QUAESTIO II

Utrum cognitio unius rei dependeat ex cognitione alterius

Arist. 1. Phys, text. 1. Themist. Simplic. Averr. ibid. D.Thom.lect. 1. et 1. de caluit c. 1. Mayron. g. 1. Jandun. q. 3. Durand. in 1. dist. 35. q. 1. Aliacen. ibid.q. 3. art. 1. Ocham. in i. dist. 13. Capreolus in Prolog. l.sent.q.t. Conimb. lib. 1. q. 1. Ruvius ibid. Faber thcorem. 18. Anton. Rocc. 1. Phys. q. i.

Arguitur quod non; primo, quia omnis cognitio dependet a suo objecto, igitur una non dependet ab alia. Tenet consequentia, quia in omnibus videtur, quatenus una cognitio cognoscitur, reflecti per aliam. Antecedens patet, quia ab objecto est causata notitia, et per consequens ab eo dependet.

Secundo, si una res esset notitia alterius, vel hoc est per speciem propriam, vel per speciem alienam. Non per propriam, quia propria species alicujus rei est adeo determinata similitudo ejus rei, ut non alterius. Non per alienam, quia una res non causat alterius speciem, sed tantummodo suam propriam similitudinem.

Tertio, si cognitio unius rei dependeat ab alia,quaero in quo genere causae.Non in genere causae efficientis ; quia intellectus efficit cognitiones omnes. Non materialis, quia una cognitio non recipit aliam, cum actui repugnet recipere, ut patet 3. de Anima. text. comm. 19. vide Comm. ibidem. Non formalis, quia non habet causam formalem. Nec finalis, quia consequitur esse rei.

Quarto, quia esse unius rei non consequitur esse alterius, igitur nec cognitio unius rei cognitionem alterius. Tenet consequentia, quia res causat suas notitias, et secundo Metaphysicae dicitur, quod sicut se habet res ad esse, ita ad cognosci.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto primo, ubi dicit, quod cognitio effectuum dependet ex cognitione causarum, sicut cognitio materiae primae dependet ex cognitione formae, eo quod cognoscitur secundum analogiam ad formam, sicut cognitio primi motoris dependet ex cognitione motus, et per consequens ex veritate unius rei dependet veritas alterius.

In quaestione primo videbitur qualiter ad esse unius rei, sequitur esse alterius, quod tangit ultimum argumentum : secundo videbitur, qualiter cognitio unius rei sequitur, vel dependet ex cognitione alterius. Quantum ad primum, quia illatio esse unius rei, ex esse alterius per modum consequentiae fit ; ideo ( ) sciendum quod quadruplex est consequentia ; quaedam formalis,quae tenet in omnibus terminis, stante consimili forma proposilionis,et terminorum, ita ut quaelibet propositio maneat talis, et tanta cum consimili ordine terminorum, et consimilibus syncategorematibus. Secunda est consequentia simplex, quae tenet virtute inclusionis terminorum in significando, et ideo ad hoc quod sit evidens, sufficit declarare significata terminorum, ut homo est, ergo animal est, et ita de consimilibus. Tertia consequentia vocatur materialis, quae non tenet formaliter, nec virtute inclusionis terminorum in significando, sed virtute alicujus propositionis necessario intellectae, sicut sequitur, Equus est, ergo homo est,et tenet virtute istius intellectae, quod species sunt aeternae; similiter ista consequentia est bona : Impossibile est elementa ex invicem generari; igitur impossibile est ipsa alterari, et tenet virtute istius: Si finis in naturalibus est impossibilis, ordinata in finem sunt impossibilia. Quarta est consequentia, ut nunc, quae tenet virtute medii contingentis ; verbi gratia, Joannes scribit, igitur Franciscus scribit : et tenet virtute istius medii, Joannes est Franciscus:

Secundo est sciendum, quod esse quandoque dicitur de est secundo adjacente, et hoc vel respectu termini absoluti, vel respectu termini correlativi, et quandoque de est tertio adjacente.

