QUAESTIO XXIV

Dirum cujuslibet transmutationis naturalis forma sit principium

Arista t. cap. 9. text. 83. Averroes, Simplic. D. Thom. ibid. Vide citatos quaest. 19. Suarez tom . 1 . Metaph. dist. 12. num. 7. Conimbric. 1. Phytic. quest. 9. Gom phluten. disp. 4. Fuentesquaest. 4. Roccus quaest. 30.

Arguitur quod non: quia forma est transmutatio naturalis, igitur non est principium transmutationis. Tenet consequentia: quia idem non est principium sui ipsius, et antecedens apparet per Aristotelem tertio hujus text. 4. ubi dicit, quod motus est de essentia termini ad quem, et exemplificat Commentator Physic, text. 9. ut ire ad calorem est quidam calor.

Secundo, si esset principium, vel extrinsecum, et hoc non : quia tunc non differret ab efficiente, et fine: vel intrinsecum, et hoc non, quia transmutatio vel est materia, vel accidens successivum, vel ipsa forma, quorum nullum habet principium intrinsecum, ut patuit prius.

Tertio : quia nulla forma est generabilis ; igitur nullius transmutationis forma est principium. Tenet consequentia : quia si esset principium, maxime esset in generatione : et antecedens apparet, quia si forma generaretur, hoc esset pro tanto,quia privatio inclinaret materiam ad novam formam, ut dicit Commentator, et sic privatio appeteret sui corruptionem, quod est falsum, cum omne ens diligat se permanere.

Quarto : quia forma non est nisi post transmutationem, igitur forma non est principium transmutationis. Tenet consequentia : quia principium est prius principiato, et saltem simul cum ipso. Antecedens apparet: quia habitibus praesentibus in materia cessat motus, ut patet 1. de Gener. text. 55.

Deinde arguitur per instantias. Primo de motu locali,qui non est motus ad formam ; imo est motus ad ubi, et per hoc differt ab aliis motibus. Secundo, de diminutione, in qua nulla forma acquiritur. Tertio de corruptione luminis, quae terminatur ad privationem. Quarto de condensatione, et rarefactione, quibus nihil acquiritur, vel deperditur, ut patet 4. hujus, text. 83.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo. In quaestione primo videbitur de diversitate formarum; secundo de natura, et conditionibus formae naturalis; et tertio respondebitur ad quaesitum.

Quantum ad primum notandum, quod quaedam est forma substantialis, et alia accidentalis. Substantialis est duplex, quaedam materialis, ut forma asini, quae est inhaerens materiae, informans ipsam, et educta de potentia ejus : et quaedam est immaterialis, et talis quaedam est inhaerens materiae, ut intellectus nosler,qui informat materiam, licet non sit eductus de potentia materiae.Ex quo soquitur,quod ista consequentia non valet, ista forma est inhaerens materiae, igitur est materialis ; quia ex eo solo dicitur forma materialis, quia est educta de potentia materiae. Sed alia est forma immaterialis non inhaerens materiae, nec informans materiam, et talis quaedam est corporea, ut caelum ; alia incorporea, ut Deus et Intelligentia. Ex quibus patet, quod hoc nomen forma est aequivocum, quia aequivoce dicitur de praedictis formis : nam de forma materiali inhaerente dicitur ab informando, sed de aliis non : quia quodlibet aliorum est, vel potest esse suppositum per se existens.

Secundo notandum, quod forma accidentalis accipitur dupliciter. Uno modo pro qualitate inhaerente substantiae, a qua substantia denominatur accidentaliter, ut albedo, caliditas, etc. Alio modo pro termino accidentali connotanle rem aliqualiter se habere, licet connotatum non sit res distincta a re significata per illum terminum, et sic isti termini, dextrum, et sinistrum, figuratum, et hujusmodi, possunt dici formae accidentales, et hoc de primo.

Quantum ad secundum dico, quod formae naturalis inhaerentis sunt aliquae conditiones.Prima est, quod talis forma (a) est inseparabilis a materia nisi per corruptionem. Patet in 2. de A nima : quia compositum debet imaginari tanquam unum ens actu existens, et forma proprie non est ens, sed actus entis, et ratio est : si forma per se staret separata, jam non esset forma, sed compositum actu existens ; et ideo dicitur, quod separatio formae a materia, est ejus corruptio.

