QUAESTIO IV

Utrum eadem sint notiora nobis, et notiora naturae

Arist. hic. text. 1. Averroes comm. 2. Albert. 1. Phys. tract. 1. cap. 6.Mayron quaest A. C onimbr. quaest. 2. Ruvius qu 4. Roccus quaest. 2.

Arguitur quod sic, quia omnis scientia perfecta procedit per causas, et a priori ; sed scientia naturalis est scientia perfecta, igitur ipsa procedit per causas, at ipsa procedit, ex notioribus nobis, igitur causae sunt notiores nobis, sed causae sunt notiora naturae,ut patet primo hujus, igitur eadem sunt notiora nobis, et notiora naturae.

Secundo, quia vel per naturam intelligitur natura non cognoscens, et sic nihil est sibi notius, vel ignotius : vel intelligitur natura cognoscens, et tunc vel intelligentia separata, et hoc non ; quia intelligentiae separatae non sunt diversae notitiae, quarum una sit potior altera, cum ipsa intelligat per suam simplicissimam essentiam. Si per naturam intelligatur anima nostra ; tunc cum eadem sint notiora nobis, et animae nostrae, sequitur, quod eadem erunt notiora nobis, et naturae.

Tertio, ubi ita esset, hoc esset pro tanto, quia compositum est notius nobis, et suae causae sunt notiores naturae, ita ut universaliter effectus sint notiores nobis suis causis, hoc est falsum ; quia adamas est notior nobis, quam sit virtus ipsius,me liante qua attrahit ferrum, et tamen virtus illa est effectus adamantis.

Quarto, nisi eadem essent notiora nobis, et naturae, sequeretur quod idem esset notius, et ignotius respectu ejusdem, quod est impossibile, et probatur consequentia : quia agens, et finis sunt sibi invicem causae, igitur cum causa sit notior naturae,.sequitur quod agens est notius naturae,quam finis, et quia finis est causa agentis, tunc sequitur quod finis est notior agente, et sic agens est notius, et minus notum fine, quod est impossibile.

Quinto, quia anima nostra est notior nobis,eo quod experimur ipsam, et cum hoc est notior naturae, eo quod est causa compositi, igitur idem est notius nobis, et naturae.

Sexto, quia principia Mathematicae sunt notiora nobis, et etiam naturae, quam sint conclusiones inde sequentes, igitur eadem sunt notiora nobis et naturae. Antecedens apparet, nam istud principium, Omne totum est majus sua parte, est notius cuilibet cognoscenti, quam sit aliqua conclusio sequens ex illo principio.

Oppositum arguitur per Aristotelem in I. hujus, text. 4. et 5. ubi per hoc probat, quod in scientia naturali procedendum est a totis compositis ad paries componentes. In quaestione primo Videbimus quae sunt notiora nobis. Secundo quae sunt notiora naturae.

Quantum ad primum, notandum quod aliquid potest dici notius dupliciter, uno modo intensive, sicut illud quod habet plures gradus cognitionis. Alio modo. dicitur notius, quia prius notum, et hoc intelligitur dupliciter;( )uno modo,quia prius tempore, et sic major prius tempore cognoscitur conclusione; alio modo prius natura, et sic minor prius cognoscitur quam conclusio.

