QUAESTIO XVIII

Utrum cujuslibet transmutationis naturalis principia sint contraria

Arist. hic tect.41. et sequent. Simplicius 1. Phys. comm. 52. et 2. Phys, circa text.13. Philoponus 1. Physic. circa text. 43. Albert. tract. 3. capi 8. Zabarel lib. i.demateria, cap. 7. D. Thom., 1. Phys. lect. 10. et 1. part, quaest. 46. art. 1. ad 3. Canonic quaest.3. art. 2.Conirabr. i.Phys.

cap. 5. qu. 2. Complut. disput. 2. quaest. 3. Ruvius 1. Phys.cap. 5. quaest, unica. Roccusquaest. 13.

Arguitur quod non, quia principia substantiae sunt substantiae, modo substantiae nihil est contrarium ; ergo, etc.

Secundo, quia omnia contraria sunt in subjecto, ut patet in isto primo, quia unum contrarium non subjicitur alteri : modo principia non sunt in subjecto ; quia jam essent principiata, et illa subjecta essent principia ; igitur principia non sunt contraria.

Tertio, quia principia oportet semper manere, ut patet per Aristotelem in isto primo, text. 50. sed contraria non semper manent; ergo, etc.

Quarto arguitur per conditiones principiorum, quia principia non fiunt ex aliis, nec ex alterutris ; sed contraria fiunt ex aliis, scilicet ex suis subjectis ; et fiunt ex alterutris, quia non quodlibet fit indifferenter ex quolibet, sed determinate ex suo contrario, ut patet in isto primo, text. 43.

Demum arguitur per instantias ; quia compositio domus est quaedam transmutatio, et tamen non fit de contrario in contrarium ; quia nulla est dispositio lignorum, vel lapidum, quae sit contraria dispositioni domus, cum dispositiones eorum maneant facta domo.

Secundo, quia generatio, corruptio, cognitio, illuminatio, et hujusmodi sunt quaedam transmutationes, et tamen non sunt de contrario in contrarium, imo de privatione in habitum, vel e conlra.

Tertio, quia motus augmentationis est quaedam transmutatio, et tamen est de contrario in contrarium, imo de uno relativo oppositorum ad aliud.

Quarto, quia motus localis alicujus mobilis ab Oriente ad Austrum super lineam rectam, est quaedam transmutatio, et tamen non est de contrario in contrarium ; quia Auster non contrariatur Orienti : imo magis Occidens contrariatur Orienti.

Quinto, quia motus circularis est quaedam transmutatio, et tamen non est de contrario in contrarium, imo de eodem in idem.

Sexto, quia vel respectu omnium formarum, quibus eadem materia est, unica privatio, vel plures, non plures ; quia privatio non est aliud, quam materia privata ; si una tantum,tunc cum tantum uni unum sit contrarium, ut patet 10. Met. text. 14. sequitur quod illa privatio non contrariatur nisi unicae formae, et per consequens transmutationes ad alias formas non erunt de contrario in contrarium.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo, tract. 3. c. 1. text. 41. Notandum,quod ( ) quatuor modis invenitur contrarietas in rebus, quae non sunt termini, vel propositiones. Primo modo oppositio inter privationem et habitum vocatur contrarietas, large accipiendo contrarietatem, et sic dicimus, quod sonus, et silentium sunt contraria. Secundo accipitur contrarietas pro oppositione inter relative opposita : maxime inter illa, quae dicuntur de quantitate, et sic dicimus, quod magnum, et parvum sunt contraria, et improprie dicitur de intensione, quia intensio imaginanda est per modum qualitatis, et ideo intensum, et remissum vocantur contraria. Tertio modo accipitur contrarietas pro oppositione, quae est inter terminos motus localis, quae significatur per terminos absolutos de genere Ubi, cujusmodi est oppositio inter Oriens, et Occidens, vel inter Oriens, et Auster. Quarto accipitur contrarietas, pro repugnantia duarum formarum intensibilium, et remissibilium, quarum una nata est alteri inesse, ut in subjecto, nec simul possunt inesse eidem subjecto, et sic opponuntur ad invicem caliditas, et frigiditas, albedo, et nigredo. Et quilibet istorum modorum potest subdividi, ut verbi gratia, de primo modo ; quia materia privata, vel habet formam ejusdem generis cum ea, qua privata est, vel alterius; ut aer privatus lumine non habet aliquam formam ejusdem generis cum lumine exemplum de quarto modo ; quia vel illae formae intensibiles, natae sunt se invicem expellere per actiones proprias, ut qualitates primae; vel consequuntur se invicem in subjecto, non per actiones proprias, sed consecutive per actiones aliarum qualitatum ; sicut qualitates secundae.

