QUAESTIO VII

Utrum cujuslibet rei naturalis sint quatuor tantum causae

Arist. hic cap. 3. text. 28. Averroes, Simplic. Themist. hic. Avicenna in Metaph. tract. 6. cap. 1. Albert. Magn. hic tractat. 2. cap. 7. et 3. Metaph. cap. 3. D.Thom. hic , et opusc. 31. Mayron. 2. Phys. part. 3. Suarez tom. 1. Metaph. disp. 12. sect. 3. Conimbr. 2 Phys. cap. 7. quaest. 2. Complut. disp. 8. quaest. 2. Ruvius tract. 1. de causis. num. 54 Roccus quaest. 5. Fuentes quaest. 2. diffic. 1.

ARGUITUR quod non ; quia accidentia, materia, forma, et Intelligentiae sunt res naturales, et tamen non habent quatuor causas : nam materia non habet causam materialem ; forma, et accidentia non habent causam formalem ; Intelligentia non habet causam efficientem, cum sit aeterna ; ergo, etc.

Secundo, quia eadem est magnitudo naturalis, et Mathematica, ut patet 2. hujus, text. 16. sed magnitudinis Mathematicae, est tantum una causa per Commentatorem 1. hujus ; igitur magnitudinis naturalis est tantum una causa.

Tertio, quia cujuslibet effectus est tantum.una causa sufficiens, igitur praeter illam frustra ponuntur aliae causae. Antecedens patet: quia cujuslibet alterius causae, Deus potest supplere causalitatem.

Quarto, quia quaelibet causa per accidens est causa ; sed cujuslibet rei infinitae sunt causae per accidens, ut dicit Aristoteles 2. hujus, text. 50. igitur ejusdem rei sunt infinitae causae, et per consequens non solum quatuor.

Oppositum arguitur per Aristotelem 2. hujus tractatu 3. text. 28. et 31, In quaestione primo videbitur quid sit causa, et de quibus dicitur. Secundo videbitur de conditionibus causarum.

Quantum ad primum notandum, quod hoc nomen causa est nomen relativum, et dicitur in relatione ad effectum : sed contra ; igitur ista consequentia esset bona, causa est, igitur effectus est, et e contra, quod est falsum : quia quando effectus est, tunc causa efficiens est forte corrupta. Similiter non oportet, quod existente effectu causae finalis, quod causa finalis sit; et patet consequentia : quia relativa dicuntur ad convertentiam. Respondetur negando consequentiam: quia ( ) relativa non dicuntur ad convertentiam secundum esse: unde non sequitur, prius est ; igitur posterius est, sed solum dicuntur ad convertentiam secundum cognosci, quia unum cognoscitur per reliquum, et e contra; igitur non sequitur, causa est; igitur effectus est, sed sufficit, quod fuit, vel est. Verbi gratia nos dicimus, quod ignis est causa caloris, dato quod nullum calorem de facto producat ; et ideo dictum fuit prius, quod isti termini, causa, et principium denotant aptitudinem.

Secundo notandum, quod causa potest sic definiri, scilicet, quod causa est propter quod alterum est, scilicet secundum esse, vel secundum fieri, aut conservari, aut secundum aliquam aliam dispositionem : et ideo albedo potest dici quodammodo causa hominis, quia propter albedinem homo est albus : et ideo quando Aristoteles definit causam in libro de bona fortuna dicendo,quod causa est ad cujus esse sequitur aliud ; non intelligit de sequela secundum locum, vel secundum tempus, sed intelligit, quod causa est ad cujus esse, id est, propter quod requiritur aliud, id est, alterum est, vel fit, vel conservatur, vel aliquo modo disponitur. Sed contra objicitur : quia tunc sequeretur, quod omnis causa est finalis : nam Aristoteles in isto 2. vocat causam finalem, propter quod alterum est. Respondetur quod ista est communis definitio cuilibet causae ; tamen propter excellentiam causae finalis appropriatur causae finali, et hoc innuit Aristoteles in isto 2. text. 9.

