QUAESTIO II

Utrum ens naturale habeat in se principium sui mollis, et quietis

Aristot. 2. Phys. cap. i. ter. i. Averroes, reliqui commentatores, et D. Thomas ibid. Scotus in 2. dist. 2. quaest. 10 Conimbric. 2.Phys. quaest. 2. Compluten. d.sp. 7, q. 2. Ruvius et Roccus quaest.

Arguitur quod non : quia Deus, Intelligentiae, intellectus, materia, motus, et alia accidentia sunt entia naturalia, et tamen non habent in se principium motus, et quietis, ergo, etc.

Secundo, quia terra tota, et partes centrales terrae sunt entia naturalia, et tamen non habent in se principium sui motus, quia impossibile est ipsa moveri: ergo,etc.

Tertio, quia demonstrato lapide quiescente istud est ens naturale, et tamen non habet in se principium sui motus, quia non movetur : modo nihil habet in se principium illius quod non est.

Quarto, quia si sic, tunc sequeretur, quod omnis motus esset naturalis. Consequens est falsum : quia motus sursum est violentus ipsi gravi : consequentia patet, ex quo fieret a principio mobilis.

Quinto sequeretur, quod omne ens naturale moveretur ex se. Consequens est falsum : quia moveri ex se est animalibus proprium : et tenet consequentia ; quia quodlibet ens moveretur a principio intrinseco sibi, ergo, etc.

Sexto, vel quodlibet haberet in se principium activum sui motus, vel principium passivum ; non activum, quia caelum movetur ab Intelligentia separata: nec passivum, quia hoc non est ad intentionem Aristotelis. Nam artificialia habent in se principium passivum sui motus.

Septimo, quia illud, quod nihil est, non habet in se principium : modo quies nihil est, cum sit privatio, ergo, etc. Et si dicatur, quod quies sit res quiescens, adhuc sequitur, quod nulla res habet in se quietem: quia nulla res habet se ipsam in se.

Octavo, caelum, et ignis sunt entia naturalia, et tamen non habent in se principium suae quietis : quia impossibile est caelum, et ignem in sua sphaera quiescere.

Oppositum arguitur per Aristotelem in principio hujus secundi, text. 2. In quaestione ista, primo videbitur generaliter de quid nominis terminorum. Secundo, respondebitur ad quaesitum de corpore caelesti.

Quantum ad primum notandum, quod in proposito intelligimus per ens naturale, compositum ex materia, et forma; et per hoc includuntur materia, et forma, quae sunt naturae, sed non sunt entia naturalia. Secundo excluduntur substantiae separatae. Et tertio excluduntur dispositiones, et accidentia, quae sunt a natura, vel secundum naturam, et per hoc solvitur primum argumentum.

Secundo notandum, quod licet esse in capiatur multipliciter, tamen in proposito accipitur, ut pars integralis, vel essentialis habet esse in toto, aut dispositio, vel qualitas in suo subjecto, mediante qua parte, vel inclinatione, totum inclinatur ad motum.

Tertio notandum quod quaestio potest intelligi de principio activo, vel passivo, et secundum Commentatorem intelligitur de utroque, et hoc vel respectu motus localis, aut alterationis, vel generationis ; et ita de aliis.

Quarto notandum quod duplex est principium activum respectu mutationis, quoddam est principale, ut forma substantialis, respectu cujus fit actio principaliter. Aliud est secundarium, et quasi instrumentale, et est dispositio, vel qualitas mediante qua forma substantialis movet, vel agit, ut gravitas, mediante qua grave movetur.

Quarto notandum, quod duplex est principium passivum, quoddam resistitivum, sicut in calefactione frigiditas patitur resistitive : aliud est passivum receptivum, et tale est duplex, quoddam quod recipit, et denominatur a dispositione quam recipit ; sicut ignis est receptivus caliditatis, et denominatur a caliditate. Aliud est receptivum, quod non denominatur : cujus causa est, quia materia prima est insensibilis, et ignota vulgo, et communitati, et ideo omnes dispositiones, et motus attribuimus composito, et non materiae, eo quod compositum est magis notum : modo quolibet praedictorum modorum potest intelligi quaestio : scilicet, utrum quodlibet ens naturale habeat in se principium passivum motus localis mediante dispositione inclinante, vel sine tali dispositione. Secundo, utrum quodlibet ens naturale habeat in se principium passivum motus localis resistitivum, quo scilicet sufficit resistere, et causare successionem in motu sine alio extrinseco. Vel utrum solum habeat principium passivum motus localis, et non est differentia in proposito sive motus localis distinguatur a mobili, sive non : et sicut quaeritur de motu locali, ita potest quaeri de quolibet aliorum motuum, vel mutationum ; et hoc de primo.

