Lectio 2

Postquam apostolus prohibuit humana iudicia, hic prohibet scandalum proximorum, et circa hoc duo facit.

Primo proponit quod intendit; secundo manifestat propositum, ibi si enim propter cibum, etc..

Circa primum proponit tria.

Primo enim docet scandala esse vitanda, dicens: dixi quod non iudicetis invicem sed unusquisque de suis actibus iudicare debet, ne sint in scandalum aliorum. Et hoc est quod dicit sed hoc iudicate magis ne ponatis fratribus offendiculum, vel scandalum.

Scandalum autem, sicut dicit Hier. Super matthaeum, notat offendiculum vel ruinam, quam impactionem pedis possumus dicere.

Unde scandalum est factum vel dictum minus rectum, praebens alicui occasionem ruinae, ad similitudinem lapidis ad quem in via positum homo impingit, et cadit.

Maius autem aliquid videtur esse scandalum quam offendiculum. Nam offendiculum potest esse quicquid retinet seu retardat motum procedentis: scandalum autem, id est, impactio, videtur esse cum aliquis disponitur ad casum. Non ergo debemus fratri ponere offendiculum ut aliquid faciamus, unde impediatur proximus a via iustitiae. Is. LVI, 14: auferte offendiculum de via populi mei. Neque etiam debemus fratri ponere scandalum, aliquid faciendo, unde ipse inclinetur ad peccatum.

Matth. XVIII, 7: vae homini illi per quem scandalum venit.

Secundo docet id ex quo scandalum putabatur esse, secundum suam naturam, sive secundum se licitum.

Circa quod sciendum est quod, sicut supra dictum est, apud Romanos erant quidam ex Iudaeis ad fidem christi conversi, qui cibos secundum legem discernebant; alii vero habentes fidem perfectam indifferenter omnibus cibis utebantur, quod quidem secundum se licitum erat. Unde dicit scio et confido in domino iesu, quia nihil est commune per ipsum.

Circa quod notandum est, sicut dicit hier.

Super Matth., quod populus Iudaeorum partem dei se esse iactans, communes cibos vocat quibus omnes utuntur homines, verbi gratia suillam carnem, lepores et huiusmodi; et caeterae gentes, quae talibus utebantur cibis, non erant de parte dei, ideo talis cibus immundus appellatur.

Quod ergo dicit nihil commune est, idem est ac si diceret: nihil immundum est.

Et hoc quidem apostolus, primum, dicit se scire, quia ita est secundum rerum naturam, secundum illud I Tim. IV, 4: omnis creatura dei bona, et nihil reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. Secundo dicit se confidere in christo iesu, quia per seipsum nihil est commune, quia scilicet cibi secundum suam naturam nunquam fuerunt immundi, vitabantur tamen aliquo tempore ut immundi, secundum legis praeceptum propter figuram, sed hoc christus removit implendo omnes figuras. Et ideo apostolus per fiduciam quam habet in domino iesu, asserit nihil esse commune vel immundum per ipsum, id est, ipso hoc faciente. Act. X, V. 15: quod deus purificavit, tu ne commune dixeris.

Tertio ostendit quomodo hoc posset esse per accidens illicitum, inquantum scilicet est contra conscientiam manducantis.

Unde dicit: dictum est quod nihil est commune, sed hoc intelligendum est nisi ei qui, erronea conscientia, aestimat quid, id est aliquid ciborum, commune esse, id est immundum, illi commune est, id est ita est illicitum sibi, ac si esset secundum se immundum.

Tit. I, 15: omnia munda mundis, coinquinatis autem et infidelibus nihil mundum est, sed inquinata est eorum mens, et conscientia.

Et sic apparet quod aliquid, quod est secundum se licitum, efficitur illicitum ei qui id contra suam conscientiam agit, licet conscientia sua sit erronea, quod rationabiliter accidit. Nam actus iudicantur secundum voluntatem agentium, voluntas autem movetur a re apprehensa. Unde in id voluntas tendit quod ei vis apprehensiva repraesentat, et secundum hoc qualificatur, vel specificatur actio. Si igitur ratio alicuius iudicet aliquid esse peccatum et voluntas feratur in id faciendum, manifestum est quod homo habet voluntatem faciendi peccatum; et ita actio eius exterior, quae informatur ex voluntate, est peccatum. Et eadem ratione si aliquis aestimet id quod est veniale peccatum, esse mortale peccatum, si hac conscientia durante illud faciat, manifestum est quod elegit peccare mortaliter, et ita actio eius propter suam electionem est peccatum mortale.