His suppositis sit prima conclusio ista, quod ad esse unius rei de verbo est secundo adjacente, respectu termini absoluti ,non sequitur esse alterius. Verbi gratia, non sequitur, A est, ergo B est. Probatur, quia semper oppositum consequontis talis consequentiae potest stare cum antecedente.

Sed contra primo, quia sequitur, Ignis est, ergo caliditas est, et sequitur etiam, Homo est, igitur equus est; quia species sunt aeternae. Tertio, quia ista, Deus est, est demonstrata 8. hujus, et 12. Metaph, vel igitur est demonstrata ex esse sui ipsius ; et hoc non, quia esset petitio principii; vel ex esse alterius, vel aliorum, et habetur intentum. Quarto, quia sequitur, Homo est, igitur caput est.

Ad primum respondetur, quod consequentia illa non est formalis, nec etiam simplex, nec etiam tenet virtute inclusionis terminorum in significando, sed tenet virtute propositionis necessariae cointellecto, et conclusio intelligitur de duobus primis modis consequentiae. Ad secundum similiter. Ad tertium negatur, quod illa sit demonstrata infra in 8. Physicorum. Nam ibi probatur solum quod Deus est motor immobilis, et in 12. Metaph. probatur ista, quod aliqua est causa prima, vel conservans primum. Ad quartum conceditur, quod illa consequentia est bona in tertio modo consequentiae. Secunda conclusio est, quod ab esse unius rei de est secundo adjacente respectu termini correlativi ad esse alterius est bona consequentia. Probatur, quia sequitur, Pater est, igitur filius est, et est bona consequentia simplex, eoque tenet virtute inclusionis terminorum in significando. Tertia conclusio est, quod ab esse unius:

rei de verbo est, de tertio adjacente ad esse alterius, est bona consequentia. Probatur, quia ab esse principiorum, causarum, et elementorum, sequitur esse suorum effectuum; similiter ex esse motus, sequitur esse Motoris, et ita de aliis ; et hoc de primo.

Quantum ad secundum, notandum est quod quaedam est notitia sensitiva, quaedam intellectiva, et differunt: quia notitia sensitiva est extensa ad extensionem organi sensitivi,ita ut determinatae parti organi sensitivi correspondeat determinata pars cognitionis ; similiter quemadmodum tota cognitio sensitiva repraesentat lotum objectum, ita pars cognitionis repraesentat partem objecti. Sed notitia intellectiva est indivisibilis, et inextensa ; conveniunt tamen istae notitiae in hoc, quod utraque habet gradus cognitionis intensive. Secundo conveniunt, quia tam sensitiva, quam intellectiva possunt esse complexa, vel incomplexa : nam ex multis operibus brutorum apparet, quod aliquando componunt, et dividunt.

Secundo sciendum, quod duae notitiae, vel plures, quarum utraque est sensitiva, vel utraque intellectiva, dicuntur notitiae ejusdem ordinis ; sed duae notitiae, quarum una est sensitiva, et altera intellectiva, dicuntur notitiae alterius ordinis.

Tertio sciendum est, quod quaedam est notitia incomplexa primaria, verbi gratia, ut simplex apprehensio albedinis in visu, vel in intellectu actu moventis ; quaedam est notitia incomplexa secundaria ; ut si alias cognovi Socratem, et interveniat habitus, tunc per plures discursus, et cognitiones multorum occurrit mihi tandem notitia incomplexa Socratis, quam alias habui, ut patet in libro de Memoria,et Reminiscentia.

Ex his ponuntur conclusiones. Prima est, quod notitia incomplexa unius ordinis causat notitiam incomplexam alterius. Probatur, quia de albedine actualiter movente visum habeo intellectionem simplicem, et incomplexam, et hoc non nisi per visionem ejusdem albedinis: igitur visio illa est causa illius intellectionis, modo visio, et intellectio sunt notitiae alterius ordinis.

Secunda conclusio est, quod notitia incomplexa unius rei non dependet ex nolitiis incomplexis alterius, loquendo de notitiis ejusdem ordinis. Probatur, quia notitia incomplexa unius rei est similitudo determinata illius rei, ita ut non alterius, saltem dissimilis: igitur illa non causat notitiam alicujus alterius, nec dependet ab aliqua alia.

