QUAESTIO VIII

Utrum sit aliqua causa efficiens

Aristot. cap. 3 text. 29 Aver. comm. 29. et 8. Metaph. corum. 1. Simplic. et Themist. hic. Augustinus 7. de Civit. cap. 30. Avicembron. inlib. Fontis vitae. Avicenna lib. 1. suffic.cap. 10 et 9. Metaph. cap. 4. et 5. D. Thomas lect. 5. et 3. con. Gen. cap. 69. et 1. par. quaest. 105. art. 5. et in 2. dis. 1. quaest 1. art. 4. Aliacus in 4. dist . 1 art. 1. Scotus ibid. Capreol. in 1. dist. 42 art. 3. Mayron. in 2. Phys.par. 6. Conimbric. in cap. 7. quaest. 11. Ruvius tract. 4. decalua efficiente, quaest. 2.

Arguitur quod non : quia vel efficiens esset causa quando agit, et hoc non : quia tunc effectus adhuc non est, quia quando fit non est,ut patet primo Perihermenias : modo ejus quod non est,nulla est causa. Vel quando non agit, et hoc non : quia tunc nihil efficit, et per consequens non est causa efficiens.

Secundo, quia causa, et effectus simul sunt, et non sunt, ut dicit Aristoteles 2. hujus, text. 3. sed efficiens, et effectus non sunt simul ; igitur efficiens, non est causa. Minor est nota, quia pater quandoque mortuus est, prius quam sit formatus filius in utero matris, et tunc efficiens, et effectus nunquam sunt simul.

Tertio, quia causa est nobilior causalo,ut patet 2. hujus, text. 4. et praecipue intelligitur de causa efficienti, ut patet in 3. de Anima. text. 19. ubi dicitur, quod agens est praestantius passo, sed efficiens non est nobilior effectu: nam in generationeunivoca,effectus est aeque nobilis, nam homo generat hominem 2. hujus, et tamen unus homo non est nobilior alio ; similiter in generatione aequivoca,agens est minus nobile passo, seu efficiens effectu, ut calor est minus nobilis, quam genitum a calore per putrefactionem, igitur efficiens non est causa.

Quarto sequeretur, quod quodlibet efficiens esset infinitae virtutis,consequens est falsum, et probatur consequentia: nam producit rem ab infinita distantia : nam si medietas effectus praefuisset, tunc produxisset effectum ab aliqua distantia, et si praecise in quadruplo praefuisset, tunc produxisset ipsum a majori distantia, et sic in infinitum ; igitur cum nihil ipsius effectus praefuerit, sequitur, quod produxit ipsum ab infinita distantia.

Quinto quando agens, et passum sunt applicata ad invicem, vel aliquid postea est in passo, quod prius fuit in agente, vel nihil ; si nihil, tunc sequitur, quod solus contractus corporum sufficiat ad actionem, quod est falsum ; si aliquid, tunc sequitur, quod effectus non est productus de novo, sed praefuit in agente.

Sexto, si efficiens esset causa alicujus effectus,sit ille effectus A ignis,qui imaginetur dividi in paries proportionales, ita ut partes minores terminentur versus agens.

Tunc sit prima pars proportionalis, videlicet medietas remotior ab agente, quae vocetur B, secunda C, tertia D, et sic in infinitum : tunc arguitur sic, B non producitur ab agente dato C, non producitur ab eodem, nec D, et ita de aliis ; igitur A non producitur ab ipso. Tenet consequentia, quia aliter aliquod causatum produceretur ab aliquo agente, cujus tamen nulla pars produceretur ab ipso : et antecedens patet, quia inter B, et agens est pars intermedia similis agenti, et per consequens agens non agit per ipsam in B partem distantem, et ita arguitur de qualibet alia parte.

Oppositum arguitur per Aristotelem 2. hujus, tract. 3. c. 1. lex. 29. In quaestione primo videbitur, an sit aliqua causa efficiens, et quae sit. Secundo videbitur de quibusdam modis causae efficientis.

