QUAESTIO III

Utrum in alteratione (a) qualitas acquiratur subito tota simul, vel pars post partem

Averroes 3. Phys. com. 4. Gotfredus quodl. 7. quaest. 7. Alber.3. Phys. tract. 3. cap. i.el 5. D.Thom. 1. 2. quaest. 52. art. 2. D. Bon. in 1. dist. 17. quaest. 2. Scotus ibid. quaest. 3. Gabriel, Capreolus et Gregorius ibid. quaest. 2. Occhamus quaest. 6. Conimbric. cap. 2 quaest. 2. et de generat. cap. 4. quaest. 2. Compluten. disp. 16. quaest. 2. fluvius tract. 1. quaest. 2. Faber Theorem. 40.

Arguitur primo, quod tota simul: quia vel proveniret successio propter paries quantitativas subjecti, vel propter partes formae graduales : non primo modo, quia alteratio luminis fit subito, ut patet 2. de Anima, text. 70. Item contingit aliquod totum simul alterari,et non dimidium prius, ut tota aqua congelatur, ut patet lib. de Sensu, et sensato. Nec secundo modo : quia cum illae partes sint ejusdem rationis, qua ratione una produceretur, eadem ratione alia : ideo vel omnes simul producerentur, et habetur propositum: vel nulla produceretur, quod est contra experientiam.

Secundo ; quia vel illae paries formae essent ejusdem rationis, vel diversarum rationum, quia solius substantiae compositae est proprium habere partes diversarum rationum. Nec ejusdem rationis, quia omnis multitudo est rerum differentiarum secundum speciem, vel secundum quantitatem, ut dicit Commentator primo hujus, comm.13. modo illae partes formae non differunt secundum quantitatem, quod patet ex duobus : Primo, quia plures gradus formae sunt simul in eadem. Secundo, quia multae sunt qualitates in subjectis indivisibilibus, ut patet de actibus animae, qui sunt in intellectu.

Tertio sequeretur, quod quodlibet alterans aliquod passum, esset infinitae virtutis intensivae: consequens est falsum, 3. hujus, text. 37. Consequentia tenet, quia omnis effectus,scilicet qualitas producta, esset infinite intensa ; quia in qualibet parte temporis, secundum quod est successio in alteratione, producitur aliquis gradus qualitatis ; et cum sint infinitae partes temporis, sequitur, quod in fine horae essent infinitae qualitates productae, et per consequens illa qualitas esset infinita, praecipue cum in parte posteriori temporis plus acquiritur de qualitate: verbi gratia, de caliditate, quam in priori, cum in parte posteriori minor sit resistentia in passo.

Quarto, forma gradualis, ut caliditas, non deperditur successive : igitur non acquiritur successive. Tenet consequentia, quia idem est modus acquisitionis, et deperditionis. Probatur antecedens, quia ex quo quilibet gradus caliditatis est aeque praesens et aeque approximatus corrumpenti, qua ratione corrumperetur unus gradus, eadem ratione alter: igitur vel nullus corrumpetur, vel omnes simul, et habetur propositum.

Quinto sequeretur, quod alteratio non esset unus motus, consequens est falsum, ut patet 6. hujus. Probatur consequentia, quia ad unitatem motus requiritur unitas termini ad quem, ut patet ibidem ; modo in alteratione non est unus terminus, imo continue alter, et alter, scilicet alia, et alia pars formae : igitur continue est alia, et alia operatio, et per consequens alteratio non est unus motus.

Sexto. Nullum indivisibile acquiritur successive; sed omnis forma est indivisibilis, ut patet per definitionem formae, scilicet, quod forma est compositioni contingens simplici, et invariabili essentia consistens, ut patet in lib. 6. Principiorum.

Septimo, de qualitatibus non habentibus contrarium. Unde non apparet, unde in generationibus hujusmodi qualitatum proveniat successio.

Oppositum arguitur per Commentatorem 3. hujus, comiti. 4. et 3. Physic. 4. et 5.48. ubi ponit, quod motus est acquisitio partis post partem ejus perfectionis ad quem mobile tendit, donec perficiatur: et sic in actu, quam definitionem intelligit de motu alterationis acquisitivo.

