QUAESTIO IV Utrum motus caeli sit a natura

Averr. 2. Phys. comm. i. Simplic. Philop. D. Tham. ibid. text. 1. Avicea. 9. Metaph. c. Si. Damasc, in sua Philos. c. 6. Scotus 9. Metaph. q. 4. et 2. dist. 2.g. C,et in 4. dist. 43. q. 2. Ricbardus in 2. distinct. 14. 9.6. Durand. ibid. q. 2. D. Bonar. ibid. art. 3. Argent. 4. unica, art.1. Gabr. art. 3. Ztmarra in theorem. propos. 70. Soncin. 11. Metaph. q. 11. Ferrar. con. Gent. lib. 3 c. 23. Conimbr. 1. de Caelo. c. 2. q. 3. Faber Theor"m. 63.

Arguitur quod non : quia caelum est corpus simplex motum diversis motibus : igitur ejus motus non est a natura. Tenet consequentia per Aristotelem 1. Caeli, text. 1. ubi dicit, quod unius corporis simplicis est solum unus motus per naturam. Antecedens pro prima parte patet in 1. Caeli, tex. 43. et inde, et pro secunda apparet in 2. ubi Aristoteles volens ostendere quare aliquae stellae moventur irregulariter, dicit, quod causa est, quia plures motus conjunguntur in eodem mobili, hoc etiam patet per Auctorem de Sphaera, et per Astrologos.

Secundo : quia motus caeli est a voluntate : igitur non est a natura. Antecedens apparet 12. Metaphys. text. 35. et probatur consequentia tripliciter. Primo, quia motus naturalis, et voluntarius sunt opposite distincti. Secundo per Arist.9. Metaphys. text.3. ubi ponit differentiam inter potentiam naturalem, scilicet voluntatem, et irrationalem, scilicet naturalem, quod non esset nisi effectus provenientes ab istis essent differentes. Tertio quia per hoc probat Aristot. 2.Ethicorum, cap. 1. quod virtutes morales non insunt nobis a natura, eo quod insunt a voluntate.

Tertio, ad principale : quia ille motus non est a natura, cujus passum, seu mobile non sequitur unus motus, id est, cujus mobile non inclinatur ad motum ; sed caelum non inclinatur ad motum ; igitur ejus motus non est naturalis. Major patet 3. Ethicorum, cap. 1. Et minor apparet : quia si caelum inclinaretur ad motum, tunc cum nullum sit impediens, sequeretur, quod seipso posset moveri, et per consequens ad ejus motum non oporteret ponere aliquam substantiam separatam.

Quarto, ille motus non est a natura, qui non est a principio intrinseco effective:quia 3. Ethicorum, cap. 1. dicitur : Violentum est cujus principium est extra passo non conferente vim, sed motus caeli est ab extrinseco : quia est ab Intelligentia separata, ergo, etc.

Quinto, omnis actio naturae est propter finem, sed motus caeli non est propter finem ; igitur motus caeli non est a natura., Major patet 2. hujus, text. 75. Et minor probatur: quia vel caelum quandoque attingeret finem propter quem movetur, vel nunquam : si quandoque, tunc sequitur, quod cessaret quandoque motus caeli: qui habitibus praesentibus cessat motus, quod est impossibile, cum motus caeli sit perpetuus : si nunquam attingeret finem, sequeretur, quod frustra moveretur toto tempore aeterno.

Sexto : quia motus caeli non est velocior in fine, quam in principio, igitur non est a natura. Tenet consequentia per Aristot. 2. Caeli, tex. 35. ubi dicit, quod motus naturalis est velocior in fine, quam in principio. Antecedens apparet: quia motus caeli est uniformis, et regularis, ut patet 8. hujus, text. 77.

Oppositum arguitur per Commentatorem 2. hujus, comm. 1. ubi enumerans ea, quae moventur naturaliter, dicit quod ea, quae moventur naturaliter, sunt animalia, et plantae, corpora simplicia, scilicet quatuor elementa, et corpus caeleste.

In quaestione primo videbitur de mobili, scilicet de orbe circumscripta Intelligentia. Secundo de motore caeli. Tertio de quaesito, et Quarto solventur rationes alterius quaestionis.Quantum ad primum sit:

Prima conclusio. Caelum est substantia. Probatur per quid nominis substantiae : quia caelum est per se existens, similiter estsubjectum motus,et illuminationis, quod non esset, nisi caelum esset substantia.

