QUAESTIO VI

Utrum ista sit concedenda, motus localis est

Aristot. hic, text. i. et lib. 4. text. 99. et 5. Metaph. cap. 13. text. 18. Averrois 4. Phys. comm. 119. Simplicius, Themist. lib. 3. Physic. cap. 2. Albertus tract. de quantitate cap. 4. et 8. D. Thom 3. Phys. lect. 7.ct lib... text. 7. Canonic. quaest. 1. art. 3. ,Fonseca 5. Metaph. ad cap. 13. quaest. 8. sect. 3. Pererius lib. 14. suae. Philosophice. cap. 8. Jandunus3. Physic. cap. 2. Suarez in Metaph. tom. 2. disp. 40. sect. 8. Sotus 3. phys. quaest. 1. Ruvius ibid. cap. 3. quaest. 2. Roccus quaest, 4.

Arguitur quod non : quia tunc mobile moveretur, vel igitur super partem spatii pertransitam, et hoc non : quia jam motum est; vel super pertranseundam,et hoc non, quia super illam movendum est.

Secundo, quia mobile est continue in loco sibi aequali: igitur non movetur. Tenet consequentia, quia super aequale sibi non potest transmutari ; et antecedens apparet,quia mobile est corpus, et omne corpus est in loco sibi aequali ; ergo, etc.

Tertio, quia si mobile movetur ; vel movetur in loco in quo est, et hoc non: quia ad illum consimiliter se habet ; vel in loco, in quo non est, et hoc non: quia nullus existens hic movetur Romae.

Quarto, quia motus fit : igitur motus non est, quia quod fit non est, primo Perihermenias.

Quinto, sequeretur quod aliquid simul fieret, et corrumperetur ; quod est impossibile : quia tunc aliquid simul esset, et non esset. Probatur consequentia : quia per te motus est, et non est, nisi dum fit: igitur simul fit et est; sed continue sicut fit, ita desinit esse : igitur non est: igitur motus simul est, et non est, quod est impossibile.

Sexto, si motus est, sequitur quod non fiet; quod est falsum: quia esse ejus consistit in fieri. Consequentia probatur, quia factio est mutatio ad esse ; ideo statim quando est, cessat factio, quia ut patet 6. hujus, text. 44. impossibile est aliquid mutari ad aliquid, ad quod jam mutatum est.

Septimo, quia ista, motus est, significat, quod mobile fuit alibi, et postea erit alibi ; sed ista non significat ; igitur motus non est ; vel formetur sic ratio: Illud causatum non est, cujus partes non sunt ; sed partes motus non sunt, igitur motus non est. Major patet : quia causatum, vel est suae partes, vel non est sine suis partibus ; et minor apparet,quia partes motus sunt praeteritum, et futurum,quae n on sunt.

Oppositum arguitur : quia motus est actus entis per definitionem motus : igitur motus est.

De ista quaestione sunt tres viae dicendi. Prima, nullus motus est, nec possibile est esse, ut patet 1. hujus.

Secunda, quod ista nunquam est vera ; motus est, nec ista, aliquid movetur, sed bene ista est vera, aliquid est motum : similiter ista, aliquid movebitur : similiter ista, motus fuit, tamen per sensum quandoque judicamus motum esse per hoc, quod videmus motum fuisse propter propinquitatem temporis praeteriti ad praesens, modo quod prope est, nihil deesse videtur, ut patet 2. hujus.

Tertia via est (et concordat sensui) quod motus est, et non curando ad praesens, an motus sit mobile, vel fluxus inhaerens mobili, tenebo ad praesens istam viam.

Secundo, notandum quod motus ponitur communiter ( )ens successivum.Ideo sciendum, quod pluribus modis aliquid dicitur permanens, et successivum. Nam primo modo, et propriissime aliquid dicitur permanens, quod secundum se totum manet idem sine additione, vel remotione partis, vel dispositionis ; et sic Deus est ens simpliciter permanens. Secundo modo dicitur permanens, quod manet idem secundum se, et quamlibet partem sui, tamen aliqualis est successio secundum receptionem dispositionis, et sic caelum dicitur permanens, quia manet idem secundum partes ; attamen recipit lumen successive, et secundum aliquos motum. Tertio modo dicitur permanens, quia secundum aliquas partes sui manet idem, et secundum aliquas non: imo aliquae adveniunt, et aliquae recedunt, et ista sunt quodammodo successiva ; sicut sunt corpora naturalia, quae sunt in continua successione. Quarto modo dicitur aliquid successivum, cujus nulla pars manet simul cum alia parte, imo continue est alia, et alia pars; et hoc dupliciter, quia quaedam sunt quorum quaelibet pars de sui natura nata est esse permanentis naturae, attamen nulla manet per tempus propter defectum conservantis, ut patet de lumine producto a luminoso in medium continue motum, quia continue est alius, et alius radius secundum alium, et alium aspectum, et ideo continue est aliud, et aliud lumen. Alio modo dicitur successivum, cujus nulla pars nata est esse permanentis naturae, imo sibi repugnat, quod aliqua pars ejus maneat per tempus, ut multi imaginantur de motu, et tempore, qui ponunt, quod motus est fluxus distinctus a mobili.

