QUAESTIO XIII Utrum omnia eveniant de necessitate

Arist. lib. 1. Prior. c. 12. et 2. Phys. text. 30. et 52. et 6. Metaph. text. 7. et 8. Averr. com . 48. Avic. 6. Met. c. 9. Albert. Mag. tract c . 2. 10 et tract. 3. c. 5. D. Thom. 6. Met. lect. 3. et 1. p . q. 116. art. 1. et 3. cont. Gent. c. 86. Canon. q. 4. art. 2. Fonsera tom. 8. Met. lib. 5. c. 5. q. 1 Suar. tom. 1. Met. disp. 29. per totum. Conimbr. 2. Phys. cap. 7. q. 13. Complut. disp. 11. q. 1. Fuentes q. 5. diffic. 2. Ruvius in exposit, c. 9.

Arguitur quod sic : quia omne futurum praescitur scientia infallibili: igitur omne futurum necessario eveniet. Consequentia tenet, quia si A effectus sit praescitus inevitabiliter evenire ; vel de necessitate eveniet et habetur propositum : vel potest non evenire ; tunc ponatur in esse, quod non eveniat, et tunc sequitur, quod haec scientia est falsa, quae ponebatur infallibilis, quod est contradictio.

Secundo, omne corruptibile de necessitate corrumpetur ; sed omne futurum est corruptibile : ergo omne futurum de necessitate corrumpetur, sed non potest corrumpi nisi primo fuerit: igitur omne futurum de necessitate erit. Confirmatur, quia non apparet aliquid magis contingenter fieri, quam corruptio Socratis : quia potest indifferenter fieri hodie, vel cras, et tamen corruptio Socratis de necessitate eveniet: quia ex nunc positae sunt causae ad quas necessario sequitur corruptio Socratis: igitur consimiliter, ita videtur de quolibet alio futuro.

Tertio, quia altera istarum duarum, Socrates curret cras, Socrates non curret cras, nunc est vera, cum sint contradictoriae ; sit igitur ista : Socrates curret cras, quae sit vera, et transeat in praeteritum ; tunc ista de praeterito, Socrat s cucurrit, est necessaria : quia omnis propositio vera de praeterito est necessaria : igitur illa, Socrates curret cras, erit necessaria. Tenet consequentia : quia veritas il ius de praeterito dependet ex veritate ejus de futuro ; et per consequens ad unam sequitur alia, et per consequens sequitur, quod de necessitate Socrates curret cras.

Quarto, omne praesens de necessitate est praesens, et omne praeteritum de necessitate est praeteritum : igitur omne futurum de necessitate est futurum. Tenet consequentia ; quia multa sunt de praesenti, ad quas sequuntur illae de futuro, sicut sequitur, homo movetur: igitur homo movebitur. Secundo patet, quia aeque necessaria est ista, futurum est futurum, sicut ista, praesens est praesens, aut ista, praeteritum est praeteritum. Tertio patet, quia si ista de praesenti sit vera, A de necessitate est praesens : igitur prius sibi corrcspondebat una de futuro vera, scilicet, A de necessitate erit praesens. Antecedens patet pro prima parte, primo Perihermenias, ubi dicitur, quod omne quod est, quando est, de necessitate est. Secunda patet in primo Caeli, text. 138, ubi dicitur quod potentia non est ad praeteritum.

Quinto, nisi omne futurum de necessitate eveniret, sequeretur, quod possibile fieret impossibile, nulla mutatione facta ex parte rei. Consequens est falsum ; quia mutatio contradictionis non potest fieri, nisi per mutationem rei significatae. Consequentia patet, capiendo istam, Socrates curret cras, quia vel Socratem currere cras eveniet de necessitate, et habetur propositum ; vel poterit non evenire ; et si sic, ponatur quod non eveniat: tunc pro cras illud erit impossibile ; quia tempus non potest reiterari.

Sexto, quia de necessitate omne futurum est futurum ; igitur omne futurum de necessitate eveniet. Tenet consequentia, quia idem est futurum, et eveniet. Et antecedens apparet; quia ista est necessaria, omne futurum est futurum. Confirmatur, quia si non omne futurum de necessitate eveniret, tunc aliquod futurum potest non evenire. Ponatur igitur in esse, quod non eveniat, sequitur contradictio, quod futurum non est futurum.

Septimo, quia Socratem currere cras, vel non currere, est necessarium ; sed Socratem currere est Socratem currere, vel non currere cras : igitur Socratem currere cras est necessarium. Confirmatur, quia cursus Socratis primo significatur per propositionem de praeterito. Secundo,per propositionem de praesenti. Tertio, per propositionem de futuro ; igitur si una illarum sit necessaria, et reliqua. Tenet consequentia, quia ab eo quod res est, vel non est, dicilur oratio vera, vel falsa, in Praedicamentis, cap. de Substantia, etc. de Priori ; sed illa de praeterito est necessaria ; igitur, et illa de futuro.

Octavo, quia ut patet 1. Caeli, text. 124. semper ens est necessarium, et semper non ens est impossibile : igitur contradictorium non entis semper est necessarium, scilicet, aliquod ens ; sed omne futurum aliquando est, igitur omne futurum de necessitate est.