Secunda conditio, quod a forma substantiali res sumunl nomen, et definitionem; sicut a forma humana dicitur homo, et semper differentia essentialis posita in definitione debet connotare formam, ut ista differentia rationale connotat intellectum.

Tertia conditio ; quod per formam res naturalis est in actu ens existens, et per ipsam ponitur in determinata specie ; igitur a forma sumitur nomen specificum, ut patuit prius.

Quarta conditio,quod formae (b) non multiplicantur in eodem supposito, et ideo dicit Commentator in libro de Substantia orbis, quod impossibile est simul plures formas substantiales esse in eodem subjecto, et hoc est verum : nisi secundum diversas portiones materiae, in quibus sunt diversae partes formae, et ex quibus constituitur una forma. Secundo istud est verum de formis eductis de potentia materiae, quia si in aliquo subjecto sit aliqua forma inhaerens non educta de potentia materiae, ut intellectus noster, oportet de necessitate materiam habere unam aliam formam eductam de ejus potentia : quia impossibile est materiam esse sine forma, ut patet primo hujus, et hoc intelligitur de forma educta de potentia materiae.

Quinta conditio, quod forma materialis (c) generatur de novo ; ita ut nihil ipsius praefuit in materia: et ista conditio ponitur propter duo. Primo ad removendum opinionem Anaxagorae : qui ponebat, quod formae ante generationem praeexistebant in materia,sed latebant: sed per alterationes, et generationes removebatur impedimentum. Et. apparet quod hoc non est verum, quia jam non esset generatio simpliciter ; imo omnis mutatio esset alteratio. Secundo ad removendum opinionem Alberti, et quorumdam aliorum, qui ponebant formam praeexistere in materia ante generationem, secundum unam partem sui, et secundum aliam de novo generari in materia. Ita ut ponerent formam habere duplex esse,quoddam esse diminutum , secundum quod praeexistebat in maeria ante generationem, et aliud esse perfectum, et illud acquiritur per generationem.

Sexta conditio, quod forma substantialis non est inlensibilis, nec remissibilis, quod patet; quia unus denominatur magis homo, vel minus homo, quam alter, et ideo cum nomina sumpta a formis substantialibus non praedicentur cum istis adverbiis magis et minus, signum est quod ipsae formae non suscipiunt magis, et minus, et hoc habet videri primo de Generatione, et primo Caeli.

Septima conditio, quod forma est magis natura, quam materia, et hoc videbitur 2. hujus, et haec de secundo.

Quantum ad tertium notandum, quod cujuslibet transmutationis naturalis, formam esse principium, potest intelligi dupliciter: uno modo, quod cujuslibet transmutationis forma sit terminus ad quem, et hoc non verum de mutationibus deperditivis, ut corruptio luminis, et hujusmodi : vel intelligitur, quod sit terminus a quo, et hoc non est verum de mutationibus acquisilivis.

Num ponuntur conclusiones, prima est (d) quod forma ante sui generationem nullum habuit esse in materia ; imo per se tola acquiritur per generationem. Probatur: quia nisi ita esset, sequeretur, quod generationes, et corruptiones non essent mutationes contrariae; consequens est falsum, ut patet 5. hujus. Consequentia probatur : nam mutationum contrariarum sunt iidem termini : nam illud idem, quod acquiritur per unam, deperditur per aliam : modo tota forma deperditur per corruptionem ; igitur tota acquiritur per generationem, et per consequens nihil ipsius fuit ante generationem.

Secundo, quia vel illud quod praefuit de forma, est ejusdem rationis cum illo, quod Acquiritur, vel alterius ; si ejusdem, tunc non est ratio quare magis unum illorum praeexistat, vel fiat de novo, quam reliquum, vel e contra. Si alterius : tunc vel praeexistens manet cum illo, quod adducitur, vel corrumpitur in adventu ejus ; si corrumpitur, tunc appetit sui corruptionem, et per consequens esset sibi contrarium, et otiosum in natura, ut infert Commentator primo hujus, com. 81 ; si maneat, tunc forma non esset principium simplex, sed compositum ex aliis principiis. Tertio, quia vel illud quod praeexistit generationi de forma, est perpetuum, vel acquisitum de novo : si perpetuum, tunc sequitur, quod aliquod est perpetuum materia a parte ante, quod tamen est corruptibile a parte post, quod est falsum. Si sit acquisitum de novo ; tunc qua ratione potuit tunc de novo acquiri, et nunc : ergo sequitur quod si acquirebatur de novo tunc, ad minus talis forma non habuit esse diminutum in materia ante generationem, et habetur intentum.

