QUAESTIO VI

Utrum Naturalia possit demonstrare sua principia

Arist. hic text, 8, Simplicius comm.8. Averroes comm.9. Themistius n.2. Albertus tract. 2. cap A. D. Thom. lcct.2. Faber theorem.2 O Aversa d. 1. sect.4. Gomplut. disp. 1. Proaem.q. 2, Kurios in prooem. num.3.

Arguitur quod sic, quia plura entia esse, motum esse, primum motorem esse, et materiam primam esse, sunt principia scientiae naturalis : sed ista demonstrantur per Naturalem ; igitur Naturalis potest demonstrare sua principia. Major patet quantum ad duas primas partes in primo hujus, text. 13. et aliae duae patent in secundo hujus, ubi dicitur, quod materia, et efficiens sunt causae et principia rerum naturalium ; et minor apparet, quia in primo hujus, text. 28. et 29. demonstratur, quod plura sunt entia, et quod motus est, et quod materia prima est; et in 8. hujus, text. 51. et inde, demonstratur primum motorem esse.

Secundo, quia vel principia turalia. habent probari per scientiam naturalem, et habetur propositum : vel per aliam scientiam communem, ut puta per Metaphysicam, et hoc non, quia fieret descensus de genere in genus, quem prohibet Aristoteles 1. Poster, text. 56.

Tertio, quia consimiliter se habet Metaphysicus ad sua principia, sicut Naturalis ad ejus principia : sed Metaphysicus potest probare principia Metaphysicae ; igitu Naturalis potest probare principia scientiae naturalis. Major patet, quia sicut naturalis scientia non habet aliquid notius suis principiis, per quod possint probari, ita nec Metaphysicus habet aliquod notius suis principiis, cum sua principia sint notissima ; et minor apparet, quia hoc est de ratione scientiae communis, quod possit probare sua principia, si negentur.

Quarto, quia principia scientiae naturalis sunt inevidentia, igitur possunt demonstrari. Tenet consequentia, quia aliter conclusiones sequentes ex eis non essent evidentes ; et antecedens apparet ; quia multi Auctores negaverant principia scientiae naturalis, quod non esset, nisi propter eorum inevidentiam.

Oppositum arguitur per Aristotelem tractatu 2. cap. I. text, 8. In quaestione primo videbitur in generali si Naturalis potest demonstrare sua principia ; secundo videbitur specialiter de illis duobus principiis, scilicet motu, et pluralitate entium, quae tangit Aristoteles cap. praenominato. Quantum ad primum, quaestio sic intelligitur, utrum Naturalis per scientiam naturalem possit probare principia illius scientiae. Ubi notandum est, quod quaedam sunt principia essendi, ut materia, et forma, et primus Motor, et hujusmodi, et de istis non quaerit quaestio, quia de Illis demonstrantur multae passiones. Aut sunt principia (a) cognoscendi, quae sunt in triplici differentia: quaedam enim sunt definitiones, ut materia prima est primum subjectum uniuscujusque, ex quo fit aliud cum insit; et in quod si resolvatur habebit ultimum; aut sunt petitiones, ut in Mathematica petitur, quod a quolibet puncto ad quodlibet punctum possit protrahi linea recta, et in scientia naturali petitur, quod unumquodque arbitramur cognoscere, eunt causas ejus cognoscimus, et principia usque ad elementa. Aut sunt communes animi conceptiones, ut in mathematica, omne totum est majus sua parte, et in scientia naturali, quod natura semper agit de possibilibus, quod melius est, et quod natura nihil facit frustra.

Secundo sciendum, quod propositio demonstrabilis est propositio ( ) necessaria dubitabilis nata fieri evidens per praemissas in forma syllogistica ad invicem applicatas: Unde per hoc quod dicitur necessaria, differt a propositionibus contingentibus, quae sunt evidentes, ut evidens est mihi, quod tu sedes. Per hoc quod dicitur dubitabilis, excluditur principium per se notum, de quo non potest dubitari ; per hoc quod dicitur nata fieri evidens, excluditur propositio necessario dubia, quae nulla via potest declarari; verbi gratia, certum est, quod altera istarum duarum est necessaria: Astra sunt paria, Astra sunt imparia; et tamen quaecumque illarum per nullam viam poterit declarari. Per hoc quod dicitur per praemissas in syllogismo applicatas, excluditur principium acceptum per experientiam, et de quo aliquando est dubitabile ; verbi gratia, dubium est inexperto, an omnis ignis sit calidus, et tamen illud est necessarium datum fieri evidens, et est dubitabile, et tamen non est demonstrabile, quia non est natum fieri evidens per praemissas applicatas in syllogismo, sed per experientiam tantum.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima est: Plura entia esse, et motum esse, sunt principia scientiae naturalis. Probatur, quia illa sunt principia scientiae naturalis, quae sunt accepta per sensum, et experientiam : sed plura entia esse, et motum esse, notum est per experientiam, ergo, etc. Major patet, quia omnis notitia nostra in scientia naturali fundatur super experientiam :