Nono, quia possibile, et impossibile opponuntur evenire, et non evenire ; sed omne impossibile de necessitate non eveniet ; igitur omne possibile de necessitate eveniet, per illam regulam, si oppositum in opposito, et propositum in proposito.

Oppositum arguitur per Aristotelem in in isto secundo, text. 50. et 52. ubi ponit aliqua evenire a casu, et a fortuna, et per consequens contingenter : et Commentator dicit, quod sermo dicens omnia de necessitate evenire, est falsus.

Notandum, quod aliquid dicitur futurum tripliciter: uno modo, quod est, et erit sine successione temporis, sicut dicimus, quod Deus est, et hoc est improprie ; quia in aeternitate non est prius, nec posterius, cum aeternitas sit interminabilis possessio vitae tota simul, et perfecta, ut patet 1. de Consolatione, et ideo omnia praeterita, et futura sunt aeque praesentia Deo; imo multo perfectiori modo, quam aliquid sit praesens mihi, cum Deus sit indistans cuilibet morosae durationi. Alio modo dicitur aliquid futurum quod est, et erit cum temporis successione, ut creaturae praesentes circa Deum, ut caelum, homo, et hujusmodi. Alio modo dicitur futurum, quod nondum est, sed erit, et de tali quaeritur in proposito.

Secundo notandum, quod tale futurum evenire de necessitate potest intelligi dupliciter ; uno modo, quod ejus eventus per nullam potentiam possit impediri, et sic nihil est futurum de necessitate : quia Deus de potentia absoluta posset facere, quod nihil esset futurum, imo quod nihil esset aliud a se ipso. Alio modo dicitur evenire de necessitate : quia eventus ejus non potest impediri stante concursu naturae, qui dicitur potentia Dei ordinata, et sic multa evenirent de necessitate, ut ortus, et occasus stellarum, et hujusmodi, et sic intelligitur in proposito.

Tertio notandum, quod aliquando necessitas attribuitur priori, ex suppositione posteriorum, ut patet 1. hujus : ut homo habet de necessitate oculum, supposito, quod debeat videre, sed quandoque est e contra, quod necessitas attribuitur posteriori ex suppositione priorum ; ut quia hodie est dies Sabbati, cras de necessitate erit dies Dominica. Similiter qui corpora caelestia intersecant se in tali dispositione, et moventur uniformiter : igitur de necessitate tali tempore erit eclipsis. Similiter quia Socrates est compositus ex contrariis ;

igitur de necessitate corrumpetur, licet tempus sit indeterminatum in quo fiet ejus corruptio.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio.Aliquid (a) evenit contingenter. Probatur ; quia voluntas nostra est libera libertate contradictionis : igitur aliquid evenit contingenter. Patet consequentia, quia aliter non diceretur libera, nisi quia potest contingenter elicere aliquem effectum, vel ejus oppositum, vel utrumque omittere, et ideo voluntas ex hoc est libera, quia potest elicere aliquem actum, vel ejus oppositum positive, vel privative.

Secundo sequeretur, quod mali injuste punirentur, quia punirentur propter hoc, cujus oppositum non possunt facere, nec ipsum non facere.

Tertio sequeretur, quod nullus esset laudandus, nec vituperandus, cum non esset in potestate sua facere, vel non facere illud propter quod meretur laudem, vel vituperium. Item frustra consiliaremur de eveniendis, cum de necessitate evenirent.

Secunda conclusio. Si non esset ( ) libertas voluntatis, omnia evenirent de necessitate, ita ut de facto res sunt taliter dispositae, qualiter ad ipsas de necessitate sequerentur omnia futura, circumscripta libero arbitrio, quod potest impedire eventus aliquorum, et etiam prohibere, quae evenirent aliter, si non esset libera voluntas. Probatur, supponendo primo, quod ad productionem alicujus effectus requiruntur omnes causae requisito ad productionem illius effectus, et eo modo dispositae, qualiter sufficiunt producere illum effectum.

Secundo supponitur, quod positis causis necessario requisitis, et sufficientibus ad productionem alicujus effectus, et eodem modo dispositis, qualiter sufficiunt illum effectum producere de necessitate producitur ille effectus : patet, quia si non produceretur, aut causae non essent sufficientes, aut non essent dispositae eo modo qualiter sufficerent. Istis suppositis, arguitur sic, et capiatur aliquis effectus futurus, ut puta Antichristus, vel Socrates, quia sicut arguitur de uno, ita potest argui de quocumque alio. Vel causae necessario requisitae, et sufficientes ad productionem Socratis, nunc sunt eodem modo dispositae, qualiter sufficiunt producere vel non. Si sic, tunc per secundam suppositionem Socrates de necessitate producetur. Si non : igitur Socrates nunquam producetur, nisi dicatur, quod causae sufficientes ad productionem Socratis,nunc non sunt dispositae, qualiter sufficiunt Socratem producere, sed postea poterunt disponi. Et tunc arguam de causis mediantibus, quibus producentur causae productivae Socratis : quia vel causae sufficientes ad producendum causas productivas Socratis nunc sunt eo modo dispositae, qualiter sufficiunt producere, vel non. Si sic, igitur de necessitate producent causas productivas Socratis per secundam suppositionem : igitur per eamdem Socrates de necessitate producetur. Si non, sequitur, quod illae causae productivae Socratis nunquam producerentur ; nisi dicatur sicut prius, quia licet illae causae nunc non sint sufficienter dispositae, tamen poterunt postea sufficienter disponi. Tunc arguam de causis illarum causarum sicut prius, et ita per talem anticipationem tandem devenietur ad tempus praesens, in quo causae praesentes sint sufficienter dispositae ad producendum causas causarum Socratis, vel non : si sic, illae causae de necessitate producerent, et per consequens Socrates de necessitate produceretur. Et si non, nunquam produceretur. Istam rationem facit Aristoteles 6. Metaph. text. 5. quae non potest solvi, nisi negando secundam suppositionem propter agens liberum : nam positis omnibus causis requisitis, et sufficienter dispositis eo modo, quo sufficiunt effectum illum producere, adhuc agens liberum potest illum effectum non producere.