Secundo notandum, quod non solum dispositiones, vel formae accidentales dicuntur contrariae, imo etiam (b) substantia dicitur contraria ratione suarum dispositionum ; sic dicimus quod ignis et aqua contrariantur, non quod forma substantialis ignis sit contraria formae aquae, sed qualitates unius, qualitatibus alterius, et secundum hoc substantia dicitur contraria. Et non solum dicitur contrarietas de hujusmodi qualitatibus, vel de substantiis ratione qualitatum, imo etiam de terminis significantibus hujusmodi qualitates : tamen hoc est a voluntate ; quia per prius dicitur contrarietas de rebus, et ex consequenti per attributionem dicitur de terminis, ut verbi gratia; sicut una urina dicitur contraria alteri, eo quod una est significativa sanitatis, et alia aegritudinis, ita similiter termini dicuntur contrarii, qui significant res contrarias aliquo dictorum modorum contrarietatum.

Istis praemissis, sunt duo modi respondendi ad quaestionem. Primus modus sup-I ponit quod privatio non sit res distincta a materia, imo materia privata est privatio ; et tunc ponitur una conclusio quod nulla principia sunt contraria. Probatur, quia nulla sunt principia nisi materia,et, forma: quae non contrariantur ad invicem, cum sint simul, et unum informet reliquum.

Secunda conclusio. Quando Aristoteles dicit principia esse contraria, intelligit, quod de materia cum transmutatur prius dicatur unus terminus, et facta transmutatione dicatur alter, qui sunt ad invicem contrarii, ut ante transmutationem dicitur, materia est non informata, et postea dicitur, quod sit informata: modo informatum, et non informatum sunt contraria.

Sed (c) contra istud objicitur primo, quia posito, quod nullus esset terminus mundi, adhuc fieret transmutatio naturalis de uno contrario in contrarium, igitur non sufficit illa verificatio terminorum, quia sive sint illi termini, sive non; non minus est transmutatio naturalis. Secundo, quia semper contrarietas terminorum praesupponit contrarietatem rerum significatarum, ut patet ex notabili. Ideo nisi transmutatio esset de contrario in contrarium, termini verificati de materia ante transmutationem, et postea non essent contraria.Hoc confirmatur ; quia contrarietas terminorum fit praecise ratione rerum significatarum contrariarum: quia terminis non competunt conditiones contrariorum, ut puta, quod agant ad invicem, et patiantur, et quod unus resistat alteri, et quod juxta se invicem posita magis elucescant.

Ista igitur via demissa, sequitur alia, supponendo primo, quod in omni transmutatione praesupponitur subjectum, sive materia; patet ex praecedenti quaestione. Secundo supponitur, quod in proposito capitur contrarietas communiter ad quatuor modos contrarietatum praenotatos.

Nunc ponitur ista conclusio: Omnis transmutatio est de contrario in contrarium. Et possunt contraria in proposito sic definiri ; contraria sunt, quorum alterum, vel medium inest subjecto apto nato, et impossibile est ambo inesse simul. Probatur conclusio, quia in omni transmutatione transmutatur aliquod subjectum per primam suppositionem ; et tunc vel subjectum habet dispositionem, ad quam transmutatur, vel non : si sic, hoc est falsum propter duo. Primo, quia frustra transmutaretur ad id, quod habet. Secundo, quia recipiens debet esse denudatum a natura recepti, ut patet 3. de Anima, text. com. 4. si non habet illam dispositionem, et natum est ipsam habere, igitur est privatum illa dispositione, per definitionem privationis, et facta transmutatione habebit illam dispositionem,igitur materia transmutata est de contrario in contrarium: quia materia privata est contraria sibi ipsi informatae. Nam per notabile idem potest esse contrarium sibi ipsi ratione diversarum dispositionum.

Secundo, patet conclusio inductione in quatuor generibus mutationum, scilicet in generatione, et corruptione in alteratione, in augmentatione, et motu locali.