Quantum ad primum notandum, quod causa (a) efficiens est illud, propter quod alterum est tanquam ab illo, ut ignis est causa efficiens caloris : quia calor est propter ignem tanquam ab igne, et per illam particulam tanquam ab illo, differt causa efficiens ab aliis causis, et ideo quando Aristoteles dicit, quod causa efficiens est unde est principium motus, intelligit, quod causa efficiens est unde est principium motus tanquam ab illo, scilicet effective.

Secundo notandum, quod effectus causae efficientis potest esse res permanens, vel successiva nova, vel aeterna. De aeterna, verbi gratia, dicimus, quod Intelligentia cognoscit, et intelligit per cognitionem aeternam.

Nunc sunt duae suppositiones. Prima est, quod aliquid est de novo produclum.Palet ex quaestionibus primi libri. Secunda suppositio, quod nihil producitur de novo a se ipso. Probatur,quia producens de novo saltem principale est nobilius effectu producto: modo idem non est nobilius se ipso, et ista suppositio debet accipi tanquam nota, quia non indiget probatione.

Ex his ponuntur conclusiones. Prima est ista ; aliqua est causa efficiens. Probatur, aliquid producitur de novo per primam suppositionem, et non a se ipso per secundum, igitur ab aliquo alio ; ergo per definitionem causae efficientis illud aliud est causa efficiens.

Secunda conclusio. De nullo effectu potest sciri evidenter, scilicet evidentia simpliciter, quod fuerit productus ab isto agente quocumque demonstrato probato. Probatur sic ; quia si sic, sit ille calor productus in stupam per ignem ; non potest evidenter ostendi, quod ignis fuerit causa hujus caloris propter duo. Primo, quia diceretur, quod esset aliquod agens ignotum productum ab igne, quod produceret illum calorem, et non ignis. Secundo, quia diceretur quod Deus ( ) producit illum calorem ; sed non nisi praesente igne ; et neutrum istorum potest demonstrative improbari. Verum est tamen, quod habemus evidentiam naturalem sufficientem, quod aliquis effectus sit productus ab aliquo agente,ut de lumine medii, quod producitur a candela, de calore stupae,qui producitur ab igne approximato ; nec oportet demonstrare tales hujusmodi causas, de quibus non habemus sensum, aut experientiam, aut verisimilem conjecturam ex sensatis.

Tertia conclusio. Res ( ) successiva , si aliqua sit, dependet continue a suo efficiente. Probatur : quia non fit sonus nisi dum sonans percutit, nec motus nisi dum motor movet, et sic de aliis successivis. Sed de aliis effectibus, qualiter dependeant, et qualiter non, patebit ex modis causae efficientis.

Ex suppositione, et conclusionibus sequitur, quod causa efficiens sit causa extrinseca. Secundo sequitur, quod de aliquo effectu est notum, et evidens, quod fit a causa efficiente, et tamen de causa efficiente, ignotum est, quod sit illud, de quo notum est, quod fiat a motore, a quo tamen fiat forte non est evidens. Tertio sequitur, quod aliqua est causa producens, ut ignis qui producit calorem,et aliqua conservans, ut corpus lucidum, quod conservat lumen. Patet igitur,quod aliqua est causa efficiens, et quae sit definitive, et hoc de primo.

Quantum ad secundum nota, quod Aristoteles in littera enumerat quatuor modos causarum communes quatuor generibus causarum, ut puta, quaedam est causa per se, quaedam per accidens, quaedam prior, quaedam posterior : quaedam in actu, quaedamin potentia,quaedam complexa,quaedam incomplexa; de quibus dictum est in textu, ideo ad praesens nihil de eis. Sed ad praesens specialiter est dicendum de modis causae efficientis, qui possunt reduci ad quinque modos . Primus modus est, quod quaedam est causa efficiens producens tantum, quaedam conservans. Secundus modus,quoddam est efficiens totale, aliud partiale. Tertius modus, quoddam est efficiens mediatum, aliud immediatum. Quartus modus, quoddam est efficiens universale. Quintus modus, quoddam est efficiens principale, aliud instrumentale. Ad praesens dicam de primo, et de aliis in alia quaestione.