Secundo notandum, quod omnis notitia intellectiva originatur altero duorum modorum, scilicet, aut ex sensu, aut ex naturali inclinatione intellectus, et ideo duplicia sunt principia, quaedam quae habentur per sensum, et experientiam ; et alia, quae habentur ex inclusione terminorum in significando, vel ex non repugnantia, quibus intellectus assentit ex sua inclinatione naturali, habita significatione terminorum, sine aliqua ratione determinante ipsum intellectum, et talia sunt principia Metaphysicae, ut quodlibet est, vel non est ; omne totum est majus sua parte,et hujusmodi. Tertio sciendum, ex quo omnis notitia intellectiva originatur ex principiis acceptis per sensum, aut per naturalem inclinationem intellectus, quod illa conclusio quae facilius et evidentius deduoitur ex istis principiis, est notior aliis, quae minus evidenter deducuntur ex illis, et ideo si de aliquibus duobus principiis, vel conclusionibus scire velimus, quod sit notius alio, debemus attendere, quod istorum facilius deducatur ex sensatis, aut quod est facilius reducibile in primum principium acceptum ex inclinatione intellectus. Ex hoc sit prima conclusio ista : Semper principium, per quod probatur aliqua conclusio, notius est illa conclusione, et hoc intensive. Probatur, quia principium est causa effectiva saltem instrumentalis notitiae conclusionis, igitur notitia conclusionis non est tanta intensive, quanta est notitia principii. Tenet consequentia, quia agens aliquem effectum sine adjutorio alterius, non potest producere effectum sibi aequalem, ut corpus luminosum non potest causare tantum lumen in medio, quantum habet in seipso : similiter caliditas non potest producere in aliud subjectum caliditatem sibi aequalem sine adjutorio caliditatis productae sibi coagente, etc.

Secundo, quia illud est notius intensive, quod propinquius, et evidentius reducitur ad primum principium, sed principium, per quod probatur illa conclusio propinquius et evidentius reducitur ad primum principium, vel ad principium expertum, quam illa conclusio ; ergo, etc. Major probatur per praenotata, et minor apparet,quia in ordine reducendi ad primum principium, prius probatur principium, quam conclusio per ipsum probata.

Tertio, quia difficilius obliviscitur notitia principii, quam conclusionis dependentis ex illo principio, igitur notitia principii est intensior, et hoc est verum, quando illa notitia solum est per illud principium.

Contra conclusionem objicitur, et probatur quod notitia principii et conclusionis pariformiter remittantur,slanle evidentia primi principii ad Conclusionem. Tunc si ita esset, sequeretur quod aliquis haberet notitiam principii, et non haberet notitiam conclusionis, et cum hoc sciret consequentiam esse bonam, et quod cum hoc sciat consequens; et patet consequentia, quia ex quo notitia conclusionis est minor, tunc ipsa esset tota remissa ad Unum gradum, quando adhuc stabit aliquod de principio, et tamen tenet consequentia, et est evidens; sequitur propositum.

Respondetur quod impossibile est, notitiam conclusionis et principii aequaliter remitti ad unum gradum,sicul consequentiae remittantur aequaliter de utroque vero, unde semper oportet plus remitti de notitia principii, quam conclusionis. .

Secunda conclusio : universaliter sensibiliora sunt notiora nobis minus sensibilibus. Probatur, quia ex quo cognitio nostra originatur ex sensu, oportet illa esse notiora, quae sunt sensibiliora. Ex quo patet, caeteris paribus, quod illud quod sentitur pluribus sensibus, notius est, quam illud, quod sentitur uno tantum.

Tertia conclusio : ut in pluribus effectus sunt nobis notiores,quam suae causae : probatur. Nam compositum naturale est notius, quam sit ejus materia, vel forma, et ita inducendo in aliis ; et dico notabiliter ut in pluribus,quia aliquando contingit oppositum. Unde caelum est nobis notius, quam sit influentia causata a motu, et lumine, per quam agit in istis inferioribus, similiter de adamanle,ut supra dictum fuit. Patet igitur quae sunt notiora nobis, quia principium suis conclusionibus et sensibiliora minus sensibilibus, et haec de primo.