Secunda conclusio. Caelum non est (a) substantia composita ex materia et forma : quia si ita esset, sequeretur, quod permotus caelestes non possemus devenire in notitiam alicujus substantiae separatae. Consequens est falsum, ut patet 8. hujus, text. 45. et 12. Metaph. text. 41. Et consequentia,

apparet: quia ipsius caeli forma posset esse motor, et materia mobile, et per consequens praeter formam intrinsecam, non oporteret ponere alium motorem separatum.

Tertia conclusio. Caelum non est materia, vel habens materiam. Probatur, quia materia non potest esse sine forma, ut patet 1. hujus, et tamen perspicuum est, quod caelum non est compositum ex materia, et forma. Secundo, quia ( ) materia appetit formam, et est causa corruptionis, et praecipue ponitur propter transmutationem substantialem, quae non reperitur in caelo ; igitur caelum non est materia, nec habens materiam. Nec valet si dicatur ( ), quod forma caeli propter suam perfectionem adeo replet appetitum materiae, quod materia non inclinatur ad aliam formam : quia vel illa forma caeli est cognoscens, et hoc non : quia tunc non esset nisi Intelligentia movens,quae circumscripta est,vel non cognoscens, et cum forma hominis est nobilior ,et perfectior forma non cognoscente,sequitur, quod cum materia esset sub forma hominis, quod non appeteret, vel inclinaretur ad aliam formam, quod est falsum. Ex quibus sequitur, quod caelum est forma, capiendo formam, prout distinguitur contra materiam, et compositum. Ve rum est tamen, quod capiendo materiam large,procujuscumque transmutationis subjecto, tunc caelum potest dici materia ; et ideo caelum potest sic definiri : Caelum est substantia corporea simplex per privationem compositionis ex partibus diversarum rationum, mobilis localiter, sensibilis, ingenerabilis, et incorruptibilis. Et hoc de primo.

Quantum ad secundum notandum, quod , caelum movetur ab Intelligentia approxiruata sibi, quae cognoscit caelum, motum ejus, et finem propter quem movet caelum, et propter hoc movet ipsum voluntarie tanta velocitate,quanta vult movere, nec est quaerenda alia causa de quantitate velocitatis, quam voluntas motoris.

Secundo notandum, quod aliquid potest dici voluntarium dupliciter ( ); uno modo contingenter, sicut voluntas nostra, quae est libera contingenter ad eliciendum aliquem actum, vel ejus oppositum positive, vel privative, et dicitur oppositum positivum, quando elicitur actus contrarius ; ut nolitio contrariatur volitioni, sed dicitur oppositum privativum, quando voluntas suspendit suum actum. Alio modo dicitur voluntarium necessario ; et sic secundum Aristotelem Intelligentia movet caelum voluntarie, et necessario, non cum necessitate coactionis, sed necessitate complacentiae : quia placet Intelligen. tiae .sic movere, et non potest aliter movere caelum, quam de facto movet. Tamen secundum fidem et veritatem Intelligentia, scilicet Deus, movet caelum libere, et contingenter, et potest ipsum movere velocius, et tardius, imo potest ipsum facere quiescere, sicut placet sibi.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio. Caelum non resistit motori. Probatur, quia omnis resistentia alicujus mobilis provenit altero duorum modorum, scilicet, vel quia mobile inclinatur ad quietem, vel quia inclinatur ad motum oppositum, ut patet de motu lapidis deorsum, in quo est resistentia in hoc, quod lapis secundum aliquam dispositionem sui inclinatur ad motum oppositum sursum: modo minor declaratur, quia si caelum inclinaretur ad quietem, vel ad motum oppositum, jam illa inclinatio esset frustra toto tempore aeterno: et patet consequentia, cum nunquam quiescat,aut moveatur motu contrario.

Secundo: quia omnis resistentia est cum quadam violentia, sed caelum non movetur violenter ; igitur caelum non resistit. Major patet inductione : quia in motu progressivo est violentia : quia gravitas violenter movetur sursum, similiter in motibus gravium, et levium est resistentia : quia medium violenter dividitur. Et minor apparet: quia si in motu caeli esset violentia, non esset perpetuus: quia nullum vip lentum est perpetuum,ut patet 2.Coeli, text. 17. quia nec est ibi violentia intrinseca,

nec extrinseca : quia non movetur per medium, ut gravia, et levia moventur.

Secunda conclusio. Motor caeli non fatigatur in movendo caelum. Probatur, quia omnis fatigatio, aut est per essentialem diminutionem virtutis, aut per remissionem conatus; sed neutrum invenitur in ccelo,ut patet ex regularitate, et uniformitate motus caeli, ergo, etc.