Secundo probatur conclusio. Quia omnia ista inferiora reguntur secundum inclinationem corporum caelestium : igitur omnia evenirent hic tanta necessitate, quanta in corporibus eveniunt, circumscripta voluntate, quae impedit ; verum est tamen, quod licet omnia hic inferius evenirent tanta necessitate, tamen ordo illius necessitatis non posset ita faciliter percipi sicut in corporibus caelestibus, propter irregularitatem motuum, et mutationum, quibus fiunt haec inferiora.

Contra conclusionem arguitur. Primo, quia voluntas non est libera : igitur non impedit necessarium eventum futurorum. Consequentia tenet ex praedictis : probatur antecedens, quia Astrologi, et sublimatores praejudicant de actibus voluntatis, respectu quorum voluntas dicitur maxime libera, quod non esset, si hujusmodi actus contingenter evenirent a voluntate.

Secundo, quia vel voluntas dicitur libera respectu actuum, quos elicit insequendo suam naturalem inclinationem, ut leve insequendo motum sursum, et grave insequendo motum deorsum : aut respectu illorum, quos elicit contra suam inclinationem. Non secundum, quia nullus est actus elicitus a voluntate, ad quem voluntas non inclinetur, licet quandoque insensibiliter, ut patet in exemplo, ut gladius positus super cuspidem, apparet indifferens ad omnem situm, et tamen propter inclinationem insensibilem movetur ad unam partem, et non ad aliam.

Tertio, quia circumscripta libertate voluntatis, adhuc si unus canis famelicus poneretur aeque distanter inter duos panes, a quorum quolibet aeque moveretur aequaliter omnino, tunc non est ratio, quare magis vadit ad unum, quam ad reliquum, nisi determinat se contingenter ad eundum ad altorum illorum.

Quarto, quia circumscripta voluntate, adhuc aliquid fieret a casu, ut patet de casu tripedis super pedes ; igitur circumscripta voluntate, adhuc aliquid fieret contingenter.

Quinto, ut videtur, aliquid evenit de facto contingenter in centro terrae infra concavam orbis Lunae, et in terra inhabitabili, et tamen in istis non apparet, quod voluntas humana aliquid operetur : igitur praeter humanam voluntatem aliquid evenit contingenter.

Ad ista respondetur. Ad primum, quod Astrologi, et sublimatores meditantur de inclinationibus hominum, et quia ut in plurimum homines sequuntur suas naturales inclinationes ; igitur quandoque accidit quod illi judicant verum ; nihil tamen obstat, quin actus illi fiant libere, quia voluntas potest in oppositum, imo saepe voluntas hominis virtuosi agit oppositum suae inclinationi, et ideo dicit Ptolemaeus, quod Sapiens dominabitur Astris.

Ad secundum dico, quod respectu utrorumque, quia utrumlibet potest elicere, vel suum oppositum, vel saltem omittere, et actum suum suspendere, nec oportet dominare hujusmodi insensibilem inclinationem.

Ad tertium dico, quod canis per motum phantasiae statim determinatur ad alteram partem, et hoc de necessitate, et ideo non potest stare per tempus saltem diu indifferenter, quin determinetur ad unum.

Ad quartum dico, quod aliquid dicitur evenire contingenter dupliciter. Uno modo; quia quandoque est, et quandoque non est, et sic illud, quod fit a casu, fit contingenter ; et ita salvaretur natura contingentis, posito, quod omnia evenirent de necessitate. Alio modo dicitur evenire contingenter, quia cum hoc, quod quandoque est, et quandoque non est, eventus potest impediri : et sic dico, quod illud quod fieret a casu, non fieret contingenter, sed necessario : sed diceretur casuale, eo quod fieret praeter intentionem agentis.