Quoad secundum, notandum, quod quantum ad notitiam naturae, potest intelligi dupliciter, uno modo de substantia separata, quae est Deus, vel Intelligentia,et talis cognoscit unica intellectione aeterna, quae est sua essentia,et hoe est simpliciter verum de Deo; tamen Theologi non concedunt simpliciter de Intelligentiis. Unde probatur,quod Intelligentia possit habere cognitionem novam simpliciter ; quia Intelligentia non habet cognitionem de quolibet futuro con-Ungenti, quia si illam haberet, cognosceret aeque perfecte omnia sicut Deus, et tunc arguitur sic, capiendo unum futurum contingens, quod cognoscat Intelligentia, postea illud futurum ponatur in esse, et sit. Antichristus, tunc arguitur: Intelligentia nunc cognoscit Antichristum, et prius non cognovit ipsum, quia prius erat futurum contingens, igitur Intelligentia mutata est per novam cognitionem: verum est tamen, quod ( ) Intelligentia habet aliquam cognitionem aeternam, et hoc differt ab intellectu nostro, cujus omnis cognitio est nova. Alio modo intelligitur de natura particulari, ut de isto igne, vel aqua non categorematice, quod aliquid sit sibi notum, sed hypothetice si cognosceret, quae essent sibi notiora.

Tunc sit ista conclusio, quod naturae notiores sunt causae suis effectibus. Probatur, quia sicut est in artificialibus, ita in naturalibus, cum natura sit artifex rerum naturalium ; sed in artificialibus causae operis sunt notiores artificio, ut patet, quia factor domus prius cognoscit lapides, et ligna, quam domum, igitur ita est in naturalibus.

Secundo, quia causae sunt priores suis effectibus, igitur et prius notae a natura, tenet consequentia, quia natura cognoscit res sicuti sunt.

Contra conclusionem arguitur, quia illud est notius naturae, quod est magis perfectum, et majoris entitatis, quia de perfectioribus natura magis est sollicita: modo totum compositum perfectius est suis partibus, cum includat perfectionem suarum partium ; ergo, etc.

Secundo, illud est notius naturae, quod magis Intenditur a natura, et cujus similitudo esset fortius impressa naturae, si natura cognosceret ; modo similitudo totius compositi esset fortius impressa naturae, si natura cognosceret, eo quod compositum magis intenditur a natura: ergo, etc.

Respondetur, quod compositum ( ) potest dici notius dupliciter ; uno modo, quia est perfectius cognoscibile secundum naturam, et sic dicit Aristoteles,quod Deus est in natura notissimus ; unde 2. Metaph. dicit, quod sicut oculus noctuae se habet ad lumen Solis in meridie, ita intellectus noster ad manifestissima in natura. Alio modo aliquid dicitur notius naturae, eo quod magis intenditur a natura, et species ejus esset magis impressa naturae, si natura cognosceret. Alio modo non, quia species sua esset fortius impressa, sed quia esset prior in motu illo, quo producitur res fienda. Verbi gratia, scribens litteram habet intentionem totius . ilitterae fortius impressam menti suae, quam habeat intentionem partis litterae ; attamen intentio partis litterae naturaliter procedit in motu protractionis litterae. Tunc dico, quod causae non sunt notiores naturae, eo quod sint perfectiora cognoscibilia secundum naturam: et per hoc solvitur prima objectio, nec causa dicitur notior ex eo, quod ejus similitudo esset fortius impressa naturae ; nam sic totum compositum est notius naturae partibus componentibus : sed illo modo causa est notior naturae, id est, naturae in motu faciendi rem ex suis causis, prius occurrit intentio causae, quam causati,ut declaratum fuit in exemplo de littera. Patet igitur quae sunt notiora naturae.

De tertio sit prima conclusio: ut in pluribus non sunt eadem notiora nobis, et notiora naturae. Probatur, quia ut in pluribus effectus sunt notiores nobis, et semper causae sunt notiores naturae, etc.

