QUAESTIO I

Utrum ignorato motu necesse sit ignorare naturam

Aristot. 3. Physic. text. 1. Averroes. comment. 1.

Themist. Simplic. D. Them. ibid. Albert. hic tract. 1. cap. 1. Canonic. quaest. 1. art. i. Mayron. hic partit. 1 Conimbr. in exposit textus, et quaest. 1. Compluten. disp. 16. Ruvius tract. 1. q. 1. Fuente quaest. 1. diffic. 1. Roccus summa i. cap. unico, et quaest. 1.

Arguitur quod non : quia quod est per se manifestum, non ignoratur quocumque alio ignorato ; sed natura est per se manifesta, et evidens : igitur quocumque alio ignorato, non ignoratur, et per consequens ignorato motu, non est necesse ignorare naturam. Major nota est ; et minor patet : quia dicit Aristoteles 2. hujus, text. 6. quod naturam esse probare ridiculum est.

Secundo : quia ignorato illo, quod de difficili est cognoscibile, non est necesse illud ignorari,quod de facili cognoscitur ; sed motus de difficili cognoscitur, natura vero est de facili cognoscibilis : ergo, etc. Minor patet primo, difficile est cognoscere, quid sit motus, ut patet in isto tertio. Secundo, quia difficile est cognoscere motum esse ; quia una pars ejus est praeterita, et alia futura ; et ita de modo cognoscendi est maxima difficultas. Item motus non potest sentiri a sensu ; quia sensatio saltem visus fit in instanti, motus autem fit successive.

Tertio : quia ignorato posteriori non est necesse ignorare prius ; sed motus est posterior natura : igitur non est necesse ignorato motu, ignorare naturam. Major patet, quia cognitio posterioris dependet ex cognitione prioris, et non e contra ; et minor apparet, quia motus est accidens, etnatura substantia ; et modo substantia prior est accidente natura, cognitione, et tempore, ut patet 7. Metaph. text. 4.

Quarto : quia causae sunt notiores suis effectibus, ut patet primo hujus, text. 4. sed natura est causa motus : igitur natura est notior motu, et per consequens cognitio motus praesupponit cognitionem naturae magis quam e contra.

Quinto : si ita esset, sequeretur quod determinatio de motu deberet praecedere determinationem de natura, cujus tamen oppositum fecit Aristoteles. Probatur consequentia, ex quo cognitio naturae praesupponit cognitionem motus, et non e contra.

Sexto : quia motus, et natura sunt duae res ab invicem distinctae ; igitur non implicat contradictionem unum illorum cognosci sine alio : igitur posito, quod ignoretur motus, non est necesse ignorare naturam.

Septimo : quia tunc sequeretur quod ignorata quiete necesse esset ignorare naturam ; consequeris est falsum : quia cognitio positivi non praesupponit cognitionem privativi, imo semper e contra, ut patet 1. de anima, text. 70. Et patet consequentia : quia motus, et quies opponuntur : igitur eadem est cognitio quietis et motus. Nam idem est judex recti, et obliqui,ut patet 1. de Anima, text. 35. ideo si ignoretur quies, necesse est ignorare motum, et per se ignorato motu necesse est ignorare naturam ; ergo, etc.

Octavo : quia antiqui negaverunt motum esse, qui tamen non negaverunt naturam esse ; quod non esset, si motum esse esset notius, quam naturam esse.

Oppositum arguitur per Aristotelem in principio hujus tertii, text. 1. qui ponit quod ignorato motu, necesse est ignorare naturam. In quaestione ista primo praemittendae sunt quaedam distinctiones declarantes titulum quaestionis quantum ad sensum textualem. Secundo respondebitur physice ad quaesitum.

Quantum ad primum, notandum quod hoc nomen natura, estnomen connotativum de Genere Ad aliquid, cujus genus est hoc nomen principium ;et ideo multum refert ponere istos terminos, natura, principium, et hujusmodi terminos connottivos a parte subjecti, vel praedicati respectu verbi de praeterito, vel de futuro ;vel respectu verbi de praesenti includentia praeteritum, vel futurum : quia semper a parte praedicati hujusmodi termini appellant suam formam, ita ut restringantur ad tempus verbi, tam pro significato, quam pro connotato, sed non est ita, quando ponuntur a parte subjecti.