Quantum ad secundum, prima conclusio est, quod caelum habet in se principium activum sui motus localis. Probatur capiendo caelum, pro orbe et Intelligentia movente : quia Intelligentia movet caelum, saltem assistenter, etsi non inhaerenter.

Secunda conclusio. Principium activum motus localis caeli non movet mediante dispositione inclinante ad motum, sicut forma gravis movet mediante gravitate. Probatur, quia talis dispositio non ponitur nisi propter resistentiam, modo in motu caeli nulla est resistentia ; quia si sic, jam motus ille esset violentus, et per consequens non esset perpetuus.

Ex quo sequitur, quod cum Caelum non resistat, non movetur ab agente naturaliter, sed libere. Probatur, quia si moveretur ab agente naturaliter, moveretur subito cum non resistat. Et eodem modo patet, uod caelum habet in se principium passivum receptivum sui motus localis, scilicet orbem ; sed non habet in se principium passivum resistitivum : quia caelum non resistit Intelligentiae moventi.

Tertia conclusio. Caelum habet in se tam principium activum, quam passivum suae alterationis, quae est illuminatio. Probatur, quia caelum habet in se Solem, et stellas, quae sunt principium activum luminis, et habot in se partes orbis, quae recipiunt in se continue lumen aliud, et aliud, propter diversitatem aspectuum, et motuum Solis, et stellarum, et forte caelum secundum quamlibet partem sui est sic receptivum luminis. Et si objiciatur, quod aliqua est pars orbis Solis, quae continue respicitur a Sole, igitur propter diversitatem motus Solis pars illa nunquam alteratur per lumen ; sed semper manet eodem lumine illuminata.

Secundo dubitatur, an caelum habeat in se principium passivum resistitivum illuminationis. Respondetur ad primum, quod licet partes, orbis Solis semper respiciantur uniformiter a Sole, tamen diversimode respiciuntur ab aliis stellis, et planetis, a quibus etiam recipiunt lumen, et tunc alterantur secundum lumen receptum ab aliis stellis. Ad secundum dico, quod caelum non habet principium resistitivum illuminationis nisi densitatem. Nam una pars caeli est densior alia, ut stella est densior pars orbis ; per hoc etiam reducitur causa Galaxiae, quod una pars caeli, quae apparet magis alba, est densior aliis partibus, quae apparent minus albae ; et qualiter densitas sit resistitiva,dictum fuit prius, quia diminuit gradum formae, sed non velocitatem .

Quarta conclusio. Caelum non habet in se principium activum, vel passivum alicujus alterius motus, aut transmutationis a motu locali, et illuminatione. Probatur ; quia caelum est ingenerabile, et incorruptibile, et per consequens inalterabile alteratione disponente ad corruptionem,ut patet 1, et 2.Caeli, text. 19. et 3. et hoc de secundo.

Quantum ad tertium. Notandum, quod elementum simplex, vel est in sua naturali dispositione, sub qua scilicet melius, et convenientius potest permanere, et hoc quantum ad locum, et etiam quantum ad qualitates; ita ut sit in suo esse naturali,et sub qualitate summa, quam sibi determinat. Alio modo est elementum, quando est alteratum a sua naturali dispositione, vel motum a suo loco naturali. Tunc ponuntur conclusiones.

Prima conclusio. Nullum elementum simplex existens in sua naturali dispositione, secundum qualitates, et secundum locum habet in se ipso principium activum sui motus. Probatur, quia si posset movere se ipsum, vel hoc esset ad dispositionem convenientem sibi, vel ad disconvenientem corruptivam ; non primo modo, quia jam habet omnes dispositiones convenientes sibi secundum naturam perfectissime, sicut natum est ipsas habere : nec secundo modo, quia dispositio corruptiva elementi est violenta sibi: igitur non potest induci ab intrinseco, cum violentum sit cujus principium est extra.

Secundo: quia si se alteraret, tunc moveretur ad sui corruptionem, et per consequensessel otiosum in natura,quod est impossibile.

Tertio patet inductione: quia grave existens deorsum, non movet se localiter : similiter aqua frigida non calefacit se, et sic de aliis.

