QUAESTIO XX

Utrum miteria prima sit cognoscibilis

Aristot. cap. 8. text. 69. et 12. Metaphys. text. 7. Averroes 1. Physic. comm. 69. Albert. 1. disput. 35. artic. 10. D Thom. lect. ii. et 1. p. quaest. 15. art. 3. ad 3. Scotus in 2. dist. 12. quaest. 1. sig. . ad 3. princ. et. quaest. 2. sig. . ad 3. pro opinione, et 2. Met. quaest. 2. Suarez tom. 1. Met. disp.

13. sect. 6. Caaonic. quaest. 9. art. 1. Conimbr. , 1. Physic, cap. 9. qu. art. 2. Compl ut. disp. 3 . quaest. 1. et sequent. Ruvius tract. 1. de materia, qu. 2. Faber, theorem, 25. Roocus. qu. 15.

Arguitur quod non, quia materia prima non est, ens, igitur non est cognoscibilis. Tenet consequentia, quia cognoscibile debet movere potentiam cognoscitivam, quod non potest facere nisi sit ens ; et antecedens probatur. Primo, quia materia prima est ens in pura potentia, ut patet in isto primo, igitur non est ens ; quia dicimus Antichristum non esse ; quia solum est ens in potentia.

Secundo, quia nullum ens est medium inter duo contradictoria ; modo materia prima est medium inter duo contradictoria, ut dicit Commentator in isto primo, com. 70. ergo, etc.

Tertio, quia vel materia prima est ens per se existens, et tunc sequitur, quod est ens in actu, quod est contra Aristotelem in isto primo, text. 75. vel alteri inhaerens : et tunc sequitur, quod non est materia prima, sed potius illud cui inhaeret.

Secundo ad principale, quia si materia prima esset cognoscibilis, vel a sensu, vel ab intellectu solum : non a sensu, quia insensibilis est, cum non sit quid, nec quale, nec quantum, ut patet 7. Metaph. text. 8. nec abintellectu : quia intellectus nihil intelligit eorum, quae sunt extra se nisi mediante sensu, ut patet in lib.de Sensu et Sensato.

Tertio, quia illud non est cognoscibile, quod non potest movere potentiam cognosciti vam; sed materia prima non potest movere potentiam cognoscitivam ; ergo, etc, Major patet, quia de ratione objecti cognoscibilis est, quod moveat potentiam cognitivam, et minor apparet, quia nullam formam, vel qualitatem sibi determinat, mediante qua possit movere potentiam cognitivam.

Quarto, si cognosceretur, vel hoc esset per speciem propriam, vel alienam ; non per propriam, quia non potest aliquam agere ; quia, da quod sic, tunc esset in actu ; nec per alienam, quia uniuscujusque rei species est determinata similitudo illius rei, ita ut non alterius.

Oppositum arguitur per Aristotelem -in isto primo, in principio 4. tractat. text. 63. ubi dicit, quod materia est cognoscibilis per Analogiam ad formam.

In quaestione videndum est de conditionibus materiae, quas Aristoteles et Commentator illi tribuunt in isto primo. Prima conditio est, quod materia est ens in pura potentia. Propter quod notandum, quod aliquid dicitur esse (a) in potentia tripliciter ; uno modo, quia non est praesentialiter, sed tamen potest esse: et sic dicimus, quod Antichristus est ens in pura potentia, et ad hoc, quod aliquod tale ens sit possibile, oportetquod agens potens ipsum producere, sit de facto, et cum hoc materia, ex qua potest produci secundum Commentatorem : sed secundum rei veritatem sufficit, quod sit agens potens eum producere, quia aliquid potest fieri ex nihilo.

Secundo modo dicitur ens in potentia illud, quod non est actu separatum, potest tamen esse separatum ; et sic dicimus quod pars est in potentia in suo toto.

Tertio modo dicitur ens in pura potentia, non quod sit in actu ; sed quia non est actus, scilicet forma, vel habens formam, quam sibi determinat a natura ; et isto modo materia prima dicitur ens in pura potentia.

Per hoc ad tres primas rationes, quae probant oppositum. Illud quod est solum ens in potentia, verum est capiendo ens in potentia primo modo, sed capiendo ens in potentia pro eo quod est, licet non in actu formali, vel per formam, tunc major est falsa.

Ad secundam, quia medium, etc. Dico quod Comm entator quando dicit materiam esse medium inter ens et non ens, sic intelligit : quod materia prima non est non ens, quod omnino nihil sit ; nec est ens, scilicet in actu formali, vel per formam, quam sibi determinet a natura, et sic est medium per abnegationem utriusque extremi.

Ad tertiam, Quia nihil per se existens, etc. Dico, quod sic est per se existens, quod. non est alteri inhaerens, nec sequitur ex hoc, quod sit ens in actu. Dico etiam quod non est sic per se existens, quod possitesse sine forma, quia inseparabilis est a forma.