Secundo notandum, quod ista verba scio, cognosco, ignoro, faciunt propositionem in sensu composito, scilicet, quando praecedunt, vel sequuntur totam propositionem ; seu in sensu diviso, quando ponuntur inter partes propositionis ;ropriissime tamen dicuntur de dicto, ut cognosco hominem esse, cognosco hominem currere, et sic de similibus : et multum refert quando aliquis terminus ponitur a parte ante respectu istorum verborum et quando ponitur a parte post, et ideo Aristoteles in primo Elenchorum ponit differentiam inter istas, venientem cognosco, et cognosco venientem : quia ad veritatem primae sufficit, quod illa res, quae est veniens cognoscatur, ignorato adhuc an sit veniens vel non ;sed ad veritatem secundae requiritur, quod veniens cognoscatur, et cognoscatur esse veniens, ita est in proposito : quia ad veritatem istius, cognosco naturam, non sufficit illam rem cognoscere, quae est natura, scilicet conceptu quiddilativo, ut puta quod est substantia, vel hujusmodi, imo cum hoc requiritur, quod cognoscatur taliter se habere, qualiter connotatur per hoc nomen natura.

Tertio notandum, quod hoc participium ignoratum, et etiam verbum a quo descendit, includit negationem, et ideo confundit terminum immediate sequentem distributive : sequitur enim ignoro motum, igitur nullum motum cognosco.

Quarto notandum, quod titulus quaestionis potest aequipollere uni temporali, videlicet isti : Dum ignoratur motus,necesse est, quod ignoretur natura, quod est falsum : quia veritas temporalis praesupponit veritatem copulativae factae ex partibus illius temporalis.

Secundo potest aequipollere uni causali, et est sensus : quia ignoratur motus, necesse est, quod ignoretur natura , et ista est falsa propter eamdem causam.

Tertio, potest aequipollere uni conditionali ; ut isti, si ignoratur motus, necesse est quod ignoretur natura : et tunc accipio quaestionem in isto sensu ; dum tamen haec dictio necessario faciat propositionem in sensu composito, dicendo necessario si ignoratur motus, ignoratur natura : et haec de primo.

Quantum ad secundum notandum, quod tam de motu, quam de natura scitur quod est. Deinde quid est definitive, et tertio, quia est quantum ad proprietates, et conditiones convenientes motui, et naturae, et hoc tam de proprietatibus communibus, quam specialibus : unde proprietates communes sunt, quod omnis motus est divisibilis in infinitum, omnis motus est in loco, et sic de aliis ;proprietates vero speciales sunt, quod motui circulari nihil est contrarium, quod motus habet calefacere, et sic de aliis : sed proprietates communes naturae sunt, quod omnis natura est mota, vel mobilis ; proprietates vero speciales sunt, ut quod caelum est ingenerabile, et incorruptibile, et sic de similibus. Quarto scitur propter quid tam de natura, quam de motu, scilicet causa propter quid hujusmodi passiones insunt naturae, et motui.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio. Impossibile est de aliqua re cognoscere, quod sit natura, non cognoscendi motum. Probatur, quia impossibile est de aliqua re cognoscere quod sit natura,

non cognoscendo, quod sit principium, et causa motus ;igitur impossibile est de aliqua re cognoscere, quod sit natura, non cognoscendo motum. Antecedens apparet: quia esse naturam, est esse principium movendi, et quiescendi. Tenet consequentia, quia de nullo potest cognosci quod sit principium motus, non cognoscendo motum.

Secundo : quia implicat contradictionem esse naturam, et non esse principium motus; igitur implicat contradictionem cognoscere naturam non cognoscendo motum ; et propter hoc dicit Aristoteles 1. hujus, text. 6. quod negantes motum loquebantur innaturaliter.

Secunda conclusio. Necesse est ignorato motu, quantum ad si est, ignorare naturam, quantum ad quid est, et est sensus conclusionis, quod ad cognoscendum naturam definitive, oportet praecognoscere motum esse. Probatur, quia natura definitur per motum : nam in conceptu hujus termini natura includitur motus, ut dictum fuit prius : igitur ad cognoscendum definitionem naturae, oportet praesupponere motum esse. Et dico notabiliter quantum ad si est: quia dicit Aristoteles in 1. hujus, text. 11. quod in determinando de naturalibus, oportet praesupponere omnia, aut quaedam moveri ; et ideo oportet praesupponere, quod motus est et aliqua moveri ; sed non oportet praesupponere, quid sit motus definitive, quia habita definitione naturae in secundo, inquiritur quid sit motus definitio in tertio.