Quantum ad primum modum notandum, quod aliquid dicitur causa conservans tripliciter, uno modo sicut locus dicitur causa conservativa locati, ut patet 4. hujus, text. 48.propter hoc,quod habet aliquam qualitatem similem qualitati locali. Secundo modo dicitur causa conservans, quae est occasio conservandi, ut nauta dicitur causa conservativa navis, et isti duo modi sunt improprii. Sed tertio modo dicitur causa conservans , et propria, quae continue influit in effectum, virtute cujus influentiae ille effectus est, et manu tenetur : quia subtracta illa influentia causae conservantis ille effectus non esset,et sic. effectus dependet a causa conservante, non solum in fieri, imo etiam in facio esse, et in conservari. Sed causa producens tantum est illa, a qua dependet tres in fieri, licet non in conservari, ut calor dum manet remoto agente, a quo producebatur.

Nunc ponuntur aliquae conclusiones. Prima est ; Possibile est aliquem effectum aeternaliter dependere a causa conservante. Probatur, et accipiam lumen, quod est in orbe Lunae, et lumen quod in orbe Solis ;

tunc ista duo lumina sunt ejusdem rationis: igitur unum non minus dependet a suo efficiente, scilicet Sole, quam reliquum, sed unum scilicet lumen orbis Lunae dependet a Sole ; igitur cum corrumpitur per umbram terrae, generatur simile a Sole remota umbra ; igitur lumen quod est in orbe Solis dependet a Sole, et illud est aeternum ; igitur possibile est, quod aliquis effectus dependeat aeternaliter a suo efficiente.

Secundo, quia a Deo dependet caelum, et tota natura, ut patet in 1 Metaph. text. 38. non solum in genere finis conservantis, igitur in genere causae efficientis,ut debet videri in 12. Metaph. text. 13. sed caelum est aeternum, ut patet 8. hujus, tex. 38. igitur possibile est quod aliquis effectus dependeat aeternaliter a causa efficiente.

Tertio per exemplum: nam si pes fuisset in pulvere aeternaliter, vestigium fuisset causatum a pede ab aeterno ; ergo, etc. Ex isto sequitur, quod potest convenienter salvari,mundum esse creatum a Deo,et tamen hoc non esse contra demonstrationem Aristotelis 8. hujus,text. 10. et inde. Probatur, quia Aristoteles nititur ibi ostendere, quod mundus est perpetuus, et tamen per conclusionem praesentem possibile est, quod aliquid perpetuo dependeat a sua causa.

Secunda conclusio. Effectus causae conservantis non minus dependet a causa sua, postquam factus est, quam dependeat in fieri. Probatur, quia Sol non habet se aliter conservando lumen productum, quam producendo novum ; imo non cum majori conatu producit,quamconservet,imo omnino eodem modo dependet lumen in conservari, sicut in fieri. Et sicut dicitur de lumine respectu luminosi,itapotest dici deistis inferioribus respectu Dei, scilicet quod quodlibet istorum inferiorum tam dependet a Deo, quando productum est, sicut quando producitur ; et ideo si A sit causa conservans B, sequitur quod si A non est, vel non conservet B, quod B non est.

Sed contra objicitur: quia sicut patuit super primo in quaestione de modo naturais conservationis, res naturalis potest conservari sub minori dispositione, quam produci potest; igitur res naturalis non tantum dependet ab efficiente in conservari, quantum in fieri. Secundo, quia si Deus continue influeret in istis inferioribus, sequeretur, quod quaelibet res esset successiva ex quo continue per novam influentiam fieret de novo.

Ad primum istorum dico, quod non est simile de causa prima conservante, et aliis dispositionibus naturalibus, mediantibus quibus effectus conservatur : nam prima causa conservat, et agit sine conatu ; sed dispositiones naturales, ut caliditas, frigiditas, et hujusmodi , saepe conservant cum conatu, scilicet quando contrarium est applicatum.

Ad secundum, dico, quod non debet intelligi, quod quaelibet res alia a Deo continue noviter producatur,sed debet intelligi, quod continue conservatur per primam causam, ita ut si vellet non conservare,illa res esset.