Nunc ponuntur conclusiones. Prima est : Aliqua res est causa alterius.Probatur,quia aliqua res est propter quam alterum est ; igitur aliqua res est causa alterius. Tenet consequentia per descriptionem causae, et antecedens patet dicendo, Socrates est propter quod fuit genitus a patre, et ita possunt formari multae tales, per quas exprimitur dependentia causati ad causam. Contra conclusionem arguitur : quia quando dicitur B est propter A, vel aliqua res importatur per illam propositionem, B est propter A, vel nulla ; si nulla, tunc non est aliud dicere B est propter A, quam dicere .Aest B. Eodem modo ad istud non sequitur, quod unum sit causa alterius ; si importetur aliqua res, sit illa C, cum C non sit independens, quia jam esset Deus ; tunc quaeram de ista, C dependet ab A, vel importatur aliqua res, vel nulla ; si aliqua, proceditur in infinitum ; si nulla, arguitur ut prius. Respondetur quod argumentum non valet : quia consimiliter argueretur de ista, homo est albus ; quia per istam vel importatur aliud ab albedine et homine, vel non ; si non, tunc non est aliud dicere, quam homo est, albedo est. ex quibus non sequitur, quod homo sit albus : quia possibile est, quod albedo sit in alio subjecto, ut in pariete. Ideo dico, quod per istam B est propter A, nulla res importatur alia a B , et A, sed importatur unum dependere ab alio. Secundo, quia dicendo A est propter B, vel A est causa B ; A et B sunt duae causae diversae, vel puta ignis et calor, igitur non implicat contradictionem unum separari ab alio, et per consequens unum non sequitur ad aliud ; igitur non est necesse unum esse propter alterum. Respondetur ut dictum fuit super primo, quod ad esse unius rei praecise sine cointellectione alicujus alterius, non sequitur esse alterius, sed cointelligendo, quod una res sit, et cum hoc intelligendo, quod sit necessaria causa alterius, sequitur quod alia res est, vel erit, et sic implicaret contradictionem.

Secunda conclusio. Causa sufficienter dividitur in( )quatuor genera causarum ad istum sensum,quia quidquid significatur generaliter, et communiter hoc nomine causa significatur magis determinate altero istorum terminorum, scilicet materia, forma, efficiens, vel finis ; et est sensus conclusionis iste, quod omnis causa est materia, vel forma, efficiens, vel finis. Probatur, quia ad omnem quaestionem quaerentem quid de aliquo, convenienter respondetur per alterum istorum terminorum ; igitur hoc nomen causa sufficienter dividitur in ista quatuor genera. Tenet consequentia, quia quaestio propter quid quaerit causam ; et antecedens patet inducendo.

Secundo, quia omnis effectus ( ) est ab aliquo tanquam a causa,et sic est efficiens: vel ex aliquo, vel de aliquo, et sic est materia ; aut per aliud, et sic est forma ; aut propter aliud, et sic est finis.

Tertia conclusio : Cujuslibet compositi naturalis sunt quatuor causae. Probatur, quia.quodlibet compositum naturale, vel est compositum, vel de novo genitum ; si de novo genitum, igitur est productum ab aliqua causa, cum nihil efficiat se ipsum, et sic est causa efficiens, et cum omne agens agat propter finem, sequitur quod talis compositi est aliqua causa finalis, et cum sit compositum, sequitur quod habeat materiam et formam. Si sit aeternum ut corpus caeleste, scilicet pro aggregato ex orbe et Intelligentia, tunc habet causam efficientem, quae est conservans, licet (d) non producens, scilicet Deum. Similiter habet finem, quia finis corporis caelestis est continuatio generationis istorum inferiorum.

Similiter habet materiam, scilicet orbem, et formam saltem appropriatam, scilicet Intelligentiam. Et notandum, quod notabiliter dicitur in conclusione compositi naturalis ; quia si accipiatur res naturalis large, ut se extendit ad accidentia, et ad substantias simplices, tunc non cujuslibet rei naturalis sunt quatuor causae, ut probat primum argumentum ante oppositum.

Quarta conclusio ; de quolibet genere causarum est consideratio naturalis. Probatur, quia de illo est consideratio naturalis, quod dicitur in ordine ad motum, et operationem : modo quaelibet causa dicitur causa in relatione ad effectum, et ad operationem, igitur de qualibet causa est consideratio naturalis. Patet igitur, quid sit causa ; quot sunt genera causarum,et quod de causis est consideratio naturalis, et haec de primo.

Quantum ad secundum est prima conclusio. Causae coincidunt ( ) in idem numero, quia quatuor sunt genera causarum ; igitur sex possunt fieri combinationes, ideo combinando videbitur, quae coincidunt, et quae non : et Primo est efficiens et forma, quae coincidunt in idem numero, sed diversimode : quia illud idem, quod est forma compositi, est finis transmutationis. Secundo est materia, et forma. Tertio mateteria et finis. Quarto materia, et efficiens, quae non coincidunt nisi capiendo materiam large pro quocumque subjecto receptivo alicujus dispositionis; quia sic coincidunt materia et forma, nam anima quae est forma compositi, est receptiva accidentium ipsius animae.

