Lectio 1

Apostolus supra necessitatem et virtutem gratiae demonstravit, hic incipit agere de origine gratiae, utrum ex sola dei electione detur aut detur ex meritis praecedentium operum, occasione accepta ex eo quod Iudaei, qui videbantur divinis obsequiis mancipati, exciderant a gratia, gentiles autem ad eam erant admissi, qui prius fuerant a deo alieni.

Primo igitur agit de electione gentium; secundo de casu Iudaeorum cap. X fratres voluntas quidem cordis mei, etc..

Circa primum duo facit.

Primo commemorat dignitatem Iudaeorum; secundo ostendit quomodo gentiles ad illam dignitatem sunt assumpti, ibi non autem quod exciderit.

Circa primum duo facit.

Primo apostolus ostendit affectum suum ad gentem Iudaeorum, ne ea quae contra eos dixit vel dicturus est, ex odio dicere videatur; secundo eorum dignitatem ostendit, ibi qui sunt Israelitae, etc..

Circa primum duo facit.

Primo confirmat ea quae dicturus est; secundo demonstrat suum affectum, ibi quoniam mihi tristitia.

Circa primum duo facit.

Primo confirmat dicenda per simplicem assertionem, dicens veritatem dico, quod maxime convenit praedicatori, qui est testis veritatis.

Prov. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum. Zach. VIII, 19: pacem et veritatem diligite.

Et quia quandoque aliquis veritati quam loquitur aliquod mendacium interserit, ad hoc excludendum subdit non mentior. Eph.

C. IV, 25: deponentes mendacium loquimini veritatem.

Secundo confirmat quae dicenda sunt per iuramentum, quod est quaedam confirmatio per testimonium infallibilis veritatis. Tales autem sunt testes sanctorum. Primo quidem deus, secundum iob XVI, 20: ecce in caelo testis meus. Et ideo dicit in christo iesu, id est, per christum iesum, qui est veritas absque mendacio. II Cor. I, 19: dei enim filius qui praedicatus est in vobis, non fuit in illo est, et non. Secundo testis infallibilis sanctorum est eorum conscientia, unde subdit testimonium perhibente mihi conscientia mea.

II Cor. I, 12: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Et quia interdum conscientia errat, nisi per spiritum sanctum rectificetur, subdit in spiritu sancto.

Supra VIII, 16: ipse spiritus testimonium reddit spiritui nostro.

Deinde cum dicit quoniam tristitia, etc., ostendit suum affectum ad Iudaeos per dolorem, quem de eorum casu patiebatur, quem quidem primo exponit; secundo eius signum ponit cum dicit optabam, etc..

Exaggerat autem suum dolorem tripliciter.

Primo quidem ex eius magnitudine: quoniam mihi tristitia est magna, quia scilicet est de magno malo, id est de excidio tantae gentis. Thr. II, 13: magna est velut mare contritio tua.

Sed contra hoc videtur esse quod dicitur Eccli. XXX, 22: tristitiam non des animae tuae, quod videtur sententiae stoicorum consonare, qui tristitiam omnino ab animo sapientis propellebant. Cum enim tristitia sit de malo praesenti, non potest sapienti competere, cui nullum malum est praesens. Non enim aestimabant aliquid esse bonum nisi honestum, et malum nisi peccatum.

Sed haec opinio refellitur dupliciter. Primo quidem quia corporales defectus licet non sint simpliciter mala, quibus scilicet homines fiant mali, sunt tamen quaedam mala, quae natura abhorret. Unde et dominus pro his tristatus legitur Matth. XXVI, 38: tristis est anima mea usque ad mortem.

Secundo cum ex charitate homo debet suum diligere proximum sicut seipsum, imminet sapienti tristitia laudabilis de peccato proximi, sicut de peccato sui ipsius; unde apostolus dicit I Cor. XII, 21: et lugeam multos ex eis qui peccaverunt.

Sic igitur reprobatur saeculi tristitia quae mortem operatur, procedens ex amore saeculi: sed tristitia quae est secundum deum, utpote ex divina charitate procedens, salutem operatur, ut dicitur II Cor. VII, 10. Et talis fuit ista tristitia.