Tertia conclusio. Ignorato motu quantum ad quia est, necesse est ignorare naturam quantum ad quia est. Hoc est dictu, quod ad cognoscendum conditiones, et proprietates speciales naturae, oportet praecognoscere conditiones, et proprietates motus. Probatur, quia ex proprietatibus motuum, et operationum rerum naturalium concludimus naturam earum, ut quia hoc calefacit, concludimus ipsum calidae naturae. Similiter ex proprietatibus motuum caeli concludimus caelum ingenerabile, et in corruptibile : igitur, etc. Patet ergo, qualiter si est motus, et si est naturae, simul cognoscuntur : quia non prius cognoscitur, quod motus est, quam quod natura est. Secundo, quia siest motus, praesupponitur ad cognoscendum definitive naturam : quia in conceptu naturae includitur motus ; sed quid est motus non praesupponitur ad quid est naturae. Tertio patet, quia tam quia est naturae quam quia est motus praesupponitur ad cognoscendum proprietates naturae : et istum ordinem servavit Aristoteles in rebus naturalibus. Unde in primo libro Physicorum praesupponit mou m esse. Deinde isto praesupposito ; in secundo inquirit quid est natura, et deinde in tertio inquirit, quid sit motus, et in aliis quinque libris inquirit de passionibus motus, ex quibus passionibus inquirit proprietates naturarum in rebus naturalibus tam generales quam speciales, scilicet in aliis libris naturalibus sequentibus, e haec de secundo.

Ad rationes Ad primam dico, quod naturam esse ( ) est per se evidens ; tamen quid sit natura non est adeo evidens: et ad liocpraesupponi tur motus. Vel potest dici negando majorem : quia possunt esse duo evi denter nota,et notitia unius potest dependere ex notitia alterius, sicut est in proposito: et ideo necesse est, quod ignorato motu, ignoretur aliquid per se et evidenter notum. Et quando dicitur, quod motus non potest sentiri, dico quod non solo sensu exteriori, sed a sensu exteriori mediante interiori, id est, mediante memoria, et virtute discursiva.

Ad secundam dico, quod motus est de difficili cognoscibilis, quantum ad quid est; sed de facili cognoscitur, quantum ad si est, scilicet per experientiam, et hoc praesupponitur definitioni naturae.

Ad tertiam, negatur major : quia licet motus sit posterior quantum ad esse, eo quod est effectus naturae, et loquor de posteriori secundum naturam, et non secundum tempus, tamen motus (b) est prior via cognitionis, quia per motum devenimus in notitiam naturae ; et ideo auctoritas Aristotelis verificatur indefinite.

Ad quartam, Causae sunt notiores, etc. dico quod causae sunt notiores propter quid, sed effectus sunt notiores quantum ad quia. Sed simpliciter loquendo effectus sunt notiores causis, loquendo de notitia nostra : quia de notitia divina non est ad propositum.

Ad quintam. Negatur consequentia : quia quid est motus non praesupponitur ad quid est naturae, sed si est solum.

Ad sextam. Negatur consequentia : quia licet sint res diversae, tamen cognitio definitiva unius necessario dependet ex cognitione alterius.

Ad septimam. Negatur consequentia, quia natura potest cognosci per motum, nullo modo cognoscendo quietem. Ad probationem : Idem est judex recti et obliqui, id est, cognosco obliquum privative, per cognitionem recti, et habitus : sic cognitio quietis habetur per motum, licet non e contra.

Ad octavam de antiquis, dico quod erant inepti propter ignorantiam Logicae, ut dicit Commentator, vel quod pertinaciter hoc sustinebant.