Secundo, nisi fieret successio in alteratione secundum partes formae, sequeretur, quod alteratio non esset verus motus, quod est falsum; ut patet. Et patet hujus consequentia, quia de ratione veri motus est, quod fiat successive de affirmato in affirmatum in subjecto in actu.

Tertio, sicut est in motu locali, et augmentationis, ita videtur esse in motu alterationis : sed tam motus localis,quam augmentationis fiunt successive; ergo, etc.

Quarto aliter sequeretur, quod agens in alteratione esset infinitae virtutis, quia ageret in infinitum modica mensura; modo agens in mensura divisibili, est aliquanto virtutis, et agens, in minori mensura, est majoris virtutis : igitur quae est proportio mensurae ad mensuram, est proportio agentis ad agens.

Notandum, quod quaedam sunt qualitates habentes contrarium, ut caliditas, frigiditas, et consimiles: aliae sunt quae non habent contrarium, ut lumen, species coloris, et aliqui actus animae.

Secundo notandum, quod in alteratione tripliciter potest provenire successio; uno modo quantum ad partes quantitativas subjecti ; ut ignis successive calefacit lignum, primo partem propinquiorem ; secundo remotiorem. Secundo provenit successio ex parte graduum formae ; ut ignis calefaciens lignum, primo introducit caliditatem remissam ; postea intensam, et hoc in eamdem partem ligni. Tertio provenit successio utroque modo : ut quando agens non est sufficienter approximatum ad omnes paries passi: tunc primo calefacit partem propinquam, deinde remotam. Idem partem propinquam primo alterat remissius, postea intensius.

Tertio notandum, quod aliqui posuerunt, quod gradus formae distinguitur a forma, ita ut gradus caliditatis non est caliditas. Tunc dixerunt, quod forma, verbi gratia, caliditas,acquiritur subito tota simul,quantum ad suam essentiam. Quod probant per aliquas rationes ante oppositum : sed tamen forma acquiritur successive, quantum ad gradus formae. Sed istud non valet: quia gradus caliditatis non est aliud,quam pars integralis caliditatis, et ideo quilibet gradus caliditatis est caliditas. Item ille gradus, qui ponitur acquiri successive, est quaedam forma ; igitur de illo gradu adhuc staret dubitatio, utrum quantum ad suam essentiam acquireretur subito, vel successive,et tunc vel procederetur in infinitum, vel aliqua forma quantum ad suam essentiam acquireretur successive, quod est propositum.

Quarto notandum, quod quando Aristoteles dicit quod contingit aliquod totum simul alterari, quod totum potest imaginari dividi dupliciter : uno modo in partes,quarum quaelibet non est aeque praesens alteranti; sed una propinquior, et alia remotior; et sic non contingit totum alterari simul quoad tales partes, imo de necessitate successive. Alio modo quoad partes quarum neutra est remotior, vel propinquior ab agente ; verbi gratia, si imaginetur dividi secundum superficiem alteranti applicatam ; et sic contingit aliquod totum simul alterari.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio : In alteratione ad qualitatem, quae non habet contrarium, est successio secundum partes quantitativas subjecti.Probatur quia omnis talis alteratio,aut fit per novam generationem agentis, vel passi,aut utriusque, vel per applicationem alterius eorum, aut utriusque, vel per remotionem obstaculi; sed necesse est quolibet istorum. modorum fieri successive ; ergo, etc. Et ista conclusio potest similiter poni de qualitatibus habentibus contrarium: sed pono eam de non habentibus, quia de eis minus videtur, quod in illis fiat successio. Sed objicitur de lumine, posito quod sit unum luminosum quadratae figurae, cui sit obstaculum corpus opacum quadratum majus, et moveatur luminosum versus extremum opaci: tunc capio primum instans, in quo superficies luminosi, et superficies opaci sunt aequaliter conjunctae. Tunc arguitur immediate post hoc; aliqua pars luminosi est praesens toti superficiei corporis opaci ; igitur tota illa superficies est subito illuminata. Respondetur negando consequentiam: quia ante quamcumque partem luminosi praesentem illi superficiei, prius erat una pars minor praesens, quae ad minorem distantiam sufficiebat illuminare, et ante illam adhuc una minor,et sic in infinitum: igitur ante quamcumque partem illius superficiei illuminatam, prius erat alia pars illuminata.