Secunda conclusio. Causae sunt sibi invicem causae, et hoc in diversis generibus causarum. Probatur, nam materia est causa receptiva formae, et forma causa perfectiva materiae. Secundo, quia labor est causa effectiva sanitatis, et sanitas causa finalis laboris. Contra conclusionem arguitur, quia si causae essent sibi invicem causae, sequeretur, quod idem esset causa sui ipsius. Consequens est falsum, et probatur consequentia: quia quidquid est causa causae, est causa causali. Secundo sequeretur, quod idem esset prius et posterius, nobilius, et ignobilius respectu ejusdem ; quia causa est prior, et nobilior causato : et ideo si idem respectu ejusdem sit causa, et causatum,sequitur consequens.Tertio sequeretur, quod posset fieri demonstratio circularis. Consequens est falsum primo Posteriorum, text. 22. et inde : et consequentia probatur, quia contingit demonstrare per quodlibet genus causae, patet 2. Post. text. 48. et inde ad 56. et ideo si materia sit causa formae, et e contra, contingit demonstrare materiam per formam et e contra. Respondetur negando consequentiam.

Ad probationem dicitur, quod hoc intelligitur in eodem genere causae. Ad secundum negatur consequentia : quia non omnis causa est prior, et nobilior suo effectu ; quia in causis est talis ordo secundum perfectionem, quod primo est causa finalis, secundo formalis, tertio efficiens, et quarto materia. Ad tertium conceditur, quod potest fieri demonstratio circularis in diversis generibusjsciendi, quorum unum est genus sciendi per causam,et aliud per effectum : vel unum per unum genus causae, et aliud per aliud genus causae.

Tertia conclusio. Eadem causa est causa diversorum effectuum, imo etiam quandoque oppositorum, secundum diversas dispositiones, sive etiam contrarias, ut nauta per sui praesentiam est causa salutis navis, et per sui absentiam est causa periclitationis : et non debet intelligi, quod absentia naturae faciat ad periclitationem; sed si nauta fuisset praesens,navis non periclitata fuisset.

Ad rationes. Prima soluta est. Ad secundam dico, quod magnitudinis Mathematicae, ut est naturalis, sunt quatuor causae. Ad tertiam dico, quod Deus non potest concurrere, et ad quodlibet aliqualiter se habere ; quia non potest concurrere instrumentaliter ad agendum aliquod, sicut non potest concurrere ad materialiter agendum, ut dicunt Theologi. Ad quartam in proposilo intelligitur de causis per se, et haec de quaestione.