Contra conclusionem arguitur, quia (a) idem transmutat seipsum ; igitur, non omnis transmutatio est de contrario in contrarium. Tenet consequentia, quia si idem esset contrarium sibi ipsi, jam appeteret sui corruptionem; et antecedens apparet, nam intellectus agit in seipsum cognitionem. Similiter aqua calefacta agit in seipsam frigiditatem: et unum speculum agit in aliud omnino consimile sibi, in quo repraesentatur, igitur eadem ratione potest agere in seipsum.

Respondetur negando consequentiam, nec est inconveniens, quod idem sit contrarium sibi, non per suam substantiam, sed per diversas dispositiones sui; nec sequitur, quod appetat sui corruptionem,quando contrarietas illa est inter privationem, et habitum, vel inter relative opposita : modo dico, quod intellectus agens in seipsum debet reputari pro patiente respectu cognitionis, quam agit : sed intellectus mediantibus speciebus intelligibilibus debet reputari pro agente, et sic aliud est ibi agens,el passum,quod passum patitur cognilione,quam agit. Consimiliter dicitur de aqua calefacta: nam aqua calefacta mediante frigiditate virtualiter reputatur pro agente ; sed aqua sola circumscripta frigiditate tali, reputatur pro patiente. De speculo dico,quod unum speculum omnino consimile alteri nunquam repraesentaretur in alterum, nisi secundum latera ejus, quae sunt dissimilia speculo.

Secundo, quia transmutatio, vel est materia, vel forma, vel aliquod accidens distinctum. Si maleria,tunc materia non esset principium transmutationis, cum idem non sit principium sui ipsius ; et per idem probalur,quod non sit forma.Nec est accidens: quia materia, et forma non sunt principia alicujus accidentis, etiam tunc principia non essent contraria.

Respondetur quod(c)lransmulalio est ipsa materia, quae transmutatur, et secundum quod caret dispositione, ad quam est transmutatio, est contraria sibiipsi, secundum quod habet illam formam post transmutationem. Et quando dicitur, igitur materia est principium suiipsius, concedendum est non simpliciter, sed cum addito, scilicet quod materia est principium sui, ut sit transmutatio.

Tertio, quia privatio et forma sunt contrarii, igitur privatio et forma sunt. Consequens est impossibile, quia quando est unum, tunc non est reliquum ; igitur antecedens est impossibile. Respondetur uno modo concedendo consequens, supposito quod omnis transmutatio sit successiva ; quia tunc subjectum est partim privatum forma, et partim formatum. Aliter dicitur negando consequentiam sicut non (f) sequitur prius, et posterius sunt relativa, vel sunt contraria, igitur sunt ; quia istud nomen contraria est terminus ampliativus, et etiam relativa, quae non determinant sibi convertentiam, sed esse sumitur pro intelligi, ut de istis relativis prius, et posterius.

Quarto dubitatur, quae albedo sit contraria huic nigredini, et sic de aliis qualitatibus , quia vel contrariatur albedo,quae est, et hoc non, quia albedo quae est, non est nata consequi in subjecto nigredinem existentem, quia tunc migraret de subjecto in subjectum. Respondetur, quod albedo quae est, est contraria nigredini, quae est, nec oportet, quod ipsa possit sibi succedere, sed sufficit, quod ipsa, vel una consimilis sibi,possit ei succurrere.

Quinlo.quia vel respectu cujuslibet formae est una privatio tantum, vel respectu alicujus est alia privatio. Respondetur secundum aliquos, quod respectu omnium formarum ejusdem speciei, quibus privatur materia, est unica privatio, sed respectu formarum diversarum specierum sunt diversae privationes, (g) tamen non credo (cum privatio non sit aliud, quum materia privata.) quod oporteat ponere talem pluralitatem privationum, et ideo solum est una privatio, qua materia est privata respectu omnium formarum, vel dispositionum,quibus ipsa caret.

Nunc ad rationes. Principia substantiae, etc. concedo: modo substantiae (h) non est contrarium ; verum est secundum suam propriam essentiam ; sed secundum suas dispositiones privativas, vel positivas bene est aliquod contrarium.

Ad secundam : oportet principia semper manere, etc. Hoc intelligitur de forma, et materia, non secundum rationem, qua est privatio, sed secundum rationem, qua manet sub utroque termino transmutationis, scilicet quod oportet materiam, et formam manere post transmutationem ; sed privatio non manet, id est, tunc materia non est privata, et ideo ante transmutationem potest concedi logice, quod privatio manebit, quando non manebit privatio.

Ad tertium omnia contraria sunt in subjecto, verum est de contrariis quarto modo, et non de aliis modis contrarietatum.