Et dixi notanter alicujus dissimilis, quia similitudo unius rei bene est repraesentativa rei sibi similis, quod patet per quamdam experientiam ; quia si ponatur unum ovum in aliquo foramine, quod agat similitudine sui in sensum, et tunc homo divertat se, ita ut ipso ignorante ponatur aliud ovum consimile, sicut est possibile, tunc ita bene similitudo prima causata aeque repraesentabit istud ovum secundum, et primum a quo causabatur. Secundo patet conclusio,quia ( ) notitia incomplexa rei se habet sicut imago causata in speculo ab ipso objecto, sed illa imago non repraesentat aliam rem, quam proprium objectum a quo causabatur, igitur nec notitia incomplexa.

Tertio, quia illatio cognitionis unius rei ex cognitione alterius fit per modum consequentiae, modo super incomplexum non potest fieri consequentia ; et sic patet, quod ex una notitia incomplexa per se accepta, non sequitur cognitio alterius.

Sed objicitur, quia cognitio minus universalis dependet ex cognitione universalioris, igitur illa notitia incomplexa dependet ex alia. Secundo notitia ncomplexa secundaria dependet ex pluribus aliis cognitionibus, igitur dependet ex una alia cognitione.

Ad primum respondetur, quod unam cognitionem esse causam alterius potest intelligi dupliciter. Uno modo princinaliter, ita ut sit principale effectivum alterius. Alio modo instrumentaliter, sicut intellectus informatus tali cognitione potest elicere,

aliam cognitionem mediante tali cognitione, tanquam instrumento ; sicut dicitur, quod caliditas est instrumentum producendi formam substantialem. Secundo sciendum, quod una cognitio potest dependere ab alia dupliciter, uno modo via ordinis, et alio modo via causalitatis: tunc dico, quod cognitio incomplexa minus universalis, praesupponit cognitionem universalioris via ordinis,sed non dependet ab ea via causalitatis.

Ad secundum conceditur (?) de notitia secundaria isto modo, quod ad hoc, quod memoriae reducatur, praesupponit alias cognitiones, attamen praecise dependebat a suo objecto in sua primaria cognitione.

Contra, si sit aliquid album, quod propter sui parvitatem sit invisibile, tunc addaturei unum aliud tantae quantitatis, ita ut totum fiat sensibile: tunc notitia incomplexa unius partis dependet ex incomplexa alterius, quia sine ipsa non fuisset. Ad hoc dico, quod illa duo quorum quodlibet est indivisibile, faciunt unam cognitionem totalem incomplexam, nec numerantur cognitiones distinctae.

Tertia Conclusio. Ex notitia complexa unius rei bene sequitur notitia complexa alia ejusdem rei formaliter, et cognitio alterius rei aliis quibusdam modis. Prima pars probatur, quia ad copulativam sequitur sua pars formaliter : similiter ex disjunctiva cum opposito unius partis sequitur altera pars ; patet etiam de conversione, et aequipollentia. Secunda pars probatur, quia intellectus cum multa intellexit, potest facilius intelligere unum, igitur ex cognitione complexa unius potest facilius inferri cognitio complexa alterius, et hoc per istum modum, quia cum intellectus habuerit in se intellectiones simplices plurium rerum, potest illas ad invicem diversimode componere, et ita diversas cognitiones addiscere, et patet in exemplo ; nam habens aliquas cognitiones de triangulo, potest ex illis alias cognitiones inferre de triangulo, ut patet in Geometria, et istam conclusionem probant rationes in oppositum.

Quarta Conclusio. Omnis cognitio, quae sequitur ex alia cognitione alterius rei ejusdem ordinis, est complexa. Probatur, quia vel sequitur ex notitia incomplexa, vel complexa: non ex incomplexa, per conclusionem praecedentem, igitur ex complexa : modo si antecedens est complexum, consequens est etiam complexum.