Secundo patet, quia fatigatio motoris provenit ex resistentia ; modo mobile non resistit per praecedentem conclusionem, igi-Jtur motor est infatigabilis.

Sed objicitur : quia velocitas motus sequitur proportionem potentiae motoris ad resistentiam moti, patet 7. hujus, text. 35. et inde ; igitur velocitas motus caeli sequitur proportionem motoris ad resistentiam, et per consequens caelum resistit. Respondetur, quod in motibus voluntariis proprie non reperitur proportio nisi similitudinarie, ut si fiat unus alter motus naturalis aeque velox,sicut voluntarius ; tunc quia ille naturalis proveniet a tanta proportione, dicimus similitudinarie quod volontarius proveniat ab aequali.Ideo non oportet,quod in motu voluntario sit aliqua resistentia. Patet igitur, quod motor movet infatigabiliter mediante intellectu, et voluntate, et ideo dicit Commentator 12. Metaph, comm. 51. quod motores caelestes non habent de potentiis animae nisi intellectum, et voluntatem. Et hoc de secundo.

Quintum ad tertium notandum, quod omnis motus potest dici ( ) naturalis tripliciter : uno modo ut naturale distinguitur contra casuale, quemadmodum dicimus plantas naturaliter crescere ; et isto modo probat Aristoteles 2. hujus, quod motus caeli est a natura. Secundo modo capitur naturale, ut distinguitur contra violentum, et tunc patet ex secunda parte quaestionis, quod motus caeli est a natura: quia caelum movetur sine resistentia mobilis, aut fatigatione motoris. Tertio modo capitur naturale, ut distinguitur contra voluntarium ; et tunc de voluntario contingenter dictum fuit, quod caelum non movetur voluntarie contingenter. Ideo in proposito accipitur naturale, ut distinguitur contra voluntarium contingenter, et contra violentum.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima conclusio. Caelum (f) movetur naturaliter. Probatur : illud movetur naturaliter quod movetur a principio intrinseco ipso non contraveniente suo motori ; sed caelum movetur a principio intrinseco, et non contraveniente suo motori, ergo, etc. Major patet 3. Ethic. cap. 1. et minor apparet: nam caelum movetur ab Intelligentia, quae est intrinseca sibi per approximationem : nam ipsa assistit orbi, et cuilibet parti ejus : et quod caelum non contraveniat, patet ex praecedentibus, cum mobile non resistat.

Secunda conclusio. Motus caeli est magis naturalis, quam sit aliquis motus istorum inferiorum. Probatur primo, quia ille motus est magis naturalis, cujus motori nihil resistit: sed motori caeli nihil resistit ; ergo, etc. Major nota est, et minor apparet : quia non est aliquis motus localis in istis inferioribus, qui non habeat resistentiam intrinsecam, vel extrinsecam. Secundo, quia motus caeli non supponit aliquid violentum ; sed quilibet motus localis istorum inferiorum supponit aliquod violentum distrahens, vel innaturale ; igitur motus caeli, etc. Major patet, quia motus rei naturalis in istis inferioribus, vel est de loco naturali, et tunc est violentus ; vel ad locum naturalem, et tunc praesupponit locum innaturalem, vel distractionem violentam a loco proprio, quorum utrumque est violentum. Tertio patet, quia caelum movetur sine dispositione accidentali incli nante ad motum, ut patuit prius ; sed nullus est motus in istis inferioribus, qui non fiat mediante dispositione accidentali; igitur motus caeli est magis naturalis. Et haec de tertio.

Nunc ad rationes alterius quaestionis. Ad primam (g) dico quod termini analogici bene potest esse definitio analogica, ut par let 2. Posteriorum, modo iste terminus natura est terminus analogicus : quia per prius dicitur de forma, quam de materia. Ad secundam dico, quod iste terminus natura non est terminus absolutus, imo relativus ; quia dicitur de materia, et forma in relatione ad motus et ad operationes naturales.

Ad tertiam dico, quod duplex est substantia, quaedam composita, ut homo ; et quaedam simplex, ut forma, vel materia ; modo substantia composita potest definiri sub conceptu quidditativo, vel connotalivo: si connotativo, tunc talis definitio debet dari per additamentum, scilicet per accidentia, ut patet 7. Metaph. text. 12. Sed si substantia composita debet definiri sub conceptu quidditativo, tunc etiam definitio debet dari per additamentum,ut si iste terminus. pater definiatur, deberet dici, Pater est qui generavit aliquem sibi similem, sed substantia simplex semper per additamentum definitur, et sic est in proposito.

