QUAESTIO XI

Utrum notitia totius dependeat ex notitiis suarum partium

Aristat. hic text. 36. Avicen. 2. Metaph. Simplicius 1. Phys. tom. 34. Themistius ibid. num. 4. Scotus 1. dist. 3. quaest. 2. et 1. Metaph. quaest. 10. D. Thom. in prooem. Phys. et i. Phys. tect. 9. et 1. par. quaest. 85. art 9. eum suis. Ruvius 1. Phys. quaest. 3. Conimbric. ibid. Aversa quaest. 30. Logicae, sect. 3, et i.

Arguitur quod non : quia sequeretur, quod ad notitiam totius oporteret cognoscere infinita, cum cujuslibet totius sint infinitae partes.

Secundo sequeretur, quod in cognitione esset processus in infinitum, consequens est falsum. Probatur consequentia, quia ex quo ad cognitionem totius requiritur cognitio suarum partium, et cum quaelibet illarum partium sit unum totum,sequitur,quod ad cujuslibet illarum partium cognitionem oportebit cognoscere omnes partes illius partis, et sic in infinitum.

Tertio. Partes sunt minus notae, quam sit suum totum, igitur ad cognitionem totius non requiritur cognitio partium. Tenet consequentia, quia notitia evidentior non praesupponit minus evidentem ; et antecedens apparet per Aristotelem in 1. hujus, text. 4. ubi dicit, quod totum est notius secundum sensum, quam sint suae partes.

Quarto. Totum est suae partes, et ut patuit supra ; igitur ad cognitionem totius non requiritur cognitio partium: quia idem non requiritur ad seipsum.

Quinto. Quia visibile, quod actu videtur, notius est apud sensum, quam aliqua pars ejus ; igitur ad visionem hujus totius non requiritur visio partis. Antecedens notum est: imo in toto visibili sunt multae partes, quarum quaelibet propter parvitatem est invisibilis.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo,tract.2. cap.2.text. 36.ubi dicit, quod ad cognoscendum aliquod totum oportet cognoscere ex quibus, et quot sit, et dicit ex quibus, ad denotandum partes essentiales, et quot, ad denotandum partes integrales.

In quaestione primo videbitur, qualiter sensatio partis requiritur ad sensationem totius, et qualiter non. Secundo videbitur, qualiter notitia scientifica totius dependeat ex cognitione suarum partium.

Quantum ad primum sunt dubia duo : primum est de partibus separatis a toto, utrum sit dare minimum visibile, quod propter suam parvitatem possit percipi a sensu visus. Arguitur quod sic, quia aliquod est quod propter sui parvitatem non potest videri ; igitur vel est dare maximam quantitatem, quae non potest videri, vel minimam, quae potest : non maximam quae non potest: quia si sic, sit illa A, tunc A non potest videri.Tunc sit B unum, quod excedat A insensibiliter, tunc B,propter parvitatem non percipitur a sensu visus : quia quoad judicium sensus, B non est majus A ; igitur A non erat maximum, quod non potest percipi a sensu visus. Tenet consequentia, quia B, quod non potest percipi est majus A ,et cum non sit dare maximum, quod non potest percipi, sequitur quod est dare minimum, quod potest percipi.

Sed contra sit illud A, tunc A videtur, igitur medietas A videtur, et per consequens non erat minimum, quod videbatur. Item, si A sit minimum, quod potest videri, igitur aliquo excessu sufficit agere speciem suam in visu, igitur unum aliud minus A sufficeret agere in visum cum minori excessu.

Notandum, quod omnis (a) visio fit per pyramidem, cujus basis est res visa, et conus est in oculo, qui conus debet esse determinatae quantitatis; ita quod non sub quacumque modica quantitate sufficit immutare visum. Ex quo patet, quod multa sunt insensibilia propter parvitatem, eo quod non possunt causare angulum sensibilem in oculo. Secundo patet, quod propter distantiam diversam, a qua res videtur, est differentia quoad sensibilitatem, et insensibilitatem ; nam quae sunt remotiora, videntur sub angulo minori, et per consequens videntur minora, nisi prohibeatur distantia.