Quarto sequeretur,quod non esset necesse ponere materiam primam. Consequens est falsum, ut patet in isto primo, text. 52. et 53. Consequentia probatur : quia materia prima ponitur, ut possit salvari transmutatio naturalis sine hoc, quod fiat ex nihilo ; modo posito tali esse diminuto formae, sine hoc quod poneretur materia prima, adhuc non fieret generatio ex nihilo, quia semper fieret ex illo esse formae diminuto praeexistente ante generationem.

Secunda conclusio, capiendo formam communiter ad formam substantialem, et accidentalem, utroque modo tunc cujuslibet transmutationis forma est principium. Probatur, quia omnis transmutatio, vel est acquisitiva, vel deperditiva: si acquisitiva, tunc forma est terminus ad quem illius transmutationis ; si deperditiva, tunc forma est terminus a quo : qualiter autem forma sit principium intrinsecum, vel extrinsecum, expositum fuit in illa quaestione : Virum sint tria principia.

Contra primam conclusionem arguitur : quia nisi forma haberet esse diminutum in materia ante generationem, sequeretur quod transmutatio naturalis non fieret magis ab intrinseco, quam artificialis, vel etiam violenta: consequens est falsum, ergo, etc. Probatur primo, quia transmutatio naturalis, et artificialis, vel etiam violenta, non differunt ab invicem ex parte principii passivi : quia in omnibus illis principium passivum est ab intrinseco, scilicet materia prima. Secundo, quia Aristoteles ponit illam differentiam secundo hujus, text. 2. Consequentia probatur, quia si ignis ex stupa generet ignem, materia ipsa stupae non est aliquod intrinsecum faciens ad generationem formae ignis, nisi sit forma ignis, quae habet in materia esse diminutum ante generationem.

Secundo, per Aristotelem in 4. Metaphysicae, qui dicit quod forma non est hoc, nisi quia forma praeexistit factioni, saltem diminute.

Tertio sequeretur, quod forma crearetur ex quo fit, et nihil ipsius praefuit ex quo fieret. Et si dicas, negatur consequentia : quia adhuc praesupponitur subjectum, ex quo fiet ; hoc non valet : quia anima intellectiva creatur, et tamen fit praesupposito subjecto ; igitur subjectum non tollit creationem.

Quarto sequeretur, quod impossibile fieri fieret, quod implicat; probatur consequentia : quia ante generationem, vel erat aliquid formae quod poterat fieri, vel nihil: si aliquid,habetur intentum ; si nihil, habetur consequens.

Quinto, quia illud idem, quod prius erat in potentia, postea est in actu ; sed forma post generationem est in actu, igitur ante generationem erat in potentia, et per consequens aliquo modo erat.

Sexto, quia forma educitur de potentia materiae per generationem : modo nihil educitur de aliquo, nisi quod prius fuit in eo, igitur forma prius fuit in materia.

Septimo, quia tunc corruptum posset generari, ex quo ante generationem nihil de forma erat in materia plus quam post corruptionem. Demum arguitur per Commentatorem in 5. hujus, cora. 9, ubi dicit.quod potentia ad esse in unoquoque Praedicamento, est de genere illius rei, ad quam est potentia : modo aer est in potentia ad lumen, et tamen aer non est de genere luminis ; igitur oportet, quod in aere praeexistat aliquid ejusdem generis cum lumine.

Ad ista. Ad primum concedo, quod multae fiunt transmutationes naturales ab extrinseco, sed tunc est differentia ex parte passi: nam quando agens transmutat materiam, quae inclinatur ad terminum transmutationis, tunc est transmutatio naturalis, quando autem non inclinatur, imo passum nititur ad contrarium, tunc est violenta. Et auctoritas Aristotelis intelligitur de quibusdam transmutationibus naturalibus, ut de illa, qua gravitas movet grave deorsum.

Ad secundum dico, quod Aristoteles intelligit, quod factio magis proprie attribuitur composito, quam formae, eo quod compositum est notius, et sensibilius, hoc tamen non obstante tota forma producitur de non esse ad esse.