Ad quintum dico, quod aliquid fieri contingenter potest intelligi tripliciter: uno modo, quod immediate fit a voluntate, et sic in centro terrae, et in concavo orbis Lunae, vel in terra inhabitabili nihil fiet contingenter.Alio modo, quia illud de sui natura est impedibile. et potest impediri si agens liberum sit approximatum, et sic in quolibet illorum locorum fit aliquid contingenter ; quia de facto aliter fit, quam si non fuisset libera voluntas, et tunc supposito, quod mundus fuisset ab aeterno, et quod sub qualibet portione materiae primae aliquando fuisset anima humana; tunc dico, quod in istis inferioribus omnia fierent contingenter isto modo ; imo de facto in illis partibus fiunt multae variationes per liberum arbitrium. Verbi gratia in centro terrae accidit variatio per actualem inclinationem gravitatis ab una parte potius,quam ab alia,utpropter constructiones civitatum, et turrium, quae fiunt per voluntatem, variatur centrum terrae. Similiter per combustionem civitatum, et nemorum prope terram inhabitabilem possunt turres fieri, et deferri ad terram inhabitabilem, vel ad superiorem regionem aeris, aut sphaeram ignis,et per consequens ibi aliter accidere, quam si nunquam fuisset libera voluntas.

Ad rationes. Ad primam, concedo ( ) antecedens, et nego consequentiam : quia omne futurum praescitur a Deo scientia infallibili, seu inevitabiliter, quod contingenter eveniet. Tunc ad probationem concedo, quod potest non evenire,et quando dicitur: ponatur igitur in esse, dico, quod hoc non repugnat jam posito.

Ad secundam dico, quod major est falsa: quia significatur copulative, quod omne quod est corruptibile de necessitate corrumpetur, et quod omne quod potest esse corruptibile, de necessitate corrumpetur, quae copulativa est falsa pro secunda parte : sed Aristoteles intelligit eam in isto sensu, quod omne quod est corruptibile , de necessitate corrumpetur, et tunc minor est falsa. Ad confirmationem dico, quod corruptio Socratis de necessitate eveniet, quia ex nunc positae sunt causae, ad quas de necessitate sequitur corruptio Socratis, quae per liberum arbitrium non potest impediri : nec constat quod Socrates contingenter corrumpatur uno tempore, vel alio : et negatur consequentia, quod ita sit de aliis, quia multa sunt futura, quorum causae non sunt positae in esse, ad quas de necessitate sequantur illa futura, imo possunt impediri, ut dictum est.

Ad tertiam negatur consequentia, pro quo notandum, quod tripliciter potest inveniri immutatio contradictionis. Uno modo per mutationem rei significatae per alterum extremum propositionis : alio modo per mutationem in aliquo alio, quod non significatur per aliquod extremum, et tertio modo per solum lapsum temporis. Exemplum primi: ut ista, homo est albus, quae est vera, potest fieri falsa per mutationem, scilicet per corruptionem albedinis, quae significatur per alterum extremum. Exemplum secundi, ut si quis sit judicatus ad triremes per decem annos, illa potest falsificari per mutationem in alio, ut puta, per preces alterius. Exemplum tertii, ut si fiat edictum, quod qui egreditur aulam Regis die Lunae, condemnabitur ad mortem, et qui egreditur die Martis, salvabitur. Tunc per solum lapsum temporis est mutatio contradictionis,ita in proposito, quod possibile potest fieri impossibile, nulla mutatione facta ex parte rei alia a lapsu temporis.

Ad quartam admitto casum tactum, et dico, quod illa de praeterito est contingens, eo quod ejus veritas dependet ex veritate alterius de futuro contingenti.

Ad quintam negatur consequentia. Unde sciendum, quod diversimode attribuitur necessitas praesentibus, futuris, et praeteritis. Unde praesens de necessitate est pro illa mensura pro qua est praesens, licet possit non esse pro alia mensura. Sed praeteritum de necessitate est praeteritum pro omni mensura. Sed futurum nullo modo de necessitate est futurum ; unde pro eadem mensura pro qua Antichristus est futurus, pro illa eadem potest non esse futurus, et ideo consequentia non valet. Ad probationem concedo, quod aeque necessaria est ista in sensu composito de necessitate futurum est futurum, sicut ista, praeteritum est praeteritum ; sed refertur in sensu diviso. Ad aliam particulam, quia ad aliquas, etc. concedo, et ideo concedendum est quod aliqua futura de necessitate eveniant, scilicet quorum causae sufficientes nunc sunt positae, et taliter dispositae, qualiter ad ipsas sequantur illa futura. Ad tertiam probationem negatur consequentia.

Ad sextam,concedo tam antecedens,quam consequens in sensu composito: sed utrumque est falsum in sensu diviso. Ad confirmationem concedo, quod aliquod futurum potest non esse futurum ; et concedo quod ponatur in esse quod non eveniat, sed tunc non erat futurum ; igitur, neganda est consequentia.

Ad septimam, negatur major ; nisi fuerit disiunctiva, et si sic,negandaesl minor. Ad confirmationem negatur consequentia : quia aliter cursus Socratis significatur per propositionem de praeterito ; ideo non oportet, quod si una sit necessaria, et reliqua.

Ad octavam dico, quod semper non ens non est impossibile: imo multa sunt impossibilia, quae nunquam evenient.

Ad nonum dico, quod illa regula non tenet in verbis de necessario in sensu diviso, sicut est in proposito.