Sed dubitatur, ex quo materia est ens in pura potentia, utrum illa potentia sit eadem materiae, vel distincta ab ea. Unde notandum, quod potentia accipitur tripliciter. Uno modo pro materia potente, et sic dicit Commentator quod materia substantiatur per posse. Secundo modo capitur potentia pro dispositionibus, mediantibus quibus materia recipit formam substantialem : sicut est caliditas, et siccitas, quae disponunt ad formam ignis ; et isto modo manifestum est, quod potentia distinguitur a materia ; sed primo modo potentia est eadem materiae. Tertio modo accipitur potentia, ut est de genere relationis, et dicitur in relatione ad formam ; et de hac dicunt quidam, quod potentia est unum accidens de genere relationis, distinctum a materia, perpetuo inhaerens materiae ante generationem formae ; quod probatur, quia potentia corrumpitur in adventu formae, et tamen materia non corrumpitur, igitur distinguuntur. Secundo, quia potentiae multiplicantur in materia, secundum formarum multiplicationem, ad quas materia est potens, et tamen materia non sic multiplicatur.

Istis non obstantibus dico,quod (b) poten -tia non est tale accidens distinctum a materia, sed est materia potens : quia valde inconveniens esset ponere infinita talia accidentia in materia, quod tamen de necessitate sequeretur. Secundo, quia tunc tale accidens esset perpetuum a parte ante, et corrumperetur a parte post, quod est falsum primo Coeli, text. 119.

Tunc dico,quod in ( ) adventu formae potentia non corrumpitur, imo manet, sed desinit esse potentia ad illam formam, ita quod desinit esse vocari, et ita Logice loquendo, potest concedi respectu verbi de futuro, quod potentia ad talem formam est, quando non est potentia ad talem formam : nec oportet ponere talem multiplicationem potentiarum in materia, quando ipsa de se est potens ad omnes formas, et hoc de prima conditione.

Secunda conditio est, quod materia prima est cognoscibilis per analogiam ad formam. Unde notandum, quod aliquid potest cognosci tripliciter. Uno modo sicut sensibile proprium, quod agit speciem suam in sensum. Alio modo sicut sensibile per accidens, sicut substantia, quando concipitur conceptu quantitativo. Tertio modo sicut illa, quae non sunt sensibilia per se, nec per accidens ; sicut Deus, Intelligentiae,intellectus, et actus intelligendi, quae cognoscuntur per argumentationem.

Nunc est prima conclusio, Materia ( ) prima non cognoscitur sine argumentatione, et discursu. Probatur, illud non cognoscitur sine argumentatione, et discursu, quod non est sensibile per se, vel per accidens : modo materia prima non est sensibilis per se, vel per accidens, ergo, etc. Major patet ex distinctione ; et minor apparet, quia materia prima non movet sensum per suam essentiam ; nec per aliquam inhaerentem sibi. Unde nos non dicimus, quod audivimus, vel vidimus materiam primam.

Sed objicitur, quia illud est sensibile per accidens, cui insunt sensibilia per se : modo materiae primae insunt sensibilia per se, scilicet qualitates, igitur est sensibilis per accidens. Respondetur negando majorem, nisi illud subjectum denominetur ab illis qualitatibus ; modo materia prima non denominatur ab illis qualitalibus,quia non dicimus, quod materia prima sit alba, vel nigra ; imo istae denominationes competunt toti composito.

Secunda conclusio. Per nullam unicam speciem alicujus rei possumus devenire in notitiam materiae primae. Probatur, quia materia prima cognoscitur per motum, et transmutationem ; modo motus, et transmutatio insunt sensationibus diversorum, ut habet videri secundo de Anima, text. 69. et secundo per speciem. Secundo per Aristotelem materia cognoscitur per Analogiam, id est, per argumentum a simili sumptum in artificialibus : modo simili tudo non cognoscitur, nisi per cognitionem diversorum. Tertio, quia si per unicam speciem alicujus rei possemus illam cognoscere, tunc facile est cognoscere materiam primam, quod est falsum.

Et si arguatur, quae sunt argumentationes, seu processus, quibus cognoscitur materia, dico quod factae fuerunt in alia quaestione, Utrum ex nihilo nihil flat.

Tertia conclusio. Nullus processus, quo devenimus in cognitionem materiae primae, est demonstrativus. Patet, quia non potest demonstrari,quin omnia fuissent ab aeterno, vel etiam quin omnia de novo generentur secundum se tota, ut tactum fuit prius: patet igitur qualiter materia prima cognoscitur per Analogiam ad formam, per discursum et rationem, qui licet non sint demonstrativi, tamen verisimiliores sunt aliis viis salvandi generationem, et corruptionem.

Tertia. conditio est quod materia prima est perpetua. Sed contra, omne habens materiam corrumpitur propter materiam, ita ut materia sit causa corruptionis, igitur materia est corruptibilis, per illam regulam, Propter quod unumquodque tale, et illud magis.

Secundo, quia materia est id, quod in rei veritate generatur, ut dicit Commentator, modo omne generabile est corruptibile.

Tertio, quia sicut, se habet subjectum alterationis ad alterationem ; ita subjectum generationis ad generationem : sed subjectum alterationis denominatur alterari, igitur et subjectum generationis denominatur generari.