Secunda conclusio, aliquando eadem sunt notiora nobis, et notiora naturae. Probatur, quia aliquando causae sunt notiores nobis ; igitur aliquando eadem sunt notiora nobis, et naturae. Tenet consequentia, quia semper causae sunt notiores naturae. Antecedens apparet, quia caelum est notius sua influentia: similiter homo quam actus suus intelligendi, et hoc totum quod dictum est, est verum in scientia naturali, et ideo de aliis scientiis sit ista conclusio: In aliis scientiis universaliter eadem sunt notiora nobis, et notiora naturae ; excepta parte Metaphysicae, quae determinat de substantiis separatis: nam illa procedit ab effectibus ad causas. Probatur conclusio: nam principia Mathematicae sunt simpliciter notiora et naturae, et nobis: similiter in Metaphysica notiora sunt principia conclusionibus. Item in Grammatica, litterae et syllabae sunt notiores nobis, quae sunt causae orationum, et per consequens sunt notiores naturae. Similiter in Logica termini sunt notiores nobis, quam argumentationes compositae ex terminis. Similiter in moralibus actus humani, sunt notiores nobis, quam virtutes generatae ex illis actibus. Patet igitur inductive, qualiter in aliis scientiis a scientia naturali idem est notius nobis, et naturae.

Et si objiciatur, ex quo effectus sunt nobis simpliciter notiores, sequitur quod nunquam potest fieri regressus a cognitione causarum ad cognitionem effectuum: et sic in scientia naturali nunquam haberemus notitiam propter quid. Probatur consequentia, quia propter quod unumquodque tale, et ipsum magis ; igitur cum causae cognoscantur per effectum, sequitur quod effectus semper sunt notiores, et per consequens regressus ille ad causas petit principium. Respondetur negando consequentiam. Ad propositionem,propter quod unumquodque, etc. intelligitur de causa sufficienti. Modo dico, quod cognitio effectuum non est sufficiens ad cognitionem causarum, et ideo intellectus cum habuerit aliquas notitias de causis per effectus mediante discursu et inclinatione intellectus, inquirit ulteriorem cognitionem de causis, qua habita fit regressus ad cognitionem effectuum per suas causas, et talis est scientia propter quid.

Ad secundam dico, quod intelligitur de utraque, de natura non cognoscente conditionaliter sic,ut si cognosceret prius cognosceret causas, similiter intelligitur de natura cognoscente, ut Intelligentia,et non obstante, quod in Intelligentia non sint diversae cognitiones, attamen potest cognoscere unam rem prius altera, saltem naturaliter, licet non tempore, cum omnia cognoscat ab aeterno. Et cum arguitur de anima nostra, dico, quod in effectibus, qui sunt a nobis, anima prius cognoscit causas, ut patet in artificialibus.

Ad tertiam concessum est aliquibus causis, quod sunt notiores nobis, quam effectus.

Ad quartam negatur consequentia ; quia istud intelligitur de causis, ex quibus aliqua res fit; quod illae cognoscuntur per prius a natura, quam res illae factae ex eis, et e contra de nobis.

Ad quintam dico, quod anima est notior naturae, et non n?bis. Et cum dicitur, nos experimur animam, verum est per ejus effectus, et opera, et ideo illi effectus sunt notiores.

Ad sextam concessum est in ultima conclusione, quod in aliis scientiis a naturali, idem est notius nobis, et naturae.

ANNOTATIONES

(a) Uno modo quia prius tempore, etc. Nota quod Arist. 1. Post. t. 3, docet quo ordine intelligantur praemissae ante conclusionem, et quomodo conclusio intelligatur post praemissas: dicitque quod major propositio universalis potest prius tempore cognosci,quam conclusio, minor vero cognita majori non potest cognosci prius tempore, sed solum prius natura,quam conclusio: verbi gratia, Omne sensibile habet sensum tactus, omne animal est sensibile, ergo omne animal habet sensum tactus. Major hujus demonstrationis potest cognosci per tempus absque conclusione, si tamen cognoscitur minor, simul tempore cognoscitur et conclusio. Vult ergo Arist. quod prius natura utraque praemissa cognoscitur conclusione : quoniam cognitio utriusque praemissae est causa cognitionis conclusionis, si vero loquamur de prioritate temporis, tunc cognitio majoris est prior tempore cognitione conclusionis; quoniam cognita majori adhuc superest cognoscenda alia propositio, nempe minor, antequam conclusio cognoscatur formaliter, et proprio conceptu ; at vero si cognita majori cognoscas etiam minorem, tunc simul cum minori simultate temporis cognosces formaliter, et proprio conceptu conclusionem.