ANNOTATIONES

(a) Naturam esse est per se evidens. Nota naturam accipi dupliciter : primo secundum suam essentiam; quo pacto essentialiter dicitur de materia, et forma. Altero modo accipitur secundum suam proprietatem, quae est causare motum. Si natura sumatur primo modo, non includit motum essentialiter, neque per illum definitur. Si accipiatur secundo modo respicit motum, et per illum definitur tanquam per passionem, cujus est principium et causa; ex hoc sequitur, quod naturam esse est per se notum, quia sensu cognoscitur esse : quid autem natura sit non recte cognoscitur, nisi per motum : quia causae per suos effectus cognoscuntur.

(b) Motus est prior natura via cognitionis. Nota quod natura eo modo, quo est prior in esse, est etiam in cognitione, videlicet a priori ; eo autem modo quo est posterior, cognoscitur per motum, videlicet a posteriori ; nostra autem cognitio oritur ab effectu, per cujus cognitionem cognoscimus ejus causam; et talis est, quam habemus de natura per motum. Et si dicatur : sicut res se habet ad esse, sic se habet ad cognosci: sed natura est causa motus in esse : ergo est causa cognitionis motus, et non e contra. Dicas, concedendo quod natura est causa motus : illa autem causa, quae nullo modo est effectus, semper est prior, et causa cognitionis sui effectus; si vero uno modo est causa, et altero effectus, in eo quod causa est prior suo effectu, et causat ejus cognitionem ; in eo vero quo est effectus, et posterior, et cognoscitur per effectum : modo natura est causa motus, quia efficit motum, tamen motus est causa finalis naturae, quo pacto sine motu neque definiri, neque intelligi potest. Aristoteles ergo quia locutus est de natura secundum hanc proprietatem optime dixit, quod ignorato motu, ignorabitur et natura.

EXPOSITIO TEXTUS

Divisio autem secundum(l)unumquodque genus, etc. Hoc est secundum cap. hujus tract. in quo ponit duas definitiones motus. Secunda ibi : Movetur autem et movens. Item primo ponit definitionem. Secundo declarat partes definitionis. Tertio concludit totam definitionem. Secundum ibi, Quod autem hoc sit motus. Et tertium ibi, Quod igitur est hic. Dicit igitur, quod cum in unoquoque genere aliquid dicitur secundum actum, et aliquid secundum potentiam. Motus est entelechia, id est, actus existentis in (a) potentia, secundum quod hujusmodi, id est, secundum quod in potentia : ut alteratio actus est alterabilis, secundum quod alterabile, et ita inducendo in aliis motibus, et mutationibus dicit Aristoteles quod augmentationi, et diminutioni, non est aliquod nomen commune, sicut in aliis motibus. Est notandum, quod definitio est communis ad mutationem. Patet per Aristotelem, qui inducit de generatione, et corruptione. Secundo notandum, quod in definitione motus ponitur actus tanquam genus ad differentiam illius, quod solum est in potentia ad aliquam dispositionem, et ponitur existentis in potentia ad differentiam illius, quod habet aliquam dispositionem complete in actu, quia illud, quod aliquo istorum modorum se habet ad aliquam mutationem, non movetur ad illam : sed ponitur ibi, secundum quod hujusmodi, ad designandum continuationem motus: et ideo si aliquid moveatur ad caliditatem, et desinat moveri, cum fuerit tepidum, tunc illud est in actu per aliquid caloris, et non est in potentia ad ulterius acquirendum : igitur illud non movetur.

Quod autem (2) hoc fit motus. Hic declarat partes definitionis; et primo quod sit actus ; secundo, quod sit entis in potentia ; et tertio, quod secundum quod in potentia. Secundum ibi, Quoniam autem quaedam eadem et potentia. Tertium ibi, Dico autem quatenus. Primo probat, quod motus sit actus; quia illud est actus per quod aliquid dicitur in actu, quod prius erat in potentia solum; sed per motum aliquid est in actu, quod erat in potentia solum : igitur motus est actus. Major patet per descriptionem actus : et minor apparet exemplificando. Nam aedificabile, quod prius erat in potentia mobile tantum, per aedificationem est actu motum, et per consequens aedificatio est motus. Hoc exemplum est de motu locali ; et ponit aliud exemplum de motu alterationis, ut doctrinatio, medicatio, adolescentia, senectus, et hujusmodi, et per adolescentiam intelligit augmentationem, et per senectutem diminutionem.