Oppositum arguitur per Aristotelem. Notandum,quod ( ) aliquid dicitur generari dupliciter: uno modo terminative, et sic attribuitur formae, vel composito, quemadmodum dicimus, asinus generatur. Alio modo subjective, et sic illud dicitur generari, quod subjicitur generationi, et tunc Aristoteles intellexit primo modo, quod materia sit perpetua : quia ingenerabilis, et incorruptibilis terminative ; quod probatur, quia si materia posset generari, sequeretur, quod aliquid esset antequam fieret; consequens est impossibile ; et consequentia probatur, quia materia prima, vel generatur ex nihilo, et hoc non, sicut omnes antiqui concesserunt ; vel ex aliquo, et hoc non, quia illud ex aliquo non esset nisi materia prima, et per consequens materia prima esset antequam fieret.

Secundo sequeretur, quod aliqua esset transmutatio, et nihil transmutaretur, quod est falsum ; et patet consequentia, quia in illa transmutatione, qua acquireretur materia prima, vel transmutaretur aliquid, vel nihil, si nihil, habetur intentum: si aliquid, illud mutabile, vel esset materia prima; et hoc non, quia illa acquiritur per transmutationem, ergo, etc.

Per idem probatur, quod materia prima est incorruptibilis, quia tunc aliquid esset postquam corrumpitur quod est falsum. Secundo, quia tunc aliqua esset corruptio, quia nihil transmutaretur.

Tunc ad instantias dico, quod illa regula intelligitur, quando illud in quo fit comparatio recipit magis, et minus, et hoc convenit utrique comparatorum, scilicet tam causae, quam causato : modo corruptibile non convenit causae, scilicet materiae. Similiter corruptibile non suscipit magis et minus, quia omnia corruptibilia sunt aequaliter corruptibilia.

Ad secundam dico, quod Commentator intelligit, quod materia prima subjicitur generationi. Et per idem ad 3. quia nos attribuimus alterationem composito, eo quod compositum est motum, vel quod est subjectum alterationis ; sed quia materia prima est nobis ignota, vel saltem parum nota ; ideo non attribuimus sibi generationem, licet forsitan generari ; imo potius attribuimus ipsam termino generationis, scilicet composito.

Quarta conditio est, quod materia prima est informis. Et hoc intelligitur dupliciter. Uno modo, quod non habeat formam, sed quod sit separata, vel separabilis a formam et hoc (f)est impossibile: quia si ita esset,sequeretur quod non ens actu esset ens actu, quod est contradictio ; et patet consequentia : quia materia de sui natura est non ens actu, scilicet formali, vel per formam, et per te est ens in actu : quod actualur per existere, quia actualiter per se existit, igitur non ens actu. Secundo patet exemplariter : quia sicut cera se habet ad figuram, ita materia ad formam ; sed cera est inseparabilis a figura : quia non potest esse, quin sit figurata. Tertio patet per aliud simile ; quia sicut se habet consonans ad vocalem, ita materia ad formam: sed impossibile est quod fiat consonans sine vocali ; igitur impossibile est esse materiam sine forma.

Sed objicitur ; quia materia et forma sunt duae res ab invicem distinctae; nec implicat contradictionem, quod sint ab invicem separatae : igitur possunt ab invicem separari. Respondetur dicendo : Primo quod implicat contradictionem materiam separari a forma, vel e contra,quia non ens actu esset ens actu ; quod est contradictio. Secundo negatur ista consequentia ; Non implicat contradictionem, igitur potest fieri ; quia duas medietates caeli ab invicem separari non implicat contradictionem, et tamen ipsas ab invicem separari est impossibile.

Secundo, quia a quacumque forma materia est separabilis, igitur est separabilis a forma. Respondetur negando consequentiam ; quia licet a qualibet posset separari per corruptionem, tamen corrupta una semper generatur alia.

Secundo modo intelligitur conditio, quod materia prima sit informis, id est, quod non habeat aliquam formam, tanquam partem essentiae suae, quod probatur : quia si haberet aliquam, tunc materia prima non esset primum principium, sed potius partes ex quibus componeretur. Secundo, quia tunc omnis mutatio facta in materia prima esset accidentalis, quia fleret in subjecto in actu.

Tertio modo intelligitur, quod materia prima sit informis consecutive, sic scilicet ut nullam habeat formam actualem consequentem naturam suam, et hoc est verum. Quod probatur : quia si haberet aliquam, tunc non esset ens in pura potentia, imo esset in actu saltem per illam formam. Secundo, quia ex quo materia de sui natura est potens recipere omnes formas, frustra poneretur accidens tale, mediante quo reciperet. Tertio; quia si per privationem omnes formae tam substantiales, quam accidentales essent separatae a materia,adhuc materia prima esset, et esset potens recipere formam.

Sed contra objicitur: quia corporeitas est quaedam forma, et tamen materia determinat sibi quod sit corporea. Secundo per Commentatorem in c. de substantia Orbis,qui dicit,quod dimensiones interminatae sunt intrinsecus in materia, quod non esset nisi materia determinaret sibi illas dimensiones. Tertio, quia materia determinat sibi maximam raritatem sub qua potest esse : quia quando est sub forma ignis, non potest esse sub minori raritate, et quando est sub forma terrae, non potest esse sub majori densitate.