Secundo dubitatur, utrum possibile esset, quod fieret alteratio sine tali successione. Respondetur quod non naturaliter, tamen conditionaliter, si aliquod luminosum esset subito praesentatum medio sufficienter disposito ad susceptionem sui luminis, subito illuminaret illud medium.Et illud idem potest probabiliter sustineri de igne ; quod si ignis esset subito approximatus alicui passo,in quod sufficeret agere, in primo instanti ageret ad tantam distantiam, ad quantam unquam postea,licetnon aeque intense, supposito, quod agens intendatur, aut passum melius disponatur, nec quod aliunde fiat agenti auxilium. Et si contrarium appareat, vel oppositum, hoc est eo, quod actio agentis est remissior in remoto, quam in propinquo,

Secunda conclusio.In alteratione ad qualitatem non habentem contrarium, non est successio secundum gradus formae. Probatur per experientiam, supposito quod aliquod susceptivum luminis, utputa crystallum, apponatur radiis Solis, videmus, quod in principio applicationis efficitur ita luminosum, sicut unquam postea. Et debet conclusio intelligi de agente, et passo eodem modo se habentibus, ita ut non fiat melior applicatio, nec unum in virtute augeatur, nec aliud in dispositione melioretur.

Secundo, quia si agens non producat in principio tantum, quantum potest, qua ratione est per unum tempus, eadem ratione per infinitum tempus, cum non habet resistentiam, nec impedimentum.

Tertia conclusio. In alteratione ad qualitatem habentem contrarium, est succes. sio secundum gradus formae. Probatur per experientiam. Unde aqua approximata igni calefit remissive ; deinde ejus caliditas continue intenditur i nec valet dicere, quod prius per magnum tempus abjiciatur contrarium, et postea subito inducitur calidias, ad quam est alteratio, quia in nobis experimur oppositum. Nam primo sumus calidi, postea non solum per abjectionem pristinae caliditatis, per novae frigiditatis inductionem, verum etiam frigescimus et gradatim frigus intenditur. Patet igitur, quod in alteratione est successio secundum gradus formae.

Ad rationes. Ad primam dico, quod neutro modo : quia in habentibus contrarium est successio secundum gradus formae, et etiam secundum partes quantitativas subjecti: sed in non habentibus contrarium, non est successio nisi secundum partes quantitativas subjecti. Ad probationem de aqua dictum est in quarto notabili. De lumine Aristoteles intelligit quod si luminosum esset subito praesentatum medio, subito causaret lumen. Ad probationem de gradibus formae dicitur uno modo, quod agens naturale magis determinat ad productionem unius gradus, quam ad productionem alterius. Aliter dicitur, quod licet sit ex intentione agentis producere caliditatem, tamen connaturale est, quod unus gradus primo producatur, quam alter.

Ad secundam dico, quod illae partes sunt ejusdem rationis. Ad probationem dico, quod licet non differant quantitate extensionis, tamen bene differunt quantitate intensionis.

Ad tertiam, negatur consequentia, quia aliqua qualitas, vel pars qualitatis producetur subito.

Ad quartam, negatur antecedens. Ad probationem dico, quod licet illae partes sint simul,tamen est (b) ibi ordo ; ita ut ille gradus primo generatus ultimo corrumpitur. Et de causa imaginantur aliqui, quod gradus primo introductus majorem habet fixionem in materia, et hoc propter majorem appetitum materiae, quando materia omnino caruit,quam quando habuit partem formae. Tamen dicitur aliter, quod determinatio ad corruptionem unius gradus prius quam ad corruptionem alterius, est ab agente universali.

Ad quintam, negatur consequentia : quia licet continue acquiratur alia, et alia caliditas, tamen quia ex omnibus illis fit (c) una caliditas, sicut ex partibus lotum, propter hoc motus est unus, et ad unum terminum.

Ad sextam, conceditur major, si sit simpliciter indivisibile, tam intensive, quam extensive ; et negatur minor. Ad probationem : Auctor intelligit, quod forma ( ) est simplex, et indivisibilis per privationem compositionis ex partibus diversarum rationum. Ad aliam dictum est.