Secunda conclusio. Elementum simplex (a) existens extra suam dispositionem naturalem, habet in se principium effectivum alicujus motus, scilicet illius motus, qui est ad dispositionem naturalem, qua caret. Probatur : quia omne illud quod est violenter deductum a sua dispositione naturali, remoto impedimento reducit se ad il.-lam dispositionem naturalem. Sed omne elementum simplex existens extra suam dispositionem naturalem, est hujusmodi : ergo, etc. Major patet per experientiam : quia si virga recta inclinaretur, remoto inclinante redit ad rectitudinem, et minor est nota.

Secundo, quia grave violenter detentum sursum, remoto impedimento, movetur deorsum.

Tertio quia aqua calefacta reducit se ipsam ad frigiditatem ; nec hoc fit a continente, quia aqua in continente calido, adhuc reducit se ; similiter in continente frigido reducit se ad frigiditatem majorem, quam sit frigiditas continentis.

Sed dubitatur, quod est principium effectivum hujusmodi alterationis. Secundo videbitur quod hujusmodi alteratio non fiat ab aqua : quia tunc fieret motus a proportione minoris inaequalitatis : quia caliditas aquae multum excedit ejus frigiditatem.

Respondetur quod actio illa fiat a forma substantiali aquae mediante frigiditate virtuali ; et causa est, quia uniuscujusque rei forma inclinatur, et nititur ad ess sui, quantum potest, et per consequens nititur ad conservationem,et ad dispositionem sub qua melius,et perfectius potest conservari: et quia frigiditas actualis est dispositio convenientissima, sub qua potest conservari forma aquae, ideo cum aqua fuerit alterata a frigiditate actuali, ejus forma mediante frigiditate virtuali inclinatur ad reducendum aquam ad actualem frigiditatem.

Et si quaeratur quid sit illa frigiditas virtualis, dico quod est quaedam species de secunda specie Qualilatis,quae est naturalis potentia, vel impotentia, et non debet poni le tertia specie, cum sit insensibilis : nec debet poni forma substantialis, quia in mixtis invenitur frigiditas virtualis, in quibus tamen non invenitur forma substantialis alicujus elementi. Per hoc patet solutio ad 2. quia licet caliditas actualis sit major frigiditate actuali, tamen est minor frigiditate virtuali.

Tertia conclusio. Omne principium activum motus alicujus elementi est mediante dispositione inclinante ad motum. Probatur : quia motus elementi,vel est violentus, ut calefactio aquae, et tunc fit a caliditate : vel naturalis,ut motus deorsum,et tunc fit a gravitate,el ita potest induci in aliis,et quantum ad hoc idem est judicium de mixtis.

Tunc de principio passivo dico, primo quod quodlibet elementum habet in se principium passivum suae alterationis tam receptivum,quamresistitivum.De receptivo patet, quia quodlibet habet materiam primam : de resistitivo patet, quia elementum non alteratur nisi sit extra suam naturalem dispositionem per primam conclusionem, et tunc semper habet qualitatem contrariam sibi resistentem ei.

Secundo dico de motu locali, quod quodlibet habet in se principium passivum motus localis receptivum, scilicet materiam primam ; sed non resistitivum, quia tota resistentia provenit ab extrinseeo in motu simplicis elementi, ut patet 4. hujus. text. 71. De aliis motibus patet per praedicta, quod nullum elementum habet in se principium suae generationis, nec etiam corruptionis, condensationis, vel rarefactionis, nisi sit extra suam dispositionem naturalem ; et similiter verum est, quod nunquam habet in se principium effectivum suae generationis, et hoc de tertio.

Quantum ad 4. notandum, quod aliud est mixtum homogeneum, et aliud heterogeneum : homogeneum est cujus omnes partes sunt consimiles in qualitate, et in gradu qualitatis ; heterogeneum est cujus paries sunt dissimiles in qualitate, aut in gradu qualitatis.

Tunc est prima conclusio. Nullum mixtum homogeneum existens in sua naturali dispositione habet in se ipso principium activum suae alterationis. Probatur, quia tale non est contrarium sibi ipsi secundum totum, nec una pars contrariatur alteri: igitur non alterabit se ipsum. Secundo, quia si sic, hoc maxime esset, quia in ipso sunt qualitates contrariae, quarum una excedit alteram ; sed propter hoc non : quia cum quolibet gradu citra summum alicujus qualitatis potest stare aliquis gradus qualitatis contrariae : qui perpetuo staret simul sine hoc, quod unus ageret in alio, ut patet in quaestione de contrariis, in 3. vel in 5.