Tunc ponitur ista conclusio, quod licet sint multa talia, quorum quodlibet propter parvitatem sit insensibile ; tamen si fiat una multitudo istorum ad invicem, multitudo illa videbitur, dato quod non continuentur illa insensibilia. Probatur per experientiam de guttulis aquae, quae sunt in nube rorida, quarum quaelibet si per se esset, esset insensibilis a tanta distantia, tamen multae simul existentes in multitudine videntur, licet confuse.

Ex isto patet, quod possibile est apparere aequalia aliqua duo uni, et eidem, et tamen non apparebunt aequalia inter se. Probatur : posito quod A excedat B insensibiliter, et B excedat C insensibiliter ; sed excessus A super C sit sensibilis, scilicet compositus ex duobus insensibilibus, tunc patet corollarium, quod A et C apparent aequalia inter se invicem.

Secundo sequitur, quod ,per istum modum potest intellectus mediante visu apprehendere insensibilem excessum. Tunc dico, quod in hujusmodi insensibilibus separatis a toto, est dare maximum insensibile, quod non potest percipi a sensu visus propter parvitatem ; et quando arguitur, quod non, quia B et C, dico, quod imo, quia licet excessus insensibilis se solo deprehendi non possit ; attamen excessus insensibilis quantumcumque sit parvus additus ipsi A reddit aggregatum sensibile. Secunda dubitatio est de partibus conjunctis in toto, scilicet, utrum visibilis, quod actu videtur, quaelibet pars actu videatur. Arguitur, quod non ; quia tunc se -queretur, quod quodlibet agens quantumcumque parvum ageret ad tantam dist an. tiam, ad quantam ageret magnum ; consequens est contra experientiam ; et patet consequentia ; et capiatur unum parvum album ; quod sufficit agere ad unam parvam distantiam, et conjungatur alicui albo magno ; tunc vel istud parvum aget ad tantam distantiam, ad quantam totum, vel non, si sic habetur consequens ; si non, igitur consequenter una alia pars illi aequalis non aget ad tantam distantiam ; et sic de tertia, quarta, quinta, et sexta, et per consequens totum aget ad aliquam distantiam, ad quam nulla pars ejus potest agere.

Respondetur. Pro quo notandum, quod duplex est notitia, quaedam confusa, ut illa, qua percipio Socratem esse animal, alia determinata, ut illa qua percipio Socratem esse Socratem.

Secundo sciendum, quod visibilis duplices sunt partes, quaedam in latitudine ad visum, et aliae in profundo. Tunc de partibus in profundo dico, quod ad hoc, quod aliquod visibile actu videatur, non oportet videre omnes partes ejus secundum profundum, ut patet ad experientiam : tamen de quolibet visibili, quod actu videtur, aliquae partes videntur secundum profundum : cujus signum est, quod nullum corpus potest esse ita densum, nec compactum, quin aliqua pars ejus posset fieri ita tenuis, quod per ipsam bene potest fieri visio, tanquam per medium, ut patet de auro, ferro, et hujusmodi. Sed de partibus, quae objiciuntur ad visum in latitudine sit prima conclusio ista : Multae sunt partes visibiles, quae actu videntur, quarum nulla determinate videtur, ita ut de nulla earum habeat visus determinatam cognitionem. Probatur, quia de illo non habet visus determinatam, et distinctam cognitionem, quod si mutaretur de albo in nigrum, vel e contra, visus non perciperet: sed multae sunt tales partes, sicut patet de partibus insensibilibus propter parvitatem, unde si una pars insensibilis mutaretur de albo in nigrum, visus non perciperet.

Secunda conclusio ; Nulla est pars alicujus visibilisactu nisi directe objecta visui, quae non videatur confuse,etindistincte. Probatur, quia a qualibet parte quantumcumque modica diffunditur species in organum visus, tunc si nulla illarum videtur, sequitur quod totum visibile videtur, et tamen nulla pars ejus esset visa. Demum comparando partes ejusdem visibilis actu visi ad invicem, dico quod inter partes propinquiores, illa ad quam figitur aspectus visus, minus confuse videretur, et magis distincte quam aliae remotiores. Patet per experientiam, et etiam quia per partem illam visibilis, ad quam figitur aspectus, maxime certificatur visus de re visibili. Secundo dico quod propter elongationem distantiae partes conjunctae videntur minus distinctae. Tertio dico, quod visibile posset in tantum elongari, ut partes, quae essent in medio, ubi figitur aspectus, viderentur, et tamen partes extremales non viderentur, imo essent invisibiles a tanta distantia cum talibus circumstantiis, et istud maxime apparet in corporibus visibilibus acutae figurae, quorum acuties non percipitur a remotis.