ANNOTATIONES ( )Relativa non dicuntur ad convertentiam secundum esse, etc. Nota, quod relativa bifariam considerari possunt : uno modo pro formali,id est,pro ipsis relalionibus,quibus relativa referuntur; altero modo pro substrato, seu pro denominato, id est, pro subjectis, quae referuntur. Priori modo relativa sunt simul natura, dicuntur ad convertentiam, et posita se ponunt, et perempta se perimunt; posteriori autem modo non est necesse, atque adeo sola substantia causae potest manere destructo effectu, licet causa manere non possit. Et si dicas, causa ex eo dicitur causa, quia produxit effectum, impossibile est autem illud, quod produxit, non produxisse : quia omnis propositio vera de praeterito est necessaria, igitur impossibile est illud, quod aliquando est causa, non esse deinde causam : necessario igitur causa manet, etiam destructo effectu. Dico, si concedatur aliquando causam non posse non esse causam, concedendum est aliquando effectum non posse non esse effectum : quia sicut de illo, quod effecit, superest verum dicere, quod effecit; ita de eo, quod effectum est, semper verum est dicere, quia effectum est, licet non semper existat, et per consequens semper manet effectus, sicut et causa, quoad cognosci, ut hic dicit Scotus. Et si iterum dicas causa existente, et nullo existente effectu, verum est dicere, quod causa est, et effectus non est: quia esse quando praedicatur secundum adjacens praedicat esse existere secundum Boetium ; igitur non sunt simul natura. Dico quod relativa sunt simul natura secundum illud esse, quod est eis proprium in quantum sunt relativa, sed illud non est esse existere ; quia hoc accidit eis in quantum referuntur, et ideo unum relativum potest sic esse non existente alio ; unde haec consequentia non tenet, causa est, hoc est, existit, igitur effectus est, scilicet existit: licet teneat sumendo esse, ut est proprium causae in quantum refertur, et consimiliter esse effectus ; istae ergo relationes causa, et effectus, prius et posterius referuntur ad invicem, et sunt simul natura ; sed non res, quae subsunt. ( ) Causa sufficienter dividitur in quatuor genera causarum. Nota quod haec conclusio potest inductione in hunc modum probari. In omni re naturali debet inveniri quo res est ipsum quod est, haec autem est forma ; ergo danda est causa formalis : rursus forma est actus, sed actus refertur ad potentiam, ergo dandum est aliquid cujus forma sit actus, haec autem est materia, ergo danda est causa materialis. Deinde forma est aliquando actu in materia, interdum in potentia, ergo necessum est dare aliquid, quod reducat de potentia ad actum, hoc est efficiens, ergo danda est etiam haec causa. Tandem natura nihil agit frustra, ergo dandum est aliquid cujus gratia fiat, hoc autem est finis, ergo danda est causa finalis ; ergo dantur haec quatuor genera causarum. Item tot sunt genera causarum, quot formae, seu modi interrogandi causam : at tantum quatuor sunt modi diversi, ergo et quatuor diversa genera causarum. Minor probatur, ipsas formas modosque interrogandi causam enumerando. Interrogamus enim propter quid fiat res, et haec est causa finalis ; ex quo fiat res, quae est causa materialis ; et a quo fiat res, quae est causa efficiens ; et per quod, vel quo fiat res, quae est causa formalis: non sunt autem plures modi interrogandi causam, ergo neque plures causae. ( ) Omnis effectus est ab aliquo tanquam a causa. Nota, causas multipliciter posse comparari. Primo ad effectum, et sic prima causa est materia. Secunda est forma, quae sunt intrinsecae partes effectus. Tertia est efficiens, quaeest principium exterius motus, quo fit effectus : tandem sequitur finis, qui est ultimum in quo consistit motus. Secundo possunt comparari ad intentionem operandi ; et sic prima causa in ordine causandi est finis, quae movet agens ad operandum. Secunda ipsum efficiens, quod movetur a fine. Tertia ipsa forma.: Quarta materia, quae perficitur forma. Possunt tertio considerari causae secundum esse, et tunc prima est efficiens, secunda materia, tertia forma, quarta finis. Quarto modo considerantur secundum rationem agendi, et sic Prima est forma, ipsa enim est qua agens operatur. Secunda efficiens, quod operatur. Tertia est finis propter quem efficiens operatur. Ultima est materia, quae recipit actionem, et movetur ab agente ad formam recipiendam. (d) Caelum habet c tusam efficientem conservantem, sed non producentem. Nota quod difficultas est inter Philosophos, quid senserit Aristoteles de efficientia primi, nempe Dei, respectu aliorum. Quidam enim volunt eum sensisse multa esse penitus improducta, ipsumque Primum nihil immediate producere, neque etiam actione, velut motor immediatus alicui orbi appropriatus aliquod caelum movere, quo mediante sit causa inferiorum, sed tantummodo per modum finis. Ita sensit Gregorius de Arim. in 2. dict. 1. quaestione 1. artic. 1. et Joannes Bavo in eodem loco.

Alii vero dicunt eum sensisse omnia alia entia a primo, qui est Deus, fuisse ab illo, vel immediate, vel mediate producta, immediate externa, ut sunt Intelligentiae, et caeli; mediate vero generabilia, et corruptibilia, ad quorum generationem concurrit mediante motu caeli, quod ipse movet, vel immediate in genere causae efficientis, ut aliqui volunt, vel genere causae finalis, ut sensisse videtur Scotus quaest. 7. Quodl. et in 1. d. 8. quaest. 3. Et hanc sententiam defendit Scotus locis proxime relatis, et in 2. d. 1. quaest. 2. Observa tamen quod aliquid bifariam potest produci ; uno modo per motum, et transmutationem materiae : quo modo agunt omnia agentia naturalia, et res naturales producuntur. Alio modo per simplicem emanationem, et hanc distinctionem tangit Commentator in lib. de substantia orbis, dicens, quoddam est agens, sive efficiens, sine motu, quoddam cum motu. Primum, inquit, praecedit actum natura, non tempore. Secundum vero praecedit effectum et natura, et tempore. Quando ergo hic dicit Scotus quod caelum habet causam efficientem quae est conservans, licet non producens, loquitur de productione Physica, quae fit per motum, et mutationem.

