cujuslibet rei receptionem materia inclinatur saltem passive.

Tertia propositio,quod fortuna non est for. ma. Probatur: quia totus effectus dicitur a fortuna: et per consequens forma ejus dicitur a fortuna ; modo idem non est a se ipso.

Quarta propositio est, quae sequitur ex praedictis, quod fortuna est causa efficiens, cujus signum est, quod hubitudo fortunae ad effectum fortuitum, exprimitur per hanc propositionem A, quae denotat habitudinem causae efficientis.

Secundo notandum est, quod quidam est effectus intentus ab agente, et respectu illius nullus dicitur fortunatus, vel infortunatus : alter est effectus non intentus, et ideo in definitione fortunae ponitur haec dictio per accidens, ad denotandum, quod effectus fortuitus non sit intentus ab agente, sed eveniat cum effectu intento,aut cum loco intenti. Et ex hoc potest exponi illa auctoritas. Ubi maximus intellectus, ibi minima fortuna, quia fortuna non dicitur, nisi respectu effectus non intenti,modo apud maximum intellectum, scilicet apud sapientem, paucissima eveniunt praeter intentionem, vel saltem pauciora, quam apud minus prudentem, cum plura praevideal.-Ideo paucissima contingunt sibi a fortuna, eo quod quasi omni praemeditatur.

Tertio notandum,quod effectuum non intentorum ab agente, quidam nati sunt necessario, vel frequenter evenire cum effectibus intentis, ut mors, et senectus sunt effectus non intenti per naturam, et tamen necessario, vel frequenter eveniunt cum effectibus intentis, scilicet cum actione caloris in humidum. Ideo respectu istorum . effectuum nullus dicitur fortuna tus, vel infortunatus,sed alii sunt effectus non intenti, qui raro,et in paucioribus nati sunt provenire cum effectibus intentis, ut inventio thesauri, fractio capitis, et hujusmodi : et ideo in definitione fortunae ponitur extra semper, et frequenter, ad designandum, quod effectus non intentus, respectu cujus agens dicitur fortuna, debet raro, et in paucioribus evenire cum effectu intento illius agentis.

Sed objicitur : quia Sol est raro in Cancro, et tamen Solem esse in Cancro non est a fortuna. Respondetur, quod Solem esse in Cancro non est a fortuna, eo quod intenditur ab agente : secundo, quia necessario evenit ad suas causas, et non contingenter. Tertio, quia licet raro eveniat simpliciter loquendo, tamen evenit semper respectu suarum causarum

Quarto notandum, quod effectuum non intentorum, quae eveniunt raro, vel contingenter cum effectibus intentis, quidam sunt inanes, et supervacui, scilicet quia nullius sunt bonitatis, vel malitiae, vel saltem non notabilis, ut casus pili propter fricationem barbae, aut disruptio festucae : et respectu istorum effectuum nullus dicitur fortunatus, vel infortunatus ; sed alii sunt effectus notabilis bonitatis, vel malitiae,quidicuntur propter hoc : non quia agens ex intentione agat propter illos effectus, sed quia dignum fuisset egisse propter ipsos si fuissent praesciti ; et ideo in definitione fortunae ponitur haec particula propter hoc, ad designandum, quod effectus fortuitus sit notabilis bonitatis, vel malitiae.

Quinto notandum, quod tunc aliquis proprie dicitur fortunatus, vel infortunatus, quando per actionem suam propriam voluntariam praehabita deliberatione agit aliquem effectum intentum, cum quo evenit aliquis effectus inopinatus notabilis bonitatis, vel malitiae; et ideo inanimata, et illa, quae non habent usum rationis, ut ebrius, infans, bestiae, furiosus, et hujusmodi, non agunt aliquid a fortuna nisi similitudinarie ; et ideo in definitione fortunae ponitur secundum propositum, ad designandum, quod effectus fortuitus eveniat cum effectu intento agentis voluntarie per deliberationem.

Ex his sequitur ista conclusio ad quaesitum, quod definitio fortunae est bona. Probatur, illa definitio est bona, quae significat explicite,et convenienter quidquid per definitum significatur,sed ista est hujusmodi: ergo, etc. Quod ista sit hujusmodi, patet inducendo ; quia ibi ponitur nomen causa, loco generis. Secundo, ponitur ibi hoc nomen per accidens, ad denotandum, quod effectus respectu cujus agens dicitur fortuna, non sit intentus. Tertio ponitur extra semper,et frequenter ad denotandum, quod effectus fortuitus raro eveniat cum effectu intento. Quarto ponitur eorum quae propter hoc sunt, ad denotandum, quod effectus fortuitus sit notabilis bonitatis, vel malitiae. Quinto ponitur secundum propositum ad denotandum, quod agens agat libere, et ex intentione per deliberationem effectum non fortuitum, scilicet illum cum quo evenit effectus fortuitus inopinatus.