Ex quo sequitur, quod unum visibile melius videtur ex hoc, quod conjungitur alteri visibili. Quarto dico, quod caeteris paribus illud quod est magis lucidum, aut magis album, videtur magis album, videtur magis distincte. Probatur, quia lux, et albedo habent disgregare visum, propter fortem immutationem eorum, et ideo faciunt rem aliquam apparere majorem visui, quam si eadem, et tanta praesentaretur visui sub nigredine ; et causa est, quia lux, et albedo, propter fortem immutationem, quam faciunt in organo, movent species visibiles quodammodo segregando, et propter illam segregationem anima judicat rem majorem.

Ex isto redditur causa quare in prima lunatione arcus illuminatus apparet portio magnae sphaerae, quam reliqua pars Lunae non illuminata. Quinto dico, quod si duo contraria juxtaponantur ad invicem, ut puta album juxtaponatur nigro : quodlibet illorum magis distincte percipitur,quam si non esset juxtapositum alteri,et propter hoc trahitur pannus niger ad altare, ut distinctius videatur corpus Christi. Causa est non quod propter juxtapositionem illam aliquod illorum intensius moveat visum, quam ante movisset ; sed quia anima apprehendens ista, simul comparat ista ad invicem in intensione, et propter magnam dissimilitudinem, et repugnantiam, quam invenit in eis, judicat quodlibet esse intensius, quam si esset solitarie positum sine alio. Patet ergo qualiter per cognitionem distinctam totius, et qualiter visibilium quaedam magis distincte percipiuntur, et quaedam minus, et hoc de primo.

Quantum ad secundum. Notandum, quod partium quaedam sunt essentiales, ut materia et forma ; aliae quantitativae, et tales sunt duplices, quaedam homogeneae, quae scilicet habent eamdem denominationem, et sunt ejusdem rationis cum suo toto. Aliae sunt heterogeneae, quae non habent eamdem denominationem cum suo toto ut manus, pes, caput, et hujusmodi.

Secundo notandum, notitiam totius dependere ex notitia partium, potest intelligi dupliciter, uno modo in genere causae efficientis instrumentalis isto modo, quod intellectus informatus notitiis partium, potest mediantibus illis devenire in notitiam totius, et istud est verum. Alio modo intelligitur, quod sicut totum continet in se diversas perfectas partes; ita perfecta notitia de toto habeat multas partes, seu notitias partiales, quae sunt notitiae partium.

Nunc supponuntur aliqua, primo quod nullum totum potest perfecte cognosci, ut de homine : quantum ad omnia dicibilia de eo, sicut patuit in una quaestione prius. Secundo supponitur, quod ad perfecte cognoscendum aliquam rem secundum aliquam scientiam, sufficit illam cognoscere secundum terminos illius scientiae. Probatur, quia ad cognoscendum aliquid in scientia naturali, sufficit illud cognoscere per terminos scientiae naturalis, nec habet curare de sciendo rem illam per terminos mathematicos.

Tunc ponuntur conclusiones. Prima est: Ad cognoscendum aliquod totum perfecte in scientia naturali non oportet cognoscere omnes partes ipsius qualibet cognitione distincta. Probatur ; nam sequeretur, quod oporteret infinita cognoscere quodlibet, scilicet cognitione propria, et distincta, quod est impossibile ; et patet consequentia, quia cujuslibet totius sunt infinitae partes. Et dico notabiliter, quodlibet cognitione distincta ; quia infinitae partes bene cognoscuntur cognitione confusa, et indistincta, ut, verbi gratia, in ista, Totum habet infinitas partes.