Ad ista respondetur ; ad illud de quanto, quod tota materia prima quantum est ex parte sua non determinat Sibi aliquam quantitatem, figuram, raritatem, densitatem, vel locum ; imo quantum est ex parte sui, tota massa materiae primae, imo pars ejus posset occupare locum, quem tunc occupat totum corpus caeleste. Similiter sibi non repugnat esse sub quantacumque imaginabili raritate, vel etiam densitate, imo non repugnat sibi, quin tota esset partes. Ex quibus sequitur quod tota terminatio materiae primae provenit ex parte loci, aut ex parte formae. Unde quantum ad locum, materia prima quantum ad totam massam est figurae sphaericae, et est in concavo orbis Lunae, tanquam in loco ; itaque non potest esse in loco majori, vel minori propter formam determinatur ad tantam raritatem, vel densitatem, ut quando est sub forma ignis in optima sui dispositione, est sub tanta raritate, quod non potest esse sub majori, et quando est sub forma terrae, est sub majori densitate.

Ad instantias de corporeitate, dico, quod corporeitas non est aliqua forma ; imo non sunt tales formae ordinatae secundum ordinationem praedicatorum in quid. Ad secundum et tertium dico, quod Commentator intelligit, quod materia prima determinat sibi, quod semper sit quanta, licet nullam quantitatem sibi determinet.

Quinta conditio, quod materia (g) prima est una numero in omnibus generabilibus et corruptibilibus. Probaturi quia si essent materiae diversarum rationum, tunc sequeretur quod non omnia generabilia, et corruptibilia, essent invicem transmutabilia, quod est falsum : et istud sic intelligitur, quod si per imaginationem circumscriberentur omnes formae tam substantiales, quam accidentales ; tunc tota materia prima, et quaelibet pars ejus essent ejusdem rationis, et ideo non intelligitur quod una portio materiae primae sit alia, sed quod ambae sunt ejusdem speciei.

Sed dubitatur utrum de facto tota materia esset unum continuum ; videtur quod sic : quia si non esset unum continuum, hoc esset propter diversitatem formarum ; sed diversitas formarum non sufficit ad discontinuationem ; quod patet dupliciter, quia ejusdem virgae continuae una pars est arida, et alia vivens et animata. Secundo, quia si duobus agentibus apponeretur unum passum, unum scilicet in uno extremo passi, et alterum in alio ; tunc quodlibet istorum agentium potest inducere formam suam in illo passo, aut in diversis partibus, passo non discontinuato.

Sed contra ; illa non sunt continua quorum motus sunt diversi, sed diversarum portionum materiae adhuc immediatarum motus sunt diversi : ergo, etc. Major patet per definitionem contrariorum; et minor ad experientiam. Secundo quia non apparet possibile, quod sagitta velociter distracta per aerem sit continua aeri; ideo dico, quod materia non est unum continuum, non ex eo quod habeat diversas formas propter duas rationes factas, sed propter diversitatem motuum materiae, ut tactum fuit in arguendo.

Sexta conditio est, quod cujuslibet transmutationis naturalis materia prima estprincipium. Sed objicitur : quia motus caeli, et illuminatio Lunae sunt quaedam mutationes naturales, quibus tamen non subjicitur materia prima. Secundo quia intellectio, et sensatio sunt motus naturales, et tamen non habent materiam primam pro subjecto. Respondetur, quod illa conditio debet intelligi de transmutatione istorum inferiorum, exceptis illis, quae fiunt in sensu, vel intellectu. Aliter dicitur, quod capiendo materiam large pro omni eo quod mutatur, quod tunc cujuslibet transmutationis materia est subjectum. Patet igitur ex praedictis, quae et qualis sit materia prima.

Ad rationes : tres primae sunt solutae. Ad alias tres simul dico, quod materia prima non cognoscitur per speciem propriam, sed arguitur per species aliarum rerum : nam materia prima non movet potentiam cognitivam ad cognitionem sui, sed aliae res, per quarum species ipsa cognoscitur, movent ad ejus cognitionem.

ANNOTATIONES (a) Aliquid dicitur in potentia tripliciter,

etc. Nola quod de esse materiae primae duplex est sententia. Una Thomistarum ponentium materiam taliter in nihilum redactam, ut dicant ita esse puram potentiam, ut nullum prorsus actum de se habeat. Altera est Scoti in 2. distinct. 12. quaest 1. ubi docet materiam habere actum entitativum, secundum quem est principium naturae, per se causa, parsque rerum naturalium: fundamentum formarum,subiectum mutationum substantialium , et terminus creationis, quamvis careat actu formali, quae breviter consistit in unica distinctione, et sex dictis.

Distinctio est talis, quod duobus modis aliquid dici potest esse in potentia, videlicet in potentia objectiva, et in potentia subjectiva. Illud est in potentia objectiva,quod cum non existit, potest tamen existere, ut Antichristus modo est in potentia objectiva, et mundus antequam crearetur, erat hoc modo in potentia ; quare actus oppositus hujus potentiae est existentia, et iste est ejus actus secundus : nam actus primus est esse in virtute suarum causarum, diciturque esse secundum quid, ex Scoto ubi supra. Res autem dicuntur esse in potentia objectiva respectu agentis potentis ipsas producere, cujus actionis sunt objecta.