Ad quartum, quia principia non fiunt ex aliis. Dico, quod istae conditiones debent intelligi de principiis divisim : verbi gratia, materia non fit ex aliis, vel ex alterutris tanquam ex subjecto, vel tanquam ex parte integrali ; sed forma non fit ex aliis, nec ex alterutris, tanquam ex parte integrali, licet bene tanquam ex subjecto. Sic similiter contraria non fiunt ex alterutris, tanquam ex parte integrali, nec etiam tanquam ex subjecto, sed fiunt ex alterutris, ut ly ex denotat circumstantiam ordinis. Similiter etiam bene fiunt ex aliis, tanquam ex subjectis. Aliae instantiae sunt solutae in quaestione.

ANNOTATIONES

(a) Quatuor modis invenitur contrarietas in rebus,etc. Nota quod accipitur hic contrarietas pro oppositione, est autem oppositio relatio inter duo opposita : nam totum esse oppositorum est ad aliud. Quemadmodum enim pater dicitur filii pater, sic oppositum dicitur opposito oppositum, estque oppositio in communi quid aequivocum ad omnes oppositiones, nam inter oppositiones assignatas ab Aristotele in libro Praedicamentorum cap. de Oppositione, duae illarum sunt entia rationis, scilicet contradictoria, et privativa oppositio ; duae vero entia realia, scilicet contraria, et relativa oppositio : modo nihil est univocum ad ens reale, et rationis. Potest autem oppositio communiter accepta dividi in opposita, disparata, et opposita proprie. Disparata sunt, quae sunt quidem repugnantia,non tamen sunt opposita,ut homo,et leo. Opposita proprie sunt, quae maxime repugnant, aut simpliciter, aut in eodem subjecto. Dicitur simpliciter, ut comprehendantur contradictoria,quae maxima est inter oppositiones, eo quod minus convenientiae compatitur cum altero, et quanto minus unum extremum compatitur aliquid alterius, tanto magis perfectius secundum illud est.

Dixi in eodem subjecto, ut comprehendantur relative, contrarie, et privative opposita. Illa enim dicuntur maxime pugnare in eodem subjecto, quae cum inhaereant subjecto, vel habeant se quasi formae competentes subjecto, talia sunt, ut neutrum repugnet magis alicui, quam suo opposito. Verbi gratia, pater, et filius subjectantur in animali, et pater ita repugnat filio, ut nulli alteri rei magis repugnet: neque enim possunt inveniri simul in eodem subjecto respectu ejusdem, et unum habet repugnantiam peculiarem cum alio. Idem dicendum est de albedine, et nigredine, quae sunt contrarie, et de visu, et caecitate, quae sunt privative opposita.

(b)Substantia dicitur contrar ia,etc.Nota, quod contrarietas accipitur dupliciter, uno modo fuse pro quacumque oppositione, et sic omnia opposita, et quomodocumque incompossibilia sunt contraria : et in hoc sensu dixit Aristoteles 2. de Generatione, text. 24. quod aqua igni contrariatur, et aer terrae: ei 10. Metaph, text. 13. quod differentiae divisivae generum sunt contrariae, et in hoc primo, text. 41. et inde, quod privatio contrariatur formae substantiali. Alio modo sumitur contrarietas presse, et sic est oppositio, quae versatur inter illa, quae sub eodem genere sunt, et habent fieri circa idem subjectum, a quo propria actione mutuo se expellunt, ut caliditas, et frigiditas : et in hac significatione substantia non est alteri substantiae contraria, nisi ratione suarum qualitatum, ut hic dicit Scotus.

(c)Conlra illud objicitur. Nota, quod Scotus non impugnathanc sententiam, in eo quod asserat privationem non esse rem a materia distinctam. Nam eamdem sententiam tenet ipsemet Scotus in hac quaest, et quaest. 21. hujus primi: sed illam rejicit in eo quod dicit in secunda conclusione, nempe quod de materia cum transmutatur, prius dicitur unus terminus, et facta transmutatione dicitur alter, qui sunt ad invicem contrarii, ita ut totam rationem contrarietatis ponat in terminis, et non in rebus, et hoc est quod reprobat hic Scotus. (d)Idem transmutat seipsum. Nota, quod Scotus in responsione ad hanc instantiam concedit, quod idem agit in seipsum. Pro cujus clariori luce observandum est primo, quod agens naturale agit in quantum est in actu, quod tripliciter intelligi potest. Primo in actu formali ; ut quando id, quod formaliter est calidum, calefacit. Secundo modo virtualiter, ut quando aliquid habet virtutem ad producendum id, quod formaliter non babel, ut Sol virtualiter est calidus, quia potest producere calorem, quo formaliter caret. Tertio modo dicitur aliquid in actu eminenter; quo pacto Deus continet omnia, nullaque est perfectio in creaturis, quae eminentius non sit in Deo.