imo etiam scientia Mathematica. Unde nunquam cognoscerem, quod omne totum esset majus sua parte, nisi prius sensissem totum, et partem.Et ideo dicit Commentator in 8. hujus, quod quaerere rationem, ubi habetur aliquod dignius ratione, scilicet experimentum, infirmitas quaedam intellectus est: et minor apparet, quilibet enim experitur, quod plura sunt entia, et quod aliquod movetur .

Secunda conclusio : Naturalis non potest demonstrare sua principia, et loquor de principiis cognoscendi. Probatur, quia illa propositio non est demonstrabilis per scientiam naturalem, qua non est aliqua notior in scientia naturali, per quam possit probari: sed principiis scientiae naturalis non est aliqua propositio notior in scientia naturali: ergo, etc. Major patet per definitionem propositionis demonstrabilis, et minor apparet, quia in qualibet scientia principia sunt notiora, quam quaecumque alia determinata in illa scientia.

Tertia conclusio. Scientia communis, ut Metaphysica, vel Dialectica potest probare principia alterius scientiae, et etiam sui ipsius. Probatur, quia adeo generaliter scientia communis considerat de omnibus, quod potest probare principia aliarum scientiarum, et etiam sui ipsius, si negentur. Si quaeratur, quae sit causa diversitatis istarum duarum conclusionum dicatur, quod sit ista, quia negans principia alicujus scientiae non specialis, non potest illud negare, nisi dicto, vel facto, et ex illo dicto, vel facto scientia communis probabit illud principium : sed scientia specialis non sic potest. Unde nisi aliqua fuerint praeconcessa, vel praenegata a respondente negante principium alicujus scientiae specialis, per illam scientiam, nunquam potest probare aliquod illorum principiorum, nisi tantum ex illis praeconcessis, vel praenegatis, et haec de primo.

Quantum ad secundum notandum, quod Aristoteles in isto primo, text. 13. negat istam, tantum unum est, quam Parmenides nitebatur probare, et ideo circa istud,

notandum, quod ista dictio tantum, quae est exclusio, sive exclusiva,facit propositionem,in qua ponitur aequipollere uni hypotheticae copulativae, ut ista, Tantam ani-mal est h omo,aequipollol isti;animal est homo,et nihil aliud ab animali est homo. Unde quinque casibus redditur propositio impossibilis, in qua ponitur ista dictio tantum. Primus casus est, quando additur termino distributivo mediante signo universali, ut dicendo, Tantum omnis homo est, quia sequitur, igitur omnis homo est, et nihil aliud ab omni homine est, quod est impossibile ; quia si omnis homo est, aliquis homo est, et aliquis homo est alius ab omni homine, igitur aliud ab omni homine est. Secundus casus est, quando dictio exclusiva additur alicui toti integrali respectu praedicati convenientis tam toti, quam parti, ut dicendo, Tantum Petrus est, vel tantum Petrus est hic mecum, quia si Petrus est hic mecum, pars Petri est hic mecum, quae est aliud a Petro.

Tertius casus est, quando dictio exclusiva additur termino numerali,ut dicendo, Tantum tres sunt in domo, quia si tres sunt in domo, unus est in domo, et unus est aliud a tribus.

Quartus casus est, quando dictio exclusiva additur termino relativo, et sic intelligit Aristoteles in isto primo, quod ista est falsa, Tantum principium est, quia si principium est, principiatum est, et principiatum est aliud a principio, cum idem non sit principium sui ipsius ; ergo, etc. Quintus casus, quando alicui termino, qui non est transcendens, additur ista dictio tantum respectu hujus verbi est, et sic dicit Aristoteles in isto primo, text. 15. quod ista est falsa, Tantum substantia est, et similiter ista, Tantum accidens est ; imo de quacumque re mundi demonstrata falsum est, quod ipsa tantum sit.

Ex isto patet,quod ista propositio,(c) Tantum unum est,esi vera,quia ambae exponentes sunt verae,et universalis sibi correspondens de terminis transpositis est vera ; sed ipsa non est vera ad intentionem Parmenidis, qui voluit, quod tantum unum esset per plurium entium exclusionem, et hoc de isto principio, Tantum unum est.