ANNOTATIONES

(a) Aliquid evenit contingenter. Nota,quod de hac re variae sunt opiniones. Nam Avicenna relatus a S. Thom. 6. Metaph. text. 7. asserit in sua Metaph. nullam dari contingentiam, neque dari causam aliquam contingentem. Nam posita causa sufficienti necessario sequitur effectus, alias non esset causa sufficiens.Unde si aliquando contingat effectum non sequi posita causa, provenit hoc ex insufficientia causae, et non ex contingentia. Tum etiam, quia agens naturale agit ex necessitate naturae: quod vero ex necessitate naturae agit, non agit contingenter, atque adeo non datur agens naturale contingens.

Secunda opinio Stoicorum est non dari contingentiam in rebus propter divinam providentiam. Cum enim Deus praevideat, et praecognoscat ab aeterno quaecumque futura sunt, necessario erunt: nam si Deus ab aeterno praevidit, et praenovit me futurum Philosophum, necessitate quadam factum est. ut evadam Philosophus : quoniam aut hoc quod a Deo praecognitum est ab aeterno, aliter evenire potest, aut non. Si primum, fallitur providentia Dei, et incurrimus in graviorem errorem, tollimus namque providentiam, ut defendamus contingentiam. Si secundum, ergo necessario eveniet, quoniam necessarium simpliciter est, quod non potest aliter evenire.

Tertia opinio Academicorum in alium est prolapsa errorem : asserebant quidem contingentiam esse in rebus naturalibus, negabant autem providentiam divinam, et dixerunt Deo non esse curam de nobis. Unde D. August. ait : Stoici, ut nos facerent pios, fecerunt servos; Academici, ut nos liberos facerent,fecerunt impios. Hujus dementiae fuit Cicero primo de natura Deorum, quam refert D. Augustinus 5. de Civit. Dei, cap. 9.

Quarta sententia fuit Peripateticorum, quorum Princeps fuit Aristoteles qui admittit rerum contingentiam, et non omnia fieri ex necessitate, ut patet primo lib.Prio rum, cap. 12, 6. Metaph. text, 7. et 8. 1. Perihermenias, et in hoc 2. Physic. in tract de casu et fortuna ; ubi dividit agens in necessarium, et in ut plurimum,et quod raro et contingenter agit. Hujus opinionis triplex potest assignari fundamentum. Primum desumptum est ab experientia, quae docet quasdam res esse immutabiles, alias mutationi obnoxias. Considerabant enim motum corporum caelestium,et advertebant illum esse certum, regularem, et conformem, et nunquam in illo visum fuisse errorem. In rebus tamen sublunaribus advertebat non semper res eodem modo agere, sed plerumque impediri. Videbant enim in hominis generatione aliquando fieri hominem perfectum ; interdum vero monstruosum ; hinc collegerunt dari contingentiam. Secundum fundamentum desumebant ex modo operandi: nam modus operandi sequitur modum essendi,modus autem operandi non est immutabilis in multis rebus, sed in multis mutatur, atque adeo natura aliquando agit necessario, aliquando contingenter : agens enim naturale aliquando producit sibi similem, aliquando monstruosum effectum. Tertium fundamentum accipiebantex materia,et contrarietate.Nam res naturales habent materiam, et habent contrarium,et ideo sunt contingentes ; nam materia habet potentiam contradictionis adesse, et ad non esse ; similiter res naturales habent contrarium, ut ignis aquam, et per consequens haec inferiora ratione materiae,et ratione qua sunt contraria,sunt contingentiam.Unde Aristoteles 9. Metaph. tex. 17 inquit, in aeternis nulla est potentia : quia omnis potentia, est contradictionis ; et subjungit corpora caelestia tantum habere potentiam ad ubi: quia Sol scilicet potest esse in hoc loco, et in illo, et 12. Metaph, text. 10. inquit, cuncta materiam habent, caelestia vero corpora, vel non habent ad ubi: et 1. de Caelo, text.20. volens probare caelum esse incorruptibile, probat sic ; quia non habet contrarium, neque materiam ex qua factum sit.

His addi potest quartum fundamentum ex rebus moralibus desumptum ; quia datur liberum arbitrium, et contingentia. Antecedens probatur 3. lib. Ethic, per totum. Consequentia patet: quia liberum arbitrium est potentia, qua sponte nostra possumus velle, et nolle ; ergo contingenter volumus, et nolumus.