Sed objicitur : quia ex notitia incomplexa accidentis devenitur in notitiam substantiae tam complexam, quam incomplexam ; igitur ex incomplexa potest sequi complexa. Antecedens apparet, quia cognitio substantiae omnino dependet ex cognitione accidentis. Respondetur, quod substantia aeque incomplexe cognoscitur a sensu, vel ab intellectu, sicut accidens. Unde quando video albedinem, non solum movet me albedo illa, sed paries, et corpus movet sensum mediante albedine, et sic substantia primo concipitur a sensu conceptu tamen accidentali, verum est tamen, quod non potest percipi conceptu quidditativo, nisi per discursum, et habitis pluribus cognitionibus.

Ad rationes. Ad primam, omnis cognitio, etc. Respondetur : illa cognitio insensibilium nullo modo dependet ab objecto, sed a rebus illis, per quarum cognitionem devenimus in notitiam hujusmodi insensibilium. Sed contra, quia cognitio ipsius Dei dependet ab ipso Deo ; igitur cognitio alicujus insensibilis dependet a suo objecto. Antecedens patet, quia omnia a Deo dependent. Respondetur, quod cognitio, quam habeo de Deo, non dependet ab ipso per modum objecti moventis, licet dependeat influentia causae universalis.

Ad secundam dico, quod et per speciem propriam mediantibus aliis cognoscibilibus, et etiam per speciem alienam secundum conclusiones positas.

Ad tertiam dico, quod in genere causae efficientis instrumentalis, ut patet in notabili.

Ad quartam. Ad esse unius, etc. negatur antecedens, quia visum est qualiter ab esse de verbo est secundo adjacente, respectu termini correlativi sequitur esse alterius, et ad osse de verbo est tertio adjacente similiter, licet ad esse secundo adjacente respectu termini absoluti non sequatur esse alicujus alterius.

ANNOTATIONES

(a)Sciendum est, quod quadruplex est con -sequentia, etc Nota, quod communiter dividitur consequentia in formalem, et materialem. Materialis illa est, in qua consequens ex antecedente colligitur propter solam necessariam connexionem terminorum. Termini autem illi dicuntur habere eamdem connexionem, qui ita se habent, ut si alii fuerint genus, et species, ii etiam sint genus, et species, et si alii fuerint definitum, et definitio, species et individuum, proprium denique, et subjectum ; ii simili modo se habeant, verbi gratia, Equus est animal, ergo equus est substantia, ista est consequentia materialis, quia consequens infertur ex antecedenti propter solam connexionem, quae est inter praedicatum antecedentis, et praedicatum consequentis, scilicet animal, et substantia. Quod autem illud consequens sequatur propter solam connexionem necessariam terminorum patet ; quia in ea dispositione, et modo colligendi dabitur consequentia vitiosa, si nempe ponamus terminos non habentes hujusmodi connexionem, ut si dicas, Homo est animal, ergo homo currit.

Consequentia vero formalis est illa, in qua consequens colligitur ex antecedenti propter ordinem, et dispositionem terminorum, sive tales termini habeant connexionem, sive non. Ut si dicas, Omnis homo est substantia ; omne rationale est homo, ergo omne rationale est substantia. Item, omne lignum est homo, omnis lapis est lignum, ergo omnis lapis est homo; dicitur consequentia formalis, quia in omni materia propositionum, sive necessaria, sive possibili, vel contingenti, sive impossibili, et remota ; sumptis quibuscumque terminis nequaquam dabitur antecedens verum, et consequens falsum.

Ex hoc sequitur, quod omnis, et solus syllogismus est consequentia formalis, modo syllogismi nomen tam lato accipiatur, ut singulares, et hypotheticos, et qui ad hos revocantur comprehendat, ut patet ex Aristotele 1. Priorum, ubi definit syllogismum in hunc modum : Syllogismus est oratio in qua quibusdam positis, aliud quippiam ab his, quae posita sunt, cum haec ipsa sint, necessario evenit. Quasi dicat, quod conclusio ex praemissis propter formam, modumque colligendi inferatur.