Nunc de motu probatur, quod motum esse possit demonstrari ;quia motum inesse mobili potest demonstrari ; igitur motum esse potest demonstrari.Tenet consequentia, quia accidentis esse est alteri inesse,ut patet 4.Metaphys. et antecedens patet,quia motus est passio mobilis, et habet causam in mobili, modo effectus potest demonstrari per suam causam. Respondetur negando antecedens. Ad probationem quod effectus potest demonstrari per causam, dico, quod hoc non sufficit, sed oportet, quod effectus esse sit dubitabile, ut patet per definitionem propositionis demonstrabilis : modo motum esse, non est dubitabile.

Aliter dicitur, quod non est inconveniens, quod propositio aliqua supponatur in aliqua scientia tanquam principium, et postea demonstretur in eadem scientia, licet diversimode : verbi gratia, investigantes naturam, et modum eclipsis, primo experti fuerunt eclipsim esse, et tunc supposuerunt eclipsim esse tanquam principium, et postea habitacognitione causarum eclipsis, demonstrarunt eclipsim esse per causas a priori, quod prius supposuerunt tanquam principium.

Nunc ad rationes. Ad primam de istis principiis, plura sunt, et motus est; dico quod non demonstrantur per scientiam naturalem, sed per Metaphysicam. De aliis duobus, scilicet de materia prima, et Motore primo, dico, quod ista sunt principia essendi, de quibus possunt fieri multae demonstrationes, ut concessum fuit supra.

Ad secundam dico,quod per aliam scientiam communem : et est sensus, quod de uno genere scientiae ad aliud genus, quod est scientia contraria, non est descensus.

Ad tertiam dico, quod non; quia Metaphysica propter sui communitatem, potest probare sua principia, si negans ipsa faceret aliquid, vel loqueretur: sed scientia naturalis non posset nisi in casu, in quo respondens praeconcessisset aliqua,ex quibus sequitur principium negatum.

Ad quartam. Negatur antecedens: ad probationem : quia multi negaverunt, etc. dico, quod hoc vel fuit propter curiositatem causa disputationis, vel propter ineptitudinem ipsorum.

AN NOTATIONES

(a) Principia cognoscendi sunt in triplici differentia etc. Nota primo causam conclusionis tripliciter accipi posse. Primo pro causa essendi tantum. Secundo pro causa cognoscendi tantum.Tertio pro causa essendi, et cognoscendi simul. Prima est quae causaleffectum,non tamen per illam cognoscimus effectum, eo quod ipsam ignoramus: quo pacto causa, quare magnes attrahat ad se ferrum, est causa essendi tantum; quoniam ita causat attractionem ferri, ut per istam causam, quia nobis ignota est, attractionem ferri non cognoscamus. Ea vocatur causa cognoscendi tantum, per quam devenimus in cognitionem alterius, cum tamen revera non causet ipsum ; quo pacto eclipsis solis erit causa cognoscendi interpositionem lunae, si per eclipsim solis cognoscas lunam interponi inter solem, et nos ; ea tandem vocatur causa essendi, et cognoscendi simul, quae revera causat aliquem effectum, et mediante causa cognoscimus illum effectum, quo pacto animal rationale est causa discursivi in demonstratione concludente hominem esse discursivum, per hoc,quod est animal rationale : nam animal rationale est causa discursivi, et per animal rationale cognoscimus ipsum discursivum competere homini. Cum ergo omnis demonstratio procedat solum per causam secundo, aut tertio modo sumptam, ita scilicet, ut si procedat per causam secundo modo sumptam, constetque ex propositionibus necessariis, erit demonstratio quia : si vero procedat per causam tertio modo sumptam, essendi scilicet, et cognoscendi, habeatque alia requisita, erit demonstratio propter quid ; non negat Scotus in hac quaestione principia cognoscendi non esse interdum etiam principia essendi.

Nota secundo, quod Aristoteles 1. Post. text. 16. dividit principium in positionem, et dignitatem, seu maximam: et dicit quod positio est propositio indemonstrabilis, quam non est necesse, ut praecognoscat is, qui ad aliquam scientiam accedit, ut Homo est animal rationale. Dignitas vero, seu maxima est propositio Indemonstrabilis,

qua necesse est, ut praecognoscat is, qui accedit ad aliquam scientiam perdiscendam, ut Omne totum est majus sua parte; Nihil potest simul esse, vel non esse. Ratio vero quare positiones non sunt necessario praecognoscendae est, quoniam positiones constant ex terminis propriis, et peculiaribus alicujus scientiae, atque adeo indigent declaratione, unde in principio cujuscumque scientiae explicari solent hujusmodi principia, ut in Mathematicis.