Secundo exaggerat eam ex continuitate; unde subdit et continuus dolor. Non quod continuo actu doleret, sed secundum habitum.

Ier. IX, 1: ut plorem die ac nocte interfectos populi mei.

Tertio exaggerat eam ex sui veritate, et dicit cordi meo; non enim erat superficialis, sed in corde radicata. Thr. I, 22: multi gemitus mei et cor meum moerens.

Deinde cum dicit optabam enim, etc., ponit signum doloris dicens: optabam enim ego ipse, qui tam fervens sum in charitate christi, ut supra ostensum est, anathema esse a christo pro fratribus meis.

Ubi, primo, sciendum est quod anathema est Graecum et componitur ab ana quod est sursum, et thesis quod est positio, ut dicatur anathema quasi sursum positum: quia scilicet cum capiebatur aliquid in praeda quod nolebant esse in usu hominum, suspendebant illud in templo. Et inolevit usque adhuc ut ea quae sunt separata ab hominum communi usu, anathemata vocarentur; unde ios. VI, V. 17 dicitur: sit civitas haec anathema, et omnia quae in ea sunt, domino.

Dicit ergo optabam ego ipse anathema esse a christo, id est separatus ab eo, quod quidem fit dupliciter.

Uno modo per culpam, per quam aliquis a charitate christi separatur, eius praeceptum non servans. Io. XIV, 15: si diligitis me, mandata mea servate. Sic autem apostolus non poterat optare esse anathema a christo pro quacumque causa, ut ex supra dictis in VIII, 35, patet. Est enim hoc contra ordinem charitatis, quo quis tenetur deum super omnia diligere et salutem suam plusquam salutem aliorum. Et ideo non dicit, opto sed optabam, scilicet, tempore infidelitatis. Sed secundum hoc nihil magnum dicit apostolus, quia tunc etiam propter se volebat esse separatus a christo. Unde et quaedam Glossa exponit quod dicit, tristitia magna est mihi, de tristitia qua dolebat de praeterito statu peccati, in quo a christo voluerat esse separatus.

Alio modo potest aliquis esse separatus a christo, id est a fruitione christi quae habetur in gloria.

Sic autem separari a christo volebat apostolus pro salute gentilium, nedum pro conversione Iudaeorum, secundum illud philipp.

C. I, 23 s.: desiderium habens dissolvi et cum christo esse, multo melius; permanere in carne necessarium propter vos. Et hoc modo dicebat optabam, scilicet si fieri posset, anathema esse, id est separatus a gloria, vel simpliciter vel ad tempus, propter honorem christi, qui est ex conversione Iudaeorum, secundum illud Prov. XIV, 28: in multitudine populi dignitas regis. Unde chrysostomus dicit in libro de compunctione cordis: ita totam eius mentem devicit amor, ut etiam eo quod prae caeteris omnibus amabilius erat esse cum christo, rursum idipsum, quia ita placeret christo contemneret, sed et caelorum regna, quod videbatur laborum esse remuneratio pro christo, nihilominus cedere pateretur.

Et causam tanti affectus ostendit subdens pro fratribus meis. Unde Eccli. XXV, V. 1 s. Dicitur, quod tria sunt probata coram deo et hominibus: concordia fratrum, etc.. Et ne hoc intelligeretur de his qui erant spiritualiter in christo fratres, secundum illud Matth. XXIII, 8: omnes vos fratres estis, subiungit qui sunt cognati mei secundum carnem.

II Cor. XI, 22: semen Abrahae sunt, et ego.

Deinde cum dicit qui sunt Israelitae ostendit dignitatem Iudaeorum, ut eius tristitia videretur esse rationabilis propter pristinam dignitatem populi pereuntis propensius enim est malum dignitatem perdidisse, quam numquam habuisse, ut dicit Glossa et non solum ex affectu carnali procedens.

Ostendit autem eorum dignitatem tripliciter.