Secundo observandum est, quod multis modis contingit agere. Primo modo id dicitur agere, quod movet localiter. Secundo quod generat, et corrumpit. Terlio quod alterat secundum qualitates sensibiles, sive primas, sive secundas. Quarto quod auget, seu movet motu augmentationis. Ultimo, quod secundum animam operatur sentiendo et intelligendo.

Tertio observandum est, aliquid posse tripliciter moveri, et movere, scilicet per accidens, per partem, et secundum se totum, quae divisio explicabitur magis in 7. hujus quaest. 1. et in 8. q. 7. Ex his dico primo, quod in motu locali aliquid potest movere se per accidens. Anima enim in animalibus movet se per accidens,dum movet per se corpus, ad cujus motum per accidens et ipsa movetur.

Secundo dico, quod aliquid dicitur movere se per partem motu locali, ut animalia dicuntur movere se ipsa secundum animam per,parlem. quia movent corpus.

Dico tertio, quod aliquid movet se secundum se totum localiter. Hoc assertum est Scoti2.Sentent, d. 2.q. 10.; a multis tamen negatur, eam tamen Toletus dicit esse probabilem, dicitque quod fatetur, et profert suam ignorantiam : quia non videt, quomodo hoc non sit factibile. Sicut enim intellectio,actio est, quae procedit ab eo, quod est actu, et recipitur ab eo, quod est in potentia, et tamen atrum, et idem se intelligit, quare unum et idem non se movebit in corporibus Nihil enim prohibet, quod sit in actu et in potentia Secundum motum localem, nam ut movet debet esse in actu saltem virtualiter, et ut movetur debet esse in potentia formali, et capax motus.

Dico quarto, in generatione nihil se per accidens, aut secundum se totum generat, quamvis par partes se generet. Prima pars patet ; quia in generatione acquiritur simpliciter esse, et quod generat debet habere esse simpliciter : nihil autem potest esse, et non esse simpliciter: ergo,etc. Secunda pars etiam patet in nutritione, quae dicitur partialis generatio, atque idem de corruptione est dicendum.

Dico quinto, idem potest seipsum per accidens alterare, videlicet quia alterat per se id, ad cujus alterationem alteratur : hoc patet in anima, quae dum corpus alterat calefaciendo, infrigidando, per accidens ipsa alteratur.

Dico sexto, idem secundum se totum non alterat seipsum : idem enim prorsus non calefacit, et calefit ; quia quod alterat, debet habere formam actu ; et quod alteratur,debel carere illa: modo impossibile est, quod idem sic habeat,et non habeat eamdem formam. Oppositum tamen hujus conclusionis probabilissimum videtur Toleto, motus eadem ratione, qua hoc ipsum asserunt in motu locali, quia sat est, inquit, habere calorem, verbi gratia virtualiter, carereque illo formaliter, et sic ipsum totum calefieri a se toto : hoc idem affirmat hic Scotus, dum dicit quod aqua calefacta mediante frigiditate virtuali agit in seipsam frigiditatem.

Dico septimo, in augmentatione idem se auget secundum partem ; quia anima auget, et virtus augmentativa, et corpus augetur. Potest etiam dici, quod idem secundum se totum augetur, id est, secundum omnes suas partes formales, quia scilicet in omnibus est virtus augmentandi, et receptiva augmenti.

(e) Transmutatio est ipsa materia, quae transmutatur. Nota, quod transmutatio bifariam sumi potest. Uno modo pro formali, et sic est relatio transmutati ad transmutans, et e contra, et est quid realiter distinctum a materia, et forma. Alio modo sumitur transmutatio pro connolalo,atque ita est ipsa materia,quae transmutatur,et in hac secunda significatione debet intelligi Scotus.