Ad quartam dico, quod licet illi termini sint convertibiles, tamen unus ponitur ad exponendum alium. Vel dicitur quod illi termini referuntur ad diversa : quia iste terminus principium accipitur pro principio activo, et iste terminus causa accipitur pro principio passivo, et tunc intelligitur disjunctive, quod natura est principium, vel causa.

Ad quintam concedo, quod idem simul, et semel non est per se causa contrariorum, et hoc secundum idem, licet bene successive, et ideo per eamdem naturam res naturalis nata est postea quiescere, per quam etiam movetur.

. Ad sextam dico, quod illae dictiones capiuntur diversimode, et referuntur ad diversa : quia Primum idem est quod principale, et per se idem est quod solitarie, et referuntur ad istum terminum principium, ita ut sit sensus, natura est principium per se, id est, solitarie potens in motum, vel operationem sine hoc, quod praesupponatur alteratio ab extrinseco ; prout cxemplificabatur de magnete, et de ferro.

Ad septimam negatur minor. Ad probationem dico, quod Intelligentia est in orbe appropriate, licet non inhaerenter. De intellectu nostro dico, quod intellectus noster movet illud, in quo est inhaerenter, licet non eductus de potentia materiae.

Ad octavam negatur minor, ad probationem patet per expositionem prius positam. Nunc ad rationes hujus quaestionis.Ad primam concedo antecedens, et nego consequentiam. Ad probationem per auctoritatem 1. Caeli, dico, quod est intelligenda, quod unius corporis simplicis est unus motus simplex secundum naturam proveniens, scilicet ab uno motore : modo ipsius caeli sunt diversi motores, secundum diversitatem motuum.

Ad secundam dictum est, quod caelum movetur voluntarie non contingenter, sed necessario necessitate complacentiae, et hoc est movere naturaliter modo praedicto.

Ad tertiam dico, quod caelum inclinatur ad talem motum, nec ex hoc sequitur,quod non est ponendus alius motor: quia forma gravis inclinatur ad motum deorsum, et tamen se sola non sufficit, dato quod esset sine resistentia. Aliter dicitur, quod caelum non inclinatur ad motum, et cum hoc non contra movetur, quod sufficit, ut motus sit naturalis.

Ad quartam,dubium est,qualiter ( ) motor est intrinsecus.

Ad quintam dico, quod motus caeli est finaliter propter conservare ( ) ista inferiora, et propter perpetuas generationes, et corruptiones istorum inferiorum, et quia intelligentia semper intendit istum finem, semper intendit movere.

Ad sextam dico, quod hoc intelligitur de motibus gravium, et levium, et non de aliis.

ANNOTATIONES

(a) Caelum non est substantia composita ex materia et forma. Nota, quod in hac quaestione Scotus loquitur secundum Aristotelis sententiam. Nam secundum veritatem, et fidem in caelo est materia, et ejusdem rationis cum materia rerum corruptibilium, et generabilium, ut probat idem Scotus in 2. distinctione 14. quaestione 1. Quia impossibile est quod sint duae materiae primae alterius, et alterius rationis. Nam sicut non i sunt duo fines primi, neque duo efficientes primi alterius, et alterius rationis, ita neque duae materiae primae alterius, et alterius rationis,atque adeo si non datur nisi unum agens primum, non potest dari nisi unum primum patiens, sive unum primum subjectum. Nec valet si dicatur, si materia caeli est ejusdem rationis cum materia istorum inferiorum, ergo caelum est corruptibile. Quia ut dicit Scotus ubi supra, caelum per se quidem est corruptibile, non autem corrumpitur, neque naturaliter poterit corrumpi : quia forma caeli non habet contrarium potens vincere istam formam, ideo a nullo naturali agente corrumpi potest, et in hoc sensu dicitur caelum incorruptibile. Etsi dicas, substantiae nihil est contrarium, ergo similiter neque substantia poterit corrumpi. Respondeo, quod substantiae in latione substantiae nihil est contrarium, at vero secundum dispositiones, quae sunt ad formam necessariae, est aliquid sibi contrarium, et hac occasione corrumpitur. Caelum autem hujusmodi dispositionibus caret, quare non poterit corrumpi.