Ex quo possunt inferri quaedam differentiae inter causam producentem tantum, et causam conservantem. Differunt enim primo quia causa conservans est nobilior, et perfectior suo causato : ut luminosum est perfectius lumine, et prima causa est perfectior aliis : sed de causa producente, quae non est conservans, non oportet, ut argutum fuit ante oppositum. Secundo differunt, quod causa conservans non necessario praecedit suum effectum : imo simul est cum effectu. Unde si luminosum esset subito praesentatum medio disposito ad receptionem luminis, subito produceret lumen ; sed causa producens necessario praecedit suum effectum. Tertio differunt ex parte motus : quia agens producens agit per verum motum, vel mutationem; sed conservans non nisi improprie. Quarto differunt, quia agens producens agit successive: sed conservans agit subito quantum est ex parte sui. Quinto differunt ex parte effectus : quia possibile est, quod aliquis effectus dependeat aeternaliter a causa conservante ; sel hoc est impossibile de causa producente tantum. Sexto, quia effectus causae conservantis dependet a causa sua in eonservari, et in fieri, sed effectus causae producentis dependet a causa sua in fieri solum. Septimo, quia effectus causae conservantis non habet contrarium, ut patet de lumine, sed effectus causae producentis habet: patet igitur,quid sit causa conservans, et quae producens, et quomodo differant ab invicem, et hoc de primo modo.

Quantum ad secundum modum, notandum, quod quando plures causae concurrunt ad eumdem effectum, vel illae causae sunt sibi invicem causae subordinatae, vel non. Si non; tunc vel omnes concurrunt per modum unius causae, vel per modum diversarum causarum. Exemplum primi, quia ad ( ) generationem Socratis concurrunt pater suus, caelum, Intelligentiae, et Deus: et in talibus causis subordinatis nulla dicitur lotalis,vel partialis: imo quaelibet talis producit totum effectum. Unde non est imaginandum, quod de igne genito Deus producat unam partem, et ignis generans aliam, imo quaelibet causarum subordinatarum producit totum effectum, ad quem concurrunt. Exemplum secundi; ut si plures homines traherent navem mediante una chorda, omnes illi concurrunt per modum unius causae, et in illis non invenitur causa totalis, vel partialis, quia quilibet trahit totam navem, et ex hoc non sequitur, quod alii superfluant : quia nullus trahit totam navem totaliter, ut ly totaliter designat totam virtutem trahentis. Exemplum tertii, ut si Socrates, et Plato applicentur ad levandum unum lapidem a diversis partibus, quem neuter illorum sufficeret levare solitarie, tunc ad levatio--nem lapidis, isti duo concurrunt per modum diversarum causarum, et ideo uterque eorum est causa partialis levationis, et hoc de secundo modo.

Quantum ad tertium modum, notandum, quod aliqua causa dicitur universalis tripliciter : uno modo in praedicando, et sic, terminus communior significans causam est universalior, quam terminus minus communis, ut artifex est causa universalior, quam aedificator,et hoc dictum est in textu. Alio modo dicitur causa universalis in causando, et tunc universalitas causae attenditur penes diversitatem effectuum, quos illa causa potest producere. Secundo penes diversitatem locorum, in quibus potest simul producere diversos effectus ; et tertio penes diversitatem temporum, in quibus potest producere diversos effectus successive, ita quod illa causa dicatur universalior, quae potest simul producere effectus plures in pluribus locis, aut in pluribus temporibus potest plures effectus producere.

Ex quibus sequitur, quod Deus est causa universalior, quam caelum,et caelum causa universalior sole, et sol causa universalior quam ignis hic inferior ; et ideo causa dicitur maxime particularis, quae unius solius effectus est productiva. Et sic patet quae causa dicatur universalis,et quae particularis, et hoc de tertio modo.