In potentia subjectiva dicitur id, quod cum jam habeat existentiam, potest aliquam formam recipere, sive accidentalem, sive substantialem, et sic corpus est in potentia subjectiva ad recipiendum calorem, atque adeo actus oppositus hujus potentiae est forma, quae recipitur, et hoc modo dicitur materia esse in potentia ad formas. Hujusmodi vero potentia subjectiva adhuc duplex est, altera quae non excludit aliquam formam, ut lignum habens formam ligni, est in potentia ad calorem. Altera est nullam formam habens de se, qualem ponimus esse materiam. Ex hoc sequitur triplicem esse actum formalem: Rompe qui est a forma existentiae, qui est ab existentia ; entitatis ab entitate.

Primum dictum : Materia prima est de se actus, id est, de se habet aliquam entitatem absolutam, sive actum entitativum. Nam quod vere est, actu est, materia prima vere est, quare actu est. Item quod est principium,et per se causa entis, oportet quod sit aliquod ens; quia principiatum etcausatum dependet a principio, et causa : materia est principium entis naturalis, ejusque causa materialis, ergo est ens in actu.

Secundum assertum. Materia prima est ens in potentia subjectiva ad omnes formas, et est non ens actu formali. Hoc assertum est Aristotelis in hoc 1. cap. 8.et2. Metaph. text. 7. et in text. 12. diluit quoddam dubium, nimirum ex quo non ente fiat generatio, cum tripliciter dicatur non ens, aut ut nihil sit, vel ut privatio, vel ut materia, et concludit ex materia per se fieri generationem, ex privatione per accidens, ex nihilo autem nihil fieri.

Tertium dictum. Materia prima non est actus formalis, est tamen substantia incompleta terminabilis per formam. Prima pars patet: quia forma tantum est hoc modo actus. Secunda pars probatur, principium substantiae non potest esse non substantia, sed materia est principium substantiae, ergo substantia ; sed non est substantia terminans, quia hoc pertinet ad formam : ergo est terminabilis a forma. Et hoc innuit Aristol. 10. Metaph. cap. 1. dicens materiam esse substantiam aliter quam formam.

Quartum dictum. Materia non est in actu formali nisi per formam. Hoc patet ex Aristotele 3. Physic. text. 67. ubi dicitur materiam contineri a forma: et l.de Generat, text. 85, materia efficitur, ut sit actus per formam; quae auctoritates intelligi nequeunt de actu entitativo, quem materia de se habet, ergo intelliguntur de actu formali.

Quintum assertum. Quidditas materiae primae est esse puram potentiam ad actum Physicum, seu formam substantialem, nam si potentia materiae esset accidens ejus, reciperet formam mediante tali potentia. Hoc autem est contra Aristotelem 2. de Anima. cap. 1. dicentem, non opus esse aliquo vinculo, quo forma cum materia nectatur.

Ultimum assertum. Materia est quaedam entitas realiter distincta, et primo diversa a forma. Hoc assertum est Scoti ubi supra artic. 2. His addo, ideo materia dicitur potius potentia quam actus, quia quanto aliquid habet minus de actu, tanto magis est in potentia : et quia materia non habet actum distinguentem, vel dividentem, vel informantem, et dantem sibi esse specificum, sed est tantum actus entitativus receptivus actus formalis ; ideo potius potentia, quam actus dicitur.

(b) Potentia non est accidens distinctum a materia. Nota primo, quod potentia nihil aliud est, quam aptitudo ad formam habendam, et quia materia habet aptitudinem ad formam, carentia et negatio formae est, diciturque privatio. Hoc enim inter negationem, et privationem interest, quod negatio dicit absolutam carentiam actus, seu formae ; privatio vero dicit negationem formae in subjecto apto nato recipere illam, ex hac autem privatione provenit appetitus : quia privatio est occasio in re sic privata, ut appetat, et sit naturaliter prona in id, quo caret,et potest habere,quia ppelitus est idem, quod naturalis inclinatio, estque in proposito potentia materiae, quia materia non solum est receptiva, sed etiam causativa rei. Est enim receptiva formae sicut vas recipit aquam, estque causativa rei, quia ex ea fit res, et ab ea educitur forma; quapropter est subjectum mutationis, et ejus causa, et principium materiale.

Nota secundo, quod potentia hujusmodi primo tendit in substantiam, deinde in accidentias itaque perse primo est potentia ad substantiam, ut ex ea fiat substantia,non ratione Thomistarum, videlicet, quia potentia primo terminatur in actum sui generis, et potentia materiae, cum sit substantia, primo terminatur in formam substantialem ; non inquam hac ratione : quia (ut dicit Scotus in 2. dist. 12. quaest. 1. artic. I. ad ultimum) receptivum alicujus generis non est ejusdem generis cum recepto, neque per se, neque per reductionem, sed necessario est in actu in aliquo alio genere ; ut receptivum coloris est aliquod actuale de genere priori, videlicet de genere quantitatis. Potentiale autem primi generis non potest esse in alio priori genere, quia non est aliud prius genus substantia ex 7. Metaph. cap. 1. ideo oportet esset de eodem genere substantiae, et sic primo est ad substantiam. Sed ratio quare primo est potentia ad substantiam, est, quia est prima per se potentia ; ideo per se est ad primum actum, primus actus est substantiae, ideo primo et per se est ad formam substantialem ; formae autem accidentales sunt actus secundi, ideo materia non est primo ad formas accidentales.