Si tamen aliquis post factum habeat conscientiam erroneam, per quam credat id quod est licitum a se factum fuisse peccatum, vel quod est veniale fuisse mortale, non propter hoc efficitur id quod est prius, vel peccatum, vel mortale, quia voluntas et actio non informantur ex apprehensione sequenti, sed ex praecedenti.

Haec autem quae dicta sunt dubitationem non habent, sed dubium potest esse, utrum si aliquis habeat erroneam conscientiam ut credat esse necessarium ad salutem quod est peccatum mortale, puta si aliquis aestimet se peccare mortaliter nisi furetur vel fornicetur, utrum talis conscientia eum liget, ita scilicet si contra conscientiam agat, mortaliter peccet.

Et videtur quod non. Primo quidem quia lex dei quae prohibet fornicationem et furtum, fortius ligat, quam conscientia.

Secundo quia hoc posito esset perplexus, peccaret enim et fornicando et non fornicando.

Sed dicendum est quod etiam in per se malis conscientia erronea ligat. In tantum enim conscientia ligat, ut dictum est, inquantum ex hoc quod aliquis contra conscientiam agit, sequitur quod habeat voluntatem peccandi; et ita si aliquis credat non fornicari esse peccatum mortale, dum eligit non fornicari, eligit peccare mortaliter, et ita mortaliter peccat. Et ad hoc etiam facit quod hic dicit apostolus. Manifestum est enim quod discernere cibos quasi necessarium ad salutem erat illicitum, quia nec Iudaeis conversis etiam ante divulgationem evangelii licebat servare legalia, spem ponendo in eis, quasi essent necessaria ad salutem, ut Augustinus dicit.

Et tamen apostolus hic dicit quod si quis habens conscientiam cogentem discernere cibos, quod est aestimare aliquid esse commune, et non discernit eos, scilicet abstinendo ab eis, peccat ac si manducaret immundum.

Et ita etiam in per se illicitis conscientia erronea ligat.

Nec obstat quod primo obiicitur de lege dei, quia idem est ligamen conscientiae etiam erroneae et legis dei. Non enim conscientia dictat aliquid esse faciendum vel vitandum, nisi quia credit hoc esse contra vel secundum legem dei. Non enim lex nostris actibus applicatur, nisi mediante conscientia nostra.

Similiter etiam nec obstat quod secundo obiicitur. Nihil enim prohibet aliquem esse perplexum aliquo supposito, licet nullus sit perplexus simpliciter, sicut sacerdos fornicarius, sive celebret Missam, sive non celebret quando debet ex officio, peccat mortaliter; non tamen est perplexus simpliciter, quia potest peccatum dimittere et celebrare. Et similiter potest aliquis conscientiam erroneam dimittere, et a peccato abstinere.

Est autem adhuc alia dubitatio.

Non enim dicitur scandalizare qui facit opus rectum, licet etiam ex eo aliquis sumat materiam scandali, legitur enim Matth. XV, V. 12 quod Pharisaei audito verbo christi, scandalizati sunt. Sed non discernere cibos est opus rectum: ergo non est dimittendum propter scandalum eius qui perversam conscientiam habet errans in fide. Nam secundum hoc catholici deberent abstinere a carnibus et matrimonio, ne inde haeretici scandalizarentur secundum erroneam conscientiam.

Sed dicendum est quod aliquis scandalizare alium potest, non solum faciendo aliquod malum, sed etiam aliquid faciendo quod habet speciem mali, secundum illud I thess.

C. Ult.: ab omni specie mali abstinete vos. Dicitur autem aliquid habere speciem mali dupliciter. Primo videlicet secundum opinionem eorum qui sunt ab ecclesia praecisi; secundo, secundum opinionem eorum qui adhuc ab ecclesia tolerantur. Infirmi autem in fide, aestimantes legalia esse observanda, adhuc tolerabantur ab ecclesia ante evangelii divulgationem. Et ideo non erat comedendum cum eorum scandalo de cibis in lege prohibitis. Haeretici autem non tolerantur ab ecclesia, et ideo de eis non est similis ratio.

Deinde cum dicit si enim propter cibum, etc., manifestat quod dixerat. Et primo primum, scilicet quod non sit ponendum scandalum fratribus; secundo, secundum et tertium, quomodo scilicet sit aliquid commune, ibi omnia quidem munda sunt, etc..