Primo quidem quantum ad suam gentem, cum dicit qui sunt Israelitae, id est, a genere Iacob descendentes, qui est dictus Israel, Gen. XXXII, 28, et II Cor. XI, 22: Israelitae sunt, et ego. Et hoc ad dignitatem pertinet.

Dicitur enim Deut. IV, 7: non est alia natio tam grandis, etc..

Secundo ostendit dignitatem illius gentis ex dei beneficiis, inter quae primo ponit spiritualia beneficia, quorum unum respicit praesens; et quantum ad hoc dicit quorum est adoptio filiorum dei; unde dicitur exod.

C. IV, 22: primogenitus meus Israel. Et hoc quidem dicitur quantum ad spirituales viros qui fuerunt in illo populo. Quantum ad carnales vero supra VIII, 15 innuit, quod acceperunt spiritum servitutis in timore. Aliud vero beneficium ponit quod respicit futurum, cum dicit et gloria, scilicet filiorum dei eis repromissa. In cuius signum legitur Ex. Ult.

Quod gloria domini implevit tabernaculum.

Deinde ponit alia beneficia figuralia, quorum tria sunt figura praesentis spiritualis beneficii.

Et horum primum est testamentum, id est, pactum circumcisionis Abrahae datum, ut dicitur Gen. XVII, 2. Quamvis hoc possit referri ad testamentum novum, quod primo Iudaeis est praedicatum. Unde et dominus dicebat, Matth. XV, 24: non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel. Et ier.

C. XXXI, 31 dicitur: feriam domui Israel foedus novum. Secundum est lex data Moysi.

Unde et subdit legislatio. Eccli. XXIV, 33: legem mandavit nobis Moyses. Tertium est cultus divinus, cum dicit et obsequium, quo scilicet deo serviebant, omnibus aliis gentibus servientibus idolis. Is. XLIV, 1: et nunc audi, serve meus Iacob, et Israel quem elegi.

Deinde ponit id quod pertinet ad futuram gloriam, cum dicit et promissa. Promissiones enim factae in veteri testamento impletae per christum, Iudaeis praecipue factae videntur. Unde dicitur infra XV, 8: dico iesum christum ministrum fuisse circumcisionis ad confirmandas promissiones patrum, etc.. Fuerunt autem eis multae promissiones factae de bonis terrenis, ut patet Lev. XXVI, V. 3 s., et Deut. XXVIII, 1-14. Sed per illa temporalia bona spiritualia figurabantur.

Tertio autem describit dignitatem Iudaeorum ex origine, cum dicit quorum patres, quia scilicet secundum carnem sunt progeniti ab illis patribus qui fuerunt maxime deo accepti. Deut. IV, 37: dilexi patres tuos, et elegi semen eorum. Os. IX, 10: quasi prima poma ficulneae eius vidi patres eorum.

Quarto ostendit dignitatem eorum ex prole cum dicit ex quibus est christus secundum carnem, sicut ipse dicit. Io. IV, V. 22: salus ex Iudaeis est.

Et ne hoc parum videatur, ostendit christi dignitatem, dicens: qui est super omnia deus benedictus in saecula, amen.

I Io. Ult.: hic est verus deus et vita aeterna.

In quibus verbis quatuor haereses destruuntur.

Primo quidem Manichaei, qui dicebat christum habuisse corpus phantasticum et non verum, quod removet per hoc quod dicit secundum carnem. Habet enim veram carnem, secundum illud Lc. Ult.: spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.

Secundo, haeresis valentini qui dicit christum non de massa humani generis, sed de caelo corpus attulisse. Quod quidem excludit in hoc quod dicit christum ex Iudaeis secundum carnem esse, secundum illud Matth. I, V. 1: liber generationis iesu christi filii David.

Tertio, haeresis Nestorii qui posuit alium esse filium hominis alium dei: contra quem apostolus hic dicit, quod ille est ex patribus secundum carnem qui est deus super omnia.

Quarto, excluditur haeresis Arii qui dicebat christum esse minorem patre et quod est creatus ex nihilo. Contra quorum, primum dicit quod est super omnia; contra secundum, quod est benedictus per omnia saecula.

Hoc enim de solo deo dicendum est, quod eius bonitas duret in saecula.