(f) Non sequitur, prius, et posterius sunt relativa, igitur sunt. Nota, quod in objectione, et responsione supponit Doctor, relativa dici ad convertentiam, et esse simul natura, quae proprietas non convenit nisi relativis secundum esse, siveillis relativis, quae mutuo se includunt in suis significationibus, id est, quae mutuo per se referuntur, ita ut esse unius sit ad aliud se habere, et e converso ; quia posito uno, ponitur et reliquum, et uno destructo, destruitur alterum : illa vero relativa, quae secundum suas formas non dicuntur ad invicem, et mutuo ab invicem non depentdent, non sunt simul natura, ut scientia, et scibile. Nam ad esse simul natura, ut docet Aristoteles in Postpraedicamentis cap. de modis Simul, duo sunt necessaria. Primum quod ab uno ad alterum sit mutua consequentia. Secundum quod neutrum sit causa alterius. Adde insuper, quod haec proprietas non convenit relativis, si materialiter, et secundum subjectum sumantur : quia hoc modo pater est prior filio ; sed convenit formaliter secundum formam relativam, quam important. Nec sequitur, dicit Scotus, prius et posterius sunt formaliter relativa : ergo sunt ; sed bene sequitur, Sunt, vel fuerunt, vel erunt, quia hujusmodi termini prim, et posterius, sunt termini ampliativi, et maxime in relativis, quae non determinant sibi convertentiam, quemadmodum sunt quaedam relativa secundum dici.

(g)Non credo cum privatio non sit aliud, quam materia privata, etc. Nota, quod materia dupliciter potest considerari, uno modo ut nuda omni forma, et sic unicam tantum habet privationem in genere ad omnes formas. Secundo, considerari potest cum dispositionibus ad talem, vel talem formam ; et sic dicitur materia proxima : quo modo tot sunt materiae proximae, quot dispositiones diversae : sunt autem tot dispositiones, quot sunt formae numero, quia unaquaeque suam dispositionem requirit, et per consequens hoc pacto tot erunt numero privationes, quot formae. (h) Substantiae non est contrarium secundum suam propriam essentiam, etc. Posset etiam dici, quod substantiae nihil proprie et positive est contrarium ; Physice tamen et privative aliquid est contrarium, et sic accipit Aristoteles.

EXPOSITIO TEXTUS Consequens (I) autem erit dicere utrum duo, aut tria, aut plura, etc. Istud est secundum caput tertii tractatus, in quo Philosophus determinat de numero principiorum, et dividitur in quinque partes, secundum quinque conclusiones, quas ponit. Secundam ibi: Infinita autem non. Tertiam ibi : Quoniam autem finita. Quartam ibi: Tria igitur dicere elementa esse. Quintam ibi: plura autem tribus, non amplius. Primo dicit, quod postquam dictum est, quod principia sunt contraria: nunc videndum est utrum sint duo, vel tria, aut plura tribus ; et tunc ponitur prima conclusio, quod Principia rerum naturalium non sunt tantum unum. Probatur, quia illa, quae sunt contraria, non sunt tantum unum : sed principia sunt contraria ; ergo ; etc. Major patet, quia una res non est contraria sibi ipsi, et minor est nota ex praecedenti capitulo.

Infinita autem non. Hic ponitur secunda conclusio, quod Principia rerum naturalium non sunt infinita : et ista fuit prima conclusio 2. cap. 2. tract. Probatur quatuor rationibus. Prima, quia si principia rerum naturalium essent infinita, sequeretur, quod res naturales non essent cognoscibiles, consequens est falsum, quia de ipsis habemus scientiam naturalem. Probatur consequentia, quia ad cognoscendum res naturales oportet cognoscere omnes causas earum, et principia ; modo infinita sunt incognita, quodlibet scilicet conceptu distincto, et proprio.

Et una contrarietas, etc. Ponitur secunda ratio, quia in ( ) unoquoque genere est una prima contrarietas : sed genera sunt finita, ergo contrarietates sunt finitae ; sed unius contrarietatis solum sunt duo extrema, igitur extrema contraria sunt finita : et cum principia contraria sint prima contraria ; sequitur quod principia contraria sunt finita : et quia duobus contrariis est unum subjectum suppositum, sequitur quod omnia principia sunt finita. Vel sic formetur ratio juxta textum ; In unoquoque genere est una prima contrarietas ; sed substantia est quoddam genus: igitur in genere substantiae est una prima contrarietas ; sed cujuslibet contrarietatis sunt duo extrema, et non plura, igitur prima contraria in genere substantiae sunt duo, et non plura : sed prima principia contraria sunt prima contraria in genere substantiae ; igitur prima principia contraria sunt duo, et non plura, et cum duobus principiis contrariis sufficiat unum subjectum, sequitur, quod omnia principia sunt finita.