(b) Materia appetit formam, et est causa corruptionis. Nota dupliciter posse loqui de corruptione, uno modo ut corruptio est quaedam passio, quae dicitur corruptibilitas, sunt enim res naturales corruptibiles, sicut generabiles, quarum passio est corruptibilitas. Alio modo possumus loqui de corruptione, uti est actus corruptionis : loquendo de corruptione primo modo, materia,utprivata est forma,estprincipium causaque corruptionis, ut patet ex Aristotele in 1.hujus, text. 81. dicente i Altera vero pars contrarietatis, id est, privatio saepe per imaginationem videbitur ad maleficium ipsius intendenti intellectum. Quasi dicat quod privatio potest imaginari similis intendenti ad maleficium ; sicut mulier adultera maleficium molitur marito, ut alium virum admittat; ita privatio formae generandae, quae accidit materiae, est causa corruptionis praecedenti formae, ut alia recipiatur. Loquendo vero de corruptione secundo modo : materia, forma, et privatio, et causa efficiens sunt principia corruptionis, quia tot principia inveniuntur in corruptione,quot in generatione; at in generatione inveniuntur materia, forma, et privatio, ut probatum est in primo libro, et insuper generans,ergo tot erunt principia corruptionis.

(c) Forma caeli propter suam perfectionem non replet appetitum materiae. Nota, quod materia corruptibilium ideo per se est ratio corruptibilitatis : quia est in potentia ad formam, quam habet, et ad ejus privationem, quia scilicet per se potest carere illa ; modo ita se haberet materia caeli, si in illo esset materia, atque adeo caelum corrumperetur. Nec valet, inquit Scotus, dicere quod forma caeli propter suam perfectionem replet totum appetitum materiae : quia nulla forma implet appetitum suae materiae respectu alterius formae, nisi det actum oppositum privationi illius formae ; modo forma caeli non dat actum oppositum privationis cujuscumque formae, alterius a se, videlicet ignis, vel animae intellectivae : quia nulla forma dat actum oppositum privationi cujuscumque formae, nisi in se contineat omnes formas saltem virtualiter, at caeli forma non sic continet omnes formas. Quare privatio formae ignis, vel saltem animae intellectivae manet in materia caeli: si in eo ponatur materia, consequens est admittendum secundum fidem, et veritatem, et quomodo cum hoc caelum sit incorruptibile, dictum est supra.

(d) Voluntarium potest dici dupliciter, etc. Nota, quod in hac littera vult dicere Scotus, quod voluntas nedum est libera ad oppositos actus contrarios, scilicet ad velle et nolle : quia in ejus potestate est diligere, et odisse, sed etiam ad actus contradictorios, scilicet ad velle, et non velle, quia in ejus potestate est diligere, et non diligere suspendendo actum dilectionis praecise absque eo, quod eliciat actum nolitionis, vel odii.

(e) Omnis motus potest dici naturalis, etc. Nota ex Scolo in Prologo 1. Sentent. quaest. 1. et in 4. distinct. 43. quaest. 4. et 9. Metaph. quaestione 4. quod potentia receptiva potest ad duo comparari ; primo ad actum, et formam quam recipit. Secundo ad agens, a quo recipit formam. Verbi gratia, potentia receptiva aquae ad calorem potest comparari ad ipsum calorem quem recipit, vel ad ignem, a quo illum recipit, si comparetur ad formam talis potentia est naturalis, vel violenta, vel neutra. Naturalis quidem si ex natura sua sit inclinata,: et propensa in ipsam formam, qualis est potentia aquae act recipiendam frigiditatem: erit violenta si recipit hujusmodi formam praeter ejus propensionem, et inclinationem, cujusmodi est potentia aquae respectu caloris : quae ad oppositam formam inclinatur, et inclinationes naturales non sunt ad opposita. Neutra potentia est, quae nec resistentiam, nec naturalem propensionem habet ad hanc, neque ad oppositam formam, licet utriusque sit capax, quam potentiam habet superficies respectu coloris.albi, vel nigri. Si vero comparetur ad agens, a quo recipit formam, vel est naturalis, vel supernaturalis : naturalis si agens naturaliter imprimit talem formam ; supernaturalis, si superna) uraliter; unde si aqua recipit calorem ab igne, talis potentia receptiva aquae comparata ad ignem est naturalis; si vero immediate reciperet a Deo calorem, esset supernaturalis. Ex his sequitur, quod eadem potentia ad diversa comparata potest esse naturalis, et supernaturalis, et violenta : potentia namque aquae respectu caloris, si ad ipsum calorem comparetur, est violenta ; si vero ad ignem, est naturalis ; respectu autem Dei immediate fundentis calorem in aqua, est supernaturalis.