(b) Si non esset libertas voluntatis, omnia evenirent de necessitate. Nota, quod non parva est controversia inter D. Thomam, et Scotum, quaenam sit prima radix contingentiae. Nam S. Thomas 6. Metaph. text. 7. et 8. 1. part 5. quaest. 19.artic.8.el quaest. 115. art. 6. et ibi Cajet. ad rerum contingentiam ponendam plura dicit, quae paucis explicabo. Primum dictum S. Thomae est, quod triplex invenitur causarum gradus : est enim prima causa universalis, incorruptibilis, et immutabilis, nempe Deus Opt. Max. Sunt etiam causae, quae partim sunt universales, partim vero particulares ; cujusmodi sunt corpora caelestia, quae sunt incorruptibilia, sed mutabilia. Sunt tandem causae corruptibiles, et mutabiles, quales sunt causae particulares, ut ignis,et homo. Istae causae tertii generis, dicuntur particulares ; quia sunt limitatae ad unum certum et determinatum effectum, ut ignis ad generandum ignem, et homo ad generandum hominem. Causae vero mediae sunt partim particulares, scilicet respectu Dei : quia effectus immateriales in Intelligentiis, et actiones humanae, quae sunt liberi arbitrii, non subjiciuntur efficientiae caeli. Sunt etiam universales, si comparentur cum causis particularibus: quia corpora caelestia sunt causae multorum effectuum : nam Sol et homo generant hominem, et Sol et Planta generant plantam, et sic de aliis. et universaliter omnes effectus, qui producuntur per motum naturalem cadunt sub efficientiam corporum caelestium. Causa tandem primi gradus est simpliciter universalis : ejus enim effectus proprius est esse. Unde quidquid est, et quomodocumque est, sub causalitate illius continetur.

Secundum dictum S. Thomae, ille effectus vocatur per accidens, et contingens respectu alicujus causae, qui est extra efficientiam illius : verbi gratia sunt duae herbae, quae simul florent; flores cujusque habent causam propriam, quae promovet illas ad florescendum ; sed florere simul est per accidens : quoniam est extra efficientiam cujusque causae propriae : vocatur igitur effectus per accidens ille, qui est extra efficientiam illius causae. Et quia fieri potest quod eadem res sit intra efficientiam alicujus causae, et extra efficientiam alterius ; hinc fit, ut eadem res dicatur per accidens respectu unius causae, et per se respectu alterius. Addit etiam sanctus Thomas non solum illum effectum esse per accidens, qui est extra efficientiam illius causae, sed etiam illum, qui quamvis sit intra efficientiam causae, non est tamen intra efficientiam ordinariam, et constitutam. Ille autem effectus non producitur productione ordinaria, et constituta: qui non producitur eo tempore, quo produci debet, neque eo modo, et ordine, cujusmodi sunt monstra : quae ideo dicuntur effectus per accidens.

Tertium dictum S. Thomae. Multi effectus possunt esse per accidens respectu causarum particularium, qui erunt per se respectu causarum caelestium : quod patet in exemplo de floritione plantarum simul, quae si ad plantas reducatur, est effectus per accidens. Si vero ad virtutem corporis caelestis invenitur esse per se, et ordinatum a superiori causa movente simul utramque herbam ad floritionem.

Quartum dictum. Multi effectus possunt esse per accidens etiam in ordine ad causas caelestes. Nam corpus caeleste agit movendo : tale autem agens requirit materiam determinatam, et dispositam. Potest autem contingere, quod materia sit indigentia, quo posito, virtus caelestis non consequitur suum effectum intentum, atque ita effectus tunc productus erit contingens in ordine ad corpora caelestia ; modificatur enim actio caeli secundum conditionem agentium particularium, quorum conditiones sunt posse deficere ab agere, pati, et habere contrarium, et ita quamvis defectus non sit a caelo agente, impeditur tamen propter defectum causae particularis, et ideo Aristoteles probat contingentiam propter materiam, et potentiam passivam, ita quod radix contingentiae naturalium effectuum est natura potentiae intenta in naturalibus, qua possunt deficere, et sunt in potentia contradictionis, complementum vero contingentiae, provenit ex concursu accidentali causarum.

Quintum dictum. Effectus, qui procedunt ex libero arbitrio, si referantur in causas superiores, possunt esse contingentes; quia virtus caelestis inclinat corpus ad hanc, vel illam actionem ; sed vir sapiens reprimit talem inclinationem, juxta illud, Sapiens dominabitur astris: ergo ea quae subjiciuntur libero arbitrio, possunt esse per accidens respectu caeli. Ultimum dictum S. Thomae. Respectu Dei Opt. Max. nihil potest esse per accidens ; quia ipse est causa prima, et maxime universalis, quae pro effectu habet ipsum ens : quidquid enim est ens, est sub potentia divina, et si respectu Dei esset aliquod contingens, hoc esset, vel quia posset effugere cognitionem Dei,et sapientiam, et hoc est impium : Deus enim est sapientissimus, cujus sapientia conditi sumus, et providentia gubernamur.Vel quia non esset sub potentia Dei, quod etiam est plusquam falsum ; cum omnia a Deo dependeant. Concludit ergo aliqua posse esse per accidens respectu causarum particularium, et respectu liberi arbitrii, atque respectu caeli, tamen respectu Dei nihil potest esse per accidens ; atque ita, inquit ipse D. Thom. secundum Fidem Catholicam dicitur, quod nihil fit temere, sive fortuito in mundo, et quod omnia subduntur divinae providentiae.

Et si quaeratur a D. Thom.quomodo haec duo possint stare simul, videlicet, quod omnium contingentium detur causa per se, nempe Deus, ejusque providentia, et quod simul sint contingentia : nam periret ratio Philosophi, qua probat si omnes effectus habeant causam per se, omnia necessario eveniunt. Item, haec duo sunt incompossibilia, quod aliquid sit praevisum a Deo, et non fiat: at omnia sunt a Deo praevisa ; ergo omnia necessario fient.