Et notandum,quod si ista particula secundum propositum removeatur a definitione, tunc manet definitio casus : nam per illam particulam differt fortuna a casu, et tunc per hanc particulam, eorum quae propter hoc sunt, debet notari notabile bonum, ut apertio loci thesauri per grave descendens deorsum, aut notabile malum, ut fractio colli, aut aliquid aliud notabile admirationis, aut inconsuetudinis, ut casus tripedis super pedes deorsum. Patet igitur quid sit fortuna, et quid casus, et quomodo differunt ab invicem,et hoc de primo.

Quantum ad secundum, notandum, quod fortuna (a) dicitur uno modo de causa principali remota, ut puta de caelo, quod pro tanto dicitur fortuna, quia est causa fortuitorum in his inferioribus, et sic accipiendo fortunam, solet fortuna depingi per modum rotae volubilis : et sic non accipit Aristoteles in proposito ; quia caelum intendit effectus, quorum est causa in istis inferioribus. Secundo modo dicitur fortuna de influentia caeli, et sic definit Albertus ipsam super 7. Ethicorum, dicens, quod fortuna est qualitas causata a Caelo secundum periodum nativitatis, a qua aliquis redditur aptus,vel ineptus ad felices successus. Tertio modo dicitur fortuna de causa principali immediata, cujusmodi est voluntas, vel intellectus, qui dicitur fortuna respectu effectus non intenti, et forma gravis dicitur casus, et sic capit Aristoteles fortunam, et casum in isto secundo. Et ideo dicit, quod casus, et fortuna sunt intellectus, et natura. Quarto modo dicitur fortuna de dispositione, mediante qua agens principale immediatum agit, effectum intentum, mediante quo evenit effectus fortuitus inopinatus, et sic volitio, cognitio, desiderium, aut aliquid hujusmodi potest dici fortuna ; sic etiam gravitas potest dici casus, quia gravitas est dispositio, mediante qua forma gravis movet decr m.Quinto modo fortuna dicitur de effectu intento, cum quo immediate eveni t effectus non intentus : et sic patet, quod de quolibet agente concurrente ad effectum fortuitum potest dici fortuna, licet diversimode, tamen in proposito definitur fortuna, ut dicitur de agente principali immediate, sicut est intellectus, aut forma substantialis. Et hoc de secundo.

Ad rationes. Ad primam concedo, quod caelum potest dici quodammodo fortuna, ex eo, quod concurrat ad effectum fortuitum, tamen non dicitur proprie fortuna, eo quod fortunia, vel infortunia quae eveniunt in istis inferioribus intenduntur a caelo.

Ad secundam negatur minor ; quia per istum terminum per accidens, differt fortuna a Musico ; nam in proposito non accipitur per accidens, ut est determinatio propositionis, quandoque verae, quandoque falsae, quemadmodum dicimus, quod musicum est causa per accidens domus : sed accipitur per accidens, eo quod denotat effectum fortuitum non intentum esse ab agente.

Ad tertiam dico, quod ista particula extra semper, et frequenter est determinatio hujus particulae per accidens ; quia non quilibet effectus non intentus est fortuitus, sed ille qui raro, et in paucioribus natus est evenire, cum effectu intento.

Ad quartam dico, quod non implicat: quia istae particulae per accidens, et secundum propositum referuntur ad diversa: quia ly per.accidens denotat, quod effectus non sit intentus : sed ly secundum propositum denotat, quod agens agat effectum intentum voluntarie, et per deliberationem: et sic haec particula per accidens refertur ad effectum fortuitum ; sed haec particula se undum propositum refertur ad effectum intentum,cum quo evenit effectus fortuitus.

Ad quintam dico, quod fortuna est ignota, quantum ad causales factas ex terminis specialibus ; ut puta, quil fodiens terram, invenies thesaurum : tamen quoad multas alias proprietates, et passiones fortuna est nota, ut puta, quod fortuna,

sit causa agens. Et sic de aliis, ut patet 2. hujus.

Ad sextam dico, quod debet intelligi de ente per accidens, id est, de propositione per accidens, vera non est proprio scientia tanquam de conclusione demonstrata ; licet bene tanquam de re significata per conclusionem : modo fortuna non est tale ens por accidens, sed praedicto modo.

Ad septimam dico, quod non accipitur ibi per accidens, ut est determinatio propositionis, sed ut denotat effectum fortuitum non esse intentum ab agente respectu cujus dicitur fortuitus.

ANNOTATIONES

(a)Fortuna dicitur uno modo ,etc.Nota primo discrimen esse inter haec omnia nomina. Videlicet casum, fortunam, frustra, temere, vanum, et Fatum. Casus, et fortuna eo dicuntur causae, quia ad earum per se effectus sequitur alius non ab illis intentus. Frustra dicitur causa, quae suum non consequitur effectum, et in hoc solo stat ejus ratio. Temere dicitur actio, quae in illum finem dirigitur,in quem de se non est ordidinata: ut si infirmus propter valetudinem consequendam faciat aliquid, quod de se non ordinatur ad salutem, ut si pisces comedat, salus tunc ex tali comestione secuta fuit effectus temerarius. Vanum dicitur actio, quae non ordinatur in finem, in quem ordinari posset.