Nota tertio, quod non solum in praedicamento Relationis, sed etiam in aliis Praedicamentis possumus distinguere, quod hoc est secundum esse ; hoc autem secundum dici. Secundum esse est,verbi gratia,qualitas : quae secundum id, quod est, est in praedicamento Qualitatis. Est etiamqualitas secundum dici, et est illa quae secundum id, quod est,non estin praedicamento Qualitatis, dicitur tamen qualitas : quia habet quemdam modum qualitativum, ut forma substantialis dicitur ab Aristotele 5. Met. quaedam qualitas. Similiter est relatio secundum esse, quae scilicet, secundum id, quod est, est in praedicamento Relationis, ut paternitas est relatio secundum dici ; illa scilicet quae secundum id, quod est, non est in praedicamento Relationis, sed in alio praedicamento, competit tamen ei quidam modus relativus ; et hujusmodi est potentia materiae ad formam ; quae quidem secundum esse realiter est ipsa materia, cui competit ille modus relativus ; et quia modus non trahit rem, sed magis res trahit modum, ideo ille modus relativus materiae non facit illam esse extra praedicamentum Substantiae : atque ita materia est,cui existenti in praedicamento Substantiae competit ille modus relativus. , Ex his sequitur, quod potentia materiae est idem realiter cum materia, et ab ea tantum formaliter distinguitur. Prima pars patet, quia materia considerata in ordine ad formam, tanquam receptaculum illi proportionatum habet rationem aptitudinis: rursus considerata in ordine ad formam, tanquam imperfectum tendens in suam perfectionem, habet rationem appetitus : sed considerata in ordine ad formam, quae de ejus potentia est educibilis, dicitur potentia ; naturalis autem inclinatio rei est eadem cum re inclinata ad aliquid, et per consequens non distinguitur a re inclinata. Secunda pars probatur : quia praecisus conceptus formalis materiae est conceptus rei absolutae, potentiae vero respectivae: ergo distinguuntur formaliter.

(c) In adventu formae potentia non corrumpitur, etc. Nota,quod quando dicitur materia manet, et non potentia ; si autem accipiatur potentia ut dicit ipsam substantiam materiae, falsa est propositio : si autem accipiatur potentia, ut dicit respectum quemdam fundatum in ipsa materia, sic cum (alis respectus formaliter non sit ipsa materia, perit, et non materia in hoc sensu, quod materia non ordinatur amplius in talem formam, actualiter ipsam desiderando, hoc autem modo non dicitur corrumpi talis respectus ; sed per accidens : sicut verbi gratia, homo habet potentiam ad ridendum ; quando vero actu ridet, non videtur esse in potentia ad talem actum. Unde potentia ad illum actum, videtur periisse ; non quod revera pereat, sed quod jam potiatur illo, quod desiderabat, et hoc est quod hic vult Scotus. Posset etiam dici, quod potentia non destruitur, sed privatio quae erat cum potentia ; ipsa tamen potentia manet: quia est proportio materiae ad formam, quae ante erat sine forma, postea cum forma.

(d) Materia prima non cognoscitur sine argumentatione et discursu. Nota, quod materia prima ex natura sua, et secundum se est cognoscibilis, non tamen a nobis nisi per analogiam ad materiam artificialium, vel alia via; ita docet Scotus in 2. distinct. 12. quaest. 1. ad tertium. Primum patet : quia omnis entitas absoluta est per se cognoscibilis, materia est entitas absoluta, quare erit de se cognoscibilis, ex quo sequitur, quod etsi materia non sit activa actione reali, est tamen activa actione intentionali, atque ita concurrit ad sui notitiam.

Secunda pars probatur, forma est magis cognoscibilis a nobis quam materia ; sed forma non cognoscitur nisi ex operationibus, quas experimur, ergo neque materia, nisi per analogiam ad materiam artificialium : cognoscimus enim materiam per transmutationem. Hoc pacto in omni transmutatione, quae fit ab extremo ad extremum oportet dare subjectum medium distinctum ab utroque extremo ; perseverans modo sub uno, modo sub altero extremorum. Hoc patet in transmutatione artificialium. In marmore enim in quo prius erat sculpta figura Mercurii, illa figura Expulsa sculpitur alia Jovis, manente semper eodem marmore : eodem modo se habet materia prima respectu formarum substantialium, modo namque sub una Forma existens fit sub altera, priori ab ea expulsa, et sic patet quomodo argumentatione, et discursu cognoscitur.

Tertia pars, nempe quod aliae sint viae ad cognoscendam materiam, quamvis praedicta sit aptior, et clarior, probatur ; quia materia prima potest cognosci ex mutua rerum transmutatione, sed haec est via elevatior, et difficilior, quam prima ; quia est remotior a sensu, cognoscitur autem materia per hanc viam in hunc modum : aer convertitur in aquam, at impossibile est, quod una substantia fiat alia ; ergo modus hujus transmutationis est, quod recedit a materia forma aeris, et advenit forma aquae : cum autem forma aquae et aeris sint diversae, nisi aliquod commune haberent, puta materiam, impossibilis esset talis transitus.