ANNOTATIONES

(a) Utrum in alteratione qualitas acquiratur subito, etc. Nota, quod quaestio est, an alteratio sit motus continuus, quae potest habere triplicem sensum. Primus sensus est, utrum alteratio sit motus continuus, et perpetuus, ut motus caelorum ; et de hoc non est quaestio. Secundus sensus est, utrum alteratio sit continua, id est, absque ulla interpolatione in toto tempore,quo mobile alteratur, neque etiam de hoc quaeritur : nam certum est, quod propter aliquod impedimentum mobile non sic semper alteratur. Tertius sensus est, utrum alteratio sit continue successiva, saltem pro illo tempore quo durat ; ita ut mobile successive, id est, per partem post partem acquirat formam,ad quam movetur: et in hoc sensu excitatur quaestio,et habet difficultatem. Secundo, nola quod Gotfredus. quodl. 7. quaest. 7. tenet in augmentatione formae non dari gradus, sed forma tota simul acquiritur, cujus oppositum sensit Scotus hic, et in 1. dist. 17. Pro cujus intelligentia observa, quod gradus est portio perfectionabilis formae specificae extra conceptum quidditativum ejus, ipsam formam specificam intra suum conceptum quidditativum includens, et inclusus realiter intra conceptum individui. Nam forma specifica bifariam considerari potest ; uno modo essentialiter, et quiddilative tantum. Altero modo materialiter, id est, secundum esse, quod habet in suis inferioribus, seu individuis. Priori modo forma specifica consistit in indivisibili, at posteriori modo, scilicet materialiter habet latitudinem graduum. Dicitur autem quod gradus includit formam specificam in suo conceptu quidditativo, quia caliditas decem graduum est caliditas formaliter,et quidditative,quia quaelibet talis cujuscumque gradus includit formaliter, et quidditative caliditatem, licet caliditas non includat quidditative decem gradus. Dicitur item, quod ipsa realiter includitur in conceptu individui, sumendo individuum per accidens,id est, pro aggregato ex natura, differentia individuali,et gradu : quia caliditas decem graduum est realiter albedo,

(b) Tamen est ibi ordo. Nota quod inter istos gradus nullus est ordo essentialis, sed tantum accidentalis, sicut et inter partes lineae. Unde sicut prima pars lineae posset esse ultima, ita primus gradus posset esse medius, et ultimus : quare inter istos gradus simpliciter non est ordo, sed solum habent ordinem quatenus induunt modum numeri ; qui tamen modus non est ibi ex natura rei, sed ad placitum ; signare enim hujusmodi gradus est ad placitum.

(c) Ex omnibus illis fit una caiiditas .Nota, quod in forma habente plures gradus duplex est unitas : prima est unitas indivisionis. Secunda est unitas compositionis : nam omnis forma componitur ex suis gradibus, licet non sit talis compositio,qualis est inter ens in actu, et ens in potentia: est ibi etiam unitas continuationis non extensive, sed intensive. Et si dicatur : ergo aliqua forma erit divisibilis seclusa quantitate ; dicas, quod est divisibilis seclusa quantitate intensive, non extensive.

( ) Forma est simplex, et indivisibilia, etc. Nota quod compositio est multiplex : quaedam ex partibus essentialibus, puta ex meteria, et forma ; quaedam ex partibus quantitativis, vel integralibus, quaedam ex subjecto, et accidente, quaedam ex gradibus ejusdem formae. Exemplum primae, ut homo, ignis. Exemplum secundae, linea,corpus. Exemplum tertiae, lignum album.Exemplum quartae,albedo intensa : et quia quot modis dicitur unum oppositorum, tot et reliquum ex 1. Topicorum. Ideo simplex potest accipi quadrupliciter per oppositum ad praedictos modos. Est ergo forma simplex simplicitate opposita compositioni essentiali, quia non componitur ex materia et forma. Item est simplex simplicitate opposita compositioni quantitativae ; si sit sermo de forma, quae est de genere Qualitatis ; secus est de Quantitate.

Est etiam omnis forma simplex simplicitate opposita compositioni ex subjeclo,et accidente. Non est tamen omnis forma simplex simplicitate opposita compositioni ex gradibus : quia multae formae intenduntur, et remittuntur, quod fit secundum gradum ejusdem formae. Intentio ergo Auctoris est formam esse simplicem simplicitate tantum opposita compositioni essentiali, et ex subjecto, et accidente. In aliqua enim forma sunt paries quantitativae, in aliqua etiam forma sunt diversi gradus perfectionis, et virtutis, quae compositio non repugnat simplicitati in essentia formae.