Quoad Fatum nota secundo, quod Picus Mirandulanus lib.4.contra Astrologos, quatuor antiquas de Fato refert opiniones. Prima naturam ipsam Fatum dicebat, unde effectus naturales non distinguebant contra eos, qui per electionem, et casum a Fato procedere dicuntur. Secunda opinio, quae est Stoicorum : quia ponit aeternam seriem causarum necessario connexarum. Hinc dicit, ut ait Auius Gellius 4. Nocti. Atticarum cap. 1. quod Fatum est sempiterna quaedam, et indeclinabilis series rerum, et catena voloens semetipsam sese, atque implicans per aeternos consequentiae ordines, ex quibus apta nexaque est. Tertia opinio dicit sidera esse Fata. Quarta opinio divini consilii executionem Fatum appellat.

Caeterum his opinionibus dimissis, nota tertio, Deum optimum ab aeterno antequam res crearet ordinasse omnes res in suos fines per media convenientia, ut quaelibet earum operaretur secundum convenientiam suae naturae : scilicet quod ignis ascenderet per levitatem, terra descenderet per gravitatem,ac denique suum sibi similem effectum unumquodque produceret, quae ordinatio activa Dei,(ut existit in Deo) dicitur providentia,quae ita definitur: Providentia est ordinatio rerum in suos fines per media convenientia in mente divina ; ut autem hujusmodi ordinatio est passiva, et est in his inferioribus, dicitur Fatum.

Nota quarto Deum suam hanc ordinationem rerum observandam, et exequendam tradidisse causis secundis dominantibus his rebus corruptibilibus, ut rectoribus, et gubernatoribus, quae quidem sunt Planetae, et alia sidera, quae vario situ, motu, conjunctione, atque aspectu in haec inferiora influunt. Tradidit autem Deus causis secundis illam ordinationem exequendam, non quia ipse solus non posset providere, suaeque providentiae executionem facere ; sed quia propter suam infinitam bonitatem voluit causis secundis communicare dignitatem gubernandi, et causandi, et ita accepit causas secundas, non ut providentes suae providentiae. Fatum igitur non est aliud, quam illa ordinatio rerum in suos fines, ut exequenda, et servanda per causas caelestes.

Hoc posito, sic licet fatum definire : Fa tum est executio divinae ordinationis corporibus caelestibus indita, per quam inferiora moventur in suos praeordinatos fines : vel sic,ut ex Boetio de Consolatione colligitur: Fatum est ordo causarum naturalium praeordinatus, et praescitus a Deo. Quae causae ita influunt in haec inferiora,ut nihilominus ex sua natura possint deficere, et ex divina libertate dependeant: nam quamvis constellationes caelestes agant aliquid ad mores hominum, id tamen faciunt disponendo, et non necessitando, eoque possunt impediri tam per alias causas naturales, quam per educationem, et consuetudinem, et voluntatis libertatem.

Ex hac definitione fati infertur primo, fatum differrea casu,et fortuna: quia fatum est causa per se intendens suum effectum fatalem: fortuna vero et casus sunt causae per accidens. Secundo, infertur Stoicos, et Ciceronem male loculos fuisse de fato. Stoicos quidem: quiadixerunt fatum esse ordinem causarumex necessi tale producentem omnes effectus horum inferiorum, etiam humanas acliones,quae sententia Fidei Catholicae adversatur,cum tollat liberum arbitrium, hominumque libertatem. Ciceronem vero: quia, ut refert Divus Augustinus5.de Civitate Dei, cum videret multas res fieri contingenter, hominesque esse liberos ad operandum, dixit non solum non esse fatum,verum etiam Deum nullam h bere rerum providentiam, nec ordinationem : nam si Deus haberet providentiam, et scientiam rerum, evenirent, inquit, omnes res necessario; quae positio etiam Fidei Catholicae adversatur. Unde Divus Augustinus 5. de Civitate Dei,

cap. 9. notavit, quod Cicero, dum vellet facere homines liberos, fecit eos sacrilegos. Tertio infertur, quod omnia quae sub caelo sunt fato subduntur, et subjacent, eoque molibus caelorum aliis a caelo, et elementis passionibus provenientibus subduntur,excepta voluntate humana,quae non subditur caelis,sed a solo Deo regitur,et ab uniuscujusque intellectu,quamvis peraccit dens moveatur a caelis : quia cum influanin corpus humanum, in quo residet voluntas, inclinatur a talibus passionibus corporeis, ut amet, et velit, quae corpori placent, juxta illud Sapientiae 2. Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, praecipitque intellectui, ut vacet a consideratione malorum, quae proveniunt ex consensu talium corporearum passionum, tantumque delectabile sibi offert, ut sub ratione illius boni, quod apparet, inclinetur ad talia amplecneda. Non sunt autem quaecumque corporeae passiones, et inclinationes sufficientes tad libertatem voluntatis cogendam,si ipse met homo nolit assentiri; sed ut sapientem Astris dominari, et sic nullus propter has passiones impulsus sufficienter a peccato excusabitur.