Ex quo sequitur, quod nullum mixtum homogeneum habet in se principium activum suae generationis, vel corruptionis, condensationis, vel rarefactionis, vel alterius motus consequentis alterationem.

Secunda conclusio. Quodlibet mixtum heterogeneum habet in se principium activum suae alterationis. Probatur, quia talis mixti partes sunt ad invicem contrariae ; quae in se invicem agunt circumscripta quocumque alio agente. Ex quo sequitur, quod talo mixtum habet in se principium activum suae corruptionis, condensationis, rarefactionis, et augmentationis, et diminutionis, si sit animatum : quia praeter animata nihil habet in se principium augmentationis, et diminutionis.

Tertia conclusio, quodlibet mixtum tam homogeneum, quam heterogeneum, si sit extra suam dispositionem naturalem, habet in se principium sui motus localis tam activum,quam resistitivum, et receptivum, et ideo si tale esset in vacuo, moveretur successive, ut patet 4. hujus, text. 71. Ex quibus sequitur,quod elementum simplex, Vel mixtum homogeneum si poneretur in loco, ubi non posset approximari contrarium ab extrinseco, numquam corrumpe -retur,5sed mixtum heterogeneum corrumperetur, dato quod numquam approximaretur contrarium ab extrinseco, et hoc de quarto.

Nunc ad rationes. Ad primam, soluta est. Ad secundam dico, quod sufficit quod terra moveatur, vel possit moveri secundum partes suas ; vel dico quod imo saepe etiam terra movetur, ut quando est magna oppositio contrarietatis in una parte, ut puta, quando constructiones civitatum, aut fluxiones marium, et hujusmodi ; tunc tota terra expellitur a loco suo,et efficitur aliud eentrum quam prius, et sic postea illae partes, quae nunc sunt centrales, erunt circumferentiales.

Ad tertiam dico, quod lapis habet in se principium, quo natus esset moveri, si esset extra suum locum, et hoc sufficit.

Ad quartam, negatur consequentia: quia licet habeat in se principium activum motus, tamen non oportet, quod omnis motus ejus fiat ab illo principio, imo aliquis fit ab extrinseco.

Ad quintam negatur consequentia, quia aliquid non dicitur moveri exeo, quod moveatur a principio intrinseco: sed ex eo quod possit in se habere motum sine extrinseco adjuvante.

Ad sextam dico, quod utroque modo, sicut dictum est, et ideo licet Intelligentia non inhaereat caelo, tamen est in eo appropriate.

Ad septimam, nego minorem, quia quies est idem quod res quiescens, et ideo habet in se principium, quo fiat quiescens.

Ad octavam de caelo, et igne, dico quod sufficit,quod quiescant quiete opposita recessui a suo loco naturali. Et si quaeratur, vel quodlibet appetit aequaliter moveri, et quiescere, vel alterum magis ; dico quod quodlibet ens naturale, quando est in suo loco naturali,appetit quiescere magis,quam moveri, scilicet recedendo a loco,sed quando est extra locum, magis appetit moveri ad locum,) quam ibi quiescere.

ANNOTATIONES

( ) Elementum simplex existens extra suam disposit onem naturalem, etc. Nota, quod non parva est controversia inter Philosophos, an elementa, et entia naturalia inanimata moveantur a se ipsis, adeo ut habeant intra se principium activum sui motus localis, et quidem quam plurimi hoc negant. Scotus vero in 2. distinc. 2. quaest. 10. oppositum sentit, et peripatetice probat : et quia in octavo hujus, quaest. 9. eamdem difficultatem explicat, ideo ibi, quae necessaria fuerint circa hoc annotabimus.

EXPOSITIO TEXTUS

Tanquam natura prima(1) sit principium aliquod et causa movendi, etc. Hic definit naturam. Secundo ostendit, quid est habens naturam. Tertio quid sit secundum naturam: et Quarto quod naturam esse non potest demonstrari. Secundum ibi, Naturam autem habent. Tertium ibi, Secundum autem naturam. Quartum ibi, Quod autem sit natura tentare demonstrare. Prima conclusio est ista : Natura est principium movendi, et quiescendi ejus, in quo est per se primo, et non secundum accidens. Probatur : illud quo res naturales in quantum hujusmodi differunt a non naturalibus in quantum hujusmodi, est principium et causa movendi ejus in quo est: sed per naturam res naturales differunt a non naturalibus in quantum hujusmodi : ergo, etc. Major patet ex praemissa divisione, et minor, ut dicit Linconiensis, nota est non omnibus, sed exercitatis in scientia naturali. Similiter dicit Linconiensis, quod ista definitio naturae est materialis ; sed ista est definitio formalis. Natura est quo res naturales in quantum hujusmodi, differunt a non naturalibus in quantum hujusmodi, et ideo potest demonstrari definitio materialis per formalem.