(e) Causae coincidunt in idem numero. Nota, quod littera Scoti scriptoris vitio est manca, et imperfecta, ut videre est: nam ex sex combinationibus non enumerat nisi quatuor. Posset autem in hunc modum corrigi, et suppleri, et primo est efficiens et forma, quae coincidunt inidem numero ; sed diversimode, quia anima est efficiens respectu suarum opeiationum, nempe intellectionis, et volitionis, et est forma corporis. Secundo est forma et finis, quae coincidunt in idem numero, quia illud idem, quod est forma compositi, est finis transmutationis. Tertio est materia, et forma, quae coincidunt, accipiendo materiam large pro receptivo cujuscumque formae : quia anima, quae est forma corporis, est receptiva suarum operationum. Quarto est materia et finis, quae coincidunt sumendo materiam large, quia forma quae est finis generationis, est materia, seu subjectum propriarum operationum. Quinto est efficiens, et finis : quia anima, quae est efficiens suafum operationum, est finis naturalis generationis. Sexto est materia, et efficiens ; quae non coincidunt, nisi capiendo materiam large pro quocumque subjecto receptivo alicujus dispositionis, quia sic coincidunt materia, et efficiens: nam anima quae est efficiens suarum operationum, est etiam ipsarum operationum receptiva.Observa insuper, quod non solum sex, imo duodecim possunt fieri causarum combinationes: nam primo potest comminari efficiens cum materia. Secundo efficiens cum forma. Tertio efficiens cum fine. Quarto materia cum efficiente. Quinto materia cum forma. Sexto materia cum fine. Septimo forma cum efficiente. Octavo forma cum materia. Nono forma cum fine. Decimo finis cum efficiente. Undecimo finis cum forma. Duodecimo finis cum materia. In his autem omnibus combinationibus si materia presse, et proprie sumatur, cum nulla alia causarum coincidit in idem numero.

EXPOSITIO TEXTUS

Modi autem (I) causarum numero quidem sunt multi. Hoc est secundum capitulum hujus tractatus, in quo Aristoteles agit de modis causarum, et primo proponit intentionem dicens, quod modi causarum sunt multi numero, principaliores tamen sunt in numero minori, et secundum Commentatorem modi causarum dicuntur proprietates, quibus causae ejusdem generis differunt ab invicem.

Dicuntur enim causae multipliciter. Hic prosequitur, et primo proponit modos causarum. Secundo dividit ipsos per se invicem. Tertio ostendit quis modus est maxime quaerendus, et Quarto ponit duas proprietates causarum. Secundum ibi : Attamen hae omnes, Tertium ibi : Oportet autem semper. Quartum ibi: Amplius aliae quidem. Ponit igitur quatuor modos causarum. Primus modus est, quod quaedam sunt causae priores, et quaedam posteriores, ut Medicus est causa posterior sanitatis, et artifex est causa prior; similiter si duplum sit causa formalis diapason, et numerus sit causa formalis dupli; tunc duplum est causa posterior diapason, et numerus causa prior, et universaliter continens est causa prior contento.

Notandum, quod ista proprietas non potest intelligi de rebus, quia ex quo idem est Medicus, et artifex sanitatis, idem non potest esse prior se ipso, et ideo intelligitur de terminis significantibus causas : modo istorum terminorum quidam est universaliter, et ille dicitur causa prior, et alius minus universalis, et ille dicitur causa posterior.

Amplius (2) autem ut accidens. Ponit secundum modum, et est, quod ( ) causarum quaedam est causa per se, ut artifex dicitur causa per se statuae ; aliae sunt causae per accidens, ut Polycletus est causa per accidens statuae. Sed contra, quia ex quo statuae factor est idem cum Polycleto, sequitur quod si Polycletus sit causa per accidens statuae, quod statuae factor sit etiam causa per accidens statuae, per Syllogismum expositorem ; ideo dicendum est, quod istae dictiones, per se, per accidens, in proposito sunt determinationes totius propositionis, et faciunt propositiones in sensu composito : et tunc est sensus, quod terminorum de quibus dicitur causa statuae, quidam sunt de quibus dicitur in propositionibus per se, ut dicendo, statuae factor est causa statuae. Alii sunt de quibus dicitur in propositione per accidens, ut dicendo Polycletus est causa statuae. Et subdit Aristoteles quod causa per se dicitur secundum primum modum : nam animal est prior causa statuae quam homo, et similiter de causa per accidens : quia albus est causa prior statuae quam musicus, eo quod longius, id est, eo, quod iste terminus albus est communior.