Circa primum ponit quatuor rationes quarum prima sumitur ex parte charitatis, dicens si enim frater tuus contristatur, de hoc quod reputat te peccare, propter cibum quem tu comedis, quem ipse reputat immundum, iam non secundum charitatem ambulas, secundum quam aliquis proximum suum diligit sicut seipsum. Et ita vitat eius contristationem et non praefert cibum quieti fratris, quia, ut dicitur I cor.

C. XIII, 5: charitas non quaerit quae sua sunt.

Secundam rationem ponit, ibi noli cibo tuo, etc., quae sumitur ex parte mortis christi.

Videtur enim parum appretiare mortem christi, qui pro cibo fructum eius evacuare non recusat. Unde dicit noli cibo tuo, quem tu scilicet indifferenter comedis non discernendo cibos, illum perdere, id est scandalizare, pro quo, id est pro cuius salute, christus mortuus est. I Petr. III, 18: christus semel mortuus est pro peccatis nostris, iustus pro iniustis.

Dicit autem illum perdi qui scandalizatur, quia scandalum passivum sine peccato scandalizati esse non potest. Ille enim scandalizatur qui occasionem sumit ruinae. I cor.

C. VIII, 11: peribit infirmus in tua conscientia frater, pro quo christus mortuus est.

Tertiam rationem ponit, ibi non ergo blasphemetur, etc.. Quae sumitur ex donis spiritualis gratiae. Et primo ostendit inconveniens quod sequitur contra huiusmodi dona ex eo quod alios scandalizamus; secundo manifestat quod dixerat, ibi non enim, etc.; tertio infert conclusionem intentam, ibi itaque quae pacis sunt sectemur, etc..

Circa primum considerandum est, quod ex hoc quod aliqui indifferenter cibis utebantur in primitiva ecclesia cum scandalo infirmorum, hoc inconveniens sequebatur, quod infirmi fidem christi blasphemabant, dicentes eam voracitatem ciborum inducere contra legis mandatum. Et ideo apostolus dicit: ex quo per dominum iesum factum est quod nihil est commune, non ergo bonum nostrum, id est fides vel gratia christi, per quam libertatem a caeremoniis consecuti estis, blasphemetur ab infirmis dicentibus eam gulae hominum indulgere. Iac.

C. II, 7: ipsi blasphemant nomen bonum quod invocatum est super vos; de hoc bono dicitur in Ps. Lxxii, 28: mihi adhaerere deo, bonum est.

Deinde cum dicit non enim, etc., manifestat quod dixerat, scilicet in quo bonum nostrum consistat.

Et primo ostendit in quo non consistat, dicens non enim est regnum dei esca et potus. Regnum autem dei dicitur hic id per quod deus regnat in nobis et per quod ad regnum ipsius pervenimus; de quo dicitur Matth. VI, 10: adveniat regnum tuum; et Mich. IV, 7: regnabit dominus super omnes in monte sion. Deo autem coniungimur et subdimur per interiorem intellectum, et affectum, ut dicitur Io. IV, 24: spiritus est deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate adorare oportet. Et inde est quod regnum dei principaliter consideratur secundum interiora hominis, non secundum exteriora.

Unde dicitur Lc. XVII, 21: regnum dei intra vos est.

Ea vero quae sunt exteriora ad corpus pertinentia, intantum ad regnum dei pertinent, inquantum per ea ordinatur, vel deordinatur interior affectus, secundum ea in quibus principaliter consistit regnum dei. Et ideo cum esca et potus ad corpus pertineant, ipsa secundum se non pertinent ad regnum dei, nisi secundum quod eis utimur, vel ab eis abstinemus. Unde dicitur I Cor. VIII, 8: esca autem nos non commendat deo. Neque enim si non manducaverimus, deficiemus, neque si manducaverimus, abundabimus.

Pertinet tamen usus, vel abstinentia escae et potus ad regnum dei, inquantum affectus hominis circa hoc ordinatur, vel deordinatur.

Unde Augustinus dicit in libro de quaestionibus evangelii, et habetur hic in Glossa: iustificatur sapientia a filiis suis qui intelligunt non in abstinendo, nec in manducando esse iustitiam, sed in aequanimitate tolerandi inopiam, et in temperantia non se corrumpendi per abundantiam atque importunitatem sumendi. Non enim interest quomodo, ut in Glossa dicitur, quid alimentorum, vel quantum quis accipiat, dummodo id faciat pro congruentia hominum cum quibus vivit, et personae suae et pro valetudinis suae necessitate; sed quanta facultate et severitate animi careat his, vel cum oportet vel cum necesse est his carere.