Quantum ad quartum, notandum, quod aliqua causa potest dici n.ediala,vel ( ) immediata alicujus effectus tripliciter : uno modo dicitur causa mediata, quia non est conjuncta effectui secundum locum, et sic caelum dicitur causa mediata hujus effectus : scilicet ignis hic producti ; sed isto modo Deus dicitur causa immediata; non quia proprie conjungatur effectui, sed quia cuilibet rei ipse est indistans. Secundo modo dicitur causa mediata, quia non influit in effectum : et isto modo agens consiliativum,vel occasionale potest dici causa mediata, et tunc illa causa dicitur immediata, quae influit in effectum,et sic caelum dicitur causa immediata effectus hic producti, quia licet non attingat effectum, immediate tamen in ipsum influit, ut patet primo Meteororum, et sic tangit ipsum secundum influentiam. Tertio modo dicitur causa immediata, quae non determinatur per aliud agens magis particulare ad producendum hoc, vel illud, sed dicitur causa mediata, quae determinatur per unum, vel plura agentia particularia, ad productionem istius effectus, magis quam alterius Verbi gratia, causae universales ut Deus, et caelum,dicuntur causae mediatae effectus hic producti, eo quod ad productionem illius effectus determinantur per agentia particularia, ut puta per ignem, et calorem, et per motum, et lumen : et sic ignis dicitur causa immediata, vel etiam calor, quia non determinatur per aliquod agens magis particulare ad producendum hoc, vel illud, et sic patet quae causa dicatur mediata, et quae immediata.

De quinto notandum, quod de causis concurrentibus ad eumdem effectum semper causa principalior est perfectior, et nobilior ; et c contra causa minus principalis, seu instrumentalis est causa minus perfecta sive ignobilior, ita ut principalitas causae sit per comparationem plurium effectuum ad invicem respectu ejusdem effectus, quae cognoscitur penes comparationem ipsarum ad invicem in perfectione, et nobilitate. Et si quaeratur penes quid attenditur perfectio, et nobilitas causae: respondetur, quod perfectio et nobilitas causae potest cognosci ex tribus, primo, supponendo, quod in ordine causarum sit una causa prima independens ab aliquo alio, et a quo omnia alia dependent, ut patet 2. Metaphysicae, quae causa est perfectior, et nobilior omnibus aliis causis.

Tunc dico primo, quod perfectio causae cognoscitur per appropinquationem ad causam primam secundum perfectionem, ita ut demonstratis duabus causis, quarum una est propinquior causae primae, et alia remotior, tunc illa propinquior est perfectior remotiori. Secundo cognoscitur perfectio causae per modum agendi: quia illa causa est perfectior, quae agit conservando, et cum hoc producendo,quam illa quae agit producendo tantum.Similiter nodus agendi subito, est perfectior quam modus agendi successive: Tertio cognoscitur per nobilitatem effectuum, et ideo dicitur, quod magnitudo effectus demonstrat omnipotentiam conditoris.

Ex quibus sequitur comparando causas ad invicem, quod dispositio accidentalis est causa minus principalis, quam forma substantialis, et quod omnium causarum concurrentium ad aliquem effectum causa prima est principalissima, nec potest ministerialiter concurrere ad aliquem effectum. Et sic patet, quae causa dicatur principalis, et quae instrumentalis, et haec de quinto modo.

Nunc ad rationes. Ad primam dico, quod causa est efficiens, quando agit : nec obstat,quod effectus non est; quia causa dicitur efficiens effectus, eo quod est effectiva transmutationis ad effectum.

Ad secundam, causa et effectus simul sunt, etc. dico, intelligitur maxime de causa conservante ; sed de producente exponitur sic, quod dum effectus actu producitur, causa actu producit.

Ad tertiam dico, quod in omni actione causa principalis, ut est Deus, est nobilior effectu producto, sed de minus principalibus, et instrumentalibus non oportet.

Ad quartam, negatur consequentia, ut est proprie illa distantia. Ad probationem dico, quod non fit ibi additio secundum proportiones (f) multiplices, sed praecise secundum proportiones superpartientes vel superparticulares, et ideo producere totum est praecise duplo difficilius, quam producere medietatem. Ideo nego consequentiam.

Ad quintam dico,quod nihil est in passo, quod prius fuit in agente, nec actio fit per exitum alicujus ab agente ; nec ex hoc sequitur, quod solus contactus sufficiat ad actionem ; imo requiritur, quod agens habeat in se aliquod principium, mediante quod sufficiat transmutare passum.

Ad sextam nego consequentiam, et propter istud dico, quod nullis duobus ignibus determinatur, verum est de uno, quod sit productus ab alio praecise, sed semper ab alio mediante adminiculo partium praedictarum prius, et hoc sufficit ad demonstrandum hoc esse agens illius, et haec de quaestione.