Quod autem solus syllogismus sit consequentia formalis, ex eo patet: quia nulla alia consequentia, quae non habet formam syllogisticam, modum scilicet, et figuram, necessario infert consequens ex an ecedenti, eo quod servata tali forma dabitur antecedens verum, et consequens falsum, si loco illius termini, qui in antecedenti ponitur, ponatur alius, quod in syllogismo haud contingit. Nam quibuscumque terminis sumptis, dummodo eadem servetur forma, quae in syllogismo seivari solet, nunquam potest dari antecedens verum, et consequens falsum.

Sequitur secundo, quod conversio propositionum, et locus dialecticus non sunt consequentiae formales, nisi late accipiendo consequentiam formalem : sunt enim illationes, quae inferunt suum consequens ex sola dispositione terminorum, ut Aristoteles docet 1. Priorum, cap. 2. et 3. Caeterum non sunt proprie consequentiae formales, cujusmodi est syllogismus, qui continet medium, quod collocatur in antecedenti, et non in consequenti ; conversio autem nullum medium habet; loci autem Dialectici possunt dici consequentiae formales virtualiter, hoc est, virtute syllogistica : semper enim habent aliquam tacitam praemissam, qua adjuncta fiunt syllogismi, ut si dicas : Socrates est homo, ergo est animal rationale, tacite intelligitur major, scilicet, Omnis homo est animal rationale.

(b) Notitia incomplexa rei se habet sicut imago, etc. Nota quod haec tria facere cognoscere, repraesentare, et significare, se habent sicut inferius, et superius, nimirum velut corpus, animal, et homo. Nam sicut corpus est superius ad animal, et animal ad hominem, sic etiam facere cognoscere est superius ad repraesentare, et repraesentare ad significare. Unde sicut non valet consequentia ab amplo ad non amplum affirmative, bene tamen e converso, sic non valet quidquid facit cognoscere repraesentat, quidquid repraesentat significat, bene tamen valet e converso : significat, ergo repraesentat : repraesentat, ergo facit cognoscere.

Unde observandum est, quod facere cognoscere quadrupliciter contingere potest, scilicet objective, effective, formaliter, et instrumentaliter, quae omnia manifestissimo exemplo patefiunt. Visa enim a me imagine Salvatoris nostri : ea imago est objectum oblatum meae potentiae cognitivae, quae imago facit me venire in cognitionem ipsiusmet imaginis. Potentia vero mea cognitiva, a qua procedit notitia, facit me cognoscere effective, sive imaginem, sive rem imaginatam, illamet notitia a potentia producta formaliter facit me cognoscere, eo quod est formalis ratio cognoscendi id,

quod cognoscitur. Illamet autem imago, quia est instrumentum, quo mediante recordor Christi Domini, cujus est imago, facit intrumentaliter me cognoscere Christum, Salvatorem nostrum.

Repraesentare vero tripliciter contingere potest, objective, formaliter, et instrumentaliter. Id autem quod facit cognoscere objective, repraesentat etiam objective, scilicet imago a me visa, et quidquid facit cognoscere formaliter, repraesentat formaliter, scilicet notitia illa, qua rem cognosco, et illud quod facit cognoscere effective, non repraesentat effective, quia de ratione repraesentandi est non facere cognoscere per modum efficientis, sed tantum vel objective, vel formaliter, vel instrumentaliter. Unde intellectus meus, qui effective fecit me cognoscere rem, non mihi illam effective repraesentat.

Significare demum dupliciter contingit, nempe formaliter, et instrumentaliter : quo pacto notitia formaliter significat, et imago significat instrumentaliter rem, cujus est imago, effective autem nihil significat, neque objective : potentia enim mea cognitiva facit me cognoscere rem effectivo, non tamen illam repraesentat, neque significat effective, et objectum facit me cognoscere seipsum objective, et seipsum repraesentat objective, non tamen significat se objective, sequeretur enim quod quaelibet res significaret se, quia quaelibet res repraesentat se,.quod est contra rationem signi traditam a D. August. lib. de Doctrina Christiana cap. 1. dicente : Signum est, quod praeter speciem, quam ingerit sensibus, aliquid aliud facit in cognitionem venire. Ex qua definitione plane constat signum alterius rei, et non sui ipsius debere esse signum. Unde quando res, vel vox pro se accipitur, improprie se significat, et dicitur se signare naturaliter communiter.