Nunc ponuntur conclusiones ; prima est: . Haec est concedenda (b) motus est. Probatur sic,quia non minus est ista concedenda motus est, quam ista, tempus est, sed ista est concedenda tempus est ; nam ab omni gente continetur in Grammatica tempus dividi in praesens,praeteritum, et futurum ; ergo, etc. Secundo, quia omne productivum caloris est, sed motus est productivus caloris : ut patet primo Meteororum, text. 11. Tertio patet ad experientiam, et ideo dicit Aristoteles 1. hujus, text. 1. quod oportet supponere omnia, aut quaedam moveri. Item dicit in isto tertio,quod ignorato motu,necesse est ignorare naturam.Quarto, quia eadem ratione qua negaretur motus esse, negaretur etiam lumen esse, quia est continue aliud, et aliud lumen; sed certum est, quod tunc lumen est ; ergo et motus est; et potest etiam exemplificari de proportione, quia in alteratione est continue alia, et alia proportio agentis super passum, ita ut sit una proportio successiva composita ex multis proportionibus partialibus.

Secunda conclusio. In instanti (c) motus est, ita ut in instanti ista sit concedenda, motus est. Probatur : quia nisi ita esset, sequeretur quod ista esset falsa ; continue post hoc erit motus, quod est falsum. Et patet consequentia, quia in instanti esset verum dicere, quod motus caeli non est, et per consequens esset interruptus.

Contra primam conclusionem arguitur; quia si ita esset, sequeretur quod aliquid moveretur, et tamen nec uniformiter, nec difformiter ; consequens est impossibile. Probatur consequentia,posito quod Socrates moveatur per unam horam uniformiter aliqua velocitate, deinde in secunda hora immediate sequente moveatur difformiter velocitate dupla ad primam velocitatem, tunc in instanti medio Socrates movetur pro tanto, quia aliquando immediate movebatur, et immediate post movebitur : igitur nunc movetur: vel igitur uniformiter, vel difformiter : quia immediate ante movebatur uniformiter, et immediate post movebitur difformiter: igitur nunc moveur uniformiter ; nec difformiter, quia vel moveretur velocitate primae horae, vel secundae, aut velocitate intermedia, quorum nullum apparet possibile.

Secundo, sequeretur quod aliquid moveretur, et tamen non ab aliquo, nec ab aliquibus ; consequens est impossibile, ut patet septimo hujus text. 1. Consequentia probatur, posito quod A mobile in prima mediate horae moveatur a Socrate, et in secunda a Platone ; tunc in instanti medio A movetur ; vel igitur movetur a Socrate, et hoc non, quia jam Socrates desinit movere, vel a Platone, et hoc non ; quia Plato nondum movet, sed incipit movere ; ergo, etc.

Tertio, sequeretur quod aliquid moveret quando non haberet potentiam ad movendum ; consequens est falsum : quia omnis motus provenit a proportione majoris inaequalitatis potentiae motoris super resistentia moti. Consequentia probatur ; et movetur A per unum medium continue densius, et densius, quousque ad aliquem gradum densitatis, seu resistentiae aequalem potentiae motoris ipsius A , et sit B punctus, ad quem terminatur illa resistentia, et volo quod statim quando A est in puncto B,quod tunc B incipiat rarefieri ; isto posito, probatur consequentia, quia quando A est in puncto B, A movetur pro tanto, quia immediate aliquando movebatur, et immediate post movebitur: igitur tunc movetur, et tamen tunc non habet potentiam ad movendum : quia per casum resistentia medii est aequalis potentiae motoris ; ergo, etc.

Quarto, contra secundam conclusionem : quia si in instanti est motus, sequitur quod motus fiet in instanti, et quod instans esset mensura motus ; consequens est impossibile, ut probatur 6. hujus, text. 55. et probatur consequentia: quia motus non est nisi dum fit: igitur in instanti est motus, sequitur quod motus fit in instanti.