(f) delum movetur naturaliter. Nota ex Scoto in 2. distinct. 2. quaest. 6. et in 4. distinct. 43. quaest. 2. quod proprie loquendo motus caeli non est naturalis, sed neuter. Quoniam si motus caeli esset naturalis, perveniret utique caelum ad terminum ad quem naturaliter, et ibi naturaliter quiesceret; caelum autem non quiescit neque naturaliter quiescet. Item caelum ab intrinseco non habet naturalem inclinationem, qua determinetur magis ad motum, quam ad quietem, quia motus, quo movetur provenit sibi ab Intelligentia,atque adeo motus non est illi naturalis, neque quies tali motui opposita, et per consequens motus est sibi neuter. Adde quod uni corpori simplici debetur unus motus naturalis, ut patet in libris de Caelo; sed caelum est corpus simplex, ergo aliquis motus sibi naturaliter debetur, et per consequens motus, quo movetur, non est illi naturalis. Probatur haec ultima consequentia. Quodlibet caelum excepto primo mobili, movetur duobus motibus, uno qui dicitur proprius caelo ab Occidente in Orientem per Septentrionem : movetur etiam motu diurno, qui dicitur rapidus ad motum primi mobilis ab Oriente in Occidentem per Meridiem ; ergo si naturaliter moveretur, aliquis horum motuum esset naturalis ; sed non est major ratio de uno, quam de alio : quia ad neutrum magis inclinatur, ergo nullus istorum motuum est sibi naturalis, sed neuter. Quomodo autem Scotus intelligat motum caeli esse naturalem, ipse seipsum explicat in sua distinctione de naturali.

(g) Termini analogica bene potest esse deflnilio. Nota, quod aliqui dicunt definitum in definitione naturae significare formam substantialem, quod probant: quia ea natura definitur, qua differunt naturalia ab arte factis, differunt autem per formam et non per materiam :nam materia ligni, et materia cathedrae ligneae eadem est, forma vero diversa : caeterum haec sententia est aperte contra Aristotelem, neque ratio concludit. Nam res arte factae differunt a naturalibus,non solum propter formam,sed etiam propter materiam : quia naturalia includunt essentialiter materiam ; artificialia vero, non nisi connotative ; secundo, quia naturalia primo, et immediate materiam includunt ; artificialia vero non primo, et immediate, sed secundario, ac remote: materia enim primo inest ligno, quod est materia cathedrae, et deinde per lignum inest cathedrae ligneae. Natura itaque accepta ut comprehendit materiam, et formam,est definitum in definitione naturae : nam postquam Aristoteles definivit naturam, et explicavit ea, quae a natura denominantur, statim post pauca verba coepit probare tum materiam, tum formam esse naturam, quod signum est, quod sub nomine naturae comprehendit materiam et formam. Definit igitur naturam in communi, ut comprehendit materiam et formam, sive sumatur pro relatione naturalitate, qua naturae referuntur (sunt enim relata secundum dici) ad ens naturale ; sive pro ratione absoluta principiandi, et causandi motum, quae est genus ad materiam et formam ; et quamvis forma sit magis natura, quam materia, hoc est perfectior natura ; non tamen de illis aequivoce dicitur natura, sed analogice, quae analogia stat cum univocatione, atque adeo definitionem non excludit.

(h) Dubium est qualiter motor est intrinsecus. Nota, verum esse omne ens naturale habere principium motus, atque etiam esse verum caelum, esse ens naturale, et habere in se principium motus ; non quidem respectu motus, quo movetur, sed respectu alterius motus, quo non movetur modo, sed potius est in quiete, eo quod est collocatum in suo centro, vel in suo aptissimo loco, ubi optimo ejus natura conservatur, sicut, verbi gratia, tota terra non movetur, quamvis sit ens mobile, quia est in suo centro, id est, in aptissimo loco, in quo natura ejus conservatur, si tamen raperetur terra, et extraheretur a suo loco, statim amotis impedimentis ad suum locum curreret, quod apparet in partibus terrae violenter supra existentibus, quae amotis impedimentis statim deorsum tendunt. Idem dico de caelo, quod si per potentiam divinam extraheretur a suo loco, vel aliqua ejus, pars, equidem mihi aliud non est intelligibile, nisi quod haberet in se tam principium activum, quam passivum, ut raperetur, movereturque ad suum locum naturaliter: modo tamen est in quiete in suo loco, quia cum sit tam perfectum ens, quod ex ejus virtute pendeat horum generabilium vita ; solum movet ipsum peculiaris Intelligentia, ut sic omni ex parte, quodlibet caelum cuilibet horum inferiorum parti praesentetur, sicque eorum virtutibus potiamur. (i) Motus caeli est finaiter propter conservare ista inferiora. Nota, quod motus caelorum est sic a sapientissimo omnium conditore ordinatus, ut naturalem rerum ordinem, et generationem texeret: non sic, quod motus ipse caelorum sit causa talium generationum, sed quod per motum praesentantur sic, vel sic caeli, ut diversitas rerum inferiorum pendens ab influentia, eorumque virtute appareat, atque generetur, et juxta hunc ordinem dicitur motus caeli naturalis, non tamen quia pendet a principio intrinseco activo, neque passivo per se existente in ipsis caelis. Unde motus sphaericus caelorum est praeter eorum naturam ; quia cum sint sphaericae figurae sunt apti ad talem motum. Ex quo manet quod motus, quo caelum modo movetur, non est illi naturalis : quia ad illum non habet naturalem inclinationem ; neque violentus : quia ad oppositum non inclinatur, sed est neuter, quia ratione ejus figurae non sibi repugnat talis motus.