Observandum est tamen, quod significare intrumentaliter dupliciter contingit, . naturaliter, vel ad placitum : instrumentaliter naturaliter significat res, qua natura utitur tanquam instrumento ad aliquid aliud significandum, sicut fumus significat ignem naturaliter intrumentaliter. Instrumentaliter ad placitum, sicut homo significat hominem. Significare formaliter contingit uno modo, scilicet naturaliter, sicut notitia, quam habeo de homine naturaliter formaliter mihi significat hominem.

( ) Ad secundum conce litur de notitia secundaria, etc. Nota quod quatuor sunt quae se tenent ex parte actus recordandi. Primum est quod actus recordandi est semper post tempus, id est, actus recordandi est per aliquod tempus, postquam actus de quo recordamur fuit: est enim actus recordandi de praeterito actu, facto ab illo, qui recordatur, ex quo sequitur quod non recordamur de praesentibus, vel futuris. Secundum, quod ille, qui recordatur percipiat, vel in particulari, vel in universali tempus, quod fluxit inter actum praeteritum, et. actum recordandi. Tertium, quod actus de quo recordamur non sit quando recordamur, quia tunc non esset recordatio ejus de praeterito. Quartum quod licet actus ille non sit in .se praesens, sit tamen praesens in specie intelligibili, id est, quod habemus speciem intelligibilem, de illo actu, quo recordamur.

Ex his sequitur, quod ad hoc, quod habeamus actum memorandi, qui est complexus, requi?untur multae notitiae simplices. Primo requiritur notitia simplex actus de quo recordamur. Secundo objectum super quod cadit ille actus: deinde requiritur notitia, verbi gratia, Joannis, et temporis praeteriti, et mediantibus istis notitiis habemus apprehensivam, qua apprehendimus totum illud objectum: notitiae omnium rerum sunt complexae, et abstraetivae, et illis mediantibus habemus recordationem.

Et si quaeras, cum notitiae abstraetivae non habeantur, nisi mediantibus speciebus: species istae quomodo causantur? Dico quod causantur a rebus intuitive visis, verbi gratia, video Petrum, hoc videre est praesens. Sed quomodo possum ipsius: videre recordari? Dico quod potentia, ut illius recordetur, oportet quod habeat notitiam intuitivam illius. Unde nota quod duplex est objectum memoriae, scilicet propinquum, et remotum : objectum propinquum, est actushumanus: objectum remotum est totum illud, super quod transit actus humanus. Ut recordor me vidisse Pontificem sacris Pontificalibus indutum vestibus: primum objectum, est hoc totum, recordor me vidisse, secundum et remotum est, Pontifex in habitu Pontificali.

Et nota quod primum objectum est semper praeteriti, ut praeteriti, secundum vero non. Ut possum recordari me vidisse Joannem. Primum objectum, scilicet me vidisse, est semper praeteriti. Joannes vero potest esse praesens, et adhuc vivere. Quod intelligas de memoria intellectiva, de qua loquitur Doctor in hac quaestione. Quia de memoria sensitiva est secus, ipsa enim, ut docet Aristoteles lib. de Memona,et Remin. est praeteriti, ut praeteritum est, et quoad primarium, et quoad secundarium objectum. Cujus ratio esse potest, quia sensus non cognoscit objectum, nisi secundum aliquam dispositionem, quam habet, quando praecise sentitur, atque adeo post actum jam dispositio illa periit, ergo si debeat recordari, oportet quod recordetur de actu, ut praeteritus est, et de illa dispositione, ut praeterita est. Aristoteles, lib. 7. Metaph, cap. 35. inquit, abeuntibus sensibilibus a sensu, non est palam utrum sint, an non.

Ideo non potest habere recordationem actus sui ut praeteriti, quin etiam habeat objecti sensati, ut praeteriti.