Respondet, multum differre agere de particularibus causis, quae propter sui deiectum multoties frustrantur a suis effectibus. Corpora etiam caelestia, et eorum motus, et influentiae, quamvis quantum in se ipsis est, necessitatem habeant, tamen effectus eorum in istis inferioribus possunt deficere; vel propter indispositionem materiae, vel propter liberam electionem, et sic frustrata a sua causatione contingenter producuntur eorum effectus. De providentia autem Dei altius sentiendum est : ipsa enim est causa prima efficacissima, et non impedibilis, a qua procedit omne ens, et omnes modi essendi, inter quos sunt necessarium, et contingens, ita ut et producit ens, et producit ipsum necessarium, vel contingens secundum quod determinat: non solum enim fiunt ea, quae Deus vult fieri, sed eo modo quo vult ; quaedam autem vult fieri necessario, et ideo praeparat causas necessarias, quae deficere non possunt, ex quibus sequuntur effectus. Vult etiam producere effectum contingentem, et ideo praeparat causas defectibiles, ex quibus contingenter sequatur effectus, secundum quod ejus providentia divina ordinat. Quando ergo dicitur, omnia sunt praevisa a Deo ; ergo necessario evenient. Consequentia infertur ex mala antecedentis intelligentia; sic enim debet haberi ; omnia sunt praevisa a Deo ut contingenter,

vel necessario sint, et tunc non sequitur illarum, sed quod sequitur est, quod necessarium est, effectus esse contingentes, vel de necessitate, quod quidem singulare est in hac causa, reliquae enim causae non constituunt legem necessitatis, vel contingentiae, sed utuntur sua causandi lege, secundum quod constitutae sunt a superiori causa, unde solum dant effectus, quod sint. Haec autem altior causa, quae est causa entis in quantum ens, dat ordinem necessitatis, et contingentiae.

Breviter sententia Divi Thomae est, quod licet Deus sit prima radix contingentiae, et libere, et contingenter agat ad extra, tamen sua contingentia, et libertas non est causa contingentiae in rebus, sed efficacia suae voluntatis, qua voluit quasdam causas esse naturales, et necessarias, alias vero liberas ; et ita quamvis Deus ageret necessario ad extra, ut posuit Aristoteles, posset esse contingentia in rebus, vel propter defectibilitatem causarum, aut secundo propter libertatem hominis.

Scotus autem omnem contingentiam reducit in primam causam contingenter agentem. Unde dicit primo, quod si in universo non esset aliqua causa libera, sed omnes naturaliter de necessitate agerent, tunc non esset aliqua contingentia in rebus, sed omnia de necessitate fierent: quia si aliquid, quod fit nunc, potuit non fieri, vel causae ejus erant contigentes, vel non ; si conceditur primum, patet esse causas contingentes. Si autem conceditur secundum,scilicet quod sunt necessariae, sed quia impeditae sunt non fuit factum, quod potuit fieri, tunc quaero de causa impediente, an fuit contingens, vel non. Si primum, ergo datur causa contingens. Si secundum, ergo quod factum fuit non potuit non fieri, sed necessario, et per consequens ablata causa libera, nihil fit contingenter.

Secundo dicit, quod ad salvandam contingentiam in rebus necessario requiritur libertas in prima causa, scilicet Deo, neque libertas sola causae secundae sufficiens est ad salvandam contingentiam. Tum quia causa, quae movet in quantum mota, si necessario movetur, necessario movet, et causa secunda, etiam voluntas hominis movet, seu agit in quantum mota a Deo; quia sine eo nihil agere potest, atque adeo si necessario movetur a Deo, necessario movet se ipsam, et operatur. Tum quia si causa secunda moveat libere, et contingenter, est quod prima necessario, et sufficienter moveat, vel fieret effectus necessario, et habetur intentum, scilicet, quod movendo necessario prima causa effectus fiet necessario, vel si non fieret, frustraretur causa prima suo effectu, quod non est dicendum: est ergo necessario ponenda libertas in prima causa ad salvandum contingentiam ; et hoc, inquit Scotus, est maxime mirandum in Aristotele quod concedendo contingentiam in rebus non concedat contingentiam in prima causa, sed dicat eam agere necessario ad extra, quem tamen nituntur defendere Thomistae, quorum primus est Cajet.I.part.quaest. 19. art. 8.