Quoniam (3) autem quaedam eadem, etc. Hic probat secundam particulam, scilicet quod motus est actus existentis in potentia ; praemittit unam divisionem quod aliquid potest dici in actu, et in potentia tripliciter : uno modo respectu ejusdem, sed successive, ut quod est in actu calidum, et in potentia, quod sit non calidum, scilicet in alio tempore. Alio modo dicitur in actu, et in potentia simul, licet non secundum idem, ut aliquid dicitur in actu calidum, et in potentia frigidum. Tertio modo dicit aliquid in actu et in potentia respectu ejusdem, et in eodem tempore, licet non eodem modo, ut illud, quod agit in aliud, et partitur ab eode n. Isto praemisso probat conclusionem, quia omnis motus est actus corporis naturalis, quod simul est movens, et mobile ; et mobile est existens in potentia : igitur motus est actus existentis in potentia. Et licet aliqui dubitaverint, utrum omne movens esset mobile, tamen postea manifestum erit, scilicet in 8. hujus, text. 45. quod aliquod est movens immobile ; et sic patet quod motus est actus entis in potentia.

Dico autem (4) quatenus sic. Probat quod motus sit actus existentis in potentia secundum quod in potentia. Probat exemplariter, quia aes est mobile ad formamstatuae, secundum quod est actu aes, vel secundum quod est in potentia ad illam formam; si moveatur ad illam formam, ut est actu aes, tunc semper moveretur ad illam formam : si ut est in potentia ad illam formam, tunc sequitur, quod motus est actus existentis in potentia, secundum quod in potentia. Et subdit Philosophus, quod non (5) est idem aes esse in actu, et ipsum esse in potentia ; et hoc est verum secundum rationem. Similiter dicit, quod posse sanari, et posse laborare, licet sit eadem res, tamen differunt secundum rationem : et similiter licet sit idem color, et visibile, tamen secundum aliam rationem dicitur color, et secundum aliam visibile. Ita in proposito licet sit idem mobile, quod est in actu per illud, quod est acquisitum, et in potentia per illud, quod est acquirendum, tamen hoc est secundum diversas rationes.

Quo l (6) igitur est hic. Concludit totam definitionem motus : quia illud est motus, quo praesente in mobili, mobile movetur, et quo non praesente non movetur ; sed actu existentis in potentia secundum quod in potentia existente in mobili, mobile movetur, et non prius, nec posterius, ut exemplificat de aedificatione et aedificabili: igitur motus est actus existentis in potentia secundum quod in potentia.

Quod autem (7) bene dictum sit. Hic declarat definitionem motus per dicta anti quorum ; et secundo infert unam conclusionem, ibi : Et motu quidem. Primo dicit quod ex dictis antiquorum manifestum est, quod non est facile definire motum, aliter quam praedicto modo. Quia vel motus est definiendus modo praedicto, vel sicut antiqui(b)dixerunt, quorum aliqui dixerunt motum esse alteritatem; alii inaequalitatem, et alii, quod motus est non ens ; sed nullo istorum modorum debet motus definiri: igitur definitio motus data fuit bona. Minor patet, quia per illos terminos non debet definiri motus, quibus nonplus convenit motus quam quies, vel quomodo. Sed (8) ut contingit altera, vel inaequalia moveri, ita contingit ipsa quiescere. Et causa (9) quare posuerunt motum esse non ens, erat ista, quia motus est ens indeterminatum, ita ut non sit actus in aliquo genere, nec etiam potentia : igitur non debet poni de aliquo Praedicamento entium, sed de coordinatione privativorum.

Et motus (10) quidem. Infert conclusionem, quod motus est actus imperfectus. Probatur : quia illud quod medio modo se habet inter actum perfectum, et puram potentiam, est actus imperfectus ; sed motus est hujusmodi: ergo, etc. Major patet: quia tale nec est actus completus, nec pura potentia : et minor apparet; quia si illud, quod movetur, esset in actu completo, jam cessaret moveri, et si esset in pura potentia, adhuc nondum moveretur.