Et tunc exponitur sic definitio. Natura est principium et causa, et capitur ibi ly et expositive, pro id est, et ly secundum et capitur disjunctive pro vel, ita quod sensus est: natura est principium, idest, causa movendi, vel quiescendi ejus, in quo est, ad differentiam quarumdam artium, quae sunt principium agendi in extrinsecam materiam ; et ponitur ibi per se, et primo, tanquam determinatio, et dcterminabile : quia per se habet in plus quam primo, ut patet 1. Poster. text. 29. et inde: et hoc ponitur ad differentiam qualitatis, quae est principium movendi, ut gravitas, quae non est natura, eo quod non primo movet, sed potius forma substantialis : et ponitur ibi non per accidens ad differentiam medicinae, qua quandoque per accidens movet Medicum ut sanet se ipsum.

Naturam autem (2) habent, etc. Secunda conclusio. Omnia quae habent hujusmodi principium, habent naturam. Probatur,nam composita naturalia dicuntur habentia naturam, eo quod habent subjectum, scilicet materiam, et formam, quae est natura in subjecto : modo tam materia, quam forma est natura, igitur per locum a definitione sequitur, quod si habent hujusmodi principium, quod habent naturam.

Secundum autem (3) naturam. Ponitur tertia conclusio. Accidentia, et qualitates inexistentes compositis naturalibus sunt secundum naturam. Probatur, quia vel sunt natura, vel habentia naturam, vet secundum naturam ; non natura, quia non sunt materia, nec forma ; nec habent naturam, quia non sunt composita naturalia, igitur sunt secundum naturam.

Quod autem (4) sit natura (a) tentare demonstrare. Ponitur quarta conclusio. Tentare demonstrare naturam esse est ridiculum. Probatur, quia illud non est demonstrandum esse, quod esse est per se manifestum : sed naturam esse est per se manifestum ; ergo,etc. Major apparet, quia nihil est demonstrabile nisi dubium, et ideo ille ineptus est ad Philosophiam, qui nescit distinguere inter illud, quod est per se manifestum, et illud, quod est manifestum per aliud, quod tamen hocaliquando accidat demonstrat Aristoteles. Nam ille, qui natus est caecus, disputat de coloribus, et tamen disputatio sua solum est ad nola, quia nihil scit in re, quod est per se manifestum ; et quod non, minor patet, quia manifestum est, quod multa sunt, quorum quodlibet habet naturam. Et dicit notanter tentare, quia nullus debet tentare aliquid facere, nisi illud quod est difficile, et laboriosum : modo cognoscere naturam esse, non est laboriosum,et difficile, quia est manifestum ad experientiam.

ANNOTATIONES

(a) Quod autem sit natura tentare,etc.Nota, quod hic Aristoteles tacitam removet objectionem: nam posset quis dicere quod non sit usus hoc loco documento illo a se tradito secundo libro Posteriorum : videlicet prius tractandam esse quaestionem an res sit, quam tractetur quaestio quid sit ; hic autem ostendit, quidnam sit natura, praetermissa quaestione an sit natura. Ideo respondens ad hanc objectionem, dicit per se notum esse, quod natura sit in rebus. Cum per se manifestum sit, multas esse res, quae habent naturam: sensu enim experimur multas res ex aliquo intimo sui principio moveri, atque demonstrare, quae per se nola sunt (cum non possit fieri nisi per ignotiora) hominis est caeci secundum intellectum, utpote non valentis discernere per se nota ab his, quae non sunt per se nota. Talesque nitentes sic per se nota demonstrare, similes esse, ait, caeco a nativitate, qui nititur cognoscere colores eosque rationibus probare, qui colores noti sunt videntibus, multoque magis manifesti, quam rationes, quibus caecus ostendere nitebatur ; sic etiam talis est qui ea, quae per se nota sunt, per ea quae non sunt per se nota, demonstrare conatur. Hos igitur ait nihil unquam intellecturos, quanquam vocibus conclusisse videantur, et merito quidem: nam ut colores non sunt apti, ut percipiantur verbis, sed sensu, ita etiam quae per se nota sunt, non sunt apta, utper alia minus nota cognoscantur, ac demonstrentur.