Tertio dicit,quod ex concursu divinae voluntatis libere cum causis secundis naturalibus, provenit contingentia in rebus, quod probat in 1. sent. dist. 8. q. 4. et d. 17. et in 2. d. 25. et in 3. d. 33. et in Quodl. q. 16. hac ratione : Si principium naturale concurrat cum libero, a quo in efficientia dependet, tota illa operatio erit libera, a qua omnis causa in causando dependet: ergo voluntas divina cum causa secunda naturali producet operationem liberam. Ex quo sequitur quoddam valde notandum, quod habetur ab Scoto 1. sent, d. 8. q. ult. in fine, quod nulla causa secunda quantumcumque naturalis, causat simpliciter necessario, sed tantum secundum quid. Patet quia omnis causa secunda dependet in causando a prima, et per consequens simpliciter contingenter causat: at quia sunt multae causae naturales, quae quantum est ex parte earum, non possunt non causare effectus, ideo necessario causant ; sed non causant simpliciter necessario ; ergo secundum quid, scilicet ex parte earum, sicut ignis non potest non comburere apposito combustibili, id est, necesse est, quod comburat, non necessitate simpliciter, sed secundum quid: quia simpliciter potest non comburere Deo non cooperante, sicut patuit de tribus pueris in camino ignis. Deus autem cooperatur semper libere, et contingenter; ergo absolute effectus est liber, et contingens.

Ex his facile apparet falsitas opinionis Avicennae. Nam falsum supponit, nempe, quod non sit causa sufficiens, si ipsa posita non sequatur effectus : non enim provenit ex insufficientia agentis, sed ex concursu impedientis. Sicut enim ad producendum effectum non sat est efficientia, et sufficientia causae sola, sed ipsa cum omnibus circumstantiis requisitis ex parte subjecti, ita ipsa sola posita non ponetur effectus, nisi ponantur requisito circumstantiae,inter quas est liber concursus primae causae. Avicenna ergo non distinxit inter sufficientiam causae, quae attenditur penes ipsam solam,et inter sufficientiam circumstantiarum actualis causalitatis. Ad causam hoc secundo modo necessario sequitur effectus,non autem ad causam primo modo. Ideo Aristoteles loquens de causis primo modo, dixit, quod quaedam sunt causae per se, et sufficientes, quae necessario inferunt suos effectus non simpliciter, sed cum limitatione, nisi impediantur. Avicenna vero non sic limitav t; ideo erravit. Et quando dicit, quod agens naturale agit de necessitate naturae; aistinguo,aut enim est sensus, quod agens naturale non agit libere, ita ut sit in manu illius agere et non agere: et hic sensus est verus, vel secundo est sensus, quod non potest impediri ejus effectus extrinsecus, et sic est falsus : imo quia potest impediri, ideo non semper ejus effectus necessario sequitur.

Ratio Stoicorum solvitur in sequenti annotatione. Error autem Academicorum cum aperte sit contra fidem, ejus falsitas convincitur ex illo Matth. 10. ubi Christus ait. Nonne duo passeres veneunt asse, et unus ex illis non cadit in terram sine patre vestro ? etiam D. Paulus ad Hebraeos 1. Portans omnia verbo virtutis suae, etc.

(c) Ad primam concedo antecedens,etnego consequenliam. Nota duobus modis rem aliquam dici necessariam, aut simpliciter, et absolute, quando spectata sua nalura,non potest aliter evenire; aut necessariam secundum quid, et ratione habita alicujus alterius: quia scilicet, cum ex natura sua sit contingens, et proinde possit aliter evenire, posita tamen re aliqua non possit ; verbi gratia, Petrum currere simpliciter est contingens, sed si ponamus Petrum currere, hujusmodi res necessariae dicuntur necessitate consequentiae, eo quod tantum sunt necessariae,quia ex aliquo inferuntur, scilicet; quia facta hypothesi, et posito in actu cursu Petri, sequitur necessario necessitate consequentiae Petrum currere.lles vero quae priori modo appellantur necessariae, dicuntur necessariae necessitate consequentis : quia ideo sunt necessariae non solum quia necessario inferuntur,sed quia per se consideratae non possunt aliter se habere. Res ergo futurae contingentes, quia Deus illas praecognoscit eventuras, dicuntur necessariae necessitate consequentiae: quia bene infertur, Deus praecognoscit Petrum cursurum ; ergo Petrus curret neces sario necessitate consequentiae. Hoc posito sic Scotus respondet ad argumentum : Omne id, quod Deus praecognoscit eventu rum, necessario eveniet necessitate consequentiae : concedo, sed haec necessitas non tollit a rebus contingentiam. Sed nego necessitate consequentis : quia si res futurae quas Deus praecognoscit eventuras, essent necessariae necessitate consequentis, non essent contingentes. Quod vero dicitur in probatione,si potest non evenire, ponamus, quod non eveniat. Non est admittendum stante scientia Dei, quod res non sit eventura: repugnat enim scientiae Dei, quod aliter eveniat res, quam Deus scit eventurum : : et hoc est quod vult dicere Scotus cum inquit: dico quod hoc repugnat jam posito. Illud autem axioma Aristotelis possibili posito inesse, etc. intelligendum est quando id, quod ponitur, non repugnat alicui rei ante jam positae a nobis,sicut est scientia Dei, vel actus oppositus rei ponendae ; quia quamvis spectata contingentis rei natura in instanti, in quo est, possit non esse: tamen ex hypothesi quia non simul se compatiuntur actus contradictoris, repugnat, quod si sit in actu, etiam ponatur in actu quod non sit: quia esse, et non esse, simul non compatiuntur. Et ideo neque Deus fallitur neque falli potest in sua scientia: quia aliter quam ipse scit non eveniet: quamvis futurum contingens aliter evenire potest.