Movetur (11) autem et movens.Ponit aliam definitionem motus: et primo praemittit suppositionem, quod idem aliquando movet, et movetur. Probatur, quia movens quandoque est in potentia, ut moveatur, et per consequens quandoque actu movetur. Secundo, quia movens quandoque quiescit: igitur quandoque movetur : quia motus, et quies sunt privativa opposita, et ideo cui inest unum, natum est inesse reliquum. Tertio, quia in his, quae agunt,et patiuntur ad invicem per contactum, idem simul agit, et patitur; quod non esset, nisi quandoque simul idem moveret, et moveretur

Ex istis infert aliam definitionem, quod Motus est ( ) actus mobilis secundum quod mobile. Et probatur ex prima definitione: quia illud quod est actus entis in potentia secundum quod in potentia, est actus mobilis secundum quod mobile ; sed motus est hujusmodi : ergo,etc. Major patet : quia mobile est ens in potentia: et minor est nota per primam definitionem. Et subdit Aristoteles quod in omni motu est aliqua species movens, id est, aliquod principium effectivum motus, ut in generatione hominis, homo est principium effectivum.

ANNOTATIONES

(a) Motus est actus entis in potentia, etc. Nola, quod illa dictio entis in potentia, accipitur hic uno ex illis tribus modis supra capitulo praecedenti citatis in divisione prima, nempe pro ente partim in actu, et partim in potentia ; ita ut definitio hunc habeat sensum : Motus est actus ad differentiam illius, quod est in mera potentia entis in potentia, ad ditferentiam illius, quod est in ultimo actu : aqua enim quae potest esse calida, ut decem, et calefit ut quinque, est quidem in actu respectu illorum quinque graduum caloris, estque in potentia respectu aliorum graduum, quos adhuc non acquisivit, ideo dicitur entis in potentia ; et additur secundum quod est in potentia, id est, ea ratione, qua tale ens est in potentia, non enim aqua calefit in quantum est in actu, sed in quantum est in po tentia.

(b) Antiqui dixerunt motum esse vel alterationem, etc. Nota quod haec fuit sententia Pythagoreorum, quorum quidam dicebant motum esse diversitatem : quia quod movetur, semper se habet alio, et alio modo : alii dicebant motum esse inaequalitatem, aut quia procedit ab inaequalitate, aut quia tendit ad inaequalitatem. Alii tandem dicebant motum esse non ens : quia quod movetur, nondum est perfecte sub illa forma, ad quam movetur. Caeterum haec sententia absurdissima est, quia ex illa sequeretur, quod id moveretur, quod habet diversitatem, aut inaequalitatem, aut non ens, quod est plusquam falsum.

( ) Motus est actus mobilis secundum quod mobile. Nota pro plena intelligentia definitionis motus, quod subjectum in ordine ad suam formam habet triplicem statum, et respectum. Primus est in pura potentia, quando videlicet est expoliatum omni forma : verbi gratia aqua, quando est in summa frigiditate, est in pura potentia ad calorem, et sub hac consideratione nullus est motus naturalis. Secundus status est in ordine ad formam, quando scilicet, est in actu perfecto, et completo : verbi gratia, quando aqua habet calorem in summo, et sub hoc statu etiam nullus est motus. Tertius status quando habet formam imperfectam,etincompletam. Quando ergo in definitione dicitur,quodest actus entis in potentia,vel mobilis,estidem, ac si diceretur, motus est actus subjecti, quod partim est in actu,partim in potentia, quia motus est actus illius,inquo necessario et semper est, sed semper est motus in ente in potentia,hoc est,in mobili: ergo est actus entis in potentia, vel mobilis. Major patet in anima, quae ideo est actus corporis animati, quia semper reperitur in corpore alato : et minor patet: quia in ente in pura potentia non est motus, et in ente in actu completo finitur motus : ergo necessario reperitur motus in ente in potentia, quod partim est in actu.

Secundo nota, quod subjectum habens formam potest considerari, vel in esse quieto, ut quando aqua acquirit duos gradus caloris, et ibi sistit, ita ut non amplius calefiat. Secundo modo prout est in continua tendentia ad formam,ut in aqua, quae acquirit duos gradus caloris.et progreditur ulterius quousque habeat perfectum calorem ; quando ergo subjectum est in hac continua tendentia, est motus in eo : et hoc innuit Aristoteles illa particula, quatenus est in potentia, vel quatenus mobile ; ac si dixisset, quatenus est in continuo processa ad perfectam formam.