Secunda conclusio. Ad cognoscendum aliquod totum perfecte in scientia naturali, oportet cognoscere omnes partes ejus essentiales, et heterogeneas qualibet cognitione sibi propria, et distincta in processu scientiae naturalis ; nama d perfecte cognoscendum hominem, ut factum fuit, prius oportet cognoscere manus, caput, pedes, et hujusmodi, et quod ista cognoscantur ex carne, osse, et hujusmodi, postea quod cognoscantur ex quatuor humoribus, quatuor humores ex elementis, et elementa ex materia et forma, nec istud sufficit, sed oportet quod cognoscantur complexiones, qualitates, et conditiones sequentes ex istis. Ex isto sequitur, quod ad perfecte cognoscendum aliquod discretum, ut numerum, oportet cognoscere quamlibet ejus partem, conditiones, et proprietates sibi convenientes, et cum hoc habitudines omnium suarum partium ad invicem.

Secundo sequitur, quod ad perfecte cognoscendum corpus caeleste, oportet cognoscere omnes sphaeras, scilicet quot sint, et quot sint motus diversi ipsarum, stellas, et alias conditiones eis convenientes. Tertia conclusio. Si principia rerum naturalium essent infinita in multitudine, differentia secundum speciem, sicut ponit Anaxagoras, res naturales non essent cognoscibiles. Probatur, quia tunc oporteret infinita cognoscere, quodlibet cognitione distincta, et istam conclusionem intendit Aristoteles in isto capitulo allegato post oppositum. Ad rationes. Primae duae sunt solutae per primam conclusionem secundae partis. Ad tertiam dico, quod Aristoteles intelligit, quod totum magis distincte cognoscitur, quam suae partes, et cum hoc, ut in pluribus totum est notius communitati, quam aliqua pars ejus: quia ut in pluribus multi devenerunt in notitiam totius per diversas partes, ut quilibet nostrum per aliam, et aliam partem devenit in notitiam columnae. Dico ulterius, quod licet aliquae partes sint minus notae ; attamen perfecta notitia totius componitur ex notitiis suarum partium, tanquam ex suis partibus. Ad aliam dictum fuit in prima parte quaestionis,

ANNOTATIONES

(a) Omnis visio fit per pyramidem. Nota quod ad visionem sunt haec omnia necessaria organum potentiae visivae, qui oculus dicitur, et qui mira compositione a natura confectus est, ut capax sit recipiendi species, ut in ipso fiat visio. Constat autem oculus ex multis humoribus, et pelliculis: et in prima illa ubi humor crystallinus est, fit visio. Sunt enim duo nervi, qui optici dicuntur, sive visivi : hi egrediuntur a parte anteriori cerebri versus oculos tendentes. Quidam tamen dicunt, quod egreditur unus, et circa oculos dividitur in duos, et unus tendit ad unum oculum, et alter ad alterum ; sed alii dicunt, quod ab ipso cerebro egrediuntur duo, versus oculos tendentes, et in media via sit unus nervus integer, et post illam conjunctionem iterumefficiuntur duo nervi,quorum unustendit in dexterum, et alter in sinistrum oculum,qui in summitate oculorum prope oculos sunt nimis ampli, ut facilius recipiant species visibiles, et prope cerebrum sunt valde angusti, ut species visibiles magis collectas tribuant sensui communi, et habet se ad modum fistulae organi musici. Insuper color propter materialitatem suam vi sui non potest se ingerere : ideo producit sui speciem in aere, vel in aqua. Quando igitur objectum est in debita distantia, videtur res secundum propriam quantitatem ; si autem multum distet, debilitatur species,et apparet res minor,quam est, ut patet de stellis, quae cum sint majores, quam terra, apparent minores, quam rota plaustri.

Fit ergo sic visio. Radius visualis, sed species rei visibilis est extensa ad modum pyramidis cujus basis est in re visa, et angelus in oculo, qui quidem angulus terminat pyramidem luminis rei luminosae,

seu speciei visibilis rei coloratae in quolibet puncto medii ; quapropter in quacumque parte medii oculus existat videt rem, et cum objectum est propinquius oculo, pyramis est brevior, et angulus major, ei sic agit fortius, et rem secundum suam quantitatem repraesentat: si vero res sit procul, pyramis est longior, et res minor repraesentatur, ut diximus de stellis. Recepta ergo illa specie in figura illa pyramidali adveniente in pupilla oculi ubi humor crystallinus est, fit visio, et non in conjunctione nervorum, ut alii sentiunt, quia nervus ille terreus est, organum vero visus aqueum debet esse, qualis est pupilla. Est tamen illa conjunctio nervorum necessaria quaedam dispositio ad efficiendam visionem, et quamvis res duobus oculis videatur, apparet nihilominus una, quia unitas cognitionis visivae pendet ab illa conjunctione nervorum, visio tamem ipsa fit in delicatissimo organo, scilicet oculi pupilla et non in crassissimo, qualis est nervus.