EXPOSITIO TEXTUS

Videtur autem (I)nonnullis natura, et substantia eorum, etc. Hoc est 2. capitulum hujus tractatus, in quo Philosophus ostendit de quibus dicitur natura, et primo probat, quod natura dicitur de materia, (secundo quod dicitur de forma, ibi : Alio autem modo. Primum probat dupliciter. Secundum ibi : Quocirca sane. Est igitur prima conclusio, quod materia est natura : quam conclusionem probat sub istis verbis, quod principium non formatum per se ipsum, quod materiae unicuique videtur esse natura, et substantia eorum, quae sunt a natura, quemadmodum dicimus, quod lignum est natura lectuli, et aes natura statuae. Probatur signo Antiphontis : quia sicut est in artificialibus, ita est in naturalibus ; sed in artificialibus materia est natura, et substantia artificialium ; igitur ita est in naturalibus. Major patet per similes; nam sicut (2) se habent aes,et aurum ad ea, quae componuntur artificialiter ex eis ; ita similiter se habent elementa ad ossa, et ligna, quae fiunt naturaliter ex ipsis. Et minor apparet: nam si lignum projiciatur in terram, et putrescat, ita ut faciat germen, non producet lectum, sed lignum : et ideo dispositio illa secundum legem, et (a) artem, id est, quam lignum habet ab arte, non est nisi accidens ligni.

Quocirca (3) sane. Probat secundo testimonio ( ) antiquorum. Unde omnes antiqui,

qui ponebant aliquod elementorum, vel plura elementa esse materiam ; ponebant ipsum, vel ipsam esse naturam rerum naturalium, et movebantur pro tanto, quia dicebant, quod de ratione materiae est, quod sit perpetua, et quod non liabeat mutationem de sui natura, sed (4) omnia alia praeter materiam,sunt passiones,habitus, et dispositiones, quae infinities generantur, et corrumpuntur, et sic uno modo materia dicitur natura viventium, habentium in se principium motus, et mutationis.

Alio(5)autem modo forma fit species. Probat, quod forma sit natura tripliciter. Secundum ibi : Amplius fit ex homine homo. Tertium ibi: Amplius autem natura dicta. Item primo probat hoc. Secundo probat, quod forma alio modo est natura, quam materia. Et tertio quod forma est magis natura, quam materia. Secundum ibi : Quare alio modo. Tertium ibi : Et magis natura haec est, quam materia. Est igitur conclusio, quod forma est natura. Probatur: quia illud est natura rerum naturalium, secundum quod res naturales dicuntur in actu, sed secundum formam res naturales dicuntur in actu, ergo, etc. Major patet : quia illae non dicuntur res naturales, quae solum sunt res naturales in potentia, ut verbi gratia, illud quod praecise habet formam ossis in potentia, et non in actu, illud non est os, quemadmodum lignum non est lectulus, quod solum est in potentia ad formam lecti. Et minor apparet : quia sicut res artificiales dicuntur actu artificiales per dispositionem, quam habent ab arte ; ita similiter res dicitur actu naturalis per formam, quam habet a natura.

Quare (6) alio modo. Ponitur tertia conclusio, quod forma alio modo est natura, quam materia. Probatur, quia illud alio modo est natura, per quod res naturalis dicitur in actu, quam illud, per quod res naturalis dicitur in potentia tantum : sed a forma dicitur res naturalis in actu, et a materia dicitur res naturalis in potentia tantum : igitur forma est alio modo natura, quam materia. Et subdit Aristoteles, quod forma non est separabilis a materia, nisi. forte secundum rationem ; et illud quod est compositum ex istis duobus non est natura, sed est a natura, ut homo, qui est compositum naturale.