Praeter (3) omnes autem. Tertius modus est, quod causarum quaedam sunt causae in actu, ut aedificans, quia actu aedificat : aliae sunt causae in potentia, ut aliquis dicitur aedificator, quia potest aedificare, licet actu non aedificet ; et subdit (4) Philosophus, quod sicut dividuntur causae, ita possent dividi causata.

Amplius (5) autem connexae,et hae,et illae dicentur. Hic ponitur quartus modus, et exponitur de terminis sicut primus, quod terminorum, de quibus dicuntur causae, quidam sunt incomplexi, ut Polycletus est causa statuae ; alii sunt complexi,ul Polycletus statuae factor est causa statuae.

Attamen omnes hae. Hic dividit istos modos per se invicem, dicens, quod quilibet istorum modorum dividitur per alium. Nam causa per accidens quaedam est prior, et quaedam posterior, quaedam in actu, et quaedam in potentia, et quaedam complexa, et quaedam incomplexa. Similiter causae complexae,quaedam sunt priores,et quaedam posteriores, quaedam actu operantes, et quaedam secundum potentiam, et ita de aliis :

nulla tamen est complexa causa ex propinquo, et remoto, ex actu operante, et in potentia solum operante, quia hoc est impossibile. Et subdit Philosophus quod(6)causae in actu, et in potentia ab invicem differunt : quia causae simplices actu operantes simul sunt, et non sunt cum effectibus, quorum sunt causae : ut Medicus simul medicatur, quando aliquis sanatur, sed causae in potentia non sunt cum suis effectibus simul, sicut non oportet, quod simul sint aedificator, et domus, quia unum manet reliquo corrupto.

Oportet (7) autem semper. Ostendit quae istarum causarum maxime est quaerenda, dicens, quod maxime oportet quaerere summam causam, et per summam intelligit causam propinquissimam effectus : sicut in principio hujus tractatus dixit,quod oportet quaerere cognitionem omnium causarum a prima, quae est remotissima, usque ad propinquissimam, vel e contra.

Amplius alia quidem genera sunt generum. Ponit duas proprietates causarum. Prima est, quod causarum generalium sunt effectus generales, id est, quod sicut terminorum, qui significant causas, quidam sunt generales, ita eis correspondent termini generales, significantes effectus, et terminis singularibus significantibus causas, correspondent termini singulares, significantes effectus. Secunda proprietas est, quod causae in potentia sunt causae effectuum potentialium, et causae actu operantes sunt causae effectuum operatorum, scilicet illorum, qui sunt in operari, et nunc incomplete operata sequuntur.

ANNOTATIONES

( ) Quod causarum quaedam sunt per se, quaedam sunt per accidens : causae per se sunt a quibus effectus per se, et necessario dependent aliquo genere illorum quatuor. Causa per accidens est, a quo non per se, et necessario dependet effectus, Rursus causarum quaedam sunt priores, seu universales, quae etiam remotae dicuntur : quaedam vero posteriores, seu particulares, quae proximae appellantur. Rursus causarum alia est simplex, alia conjuncta, illa scilicet, quae conjungitur ex causa per se, et per accidens. Causarum insuper quaedam sunt in potentia, quaedam vero in actu : inter quas hoc est discrimen, quod causae in actu cum suis effectibus actu mutuo convertuntur, ut si est curans in actu, est qui sanatur in actu, etsi non ponitur causa neque effectus : unde valet consequentia a causa in actu ad effectum in actu, sive affirmative,sive negative: causa tamen in potentia non ita se habet cum suo effectu, potest enim hic aedificator existere, quando aedificium non existit,si ipse non aedificet actu.

Alia divisio causarum ab aliis additur, videlicet quod alia sit causa univoca, alia vero aequivoca. Causa univoca est, quae producit sibi similem effectum in specie, ut leo leonem. Causa aequivoca est, quae producit effectum dissimilem in specie, ut Sol respectu effectuum inferiorum. Rursus etiam dividitur causa in principalem, et instrumentalem. Principalis causa ea est, quae virtute propria operatur; instrumentalis autem, quae dependenter a principali operatur. Ex divisione causarum colligitur ab Aristotele membra dividentia causam esse sex, videlicet per se causam universalem, per se causam particularem, causam per accidens universalem, causam per accidens particularem, causam simplicem, causam conjunctam. Non autem numeravit causam in potentia, et in actu : quoniam quaelibet praedictarum potest esse in actu et in potentia.