Caeterum etsi non oporteat, ut istae positiones praecognoscantur ab eo, qui accedit ad discendam scientiam totalem, aut integram, oportet tamen. ut praecognoscantur antequam acquirat scientiam particularem alicujus conclusionis, principia enim praecognoscenda sunt ante conclusionem. Scientiam autem totalem appello aggregatam ex principiis et conclusionibus, quae in aliqua scientia explicantur. Dignitates vero idcirco sunt praecognoscendae,antequam accedamus ad istas scientias speciales, quoniam constant terminis communissimis notissimisque, atque ita opus est,ut praecognoscantur ab unoquoque sine magistro : sunt enim tales, quod solo lumine intellectus, cognoscuntur esse vera sine arte, et ideo dicuntur dignitates, vel maximae, sive communes animi conceptiones. Differunt, etiam positiones, et dignitates, quia dignitates nunquam demonstrari possunt; positiones vero, etsi non demonstrentur in illa scientia, cujus sunt positiones, tamen aliquae illarum possunt demonstrari in alia scientia superiori. Tertio differunt, quod dignitates sunt communes pluribus artibus, positiones vero sunt ex materia peculiari illius artis.

Deinde dividit Aristoteles positionem in suppositionem, et definitionem. Suppositio est propositio, quae significat rem esse, aut non esse ; definitio autem est quae non significat rem esse, aut non esse, et hoc accipiendo definitionem sejunctam a definito.

(b) Propositio demonstrabilis, etc. Nola inter haec tria, scilicet, enuntiationem, propositionem, et quaestionem esse aliquod discrimen: enuntiatio enim dicitur oratio, verum vel falsum significans; propositio dicitur, ut est praemissa, seu principium, ex quo aliquid probatur. Quaestio vero est enunciatio per modum interrogationis proposita, et haec probata dicitur conclusio. Quare cum quaestio sit dubitabilis propositio, sequitur propositionem demonstrabilem necessario esse dubitabilem. : ( ) Ista propositio, Tantum unum est, etc. Nota, quod dictio exclusiva affirmativa posita a parte subjecti excludit praedicatum ab omni eo, quod non est subjectum, vel de quo non formaliter praedicatur subjectum, ut Tantum homo currit, excludit omne id, quod non est homo, ut sit sensus, quod non est homo non currit. Dictio vero exclusiva affirmativa posita a parte praedicati, excludit a subjecto quidquid non praedicatur de praedicato formaliter. Verbi gratia, Petrus est tantum homo, excludit a Petro quidquid formaliter non praedicatur de homine. Unde ad propositum dico,quod aliud est dicere : Tantum unum est ens, et dicere : Ens estunum tantum: prima enim facit hunc sensum, ens est unum, et quod non est ens, non est unum ; secunda vero facit hunc sensum, ens est unum numero, et nullum numerum habet praeter unitatem.

Nota secundo, quod exponentes hujus propositionis, tantum unum est, sunt istae, ens est unum, et quod non est unum, non est ens, et utraque est vera: universalis autem sibi correspondens de terminis transpositis, (dicuntur autem termini transponi, quando fit de subjecto praedicatum, et e contra) est ista, Omne ens est unum, quae etiam est vera ; quare et haec propositio tantum unum est, erit vera. Sed non ad sensum Parmenidis, ut dicit hic Scotus.

EXPOSITIO TEXTUS

Et quoniam de natura quidem. etc. Hic improbat opiniones Parmenidis, et Melissi, et primo contradicit conclusionibus eorum, secundo, quibusdam sequacibus eorum, et tertio contradicit eorum rationibus. Secundum ibi : Conturbati. Tertium ibi: Et ex quibus. Primo probat, quod non tantum unum est, dicitque primo, principium maximum omnium proprium, (supple disputandi contra Parmenidem, et Melissum) esse, quoniam multipliciter dicitur id quod est. Deinde probat, quod non tantum unum est per exclusionem pluralitatis entium, per duas rationes. Prima est, quia vel illud unum est substantia, vel quantitas, vel qualitas, aut aliquod aliorum : si dicatur quod sit quantitas, vel qualitas,hoc est impossibile: quia nullum aliorum Praedicamentorum separabile est a substantia : nam omnia actu insunt substantiae. Si dicatur, quod sit substantia, hoc est impossibile ; quia Melissus dicit illud ens esse infinitum : modo substantia seipsa nec est finita, nec infinita, quia infiniti ratio quantitati congruit, et non substantiae, nec qualitati ; igitur si sit substantia, habet quantitatem, et sic plura erunt, videlicet substantia,et quantitas. Ex ista littera capitur, quod quantitas sit res distincta a substantia, sed quid de hoc debeat dici, videbitur in quaestione.