ANNOTATIONES

(a) Causa efficiens est illud, per quod alterum est tanquam ab illo : Nola causam esse ad cujus esse aliud sequitur emanatione reali, ubi ly aliud denotat effectum aliam naturam numero distinctam habere a causa, ex quo sequitur Theologice, quod Verbum divinum non est effectus Patris aetern , nec pater est ejus causa : similiter Spiritus sanctus non est effectus Patris, et Filii, neque Pater, et Filius ejus causa, quamvis enim Pater producat Filium, et Pater, et Filius, Spiritum sanctum, tamen eamdem numero naturam divinam habet Filius cum Patre, et Spiritus sanctus cum Patre, et Filio.

(b) Diceretur, quod Deus producit illum calorem. Nota quod Gabriel Biel in 4. d. 1. quaest. 1. tenet solum Deum producere quotquot effectus hic in inferioribus producuntur, causasque secundas nihil agere, sed solum esse praesentes ad tales effectus producendos, ita quod Deus ad praesentiam ignis calefacit, et ad praesentiam aquae frigefacit. Caeterum haec Gabrielis opinio est erronea, adversatur enim sacrae Scripturae. Nam Gen. 1. dicitur, Germinet terra herbam virentem, et lignum pomiferum iaciens fructum juxta genus suum. Ubi datur virtus agendi rebus. Et Dam. 2. de fide Orthodoxa, cap.9. inquit : Dedit Deus plantis virtutem altricem, auctricem, et generatricem ; et D. Ambros. 3. Hexaemeron, cap. 6. et 8 : Dedit, inquit,Deus terrae virtutem generandi herbas ex semetipsa sine alterius adjutorio.

(O) Res successiva si aliqua sit, etc. Nota quod ideo dicit Scotus, si aliqua sit: quia fuit aliquorum sententia, motum non distingui a mobili, et a termino ad quem ; sed esse idem realiter, et formaliter cum mobili, et cum termino ; quae opinio est valde improbabilis : nam cum in motu alterationis acquiratur accidens, et mobile sit substantia, idem formaliter erit substantia, et accidens. Aliorum sententia fuit, motum idem esse realiter cum mobili, distingui autem realiter a termino. Haec opinio in hoc, quod dicit motum esse idem realiter cum mobili, coincidit in idem fere inconveniens, in quod prima opinio ; in hoc autem quod asserit motum distingui realiter a termino, videtur contradicere Aristoteli affirmanti motum non esse praeter rem ad quam est. Propter ergo has duas opiniones locutus est hic Scotus dubitative ; quae autem sit ejus sententia videbimus in 3. hujus, quaest. 7.

(d) Ad generationem Socratis concurrunt pater suus, caetum, Intelligentiae, et Deus. Nota quod Deus immediate concurrit cum omni causa particulari ad quemcumque effectum, quod non solum est verum secundum Philosophos, sed etiam est certum secundum Theologos. Nam Job 10. dicitur, Minus tuae Domine fecerunt me: et Psal. 146. Qui producit in montibus faenum: et Matth. 6. Faenum agri sic vestit Deus, etc. et Joan. 5, Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Patet etiam ex Proclo Philosopho in lib. de causis, c. 1. dicente, omnis causa primaria plus est influens,super causatum suum, quam causa universalis secunda : quia causa universalis prima agit in causatum causae secundae, antequam agat in ipsum causa universalis secunda: et parum infra dicit, omnem operationem, quam causa secunda efficit,prima etiam causa efficit. Unde D. Augustinus 3. de Trinit. cap. 3. et 4. vocat creaturas proximas causas ; Deum vero primam, quae si suspenderet actionem suam, causae inferiores non agerent, ergo Deus cum illis operatur.