Nola secundo, quod visio debet fieri in perfecta rectitudine oculi, et pupillae ad rem visam, ita ut a situ, in quo res, quae videtur, est, ad pupillae centrum duci possit linea recta, et radius directissimus ; species autem rei visibilis non observat tantam rectitudinem ab objecto usque ad potentiam : cum enim extensae sint per medium, aliquando in oculo imprimuntur ab objecto non omnino opposito pupillae. Ex hoc nascitur, quod quando objectum mittit species in visum, visus tamen non habet rectum suum axem ad illum situm, tunc apparet res extra locum : ut si comprimamus oculum digito extra proprium locum elevantes, tunc alibi apparet objectum, quam sit, quod objectum si alius oculus aspiceret recto axe, videret illud in proprio situ. Ideo homo habens duos oculos, quorum unum digito comprimit, et alium non, contingit, quod videat idem objectum et in proprio situ, et alibi, et sic unum objectum apparet duo. Similiter, quando objectum est in aqua per medietatem, tunc species mittuntur ab illa medietate in aquam, et ab aqua proveniunt, videturque res fracta, eo quod in superficie contigua aeris refringuntur: et quia aer est medium magis dispositum ab ipso,veniunt species magis rectae, et sic videtur res fracta. Hinc etiam apparet, quare res magna ut turris, si aliquantum a longe prospiciatur tota videtur ; si vero prope, non nisi ex parte ; quia videlicet quando a longe res est, si non sit extra debitam distantiam, opponitur per rectam lineam pupillae, et videtur per omnes partes : cum vero prope est, non opponitur recte, nisi secundum partes. Ideo etiam rem, quam manu tenemus, ut ipsam recte inspiciamus, aliquantulum a visu separamus, quia tunc magis recte opponitur pupillae.

Sed quare homines habentes oculos cavos et profundos acutius vident, quam ha-Dentes oculos prominentes, et magnos ? Forte, quod in talibus virtus visiva est magis unita, et collectius recipiuntur species in oculis profundis, quam in prominentibus, in quibus virtus visiva, atque species disperguntur ad latera oculorum, et hac de causa homines constituti in fovea profunda, vel in puteo profundo die serena, conspicere possunt stellas.

Quare navigantibus, et equitantibus videntur moveri res immobiles, ut montes, et turres ? Forte quod tales homines recipiunt species cum motu, et nunquam in eodem situ, et ideo cum movetur oculus illas res aspiciens, ipsae res moveri videntur ; et similiter, qui in gyrum moventur, videntur sibi omnia circulariter moveri.

Sed quare febricitantibus, et ebriis res geminae videntur ? Forte quia spiritus visivi, qui descendunt a cerebro in oculum sunt puriores, et nitidiores omnibus aliis spiritibus aliorum sensuum: ideo quaecumque conturbatio facta in talibus spiritibus visivis, efficit atque producit varias, et admirandas visiones: et hac de causa homo phreneticus, vel qui tenetur maxima febri, videtur sibi videre varia phantasmata, propter conturbationem istorum spirituum factam a febri maxima, et maximo calore; et similiter ebrius videtur sibi videre multas candelas, quia a stomacho ascendunt fumi in cerebrum,in quo incrassantur ratione frigiditatis cerebri, et descendunt in oculos, et conturbant spiritus visivos, et claros, et tunc quoddam spiritu visivo ascendente, et altero descendente, fit ut una res duae videantur.

Quare aliqui homines habentes claros oculos nihil vident, aut parum ? Forte hujus ratio est obslruclio,et opilatio nervorum opticorum, quod impedimentum efficit, ut spiritus visivi transire non possint a cerebro in oculos.