Et quia contingit ex finitis, etc. Ponitur tertia ratio, quia si natura potest facere omnia ex principiis finitis, quae potest facere ex infinitis, melius est ponere principia finita, quam infinita : sed omnia possunt salvari ; ergo, etc. Major patet, quia in artibus, qui potest complere opus intentum modico conatu, et labore, et adhibet magnum laborem, et poenam, frustra, et otiose agit, et ita similiter in naturali bus. Minor apparet, nam Empedocles opidabatur assignare causas rerum naturalium per principia finita, quemadmodum Anaxagoras per principia infinita.

Amplius sunt alia aliis priora, etc. Ponitur quarta ratio. Prima contraria sunt finita, sed prima principia sunt solum prima contraria per exclusionem aliorum contrariorum, quae non sunt prima, igitur prima principia sunt finita. Major patuit prius, quia in unoquoque genere etc.et minor apparet :nam quaedam sunt contraria prima ut album,et nigrum,dulce et amarum: et alia secunda, ut fuscum, pallidum, ponticum, acutum. Nunc principia non sunt contraria secunda, quia prima principia non fiunt ex aliis ; et tamen ista contraria secunda fiunt ex aliis,scilicet ex primis contrariis : etiam oportet principia semper manere, sed qualiter hoc sit intelligendum videbitur in quaestione, et tamen secunda contraria non semper manent, ex quibus patet, quod principia contraria nec sunt unum, nec infinita. Quoniam (2) autem finita non facere duo tantum, etc. Hic ponit secundam conclusionem, dicens primo, quod ex quo principia sunt finita, adhuc habet quamdam rationem, id est, dubitationem facere, id est, ponere duo principia tantum, vel non ponere duo tantum, et tunc ponitur ista conclusio : Principia rerum naturalium sunt plura duobus. Probatur, quia in omni transmutatione, oportet quod sit aliquod quod maneat sub utroque termino transmutationis, sed unum contrarium non manet sub reliquo, nec recipit reliquum, igitur praeter illa contraria oportet ponere aliud subjectum, et istius rationis Aristoeles solum ponit minorem, et conclusionem in fine. Major patet, quia quod transmutatur, alteratur, ideo oportet, quod sit aliquod subjectum, quod aliter, et aliter se habeat: et minor patet, quia densitas non est nata facere raritatem, nec raritas est apta nata recipere densitatem, sive causatam a seipso, sive causatam ab aliquo alio, et ita de omnibus aliis contrariis : ut verbi gratia, concordia non conducit, id est, non recipit discordiam causatam a se, vel etiam ab alio, sed praeter ista oportet esse alterum tertium.

Quidam autem et plura reripiunt, etc. Ponit secundam rationem, quod est testimonium antiquorum : nam quidam, ut Plato, et Anaxagoras, posuerunt principia plura duobus, ex quibus conficiunt, id est, componunt naturam eorum, quae sunt, id est, res naturales.

Al haec (3) autem adhuc,etc. Ponitur tertia ratio,quia nisi contrariis esset subjecta alia natura, sequeretur quod substantia componeretur ex non substantiis : consequentia patet, quia videmus, quod nihil quod est de substantia alicujus rei, contrariatur alicui, quod est de substantia ejusdem : et cum principia sint de substantia compositi, habetur consequens. Vel aliter sequeretur, quod praeter principia contraria, habebimus alia principia non contraria et per consequens plura duobus. Et si dicatur Contra, quod privatio et forma contrariantur, dico, quod privatio non est de substantia compositi, et ideo praeter privationem habere oportet duo alia principia ad minus, quae sint de substantia compositi, aliter enim omnia essent simplicia. Falsitatem consequenter probat Aristoteles dupliciter. Primo, quia proprium est substantiae non esse in subjecto, nec dici de subjecto ; sed prima principia, nec sunt in subjecto, nec dicuntur de subjecto, quia tunc illud subjectum potius diceretur principium; ergo, etc.

Sed objicitur, quia forma est substantia, et tamen est in subjecto. Respondetur quod forma non est in subjecto per modum accidentis. Nam accidens dat subjecto, In quo est, solum esse accidentale, sed per formam substantialem datur esse substantiale, et ideo diversimode. Secundo probatur falsitas consequentis, quia si substantia componeretur ex principiis, quae sunt non substantiae, sequeretur, quod non substantia esset prior substantia, quod est falsum. Ex (4) quo patet quod considerans rationes praedictas habet necessario ponere tertium subjectum, si debet salvare naturas utrasque contrarias.