Dixi notabiliter formaliter, et proprio conceptu, quia demonstrationis conclusio bifariam intelligi potest, primo formaliter, et conceptu proprio ipsius conclusionis,qui terminatur ad ipsam conclusionem. Secundo virtualiter,etin universali,ut quando non formamus conceptum ipsius conclusionis, sed solum formamus conceptum de ea re, ex qua conclusio potest colligi, vel in qua conclusio continetur,quasi in quodam universali. Cognitio primo modo est simpliciter cognitio; sed cognitio secundo modo est cognitio secundum quid,nempe virtualiter, et in alio. De hac secunda cognitione loquens Aristoteles ubi sup. text. 4. dicit conclusionem cognosci simul cum praemissis, et quod majus est, simul cum ipsa majori: nam cognita majori simpliciter, simul cognitione secundum quid, et virtualiter cognosco conclusionem ; non quod tunc temporis producam diversos actus cognoscendi : solum enim produco cognitionem majoris: sed quoniam conclusio continetur virtualiter sub majori, quasi sub quodam universali, et cognita majori possumus ex ea devenire in cognitionem conclusionis ; tunc enim dicimur cognoscere aliquam rem virtualiter ; et in universali, quando cognoscimus formaliter illud sub quo res illa continetur, et ex quo possumus devenire in cognitionem illius rei. Verbi gratia, cognita hac majori cognitione propria, et formali, Omne animal rationale est risibile, cognoscimus virtualiter, et in universali hanc conclusiohem,Omnis homo estrisibilis, quoniam haec conclusio continetur sub illa majori tanquam sub suo universali: major enim significat rem omnem, quae est animal rationale, esse risibilem, et sub ista quodammodo continetur haec alia, Omnis homo est risibilis.

(b) Verum est tamen,quod Intelligentia habel aliquam cognitionem aeternam etc. Nota quod hoc verum est juxta principia Aristotelis. Caeterum secundum Theologos et veritatem,cum Intelligentia sit creata in tempore, nullam habet cognitionem aeternam, atque adeo sumitur hic aeternum pro coaevo, ita ut sit sensus, quod Intelligentia habet aliquam cognitionem coaevam.

(c)Compositum potest dici notius dupliciter etc. Nota quod notius natura est idem quod notius secundum se, id est, quod spectata rei entitate, est magis cognoscibile, et cum cognoscibilitas rei sit ratione entitatis, id erit magis cognoscibile secundum se, quod magis habet de entitate ; quapropter hoc quod minus habet de entitate, est minus cognoscibile incipientibus dicere, eo quod cognitio addiscentium est imperfecta, atque ita prius cognoscunt id, quod imperfectius, et quod secundum se est minus cognoscibile. Quod comprobat Aristoteles 7. Metaphys. text. 4. dicens, Quae singulis nota, et priora sunt, saepenumero parum nota sunt, et parum, aut nihil habent veritatis, qui illorum cognitione sunt praediti. Secus est de doctis viris: his enim quae natura sunt notiora, id est, quae secundum se cognoscibilia sunt, etiam sunt magis nota, veluti principia, et causae. Unde sic habet Aristoteles : Principia vero, et causas rerum cognoscere paucis contingit, atque illis doctis.

Sensus ergo verborum Aristotelis, Non sunt eadem nobis nota, et naturae,est, quod illa quae sunt perfectiora non sunt nobis primo distincte cognita, sed potius imperfectiora. Nam cognitionem nostram distinctam speciei, praecedit distincta cognitio superiorum,haec autem superiora sunt minus perfecta, quam species. quae natura, id est, secundum se est magis nota, id est, magis perfecta ; atque adeo cognitione distincta, et scientifica imperfectiora sunt magis nota nobis, naturae vero magis perfecta, et per consequens non eadem sunt nobis nota, et naturae. Et huncordinem servavit Aristoteles in docendo hanc scientiam,quia prius tractat de materia, et forma,et rursus de causis entis mobilis, et deinceps prosequitur alia de ente mobili. Insuper in consideratione principiorum prius inquirit in universali quot sint, et postea de quolibet illorum. Ex hoc sequitur, sensum Aristotelis illis verbis ab universalioribus,et nobis notioribus, naturaeque minus notis, ad naturae notiora nobisque minus nota esse progrediendum, esse tradere modum nostrae cognitionis in qualibet scientia, ita ut semper quaelibet cognitio scientiae in addiscentibus incipiat ab universalioribus conceptibus praesupponendis in illa scientia.