Secundo, quia acquisitio partis post partem non est in instanti: igitur nec motus. Tenet consequentia per locum a definitione : et antecedens patet, quia ista dictio post, denotat ordinem temporis.

Ad ista respondetur. Ad primum, negatur consequentia. Ad probationem dico, quod Socrates movetur difformiter. Sed contra, quia tunc aliquid movetur difformiter, et in eodem instanti, quo inciperet moveri difformiter, desineret moveri difformiter, quod videtur implicare. Respondetur, quod in tota hora composita ex illis duabus horis partialibus, in quarum una Socrates movetur una velocitate, et in alia, alia ; dico quod in illa hora tota movetur difformiter, quia in prima medietate horae movetur una velocitate, et in secunda alia, licet medium sit uniforme ; ideo concedendum est,quod in medio instanti horae Socrates incipit moveri difformiter, et in eodem instanti Socrates desinit moveri difformiter ; sed hoc est diversimode, exponendo ista verba, incipit, et desinit ; igitur nulla sequitur repugnantia, verbi gratia,incipit Socrates moveri difformiter. Socrates nunc movetur difformiter, et immediate ante non movebatur difformiter. Et ista, Socrates desinit moveri difformiter, exponitur sic: Socrates nunc movetur difformiter, et immediate post non movebitur difformiter : modo istae stant simul sine repugnantia.

Ad secundum dico, quod A movetur a Platone in instanti intermedio : quia illud idem instans, quod est primum in quo Plato movet, est etiam primum in quo Socrates non movet.

Ad tertium, negatur consequentia. Ad probationem dico, quod ista consequentia non valet, .1 ante movebatur, et immediate post movebitur : igitur A movetur, sed oportet addere, A immediate ante movebatur, et immediate post movebitur, et nunc ejus potentia excedit resistentiam mobilis ; igitur nunc movebitur; et ideo si esset aliquod agens liberum, quod subito posset desinere motum suum,et subito inchoare, ita ut sine medio postquam desinit, posset iterum inchoare, tunc adhuc praedicta consequentia non valeret, sed oporteret addere, et nunc potentia motoris excedit resistentiam mobilis, et non impeditur per agens liberum : ergo, etc.

Ad quartam dico quod acquisitio partis post partem non est in instanti motus, ita ut instans sit mensura hujusmodi acquisitionis, sed hoc non obstante, haec est vera in instanti, seu acquisitio partis post partem est, et hoc est manifestum suppositis illis, quae dicentur in alia quaestione. Per idem ad sequentem.

Ad rationes principales. Ad primam dico, quod movetur super partem spatii super quam est: quia istud non significat aliud,nisi quod nunc est super illam partem, et ejus potentia excedit resistentiam, et immediate ante erat alibi,et immediate post erit alibi. Alii dicunt, quod sicut motus dicitur esse propter continuam successionem partium ad invicem, ita mobile dicitur moveri ex eo, quod continue in tempore motus est in alia, et alia parte spatii illius : prima melior.

Ad secundam, conceditur antecedens, et negatur consequentia : quia licet sit continue in loco sibi aequali, tamen prius fuit alibi, et postea erit alibi, et hoc denotat moveri.

Ad tertiam dico quod in loco in quo est, quia nunc est in loco in quo est, et prius non fuit: igitur et postea erit alibi, et hoc denotatur per hoc, quod est moveri localiter. Aliter dicitur, quod sicut motus dicitur esse propter continuam successionem partium, quarum una non manet simul cum alia, ita etiam mobile dicitur moveri, quia dum movetur,est in aliquo toto loco,eo quod successive est in partibus ejus.

Ad quartam, negatur consequentia, quia 11a regula solum habet veritatem in iis, quae sunt permanentis naturae ; vel dicitur, quod fieri, non attribuitur motui nisi in ultimo instanti non esse motus ; verbi gratia, si Socrates nunc movetur, et immediate post movebitur, tunc motus Socratis fit, vel Socrates incipit moveri, et continue postea motui attribuitur esse, et non fieri.

Ad quintam dico, quod non est inconveniens de illis, quae non sunt permanentis durationis : verbi gratia, lumen productum a Solo quando incipit esse, etiam desinit esse, diversimode exponendo.

Ad sextam, negatur consequentia : quia illa auctoritas, 6. hujus, intelligenda est de illis, quorum esse non consistit in fieri. Vel dicitur negando istam, quod motus fit, quando est, quia motus non fit nisi in ultimo instanti non esse motus.