Quemadmodum dicunt, etc. Ponitur quarti ratio, et est testimonium antiquorum, unde omnes antiqui praeter duo principia contraria, tertium ponebant principium subjectum; quorum aliqui ponebant ignem,aquam, terram, aliqui aerem, et aliqui aquam, et aliqui medium inter ista : et comparando ista ad invicem, dicit Aristoteles quod ponentes ( ) medium inter elementa .esse principium materiale melius posuerunt: quia de ratione principii materialis est, quod sit exemptum a contrariis: modo medium est magis exemptum quam extrema, et ita (5) melius dixerunt, qui posuerunt aerem, aut aquam esse principia materialia, quam ponentes ignem, vel terram, eo quod ignis, et terra, maxime ab invicem contrariantur, et ex isto loco solet allegari, quod terra est magis frigida, quam aqua. Ad quod potest responderi, quod terra apparet frigidior aqua ad sensum; non quia sit intensior in gradu frigiditatis, sed propter opacitatem materiae.

Sed subdit Aristoteles,Quod (6) omnes antiqui, figurant, id est, disponunt istud principium materiale aliquibus contrariis, quidam raritate, et densitate ; quidam magno et parvo. Et ista opinio de magno, et parvo fuit valde antiqua : nam quidam assignantes diversitates rerum provenire ex parte formae, ponebant magnum et parvum principia formalia rerum naturalium : sed Plato considerans diversitatem rerum sub eadem specie provenire ex parte materiae, ideo ponebat magnum, et parvum principia materialia.

Tria igitur (7) dicere,etc, Hic ponitur, quarta conclusio, quod oportet ad minus rerum naturaliumi esse tria principia. Probatur ex praecedentibus, quia principia rerum naturalium sunt contraria, et sunt plura duobus per praecedentem conclusionem, igitur oportet quod ad minus sint tria.

Plura autem tribus, non amplius, etc. Ponitur quinta conclusio, quod principia rerum naturalium non sunt plura tribus.

Probatur,quia (e) duo contraria, et unum subjectum sufficiunt: nam si essent plura subjecta, oporteret etiam esse plures contrarietates ; modo consequens est falsum, quia substantia est unum genus, igitur in ipso est una prima contrarietas, et extrema, scilicet prima contraria de genere substantiae erunt principia, et nulla alia : quia omnes aliae contrarietates videntur reduci in unam primam contrarietatem, videlicet substantiae. Similiter quod sint plura subjecta est impossibile : nam omnia entia naturalia ad invicem transmutantur, et tamen si essent plura, subjecta solum illa transmutarentur in invicem, quae convenirent in subjecto.

ANNOTATIONES

(a)In unoquoque genere est una prima con trarietas. Nota, nullas species habere inter se aequalem perfectionem, sed aliae superantur ab aliis, ex quo fit, ut aliae includant imperfectionem, hoc est, privationem quamdam perfectionis aliarum, et ex consequenti haec contrarietas sit in omnibus communis, quam vocamus nomine habitus, et privationis. Nihil est aliud igitur in unoquoque genere esse unam primam contrarietatem, quam in unoquoque Praedicamento omnes contrarietates revocari ad perfectum, et imperfectum, seu ad habitum, et privationem.

(b) Ponentes medium inter elementa, etc. Nota, quod Aristoteles vocat subjectum generationis naturam mediam. Medium autem est triplex, scilicet quod ex utriusque extremi mixtione conficitur, ut rubrum, vel viride ex albo, et nigro ; aliud per negationem extremorum, utlapis est medium sani, et aegri: quia neque est sanus, neque aeger ; aliud vero per potentiam ad utrumque extremum recipiendum, et hoc tertio modo subjectum, et materia dicitur hic natura media, quia est in potentia receptiva utriusque extremi.

(c) Duo contraria et subjectum sufficiunt. Nota, quod quando dicit Aristoteles quamlibet contrarietatem suum habere subjectum, intelligit de contrarietate in genere, et in communi, quae est prima, et radix contrarietatis, scilicet de habitu, et privatione, non autem loquitur de contrarietate particulari : quia de hoc contingit in uno subjecto plures esse contrarietates, secundum quod erunt multae formae, et earum privationes,