Item subsistere inest substantiis, et non a formis, quae in alio sunt, ergo ab aliquo subjecto nullo modo alteri inexistenti, quod est materia. Antecedens videtur esse Scoti in 2. distinct. 12, quaest. 2. in fine quaestionis dicentis, quod licet entitas materiae sit minus perfecta quam formae, non tamen plus est dependens, imo minus, et ideo potest fieri sine forma, et non e converso.

Potest etiam cognosci tertia via, scilicet per negationem sic : Sicut purus actus, qualis est beatissimus Deus omni carens imperfectione, cognoscitur per negationem omnium imperfectionum, vel perfectionum includentium imperfectionem ; sic materia prima, quae omni perfectione proveniente a forma caret, per exclusionem omnium perfectionum provenientium a formis cognosci poterit, et ita Aristoteles dixit quod materia prima neque est quid, nec quantum, nec quale, etc.

(e)Aliguid dicitur generari dupliciter,etc. Nota quod materia prima fuit a Deo creata cum hac mundi universitate, ut patet Genes. 1. In principio creauit Deus, etc. et Joannis I. Omniaper ipsum facta sunt. Non enim est Deus sicut artifex, ut impudentibus, et plusquam falsis verbis Cicero ausus est dicere in primo libro de natura Deorum, sic dicens: Primum igitur non est probabile eam materiam rerum, unde orta sunt mnia, esse divina providentia effectam, ed habere, et habuisse vim, et naturam uam, ut igitur, cum faber quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed ea utir

tur, quae sit parata, lictorque item cera, sic isti providentiae divinae praesto esse oportet, non quam ipsa faceret, sed quam haberet paratam. Quod si non est a Deo materia facta, neque terra quidem, et aqua, et aer, et ignis a Deo factus est ; non, inquam, noster Deus est veluti Artifex suo operi supponens materiam, sed eam ex nihilo creans, est enim unicum rerum omnium principium, immobile, aeternum, infinitum, incorporeum, omnipotens, et liberum, virtute potestateque sua cuncta faciens, quem Plato in Timaeo mundi opificem appellat, et quem Aristoteles primam causam, primumque motorem nuncupat. Est enim primum movens, prima natura, causa infinita, principium effectivum omnium rerum, summum bonum, summusque omnium finis.

Caeterum etsi materia a Deo creata sit, est tamen ingenerabilis, et incorruptibilis, ut subtilissime ostendit hic Scotus. Observat tamen quod tripliciter potest res aliqua ex natura sua incorruptibilis esse, aut quia nullam habet materiam, ut Angeli ; aut quia forma , quam habet, non habet contrarium corrumpens,quod illam vincere possit, ut caelum ; aut quia est primum subjectum, quod de nullius potentia educi potest, et sic est materia prima inccorruptibilis. Incorruptibile primo, et secundo modo dicit perfectionem, et talia corruptibilia nequeunt nisi per creationem produci, neque corrumpi nisi per annihilationem. Incorruptibile tertio modo dicit quid imperfectionis, quod tamen et ipsum nequit produci nisi per creationem, et similiter neque corrumpi, nisi per annihilationem: atque ita omnia ista incorruptibilia durare in perpetuum non esse miraculum, sed naturale, desinere autem esse, esset miraculum ; e contra corruptibilia durare in perpetuum esset miraculum,corrumpi autem naturale. Ex hoc sequitur, quod tota materia, quae in principio mundi creata fuit, est modo, eritque ad finem usque.

(f) Materia separari a forma est impossibile. Nota,quod Philosophus ponens necessariam connexionem causarum, ita ut prima causa sine secunda non posset operari, (quod est falsum, et contra nostram fidem) consequenter juxta ejus doctrinam materiam esse sine forma non est possibile ; atque adeo naturaliter loquendo, et Aristotelis principia in hac quaest, sequen. Scotus dicit materiam separari a forma esse impossibile, contradictionemque involvere. Caeterum ut Theologus loquens in 2. d. 12. q. 2. contra D. Thom. 1. p. q. 66. art. 1. de potentia Dei, artic. 4. et in lib. de Ente et essentia, cap.5. et contra D. Bonav. in. 2. d. 12. q. 1. et Durandum eadem.d. q. 2. affirmat per divinam potentiam posse materiam sine forma existere.

(g) Materia est una numero in omnibus generabilibus, etc. quomodo hoc habeat intelligi,lege Joan. Canon, lib. 1. Physicorum.

EXPOSITIO TEXTUS Tangentes (1) igitur et alii quidam, etc. Istud est secundum capitulum 4. Tractatus, in quo Philosophus determinat de privatione et forma, et dividitur: quia Primo determinat de privatione. Secundo excusat se de forma, ibi, De principio autem, secundum speciem, etc. Primum dividitur, quia primo ponit errorem antiquorum de privatione. Secundo ponit conditiones privationis. Tertio ostendit causam, quare antiqui erraverunt de privatione. Et quarto ostendit quod in omni generatione, privatio est principium. Et quinto ostendit qualiter materia est generabilis, et qualiter non. Secundum ibi. Nos enim materiam, etc. Tertium ibi,Quidam autem. Quartum ibi, Existente enim quodam divino. Quintum ibi, Corrumpitur autem et fit. Primo dicit, quod antiqui tangentes naturam materiae insufficienter determinaverunt de ipsa : quia crediderunt Parmenidem recte dicere in hoc, quod dicebat nullum esse ens, nisi illud, quod est aliquid in actu, et ideo quia materia, vel privatio non sunt hoc aliquid in actu, ideo ista non sunt entia, et per consequens privatio, cum sit non ens, non est principium. Secundo errabant dicendo, quod si materia, et privatio essent unum numero, quod tunc essent omnibus modis unum, et per consequens essent unum principium, et ratione, modo istud non oportet: quia licet materia sit privatio, tamen alia est definitio materiae secundum quod materia, et alia secundum quod est privatio.