Ad septimam, quia ista motus significat, etc. concedo : modo dico, quod sicut ista motus est, est concedenda, ita illa copulativa, quae significatur, per istam motus est. Ad aliam : Illud totum non est, etc. Negatur major de successivis. Aliter dicitur, concedendo de copulato extremoquod praesens, praeteritum, et futurum est.

ANNOTATIONES

(a) Motus ponitur communiter ens successivum, etc. Nota, in motu quadruplicem inveniri divisibilitatem. Prima dicitur subjectiva, quam habet motus ratione sabjecti in quo est: quod cum sit divisibile, etiam accidens materiale qualis est motus, in ipso existens divisibile est, haec divisibilitas accidentaliter competit motui. Secunda divisibilitas quam habet motus, provenit sibi a spatio ; et ita prima pars motus, verbi gratia, localis, correspondet primae parti spatii,et posterior posteriori,et similiter quando qualitas intenditur per motum, motus est divisibilis per divisionem illorum graduum : cum autem illa qualitas in esse quieto maneat, sic divisibilis, et similiter spatium, satis liquet divisibilitatem motus, hac ex parte provenientem etiam accidentaliter sibi convenire: et quia motus in hac secunda acceptione dicit imperfectam acquisitionem termini, imperfectamque entitatem, ad nullum pertinet Praedicamentum, sed reductive ad illud, in quo ejus terminus est: quia,ut Aristoteles ait, non est praeter res, ad quas est motus. Tertia divisibilitas est successio motus penes moram, et haec est tempus : quia tempus est prius, et posterius motus, quod quidem est mora ipsius motus; et sic motus dividitur in partes succedentes sibi invicem. Quarta divisibilitas motus provenit a successione, vel acquisitione successiva diversorum terminorum, et haec est propria motus, ut motus est, quia motus est illa successio, et fluxus atque tendentia ad terminum, et motus ut sic est una species quantitatis continuae : quia est de genere continuorum, ut ait Aristoteles in hoc 3.

Ex quo sequitur, quod quando Aristoteles dicit in Praedicamentis,motum esse speciem Quantitatis, accipit motum in hac quarta acceptione ; quando vero in Postpraedicamentis illum collocat, accipit illum in secunda acceptione ut est ens incompletum, qui non est praeter res ad quas est: et quando in Metaphysica dicit motum esse quantum per accidens,accipit motum etiam in secunda acceptione : quasi diceret,quod motus ille, ut sic est imperfectum ens, per accidens est quantum, id est, ratione continuitatis, et successionis, quae ibi dicitur accidens motui, non quia non sit ejus formalis ratio, sed quia rei acquisitae per motum accidit, quod per talem acquiratur successionem.

(b) Haec est concedenda, motus est. Nota, motum dupliciter accipi, primo improprie, ut significat actionem voluntatis, et intelligentiae, et sic dici solet, quod intellectus movet voluntatem, et e contra ; et quod objectum movet potentiam. Secundo sumitur pro mutatione Physica, quae fit in materia, et corpore,et hoc secundo modo sumitur in hac conclusione. Dixi notabiliter, quae fit in materia, et corpore : quia motus Physicus in communi sumptus, dividitur in mutationem, et motum : mutatio, quae dividitur in generationem, et corruptionem, fit in materia: itaque illud,quodgeneratur,et corrumpitur subjective est materia. Motus vero, qui dividitur in alterationem, augmentationem, et loci mutationem fit in corpore: nam id quod alteratur, augetur, et mutat locum, est corpus. Conveniuntque mutatio, et motus in hoc, quod utrumque est via ad terminum ; differunt autem essentialiter, quia mutatio est instantanea, et fere semper per illam acquiritur substantia,quae vel tota simul acquiritur, vel tota simul deperditur ; motus vero intrinsece est successivus, quia accidentia quae successive acquiruntur, acquiruntur per partes, et de motu proprie sumpto loquitur Scotus in hac quaestione.

( ) In instanti motus est. Nota, quod quidam dicunt, quod instans sumitur hic pro aliquo tempore determinato, et non prout consignificat aliquod indivisibile, illo enim modo partes motus sunt; et per consequens motus est. Sed Scotus hic videtur dicere, quod quamvis quaelibet pars motus sit facta vel fienda, tamen motus est in instanti indivisibili, eo quod ad existentiam rei successive sufficit existentia alicujus indivisibilis, ad quod ejus partes copulantur, et ita est de motu.