Secundo ostendit in quo consistat bonum nostrum, quod regnum dei vocat, dicens sed regnum dei est iustitia, et pax, et gaudium in spiritu sancto. Ut iustitia referatur ad exteriora opera, quibus homo unicuique reddit quod suum est et ad voluntatem huiusmodi opera faciendi, ut dicitur Matth. VI, 33: primum quaerite regnum dei et iustitiam eius. Pax autem referatur ad effectum iustitiae. Per hoc enim pax maxime perturbatur, quod unus homo non exhibet alteri quod ei debet. Unde dicitur is.

C. XXXII, 17: opus iustitiae pax. Gaudium autem referendum est ad modum quo sunt iustitiae opera perficienda; ut enim dicit philosophus in I ethic.: non est iustus qui non gaudet iusta operatione. Unde et in Ps. Xcix, V. 2 dicitur: servite domino in laetitia.

Causam autem huius gaudii exprimit dicens in spiritu sancto. Est enim spiritus sanctus quo charitas dei diffunditur in nobis, ut dicitur supra V, 6. Illud enim est gaudium in spiritu sancto, quod charitas parit, puta cum aliquis gaudet de bonis dei et proximorum. Unde I Cor. XIII, 6 dicitur, quod charitas non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Et Gal. V, 22 dicitur: fructus autem spiritus est charitas, gaudium, pax.

Haec autem tria quae hic tanguntur, imperfecte quidem in hac vita habentur, perfecte autem quando sancti possidebunt regnum dei sibi paratum, ut dicitur Matth. XXV, 34.

Ibi erit perfecta iustitia absque omni peccato.

Is. LX, 21: populus tuus omnes iusti. Ibi erit pax absque omni perturbatione timoris. Is.

C. XXXII, 18: sedebit populus meus in pulchritudine pacis, in tabernaculis fiduciae. Ibi erit gaudium. Is. XXXV, 10: gaudium et laetitiam obtinebunt, et fugiet dolor et gemitus.

Tertio probat quod dixerat, scilicet quod in his regnum dei consistit. Ille enim homo videtur ad regnum dei pertinere, qui placet deo et a sanctis hominibus approbatur; sed hoc illi contingit in quo invenitur iustitia, pax et gaudium: ergo in his est regnum dei. Dicit ergo: dictum est quod regnum dei est iustitia, pax et gaudium in spiritu sancto, qui ergo in hoc servit christo, qui est rex huius regni, secundum illud Col. I, 13: transtulit nos in regnum filii dilectionis suae, ut scilicet vivat in iustitia, pace et spirituali gaudio, placet deo, qui est huius regni auctor, Sap. IV, 10: placens deo factus dilectus et probatus est hominibus, id est ab eis approbatur, qui sunt huius regni participes. Eccli. XXXI, 10: qui probatus est in illo, et perfectus inventus est.

Deinde cum dicit itaque, etc., infert admonitionem intentam, dicens: ex quo regnum dei consistit in iustitia, pace et spirituali gaudio, itaque, ut ad regnum dei pervenire possimus, sectemur ea quae pacis sunt, id est ea studeamus adimplere per quae christianorum pacem conservemus, Hebr. XII, V. 14: pacem sequimini et sanctimoniam, etc.. Custodiamus invicem ea quae sunt aedificationis, id est ea per quae invicem nos aedificemus, id est bonum conservemus, et in melius provocemur. I Cor. XIV, 12: ad aedificationem ecclesiae quaerite ut abundetis.

Quod quidem fiet si in iustitia et spirituali gaudio vixerimus.

Quartam rationem ponit, ibi noli propter escam, etc.. Quae sumitur ex reverentia divinorum operum, quibus hoc reverentiae debemus, ut ea quae deus operatur non debeamus destruere propter aliquod commodum corporale. Et hoc est quod dicit noli propter escam, quae ad corporis utilitatem pertinet, destruere opus dei. Quod quidem non intelligitur de quocumque dei opere. Nam omnia quae in cibum hominis veniunt, dei opera sunt, sicut terrae nascentia et animalium carnes, quae sunt hominibus in cibum a deo concessa, ut patet gen.

C. I, 29 et IX, 3. Sed intelligitur de opere gratiae, quod in nobis ipsis specialiter operatur.

Phil. II, 13: deus enim est qui operatur in nobis velle et perficere pro bona voluntate.

Hoc igitur opus dei non debemus in proximo destruere propter escam nostram, sicut facere videbantur illi qui, turbatione et scandalo proximorum, indifferentibus utebantur.