Ad tertium nego consequentiam, quod forma creatur : quia fit ex subjecto praesupposito per agens naturale transmutans materiam, et educens ab intrinseco de potentia materiae : modo intellectus primo creatur, et ab extrinseco inest corpori, quare non est simile.

Ad quartum sequeretur, quod impossibile fieri, fieret, negatur consequentia : quia iste terminus impassibile, est terminus ampliativus, ideo potest dici de futuro, mediante hoc verbo est.

Ad quintum. Quia illud idem, etc. hoc debet intelligi de materia, quae prius potuit recipere formam, sed facta generatione actu recipit.

Ad sextum.Forma educilur,dico ( ) quod non debet intelligi educi, ut aliqui dicunt, sicut denarius educitur de bursa, sed intelligitur educi, id est, quod materia transmutetur per agens naturale generans formam in materia, ita ut forma non eveniat ab extrinseco, quemadmodum venit intellectus, et propter hoc dicit Commentator 12. Metaphysicae, com. 14. quod generans non congregat inter diversa, id est, quod non primo producit formam, et illam productam unit cum materia.

Ad septimum nego consequentiam propter defectum ( ) agentis, quia agens non potest venire ad pristinum statum : nam corpora caelestia non possunt esse alias consimiliter disposita. Ad ultimum de

Commentatore dico, quod capit ibi potentiam pro qualitate remissa, quae est in fieri dum intenditur, quae est ejusdem generis cum intensa.

Ad rationes principales. Ad primam negatur antecedens, imo transmutatio est materia, et Aristoteles intelligit, quod motus denominatur a termino ad quem. Ad secundam dico, quod est extrinsecum transmutationis, et intrinsecum compositi. Ad tertiam negatur antecedens, et ad probationem dico, quod privatio non est aliud, quam materia, et ideo licet materia appetat se tali forma esse privatam, tamen propter hoc non appetit se non esse. Ad quartam dico, quod in transmutatione successiva forma non est completa, nisi post transmutationem, sed cum forma est in fieri, tunc una pars ejus est in materia, et alia generanda, et tunc forma est principium transmutationis. Vel dicitur negando consequentiam : quia forma est finis transmutationis, modo non sequitur si ordinatum in finem est, quod finis sit, sed sufficit, quod est, vel erit. Ad quintam de motu locali dico, quod motus localis non dicitur ita proprie ad formam, sicut alii motus, tamen improprie bene dicitur, eo quod in fine motus localis verificatur de mobili aliquis terminus substantialis, ut puta sursum, vel seorsum, qui non verificabatur ante, et ille terminus dicitur improprie forma. De diminutione dico, quod requiritur aliter denominatio, quam ante : et ideo licet forma non sit ibi principium,ul terminus ad quem, tamen bene est ibi principium, ut terminus a quo, eodem modo dicitur de corruptione luminis. De condensatione, et (g) rarefactione dico, quod ibi requiritur nova denominatio actualis, vel dicitur quod ibi acquiritur, vel deperditur quantitas, quae est forma ; et sic sit finis primi libri.

ANNOTATIONES

( ) Forma est inseparabilis a materia, etc. Quomodo hoc debeat intelligi dictum est In annotationibus, quaest. 20. litt. F. ( ) Formae non multiplicantur in eodem

supposito. Hoc explicatum est in annotalionibus, quaest. 19. littera C. (c) Forma materialis generatur de novo,etc. Nota pergrandem fuisse apud antiquos difficultatem, undenam provenirent formae ex quibus res naturales constituuntur. Quidam enim credentes non posse fieri, ut formae, quae generantur, nullo modo antea extitissent, dixerunt omnes eas antequam fierent in materia extitisse, sed tamen latuisse ; et hujus sententiae, ut dicit hic cotus, fuit Anaxagoras. Alii vero non putantes esse incommodum formas, quae ante non extiterunt, fieri de novo, dixerunt eas omnes effici ab aliqua mente, intelligentiave separata a materia, inter quos fuerunt Plato, et Avicenna. Alii qui melius philosophati sunt, asseruerunt formas, quae fiunt, neque omnino extitisse in materia, neque omnino non extitisse,sed partim extitisse in materia, et partim non extitisse ; extitisse quidem potentia, non extitisse autem actu. Unde res naturales dicuntur fieri per hoc quod earum formae deducantur de potentia materiae ad actum, id est, quae ante erant in potentia in materia, fiant actu in illa, et haec videtur fuisse sententia Alberti Magni.