Et magis natura haec est, quam materia. Ponitur quarta conclusio, quod forma est (c) magis natura, quam materia. Probatur quasi per medium alterius rationis, quia illud est magis natura, quod simpliciter, et secundum actum est natura, quam illud quod est natura secundum potentiam tantum : modo forma est natura secundum actum, materia autem secundum potentiam tantum : igitur forma est magis natura, quam materia.

Amplius fit (7) ex homine homo. Ponitur secunda ratio ad probandum, quod forma sit natura : quia illud est natura, secundum quod compositum naturale generat sibi simile secundum speciem : sed secundum formam compositum naturale generat sibi simile secundum speciem ; igitur forma est natura. Major patet, quia propter hoc antiqui dixerunt figuram, seu dispositionem artificialem non esse naturam, eo quod non esset generata alicui similis. Et minor apparet, quia homo secundum suam formam generat hominem.

Amplius(8)autem natura dicta est generatio. Ponitur tertia ratio. Secundo ostendit, quomodo forma diversimode dicitur natura, ibi : sed forma et natura. Tertia ratio est ista : generatio vocatur natura, eo quod est via in naturam, sed non quia est via in naturam, quae est materia, cum materia sit ingenerabilis ; igitur vocatur natura, cum sit via in naturam, quae est forma : quod autem generatio quandoque natura dicatur, declarat Aristoteles, quia in naturalibus generatio denominatur a termino ad quem, ut calefactio a caliditate, generatio a forma, quae generatur ; sed non sic e t in artificialibus ; quia ( ) mutatio artificialis denominatur a Medico ; tamen hoc non semper est verum : quia sanatio bene denominatur a termino ad quem, scilicet a sanilate, et hoc secundum habitudinem, quam habet ad terminum ad quem ; sed secundum habitudinem, quam habet ad efficiens, vocatur medicatio.

Sed forma (9) et natura dupliciter dicitur. Hic ostendit, quod forma dupliciter est natura ; nam uno modo forma est natura modo praedicto : alio modo privatio dicitur esse forma, vel natura, et hoc exponitur uno modo capiendo privationem pro forma minus perfecta, quemadmodum nigredo est minus perfecta albedine ; alio modo exponitur, quod capitur ibi privatio formae generandae pro forma existenti in materia, et sic illa dicitur natura. Hoc modo exponitur, quod privatio quodammodo est species, id est, privatio non potest definiri sine forma : quia in definitione privationis oportet exprimere formam. Et subdit Aristoteles, quod qualiter in generatione simplici privatio est terminus, vel aliquod aliud contrarium, considerandum est posterius, scilicet in libro de Generatione, et corruptione.

ANNOTATIONES

(a) Dispositio illa secundum legem, et artem. Adverte, quod nomine artis non intelligat habitum existentem in ariifice, sed ejus effectum, quae est forma artificialis : effectus enim interdum nomine suae causae gaudet, et ideo sapienter exposuit Scotus, quam lignum habet ab arte.

(b) Omnes antiqui, etc. Nota, antiquos partim verum, partim falsum dixisse. Verum quidem, quatenus dixerunt, materiam esse naturam, falsum vero quatenus dixe runt, solam materiam esse naturam : quia etiam forma est natura, ex quibus ens naturale constat. In duobus igitur errabant antiqui. Primo, quia dicebant solam materiam esse naturam. Secundo, quia dicebant materiam esse compositum, et ens in actu, quod Aristoteles paucis verbis rejecit, cum dixit : Uno igitur modo natura dicitur materia prima subjecta formae cuique, cum enim nullum ens in actu possit esse materia prima subjecta formae, siquidem ens in actu componitur ex materia, ertorma, efficitur ut materia non sit ens in actu, compositumve, ut antiqui dicebant.

(?) Forma est magis natura quam materia. Nola, quod hoc dupliciter potest intelligi. Primo, quoad perfectionem, et nobilitatem, ita ut sensus sit quod forma perfectior est materia. Secundo quantum ad rationem naturae ; ita ut sensus sit, forma est magis natura, id est, perfectio naturae praestantior est in forma, quam in materia, et verum est utroque modo. (a) Mutatio artificialis denominatur ab agente. Nota, quod motus dupliciter significari valet, vel per modum actionis, et sic denominatur a principio motus, ut medicatio, quae licet sit motus ad sanitatem, tamen ut significatur hoc nomine medicatio significatur per modum actionis, et ideo denominatur a Medico. Alio modo significatur motus per modum passionis, et sic denominatur a termino ad quem, ut sanatio, quae est via ad sanitatem. Ait itaque Aristoteles quod generatio significatur per modum passionis, quia illius, qui generatur, est generatio, denominabitur ergo a termino ad quem, quae est forma.