Nos autem materiam, et privationem alterum esse dicimus, etc. Hic ponit conditiones privationis per differentiam ipsius ad materiam, dicens quod differunt ab invicem materia, et privatio ; quia privatio est per se non ens, id est, materia privata est per se non ens actu specifico illo respectu, cujus dicitur privata. Unde in definitione privationis ponitur, quod actus ille non sit, respectu cujus materia dicitur privatio, modo pars definitionis per se praedicatur de definito; sed materia est non ens secundum accidens, id est,non ens actu per actum illum, quo est privata, et quod hoc sit secundum accidens patet: quia materia potest actum illum habere, vel non habere.

Secunda differentia est, quod materia est valde proprie substantia rei, eo quod ex ipsa et orma componitur compositum, sed privatio non est proprie substantia rei, scilicet secundum illam rationem, qua dicitur privatio.

Quidam (2) autem quod non est,etc.Hic ostendit causam erroris antiquorum, et primo ponit errorem dicens, quod quidam sicut Plato posuerunt magnum, et parvum esse principia, et ideam separatam: sed iste modus trinitatis est alius ab eo, quem nos ponimus, scilicet materiam, formam, et privationem. Unde in hoc bene dicunt, sed posuerunt quamdam naturam subjectam, sed in hoc quod despexerunt ponere privationem male dicunt, et licet ponant duo principia, scilicet magnum, et parvum, tamen ambo illa ponunt materialia,et ponunt eis eumdem modum principiandi, hunc tamen unum faciunt, quia materia una cum forma, est quasi mater eorum, quae fiunt, scilicet rerum naturalium ; sed alia pars contrariatur, scilicet privatio semper machinatur ad maleficium, scilicet ad corruptionem, et ad non esse, et hoc est verum, quod si privatio consideretur per modum termini ad quem, quod tunc denotat per corruptionem, sed si per modum termini a quo, tunc denotat generationem et esse.

Existente (3) autem quodam divino. Hic probat Aristoteles quod in omni generatione privatio est principium necessarium: et praemittit, quod est quoddam divinum, et optimum, et appetibile, scilicet forma, quae dicitur optima inter partes compositi: divina, quia per ipsam compositum maxime assimilatur Deo ; et dicitur appetibilis a materia prima, eo modo quo perfectio appetitur a perfectibili : nam forma est perfectio materiae. Tunc probatur conclusio : quia illud est principium necessarium in generatione propter quod materia appetit formam: sed propter privationem, materia appetit formam, ergo,etc. Major patet, et minor: quia materia appetit formam, scilicet appetit generationem, vel per formam,quam habet: et hoc non, quia tunc illa forma appeteret seipsam non esse, quod est falsum : quia dicit Commentator quod omne ens diligit se permanere, vel appetit formam per suam naturam ; et hoc non, quia tunc appeteret eam postquam haberet, quod est falsum : quia omnis appetitus est ratione indigentiae, igitur appetit ratione privationis, et habetur intentum. Et subdit Aristoteles quod materia appetit formam sicut foemina virum, et turpe bonum, id est, sicut minus perfectum appetit perfici per suam perfectionem. Unde materia per se non est turpis, sed per accidens, quia caret actu.

Corrumpitur (4) autem et fit. Hic ostendit qualiter materia est corruptibilis, et qualiter non, dicens, quod materia corrumpitur secundum quid, id est, subjective : quia materia subjicitur corruptioni: similiter generatur subjective, quia subjicitur generationi ; sed materia non est generabilis per se, hoc est, terminative, quod probatur : quia si materia prima generaretur, sequeretur quod non esset prima, quod est contradictio. Consequentia tenet: quia illud ex quo generaretur, potius diceretur materia prima, et per consequens materia prima esset una alia prior ; quia implicat. Similiter probatur, quod sit incorruptibilis : quia si corrumperetur, corrumperetur in unam aliam materiam,et per consequens illa esset prior materia, quam materia prima.

Et ponit Aristoteles definitionem materiae primae,dicens quod, Materia prima est principium subjectum ex quo fit aliquid, cum insit, non secundum accidens, etsi corrumpitur aliquid, in hoc abibit ultimum. Et dicit Aristoteles, primum subjectum uniuscujusque, ad differentiam materiae secundae, quae nec est prima, nec communis omnibus, sicut elementa, caro, sanguis, et hujusmodi : ex quo fit aliquid cum insit, ponitur ad differentiam privationis, quae non est pars inexistens toti: et ponitur, si corrumpitur aliquid in hoc abibit ultimum, ad differentiam formae, in quam compositum non corrumpitur, quia forma corrumpitur.