( ) Forma ante sui generationem nullum habuit esse in materia. Nota, quod haec conclusio videtur esse Aristotelis, capite ultimo hujus libri, dicentis materiam esse primum subjectum : primum autem subjectum omnem formam, ejusque partem, aut inchoationem excludit. Item 3. Physicorum, text. 66. materia, inquit, est pars totius, sicut aes est pars statuae ; sed aes nullam statuae formam includit, neque ejus inchoationem, ergo neque materia. Item 1. de Generat, text. 34. materia est subjectum omnium, quibus competit actio, et passio ; et 1. Metaph. cap. 3. materia est id in quod omne corruptum resolvitur. (e) Dico quod non debet intelligi educi, etc. Nola quod ut melius possis percipere, quidnam sit formam educi de potentia materiae, primo investigandum est quid sit formam esse in potentia materiae. Unde omissis multis de hac re opinionibus, quas apud Scotum, quaest. 7. hujus libri videre licet, dico, formam esse in potentia materiae, nihil aliud esse, quam formam dependere a materia in suo esse, seu existere futuro ; ita videlicet, ut non possit naturaliter existere, nisi concurrente materia, ut causa materiali, et passiva ; potentia enim materiae non solum est receptiva, sed etiam causativa rei : quia ex ea fit res, et ab ea educitur forma ; esse ergo in potentia materiae nihil aliud est, quam ita posse causari ab ea, ut sine illa nequeat forma existere. Unde manifeste efficitur omnes formas ( excepta anima rationali) esse in potentia materiae : quia omnes ita pendent a materia, ut a causa materiali, et passiva, ut naturaliter non possint existere sine illa ; anima autem rationalis cum existat naturaliter separata a corpore, (ut fides docet) non est in potentia materiae. Observa tamen duplicem esse potentiam : remotam scilicet et propinquam, ut docet Aristoteles 9. Metaph. capite 7. Potentia remota est potentia materiae indisposita, et tantum indifferens ad quamlibet formam recipiendam: potentia propinqua est quam materia habet, eo quod est his dispositionibus ad hanc formam, et non ad illam determinata, et tunc unica tantum mutatione fit res, ut ex pane fit chilus, ex chilo fit sanguis, ex sanguine fit caro. Unde dupliciter forma dicitur fuisse in potentia materiae, in potentia scilicet remota fuit remote : in potentia vero proxima fuit propinque.

Et ex hoc elici potest quid sit formam educi de potentia materiae : est enim nihil aliud, quam facere ut forma, quae antea in materia existebat potentia, actu in eadem existat, id est, quod tunc aliqua forma educitur de potentia materiae : quando agens naturale actione naturali producit formam, quae antea erat in potentia materiae, et hoc ideo additur : quia formae artificiales non dicuntur proprie educi de potentia materiae, et etiam formae, quas Deus solus praeter modum naturalem introducit in aliquod subjectum, non dicuntur educi de potentia materiae : quia quamvis prius potentia extiterint, non tamen sunt naturali actione eductae: ita ut esse naturali actione eductas sit conditio sine qua non. Unde ex hoc sequitur duas requiri conditiones ut aliquid de potentia materiae eductum dicatur. Prima, .quod materia sit potentia naturalis ad recipiendum talem formam. Secunda, quod materia concurrat suo modo ad productionem illius formae, ita ut forma in suo esse, in fieri, et conservari dependeat a materia. Defectu primae conditionis motus, quo lapis sursum intelligitur, non dicitur educi de potentia lapidis : quia potentia lapidis ad talem motum non est naturalis, sed violenta. Defectu etiam hujus primae conditionis eliciunt Thomistae dona supernaturalia non educi de potentia animae rationalis ; quia anima rationalis (inquiunt) non habet naturalem potentiam ad illa recipienda. Hoc tamen fundamentum est contra Scotum in prologo, I. Sententiarum, quaestio. I. ubi probat potentiam passivam animae rationalis ad talia dona esse naturalem ; quapropter aliunde pensanda est ratio, quare talia dona non dicantur educi de potentia animae rationalis. Defectu secundae conditionis, anima rationalis non educitur de potentia materiae : quia quamvis materia habeat potentiam naturalem ad illam recipiendam, non tamen dependet a materia in suo esse, neque in fieri, neque in conservari: separata enim anima naturaliter conservatur, dona autem supernaturalia non educuntur de potentia animae, quia nullam causalitatem habuit anima respectu eorum, in illorum productione ; quia tantum Deus illa infundit in anima.