Ex hoc sequitur erroneam esse Durandi sententiam in 2. Sententiarum d. 1. asserentis ita causas particulares suos effectus producere, ut nulla superiori causa, neque ipso Deo indigeant adjuvante : quia virtute (inquit) jam ab ipso tradita Deo operantur. (e) Aliqua causa potest dici mediata, vel immediata, etc .Nota quod aliquam causam immediate attingere eftectum dupliciter contingit. Uno modo in mediatione suppositi, altero vero modo immediatione virtutis. Agere immediatione suppositi est, quod ipsum suppositum agens attingat suppositum patiens, ut si ignis applicetur combustibili ; et e contra, illud dicitur agere mediate mediatione suppositi, quod applicat aliud suppositum ad agendum: Ut pictor penicillo attingit tabulam, in qua pingit, et faber lignarius per serram scindit lignum. Illud autem dicitur agere immediate immediatione virtutis, quod agit virtute propria, non attingens per se ipsum recipiens ; ut Sol virtute sua attingit haec inferiora, quae calefacit, ipsum vero suppositum Solis non jungitur ipsi terrae,quam calefacit: et e contra illud dicitur agere mediate mediatione virtutis, quod agit virtute aliena, ut serra non propria virtute scindit lignum, sed quia mota est ab artifice. Causae igitur particulares attingunt ad suos effectus producendos, aliquando immediate immediatione suppositi, et semper immediatione virlulis.Causae vero.universales secundae, ut Sol, et caelum attingunt immediate immediatione virtutis tantum : Deus autem qui est prima et univerlissima causa intimius, et immediatus, quam omnes causae utroque modo immedialionis attingit effectus : quia ut hic dicit Scotus cuilibet rei est indistans, quia in omnibus est per essentiam.

Observa tamen, Deum quadrupliciter habere causalitatem in his inferioribus. Primo quia dat virtutem operandi aliis causis. Secundo : quia conservat virtutem illarum causarum, earumque esse ut operentur. Tertio, quia moventur a Deo, prius enim natura Deus movet orbes caelestes, causasque particulares ad agendum, quamvis omnes simul concurrant ad operationem, neque datur instans, in quo Deus sine causis, aut e contra operetur. Quarto ut artifex operatur per instrumenta ; sic Deus cum istis causis. Similitudo autem stat in hoc, quod sicut artifex diversis instrumentis diversa operatur : sic Deus diversis causis. Est autem dissimilitudo : quia Deus ex eo quod essentia ejus est infinita immediatissime quacumque immediatione attingit effectum ; artifex autem non nisi mediante instrumento. Secundo etiam sunt dissimiles, quod instrumentum nullam a se actionem habet: quia nullam habet virtutem agendi in se ipso permanentem, sed tantum motum recipit ab artifice ; causae vero secundae receperunt a Deo virtutes, quibus vere operantur, quamvis a Deo dependenter.

( ) Non fit ibi additio secundum proportiones multiplices, etc.Nota (ut diffusius videbimus lib. 7. Physic.) quod proportio est multiplex, scilicet alia rationalis, alia irrationalis. Proportio rationalis alia aequalitatis, alia inaequalitatis. Proportio inaequalitatis alia est majoris, alia minoris inaequalitatis,quarum quaelibet quid sit, videbimus ubi supra. Pro nunc observa, quod proportio majoris inaequalitatis alia est multiplex, alia superparticularis et alia superpartiens. Proportio multiplex est habitudo duarum quantitatum, quarum una continet aliam adaequata aliquoties, qualis est quaternarii ad binarium. Proportio superparticularis est proportio duarum quantitatum, quarum major semel minorem continet, et unnm ejus partem aliquotam, qualis est proportio ternarii ad binarium. Ternarius enim continet binarium semel, et praeterea unum, quod est pars aliquota binarii. Proportio superpartiens est proportio duarum quantitatum, quarum major continet semel minorem, et ejus aliquot partes aliquotas, id est, quarum quaelibet sit aliquota, dummodo non faciant simul conjunctae unam aliquotam : nam si faciant unam aliquotam, erit proportio superparticularis supra dicta. Hujusmodi proportionem habet quinarius ad ternarium quinarius enim continet semel ternarium, et duas unitates, quarum quaelibet est pars aliquota ternarii, ambo vero simul nullo modo sunt ejus pars aliquota. Istarum autem proportionum sunt multae species, ut videbimus loco supra relato, applica ad propositum et speculare.