Secundo sequitur: In scientia physica non omnes conceptus universaliores esse comprehendendos ad subjecti sufficientem cognitionem, sed ea tantum communia, et universalia, quae satis sunt ad Physicam notitiam habendam: qualia sunt,quae Aristoteles inquirit,videlicet an sint plura principia, vel unum ; an sint contraria, etc. Ita sentit Scotus in 3. distinctione 24. ubi sic ait. Scientia naturalis prout praecedit Metaphysicam habet suos terminos confuse notos, sed Metaphysica mediante definitione exprimit distincte notitiam illorum, et tunc est perfectior, quando est cum Metaphysica.

Tertio sequitur, quod quando Aristoteles exemplificat in toto, loquens de nobis notioribus, loquitur de magis noto nobis cognitione confusa. Nam lotum quia est magis perfectum, est cognitione distincta naturae magis notum. Caeterum cognitione confusa est nobis magis notum quam naturae, eaque nos prius tale perfectum, et totum coniuse cognoscimus: natura vero ipsum prius distincte cognoscit.

Et si dicas: Aristoteles docet incipiendum esse a notioribus nobis, et naturae minus notis,et in prima conclusione dixit: incipiendum esse a principiis,et causis, quare principia, et causae erant nobis magis nola. Dico, quod Aristoteles loquendo de ordine ex parte rerum dixit in prima conclusione esse incipiendum a principiis, quia principiata nequeunt distincte cognosci sine principiis: quando vero dixit in secunda conclusione a notioribus nobis esse incipiendum, et non eadem esse nota nobis, et naturae, voluit dicere, quod in cognitione talium principiorum ab illis universalioribus rationibus incipiendum est,quae nobis notiores sunt, quam naturae: quia hic magis notum natura intelligit magis intentum, quales non sunt illae universales rationes a quibus incipiendum est.

EXPOSITIO TEXTUS

Unde ex (1.) universalioribus ,etc. Hic ponit tertiam conclusionem, scilicet, quod ad cognitionem principiorum,causarum,el elementorum procedendum est ex universalibus ad singularia, id est, minus universalia. Probatur primo, quia sicut se habet totum integrale ad sensum, ita totum universale ad intellectum; sed lotum integrale notius est secundum sensum, igitur et totum universale notius est secundum intellectum. Major patet per convenientiam istorum ad invicem : quia sicut totum integrale continet multas paries sensibiles ; ita lotum universale continet multas partes subjectivas . Secundo probatur idem, quia ab illis est procedendum, quae sunt magis confusa, ad illa quae sunt minus confusa et determinata ; sed universale est confusum, et indeterminatum, et minus universale est magis determinatum, ergo etc. Major patet, quia confusa sunt nobis notiora, ut patet in exemplo : quia definitum significat confuse illud idem, quod definitio significat determinate, et distincte ; modo res notior est sub conceptu definiti, quam sub conceptu definitionis, ut si dicatur juveni, affer circulum, bene intelliget quod dicitur ; sed si dicatur , affer figuram planam, cu -jus circumferenlia,elc.non intelliget.Tertio probatur per signum, quia pueri in principio appellant omnes homines patres, et mulieres matres, sed posterius in processu temporis determinant sibi patrem, et matrem. Et ista conclusio est sic intelligenda, quod facilius est rem cognoscere, sub conceptu universaliori, quam sub conceptu minus universali, licet in illis, quae consueta sunt nobis sine differentia sensibili temporis, occurrant nobis res sub utroque conceptu.