Ex his sequitur primo, hoc pacto formas ab agente educi de potentia materiae: verbi gratia, si ignis generet ignem ex ligno, prius disponit per calorem lignum, immittendo in lignum calorem, qui frigus, et humiditatem caeterasque qualitates repugnantes formae ignis expellat; deinde calore, et siccitate dispositum lignum, vel ligni materia, ut quae antea erat materia ligni, fiat materia ignis, ex ea sic disposita educit ignis formam ignis, et generationem de potentia materiae, quae antea erat materia ligni, et hoc est quod paucis verbis docet hic Scotus.

Secundo sequitur, tres inter alias esse inter animam, et reliquas formas differentias. Prima est quod Deus se solo producit ex nihilo animam rationalem, caeteras autem formas educit cum causis secundis de potentia materiae. Secunda differentia est, quod concursu, quo Deus producit animam rationalem in corpore positis dispositionibus, posset eam in vacuo producere ; quia istae dispositiones nihil agunt ad introductionem istius formae magis, quam ad aliam alterius speciei, quamvis ex divino pacto positis debitis dispositionibus in corpore, Deus statim creat, et infundit animam : potest tamen absoluta potentia sine illis dispositionibus illam producere, et illis positis non producere, reliquas vero formas non sine materia produceret eodem concursu : quia causae, et agentia naturalia veras habent actiones proprias, quas Deus illo communi concursu non supplet: ita enim Deus res, quas condidit, administrat, ut eas suos motus agere sinat: atque ita concurrit cum illis in actionibus naturalibus, quasi naturaliter concursu generali, quo concursu simul cum causalilale agentium naturalium causantur, et producuntur res naturales. Tertia differentia est, quod anima rationalis non generatur per se, neque per accidens, quia sola actio divinae creationis terminatur ad illam ; reliquae vero formae quamvis per se non generentur : quia generatio est totius, ut dicitur 8. Metaphysicae in principio, tamen comproducuntur, et congenerantur ad generationem totius.

(f) Nego consequentiam propter defectum, agentis, etc. Nota, quod idem corruptum possit divina virtute idem numero produci, maxime si sit sermo de permanentibus, communis est omnium Theologorum sententia, licet de successivis controversia sit inter D. Thomam, Durandum, et Scotum;

nam illi negant, Scotus vero affirmat, ut patet in 4. distinct. 43. quaest. 1. sed major dissensio, et controversia est loquendo naturaliter : hoc est, an per vires naturae, possit talis reditio fieri. Nam de hac re fuit sententia Platonis, quam refert Scotus ubi supra quaest. 3. ex D. Augustino 12. de Civitate Dei, capite 8. asserentis per circuitum temporum eadem redire, id est, post transactos triginta, et sex mille annos, vel 49000. in quibus caelum stellatum perficit cursum suum : nam in centum annis perficit unum gradum, ut dicunt Astrologi, eadem tempora reditura erant, et iidem homines, et res, et operationes. Haec sententia est impia, et contra Fidem Catholicam : contra quam arguit idem D. Augustinus pluribus auctoritatibus sacrae Scripturae, quas refert Scotus ubi supra.

Secunda opinio est S. Thomae, quodl. 4. quaest. 3, articul. 5. et multorum asserentium, quod agens naturale non potest idem numero corruptum reparare, quod probant muis luictoritatibus Aristotelis, atque etiam rationibus, quas omnes explicat, et solvit sapientissime Scotus, ubi supra. Tertia sententia est Richardi in 4. dist. 43. quaest. 3. quam ut probabiliorem sequitur Scotus in eodem loco ; asserit haec opinio, quod agens naturale potest reproducere idem numero, quod produxit, et corruptum est: quia effectus non dependet essentialiter nisi a suis causis, atque adeo effectus causabilis a materia erit idem, si materia, et efficiens sint idem. Et si dicas, illa potentia agentis naturalis esset frustra ; quia nunquam reducitur ad actum ; et confirmatur, quia natura agit ex impetu, non libere, ergo si habet potentiam ad hoc, aliquando illud faciet, et per consequens aliquando resurgeret aliquis naturaliter: dico, quod potentia illa non est frustra, nam multae sunt potentiae, quae nunquam reducuntur ad actum : sicut potentia generativa beatorum Virginum. Illa tamen potentia dicitur esse frustra : quae positis quibuscumque requisitis ad actum; qualis esset potentia ignis ad comburendum, si non posset comburere stupam sibi approxiatam, et sufficienter dispositam, et sine aliquo impedimento; non tamen est frustra illa potentia, quae propter impedimenta non reducuntur ad actum, sicut contingit in proposito; nam cum causae naturales sint essentialiter subordinalae, et habeant ad invicem ad agendum necessariam connexionem, ita ut non possit una sine alia producere, et agens naturale non habeat caelum semper in eadem dispositione secum coagens, sicut coagebat in productione, sequitur, quod non possit idem corruptum reproducere, ut hic paucis verbis notat Scotus. Vel dicas non esse frustra talem potenliam, siquidem similem, et ejusdem rationis actum producit ; quando scilicet producit primo illam rem, quae productio est ejusdem rationis cum reproductione. Ad confirmationem dico, quod quamvis agentia naturalia hoc facere possint, quia tamen sunt causae Deo subordinatae, nisi Deus illis cooperetur, non possunt agere ; si tamen Deus illis coageret, possent quidem facere iterum, quae fecerant, etsi hoc nunquam visum est in natura, ideo est, quia forte Deus ordinavit non concurrere ad hoc cum causis secundis ratione occulta, quam ipse novit.

(g) De condensatione,et rarefactione dico,etc. Nota, quod multae sunt sententiae quomodo fiant rarefactio, et condensatio : nam quidam volunt, quod rarefactio fiat per juxtapositionem corporum subtilium, quam sententiam reprobat Scotus in 4. dist. 12. quaest. 4. Alii dicunt, quod in rarefactione acquiritur una totalis quantitas, et corrumpitur tota praecedens : atque ita in condensatione, in hunc scilicet modum, quod eadem quantitas prius erat minor, et postea major in rarefactione, et e contra in condensatione. Alil vero dicunt, quod in rarefactione acquiritur nova pars quantitatis sine corruptione praecedentis. Quarta sententia, quam supra in Anno lationibus ad quaest. 8. littera C. diximus esse Scoti, tenet rarefactionem, et densationem esse motus ad raritatem, et densitatem, quae sunt qualitates, et secundario ad diversum modum quantitatis. Prima pars est Scoti ubi supra, et secunda est etiam de ejus mente, ut explicatum reperies in Commentariis nostris super 4. Scoti tom. l.d. 12. p.4.

FINIS LIBRI PRIMI

LIBER SECUNDUS

PHYSICORUM

EXPOSITIO TEXTUS

Eorum,quae (1) sunt,alia quidem sunt natura,alia vero propter alias causas, etc. Iste est ( ) secundus liber Physicorum in quo Aristoteles determinat de principiis tam intrinsecis, quam extrinsecis rerum naturalium, et dividitur in sex tractatus. In primo determinat quid sit natura, et de quibus dicitur. In secundo ostendit, quae et de quibus sit consideratio naturalis. In tertio determinat de causis per se, ostendendo modos,et genera causarum.In quarto determinat de causis per accidens ; et in quinto ostendit, quod ad naturalem pertinet consideratio de omnibus causis. In sexto ostendit, ita ut necessitas in naturalibus proveniat ex fine. Secundus ibi. Quoniam autem determinatum est Tertius ibi, Determinatis autem his. Quartus ibi, Differt autem. Quintus ibi, Quae autem. Sextus ibi, Dicendum igitur primum. Primus tractatus continet duo capitula, in primo ostendit, quid sit natura, et in secundo ostendit de quibus dicitur. Secundum ibi, Quoniam autem determinatum est. Primum caput dividitur : quia primo ponit quamdam divisionem, secundo demonstrat membra divisionis, et tertio instituit definitionem naturae. Secundum ibi, Omnia autem quae dicta sunt. Tertium ibi, Tanquam natura sit principium. Primo dicit,quod eorum, quae sunt, alia sunt a natura, et alia propter alias causas, et exponit Commentator, id est, propter voluntatem : a natura enim sunt animalia, et plantae, et partes ipsorum, et corpora simplicia, ut ignis, aer, aqua, et terra : et mixta inanimata composita ex istis.

Omnia autem quae dicta sunt,etc. Declarat membra divisionis dicens, quod omnia praedicta quae b) sunt analura,differunt ab his, id est, ab artificialibus, quaesunt propter alias causas in hoc, quod habent in se ipsis principium sui motus, et quietis : ut verbi gratia, quaedam habent in se principium sui mouis localis, ut caelum, et elementa simplicia, cum fiunt extra sua loca naturalia : similiter et alia habent in se ipsis principium sui motus progressivi : quaedam vero habent in se principium motus augmentationis, et diminutionis ; ut animalia, et plantae ; quaedam vero habent in se principium alterationis, ut mixta ex elementis existentibus in sua naturali dispositione ; quod si fuerint extra suam dispositionem naturalem, tunc habent in se principium suae alterationis, ut patet de aqua calefacta, quae reducit se ad frigiditatem. Sed (2) artificialia, ut lectulus, et indumentum,non habent in se impetum mutationis innatum eis ab arte, ita quod non habent in se principium mutationis a dispositione illa, quam habent ab arte ; sed quatenus sunt res naturales, habent in se principium movendi.

ANNOTATIONES

(a) Iste est secundus liber Physicorum in quo Aristoteles, etc. Nota, quod investigato in superiori libro rei naturalis principiorum ternario numero, in hoc secundo Physicorum libro Aristoteles omnia causarum quatuor genera, sub quibus causa efficiens et finalis, materia, et forma comprehenduntur, explicare nititur. Cum enim in primo de materia, et forma tanquam de principiis rem naturalem intrinsece componentibus egisset ; modo de ipsis simul,de finali, et efficienti tanquam de causis mulationis earumdem rerum naturalium tractare intendit. Adverte tamen, quod ut supra dictum est, principium, et causa habent se sicut superius, et inferius ; quidquid enim est causa, est principium, et tamen non e contra ; praecisa enim ratio principii, quae consistit solum in hoc, quod sit prius eo, cujus est principium, absque causae ratione inveniri potest; ratio vero causae est vis quaedam efficiendi,quam non habet quodlibet principium, et quae inveniri nequit absque ratione principii quia etiam causa est prior suo effectu. Adverte etiam quod principia rei naturalis sunt etiam elementa ejusdem : quia illis res naturalis constat intrinsece. Quapropter in 1. libro egit Aristoteles de illis, ut sic ; quia tamen ipsa principia quorumdam effectuum in rebus naturalibus sunt causa, ideo de illis agit in hoc libro secundum rationem causae ; el quia quatuor causarum genera in omni transmutatione naturali inveniri solent, et etiam quia Philosophus naturalis per omnia causarum genera demonstrat ; ideo de quatuor causarum generibus in hoc libro disputationem instituit.

(b) Quae sunt a natura differunt ab artificialibus, etc. Nola, quod haec est differentia inter naturam et artem, quod natura non solum facit rem ; sed et communicat virtutem ad operationem rei, ut quando natura, facit ignem, dat illi levitatem, et virtutem ad operandum,atque ita natura et facit rem, facitque eam operari. Ars vero facit rem mortuam, et jacentem non dando illi aliquam virtutem. Hujus ratio est,quia natura in sua operatione penetrat omnes partes intimas, et dat illis virtutem. Ars vero solum operatur circa paries externas. Unde elicitur triplex differentia inter formam naturalem, et artificialem. Prima, quod omnis forma naturalis producitur a natura per qualitates activas, et passivas: ut forma ignis introducitur in ligno per caliditatem, et siccitatem, expellendo frigiditatem, et humiditatem : forma autem artificialis non introducitur in materia per qualitates activas, sed solum per artem artificis. Secunda differentia, quod forma naturalis immediate inducitur in ipsam materiam primam ; forma vero artificialis, non nisi in secundam materiam inducitur, et ideo forma artificialis est accidens : quia advenit enti in actu. Tertia differentia, quod forma naturalis residet in toto composito, et qualibet parte i forma vero artificialis solum reperitur in partibus superficialibus.